ALEKSY AWDIEJEW

UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI

Jeśli język jest opisywany w oderwaniu od

jego użycia - procesu komunikacji, tekst i
dyskurs stają się abstrakcyjnymi pojęciami

Podejście komunikacyjne do opisu języka

opiera się na założeniu, że przedmiotem
badań lingwistycznych są realne procesy
komunikacji międzyludzkiej

„Wszystko jest komunikacją” – to twierdzenie

jednego z teoretyków ogólnej teorii
komunikacji można parafrazować w sposób
ściślejszy: „wszystko może być
komunikacją”

Komunikację rozumiemy jako częściowo

Komunikację rozumiemy jako częściowo

uświadomiony werbalny i niewerbalny

uświadomiony werbalny i niewerbalny

kontakt międzyludzki, którego celem jest,

kontakt międzyludzki, którego celem jest,

ogólnie rzecz biorąc, skoordynowanie

ogólnie rzecz biorąc, skoordynowanie

wspólnego działania społeczeństwa,

wspólnego działania społeczeństwa,

umożliwiające najbardziej komfortowe

umożliwiające najbardziej komfortowe

warunki jego przetrwania

warunki jego przetrwania

Twierdzenie, że „wszystko może być

komunikacją” opiera się na zdolności
człowieka do przypisywania „znaczącości”
do każdego obserwowanego zjawiska
rzeczywistości lub zachowania otaczających
go ludzi

Pierwotnym komponentem całego procesu

komunikacji jest ostensja, czyli
spostrzeżenie przez odbiorcę materialnej
formy komunikatu, która stanowi punkt
wyjściowy do jego dalszej interpretacji.

Najbardziej typowym zjawiskiem ostensji

jest spostrzeżenie przez interpretatora
tekstu komunikatu.

W najbardziej typowej dla ludzkiej

komunikacji sytuacji kontaktu face-to-face
w funkcji tekstu, oprócz zamierzonego
przez nadawcę przekazu fonicznego, mogą
występować wszystkie zauważone przez
odbiorcę znaczące komponenty sytuacji
komunikacyjnej: gesty, mimika, wygląd
interlokutorów, elementy otoczenia itd.

Tekstem

Tekstem

nazywamy wszystkie

nazywamy wszystkie

spostrzeżone przez człowieka

spostrzeżone przez człowieka

komunikującego materialne komponenty

komunikującego materialne komponenty

komunikatu, które traktuje jako znaczące i

komunikatu, które traktuje jako znaczące i

wymagające dalszej interpretacji

wymagające dalszej interpretacji

Tekst nie „przekazuje” sensu komunikatu,

Tekst nie „przekazuje” sensu komunikatu,

lecz tylko wskazuje na możliwe kierunki

lecz tylko wskazuje na możliwe kierunki

jego interpretacji

jego interpretacji

Ostensja ma charakter subiektywny
W różnych warunkach odbioru uczestnicy

komunikacji mogą spostrzegać i
zapamiętywać ten sam materialnie
zaistniały tekst w sposób subiektywny

Uruchomiony przez spostrzeżenie tekstu

proces interpretacji ma charakter
dynamiczny i subiektywny, ponieważ
każdy interpretator posiada różny zasób
relewantnej do takiej interpretacji
informacji i dąży do swoich własnych
celów komunikacyjnych. Dlatego możemy
mówić o

