Zakresy ruchu w

stawach w warunkach

normy i patologii w

zależności od wieku

rozwojowego

 

               

 

             

 

                    

Narząd ruchu

Narząd ruchu

zapewnia człowiekowi utrzymanie

prawidłowej postawy ciała, dowolne zmiany pozycji i
przemieszczanie się w przestrzeni. Upośledzenie funkcji
tego narządu jest szczególnie dotkliwe, gdyż nie tylko
przynosi rozmaite cierpienia, ale stanowi przeszkodę w
pracy, uprawianiu sportu, prowadzeniu normalnego życia.

Choroby układy ruchu dotykają ludzi w każdym wieku.
Dzieci i ludzie młodzi, poza ujawnieniem się wad
genetycznych lub chorób metabolicznych, są szczególnie
narażeni na urazy i infekcje. U ludzi w wieku średnim i
starszym dochodzą do głosu choroby autoimmunologiczne i
procesy degeneracyjne, będące wynikiem starzenia się
organizmu. Ludzie starzy, poza schorzeniami przewlekłymi
wyniesionymi z wieku średniego, ponownie są zagrożeni
urazami i groźnymi złamaniami, do czego przyczynia się
zrzeszotnienie kości, gorsza sprawność ogólna i skłonność
do upadków.

W diagnostykę i leczenie schorzeń narządu

ruchu zaangażowani są lekarze różnych

specjalności: pediatrzy, interniści,

reumatolodzy, endokrynolodzy, neurolodzy,

neurochirurdzy, dermatolodzy, ortopedzi,

traumatolodzy (chirurdzy urazowi),

rehabilitanci, radiolodzy, onkolodzy. Świadczy

to najlepiej o złożoności zagadnienia,

obejmującego anatomopatologię, patofizjologię

i patogenezę chorób układu ruchu, który w

swej istocie też jest złożony, zbudowany jest

bowiem z różnych struktur i tkanek.

Zakres ruchu zależy od typu stawu

. W narządzie ruchu

człowieka znajdują się stawy jednoosiowe (np.

międzypaliczkowe w palcach rąk i stóp), dwuosiowe

(np. staw nadgarstka) i wieloosiowe (np. staw barkowy

lub biodrowy). Odpowiedni kształt główki i panewki

stawowej umożliwia wykonywanie ruchów w jednej,

dwu lub wielu płaszczyznach. I tak staw jednoosiowy

ma główkę o kształcie bloczka, a panewka jest jakby

negatywem główki. Staw dwuosiowy ma główkę o

kształcie eliptycznym i odpowiednio "wyżłobioną"

panewkę. W stawach wieloosiowych główka ma kształt

kulisty i porusza się we wklęsłej, miseczkowatej

panewce.

Od czego zależą ruchy w stawach

Ruchy w stawach byłyby niemożliwe do wykonania, gdyby nie praca mięśni. Skurcz

włókien mięśniowych, powodujący skrócenie się mięśni, prowadzi do zmiany

położenia kości względem siebie. To, jaki ruch zostanie wykonany, np. zginanie czy

prostowanie kolana, zależy od tego, która grupa mięśniowa, czy też pojedynczy

mięsień, skurczy się.

Impuls do wystąpienia skurczu mięśnia pochodzi z centralnego układu nerwowego i

jest przewodzony przez rdzeń kręgowy i wychodzące z niego korzenie nerwowe, z

których powstają nerwy obwodowe. Impuls powodujący skurcz mięśnia

wprawiający w ruch jakąś część układu kostno-stawowego pochodzi z obszaru

mózgu należącego do tzw. układu piramidowego, co oznacza, że podlega on

kontroli naszej świadomości.

Do kości przytwierdzonych jest przeszło 500 mięśni. Są one zbudowane z włókien

poprzecznie prążkowanych. Większość mięśni jest przyczepiona do kości za

pomocą ścięgien lub bezpośrednio. Ścięgna mają kształt wstążki lub powrózka i

utworzone są z mocnej włóknistej i zbitej tkanki łącznej. Z jednej strony łączą się z

mięśniem, drugi koniec ścięgien jest przytwierdzony do kości. Niektóre mięśnie (np.

twarzy) łączą się bezpośrednio ze skórą lub błonami śluzowymi.

