Od dehumanizacji do

ludzkiego świata

Heidegger i Gadamer o

sztuce

• Problem: pytanie o istotę i źródło

sztuki, określenie, które pozwoli ująć
całokształt twórczości artystycznej

• Heidegger - dzieło sztuki jako miejsce

wydarzania się prawdy

• Gadamer – sztuka jako gra, symbol i

święto

• Prezentacja problemu
• Władysław Tatarkiewicz: dzieło sztuki ma służyć

wytwarzaniu piękna lub odtwarzaniu rzeczywistości,
lub nadawaniu rzeczom kształtu, lub ekspresji przeżyć
twórcy, lub wywoływaniu przeżyć estetycznych, bądź
wreszcie wywołaniu wstrząsu

• Powstanie muzeów i galerii
• Sztuka zdehumanizowana ukazująca idee, a nie

odzwierciedlająca rzeczy

• pojawienie się estetyki jako samodzielnej dyscypliny

filozoficznej – i zmiana pojmowania sztuki

• Sztuka związana z kultem, z różnymi sferami życia

człowieka, sztuka pojmowana jako musee imaginaire Andre
Malraux

• Istota i przyczyny dehumanizacji sztuki – aktywna postawa

odbiorcy i zjawisko buntu mas (przełom XIX i XX wieku)

• Sztuka przedstawia idee, ale staje się antypopularna

Antropologiczna ‘baza’ dla

określenia istoty sztuki

• Gra (bezinteresowność), symbol (możliwość ponownego rozpoznania

nas samych), święto (odzyskanie komunikacji wszystkich ze wszystkimi)

• Sztuki piękne (Batteux) i problem ‘pięknej obyczajności’ – Gadamer –

zawężenie znaczenia terminu ‘władza sądzenia’

– Prezentuje się we wszystkich formach wspólnego życia, wyznacza porządek

całości i pozwala człowiekowi wciąż odnajdować siebie samego w swoim
własnym świecie’ , opiera się na uznaniu i przyzwoleniu wszystkich.

• Sztuka – sposób komunikowania się

– Piękno jako pomost pomiędzy ideą a zjawiskiem, pomiędzy światem, jaki

powinien być, a jaki jest (szerzej – estetyka, wzniosłość, tragedia)

– Powstanie estetyki (osiemnasty wiek) – skutek przemian duchowych wieku

siedemnastego wieku (fizykalizm, racjonalizm)

• Pyt. – dziejowy charakter sztuki, Hobbesowska opowieść o Lewiatanie, śmiertelnym Bogu
• Pyt. – o sztukę wieku dwudziestego i zależność od dziejów

–

GRA

• Gra świateł, gra fal, swoboda, nadmiar żywotności,

bezinteresowność,

• Wciągnięcie rozumu w grę, stawianie sobie

bezinteresownych celów, samoograniczenie się rozumu

• Gra i komunikacja, współuczestniczenie – grających i widza.
• Związek gry z obrzędem kultowym (por. teatr, malarstwo)
• Współcześnie – chęć przełamania dystansu
• Współcześnie: odwiedziny muzeum, galerii – aktywne

uczestnictwo, przeniesienie uwagi w sferę „bezinteresowną”.

– Pyt. o źródłowe doświadczenie wiodące do teorii Kanta – aktywność

wyobraźni.

– Pyt. o historyczny charakter sztuki. (fenomen przekładu,

odcyfrowania sztuki przeszłości i teraźniejszości)

s. 37

SYMBOL

•

Symbol – gr. skorupa pamięci, pozwalająca na
nowo rozpoznać coś znajomego.

•

Piękno jako symbol – obietnica uzupełniania
całości rozumienia świata

•

Nieprzekładalność sztuki na inne systemy
semiotyczne

•

Symboliczność pozwala się uobecnić znaczeniu.

– Niezastąpioność dzieła sztuki
– Przykład: wyobrażenia zła

•

Cel sztuki – orientowanie się człowieka w świecie

Święto

• Świętowanie jest sztuką, sztuka jest

świętowaniem

• Różnica pomiędzy świętem i czasem świeckim

– Czasowa struktura święta

• Obchodzenie święta
• Spędzanie czasu
• Powracanie święta
• Niepowtarzalność czasu świętego – związek z jednostkową

ludzką egzystencją.

• Sztuka – własny czas dzieła sztuki; nakładanie się tego, co

święte i tego, co świeckie

• Wspólnotowy charakter święta.

Pytanie o źródło sztuki

• SZTUKA - DZIEŁO - ARTYSTA – pytanie

o istotę sztuki

• Dzieło sztuki – istnieje tak, jak inne

rzeczy – w sposób naturalny

– Rzeźba istnieje w drewnie
– Budowla – w kamieniu
– Obraz z barwie
– Dzieło sztuki – symbol – zetknięcie z tym,

co inne

Pytanie o rzecz

• Co to znaczy – być rzeczą?