różnych wynikach interpretacji

różnych wynikach interpretacji

tego samego tekstu

tego samego tekstu

Interpretacja standardowa

Interpretacja standardowa

przedstawia

przedstawia

uogólniony schemat analizy komunikatu przez

uogólniony schemat analizy komunikatu przez

wirtualnego odbiorcę, konstruując

wirtualnego odbiorcę, konstruując

podstawowe, współpracujące ze sobą

podstawowe, współpracujące ze sobą

komponenty sensu

komponenty sensu

Możemy przewidzieć, że odbiorca na pewnych

Możemy przewidzieć, że odbiorca na pewnych

etapach interpretacji przejdzie przez

etapach interpretacji przejdzie przez

określone, standardowe odniesienia, wspólne

określone, standardowe odniesienia, wspólne

dla większości mówiących w danym języku, a

dla większości mówiących w danym języku, a

jego dalsze subiektywne rozwinięcie

jego dalsze subiektywne rozwinięcie

interpretacji nie będzie przeczyło tym

interpretacji nie będzie przeczyło tym

standardom

standardom

Dyskursem

Dyskursem

nazywamy koherentny obszar sensu,

nazywamy koherentny obszar sensu,

na który wskazuje tekst i który powstaje w wyniku

na który wskazuje tekst i który powstaje w wyniku

procesu jego

procesu jego

interpretacji

interpretacji

w oparciu o

w oparciu o

kompetencję komunikacyjną odbiorcy i jego

kompetencję komunikacyjną odbiorcy i jego

wcześniejsze doświadczenia partykularne, co

wcześniejsze doświadczenia partykularne, co

umożliwia

umożliwia

rozumienie tekstu

rozumienie tekstu

(uświadomienie

(uświadomienie

przez interpretatora wyników jego interpretacji)

przez interpretatora wyników jego interpretacji)

Proces interpretacji może być bardzo złożony, zawierać

wiele etapów, a w niektórych przypadkach może trwać
dłużej, niż bezpośredni akt komunikacji lub być
niedokończony.

Można w tym przypadku mówić o niepełnej interpretacji

lub o dyskursie niezamkniętym

W procesie naturalnej komunikacji mogą się zdarzyć

niewłaściwe z punktu widzenia nadawcy interpretacje
wyprodukowanego przez niego tekstu, czyli fakty
nieskuteczności komunikacyjnej, po ujawnieniu tego
tekst może ulegać ponownej interpretacji, zmieniając
cały obszar dyskursu. Uczestnicy komunikacji zarówno
tworzą jak i interpretują teksty, nabierając
doświadczenia w tych dwóch kierunkach

Stopień trudności procesu interpretacji tekstu

zależy od jego złożoności.

Można mówić o łatwych i trudnych tekstach.
Tekst trudny to taki, który powoduje pojawienie się

rozległego obszaru dyskursu, o wielokierunkowej i
częściowo nieokreślonej strukturze.

Niemożliwość właściwej interpretacji tekstu można

utożsamić z niemożliwością domknięcia obszaru
dyskursu.

Zakładamy, że takie domknięcie i zakończenie

budowy dyskursu w wyobraźni odbiorcy można
utożsamić z pojęciem rozumienia tekstu

1. Sprowadzenie wyrazu formalnego do postaci

izomorficznej konfiguracji sensu

Formalna postać tekstu nie daje możliwości bezpośredniej

interpretacji, ponieważ formalna konfiguracja dystrybucji
sensu nie jest zazwyczaj izomorficzna do konfiguracji sensu
przekazanego, co blokuje dalsze operacje semantyczne

Wyjazd Janka zmartwił Marysię/ Marysia się zmartwiła z

powodu wyjazdu Janka / Do zmartwienia Marysi przyczynił
się wyjazd Janka itd.

WYJECHAĆ [JANEK] → ZMARTWIĆ SIĘ [MARYSIA]
Ten scenariusz można uznać za tzw. reprezentację

semantyczną podanych parafraz, która stanowi
podstawowa bazę dla dalszych etapów interpretacji

2. Uzyskanie standardowego dopełnienia

sensu

Przyczyny, które powodują konieczność uzyskania

takiego dopełnienia:



po pierwsze

po pierwsze

w każdym języku istnieją rożne

sposoby skrótowego przekazu informacji,
które w procesie komunikacji są uzupełniane w
sposób automatyczny 