Skurcz mięśnia pociąga za jego przyczep do kości i powoduje ruch kości w danym

kierunku.

Ruchomość stawów

Ruchomość to termin, którym określa się

zakres ruchów w stawach, jedną z

funkcjonalnych właściwości połączeń

ruchomych. Zakres ruchów w stawach

potocznie nazywa się gibkością.

Przyżyciowa ruchomość stawów zależy od

biernych struktur połączeń, którymi są

powierzchnie stawowe, torebki stawowe i

więzadła oraz od struktur czynnych, czyli

mięśni. Mięśnie otaczając staw, wywołują

w nich ruchy ale stanowiąc element

konstrukcyjny układu ruchu, mogą być też

przyczyną ograniczeń zakresu ruchu.

Pojęcie ruchomości czynnej, biernej i

szkieletowej

Czynny zakres ruchu to taki, jaki uzyskamy

aktywizując moment siły mięśni działający na

dany staw. Zakres bierny jest uzyskiwany przy

wykorzystaniu momentu siły zewnętrznej, a

wtedy mięśnie zachowują się biernie.Ćwiczenia z

wykorzystaniem momentu siły zewnętrznej, np..

Pochodzącego od współćwiczącego, pozwalają

uzyskać zakres ruchu większy niż ten, który

osiągamy angażując czynnie własne

mięśnie.Oczywiście cel takich ćwiczeń , w

których nie aktywizuje się własnych mięśni, jest

skierowany właśnie na zwiększenie zakresu

ruchu.

Zakres czynny

to taki, jaki

uzyskamy aktywizując moment

sił mięśni działających na dany

staw.

Zakres bierny

uzyskuje

się przy wykorzystaniu

momentów sił zewnętrznych,

przy czym mięśnie zachowują

się biernie

.

Pojecie

ruchomości szkieletowej

dotyczy możliwości ruchu, na jaką

pozwala wzajemny kształt powierzchni

stawowych łączących się kości. Jest to

wartość teoretyczna, nie mająca

zastosowania w sytuacji przeżyciowej,

gdy staw jest otoczony przez torebkę

stawową, więzadła, mięśnie. Te

elementy budowy wzmacniają całą

konstrukcje stawu,lecz zarazem

ograniczają zakres ruchu.Wobec tego

ruchomość szkieletową możemy sobie

wyobrazić jako ruchomość po

usunięciu tkanek miękkich.

Zakres ruchu

zależy od różnicy

wielkości kątowych powierzchni

stawowych. Na przykład w stawie

łokciowym wcięcie łokciowe nasady

bliższej kości łokciowej wynosi 180

stopni, powierzchnie na bloczku kości

ramiennej 320 stopni stąd różnica

320-180=140 stopni, daje zakres

ruchomości w tym stawie.

Zakresy ruchów i ich ograniczenia

Czynne- przeciętne- zakresy ruchów w stawach w trzech płaszczyznach dla populacji w wieku 18-40 lat (A.

Zębaty, 1989). Zapis zakresów ruchu należy czytać następująco: 90-0-50 st. co oznacza zginanie w

zakresie od 0 do 90 st. I prostowanie od 0 do 50 st.

Płaszczyzna

Staw

strzałkowa

czołowa

poprzeczna

Zginanie/prostowan

ie

Przywodzenie/odwodze

nie

Nawracanie/odwr

acanie

Ramienny razem ze stawami

obręczy barkowej

90-0-50 st.

20-0-90 st.

75-0-90 st.

Łokciowy razem z

promieniowo-łokciowym

dalszym

150-0-10 st.

-

90-0-85 st.

Promieniowo-nadgarstkowy

80-0-70 st.

40-0-20 st.

-

biodrowy

125*-0-15** st.

30-0-20 st.