– Rzeczy w sobie

– Rzeczy, które się pojawiają

– Rzeczy ostateczne

– Rzecz – kamień, skiba ziemi, kawałek drewna

– ‘czysta rzecz’ – rzecz, która nie jest niczym innym, jak rzeczą

posiada cechy: złożenie podłoża i cech, substancji i atrybutów
podmiot i orzeczenie
jest zbiorem idei – wrażeń

- Pytanie o dostępność ‘rzeczy czystej’: określenia rzeczy jako ‘napaść

na rzecz’

- Rzecz – złożenie materii i formy: materia – to, co alogiczne,

irracjonalne, przedmiot
forma

– to, co logiczne, racjonalne, podmiot

- przestrzenne rozłożenie i uporządkowanie fragmentów materii,

której konsekwencją jest pewien kształt

-

Forma narzuca rodzaj i gatunek materii (dzban, siekiera, but)

Rzecz – narzędzie – dzieło

sztuki

• Zespolenie materii i formy – związek z przeznaczeniem

służebnym

• Właściwe miejsce zespolenia materii i formy –

narzędzie; biblijne proweniencje przeniesienia
struktury materia+forma na rzecz – pytanie o o
doświadczenie ludzkie, które jest źródłem takiego
rozumienia
gr. Hyle + morphe (hyle – kawałek drewna)

• narzędzie i dzieło sztuki – zdziałane ludzkimi rękoma,

jednak dzieło sztuki jest samowystarczalne

• Rzecz – obnażenie momentu służebności i wytwarzania

– Rodzaj narzędzia odartego ze swego bycia narzędziem

Rzecz – narzędzie – dzieło

sztuki

• Narzędzie – najbliższe człowiekowi – dane

dzięki ludzkiej wytwórczości (a jest bytem
pośrednim miedzy rzeczą i dziełem)

• Poznanie narzędzia – możliwe tylko w jego

służbie, przeznaczenie to polega na
niezawodności

• Używanie narzędzie – zażywanie,

jałowienie, ujawnianie czystego
przeznaczenia służebnego

• Obraz van Gogha – odkrycie istoty narzędzia,

jakim jest para chłopskich butów

• Dzieło sztuki - miejsce wydarzania się prawdy,

istota sztuki – zatrzymywanie prawdy w dziele

• Dzieło – trzeba uwolnić od wszelkich odniesień

do wszystkiego, co jest czymś innym – zamysł
artysty (samounicestwienie w dziele)

• Pytanie o związek świata i dzieła: problem

galerii i muzeum – dzieła a już tylko
przedmiotami, są dzięki tradycji i pieczy.

• Świątynia grecka

– Niczego nie odzwierciedla
– Dzięki niej bóg jest obecny
– Stoi na ziemi pod niebem
– Pewność, stabilność, ujawnia siłę wiatru, błysk

kamienia, ciemność nocy, kształt powietrza

– Świątynia otwiera pewien świat i odstawia go z

powrotem na ziemię

– Świątynia nie przedstawia niczego, ale nadaje

oblicze rzeczom, dzięki niej bóg jest.

• Być dziełem – wystawia pewien świat – to,

czemu podlegamy pomiędzy narodzinami i
śmiercią, błogosławieństwem i klątwą.

• „Tam, gdzie zapadają istotne

rozstrzygnięcia naszej historii, które
przyjmujemy i zarzucamy, zapominamy i
znów podejmujemy, tam światuje świat.”

• Dzieło utrzymuje otwartą odkrytość świata

• Narzędzie bierze to, z czego się składa – na swoją

służbę.

• Dzieło nie pozwala materiałom zaniknąć – metal

zaczynają świecić, barwy – błyszczeć

• Dzieło wystawia świat i przystawia ziemię
• Spór pomiędzy ziemią i światem – stały,

podsycany przez dzieło sztuki.

• Dzieło sztuki – ujawnia prawdę, rozumiana jako

nieskrytość (A-LETHEIA)

• Byt – uobecnia się przez to, że się zarazem usuwa

w skrytość,. Byt wzbrania s nam oprócz tego

jednego, gdy możemy o nim powiedzieć jeszcze

tylko, że jest.

• PIĘKNO – sposób ujawniania się prawdy jako

nieskrytości.

• Różnica pomiędzy stwarzaniem i wytwarzaniem
• Pierwotne jest wydarzenie prawdy jako

nieskrytości, wtórna – prawda naukowa, będąca

ustaleniem prawidłowość wokół pewnego obszaru.