Piotrek idzie na piwo vs. Piotrek idzie po piwo

a. (t

0

) IŚĆ NA PIWO [PIOTREK] ; (t

+1

) PIĆ [PIOTREK, PIWO]

b. (t

0

) IŚĆ PO PIWO [PIOTREK]; (t

+1

) KUPIĆ [PIOTREK, PIWO]/

PRZYNIEŚĆ [PIOTREK, PIWO, loc: TU]; (t

+2

) PIĆ [PIOTREK et

alii, PIWO]

2. Uzyskanie standardowego dopełnienia sensu

Przyczyny, które powodują konieczność uzyskania

takiego dopełnienia:



po drugie

po drugie

dla każdego przekazu werbalnego, żeby

jego pełne rozumienie standardowe było możliwe,
należy uzyskać minimalny obszar sensu,
pozwalający na jego domkniecie

Spłoszyłem ptaki

Spłoszyłem ptaki

Jako bazę normatywną rozpatrujemy reguły

heurystyczne, które powstają w ciągu
nieprzerwanej komunikacji międzyludzkiej i są w
niej wykorzystywane jako stałe odniesienie
interpretacyjne.

2. Uzyskanie standardowego dopełnienia

sensu

Jeśli ktoś spłoszy ptaki, one zazwyczaj odlatują

Jeśli ktoś spłoszy ptaki, one zazwyczaj odlatują

RO: Jeśli ktoś spłoszy ptaki, one zazwyczaj odlatują
SK: Spłoszyłem ptaki
K: Ptaki odleciały

Zachorował, więc nie przyszedł do pracy

Zachorował, więc nie przyszedł do pracy

Zachorował, ale przyszedł do pracy

Zachorował, ale przyszedł do pracy

Jeśli ktoś zachoruje, zazwyczaj nie przychodzi do

pracy

? Zachorował, wiec przyszedł do pracy

? Zachorował, wiec przyszedł do pracy

? Wyzdrowiał, ale przyszedł do pracy

? Wyzdrowiał, ale przyszedł do pracy

2. Uzyskanie standardowego dopełnienia

sensu

Dla naszego przykładu Janek wyjechał i Marysia się

zmartwiła dość łatwo znaleźć rozszerzenie sensu,
stosując regułę heurystyczną w postaci:

Jeśli x (fem) martwi się z powodu wyjazdu y-ka

(mask), to znaczy to zazwyczaj, ze x ma do y- ka
pozytywny stosunek uczuciowy

Kowalski zasługuje na szacunek, bo jest weteranem

Kowalski zasługuje na szacunek, bo jest weteranem

wojennym

wojennym

Każdy weteran wojenny zasługuje na szacunek

3. Włączenie do interpretacji gatunkowej relewancji

Interpretacja jakiegokolwiek tekstu nie jest możliwa bez włączenia

do niej odpowiednich asumpcji, czyli wyjściowych obszarów
sensu, które umożliwiają proces rozumowania

Matka karmi dziecko

Matka karmi dziecko

relewancja potoczna

relewancja potoczna - realizacja nietrywialnej informacji indeksalnej

(konkretna matka karmi konkretne dziecko)

relewancja naukowa

relewancja naukowa - informacja biologiczna dla której typowym

faktem jest karmienie mlekiem potomstwa przez matkę

relewancja urzędowa

relewancja urzędowa - obowiązek opiekunów (w tym matki)

zapewnienia pożywienia dla dzieci, z domniemaniem możliwych
sankcji, jeśli taki obowiązek nie będzie dotrzymany

relewancja publicystyczna

relewancja publicystyczna - pozytywny wzór dla matek, z

założeniem ich moralnego obowiązku wobec dzieci

relewancja poetycka

relewancja poetycka – interpretacja symboliczna

Interpretacja partykularna nie może zaistnieć bez

wcześniejszego etapu interpretacji systemowej

Janek, na szczęście, poszedł do wojska

Janek, na szczęście, poszedł do wojska