35-0-35 st.

kolanowy

135***-0-5 st.

-

-

Skokowo-goleniowy i

skokowo-piętowo-łódkowy

45-0-20 st.

-

20-0-30 st.

*-przy zgiętym kolanie

**-przy wyprostowanym kolanie

***-biodro wyprostowane

Stan czynnościowy stawów jest uzależniony od

stanu chrząstki stawowej i aparatu więzadłowo-

torebkowego. Chrząstka szklista pokrywająca

powierzchnie stawowe kości jest pozbawiona

naczyń krwionośnych i unerwienia. Odżywiana

jest od strony stawu przez płyn stawowy i od

strony kości przez naczynia podchrzęstnej

warstwy kości. By procesy odżywiania chrząstki

przebiegały prawidłowo, niezbędny jest ruch,

zmiany ciśnienia i nacisku na powierzchnię

stawową. Płyn odżywiający jest wtedy wciskany

w nią i wyciskany, jak z gąbki Unieruchomienie

lub zmniejszone obciążenie stawu pogarszają

odżywianie chrząstki. Nie jest też korzystny stały

lub nadmierny ucisk, prowadzi bowiem do

ścięczenia warstwy chrząstki i jej zaniku.

.

Prawidłowa, odpowiedniej grubości chrząstka

stawowa amortyzuje wstrząs w stawie i

sprzyja równomiernemu rozłożeniu nacisku na

całą powierzchnię stawową

Nie mnie ważną role odgrywa błona maziowa,

która wyściela części stawu nie pokryte

chrząstką, ułatwia ruchy, wydziela i wchłania

płyny stawowe, dzięki czemu zapewnia

odżywienie chrząstki stawowej. Duża

zawartość substancji śluzowych w

produkowanym przez nią płynie ułatwia

poślizg powierzchni stawowych kości.

Jednocześnie chrząstki około stawowe, torebki

stawowe więzadła i mięśnie są czynnikami

ograniczającymi zakres ruchów w stawach.
Ograniczenia ruchów w stawie mają różne przyczyny,

lecz najczęściej wynikają z utraty elastyczności

mięśni( włókien mięśniowych i ścięgien).

Ograniczenie zakresu ruchu spowodowane jest

również przez elastyczne twory łączno tkankowe-

więzadła, których rola polega na wzmocnieniu torebki

stawowej i całego połączenia, Np. silne więzadło

biodrowo- udowe ogranicza ruch uda w tył ( wyprost)

chociaż, pozwalał by na to kulisty kształt głowy kości

udowej i panewka kości udowej. Wiadomo, że z

wiekiem notuje się spadek elastyczności i osoba

dorosła pod względem ruchomości stawów nie

dorównuje dziecku. Np. zginanie w stawie biodrowym

( przy zgiętym kolanie) w przedziale wiekowym 18-40

lat wynoszący 125 stopni spada 41-60 lat do 110

stopni; do wieku 85 lat strata wynosi 17,4% w

ruchomości czynnej i 20,1% w ruchomości biernej.

Zginanie stawu kolanowego( przy

wyprostowanym stawie biodrowym) dla tych

samych kategorii wiekowych wynosi

odpowiednio: 135 i 125 stopni a w wieku 85 lat

strata sięga 23% ruchomości czynnej i biernej.
ograniczenie ruchu w stawie może być również

spowodowane długotrwałym

unieruchomieniem danego segmentu ciała

( stawu) lub zaniedbaniem aktywności

ruchowej. Z drugiej strony nasilone,

ukierunkowane ćwiczenia powodują wzrost

zakresu w stawach. Przykłady takie mamy

szczególnie w gimnastyce i akrobatyce

( nadmierny, przekraczający granice

fizjologiczne zakres ruchu może powstać w

skutek zwiotczenia aparatu więzadłowego).

Potocznie mówi się dużej i małej gibkości.

Ograniczenie zakresu ruchu spowodowane utratą

elastyczności tkanek mięśniowych jest na ogół

mało dostrzegalne. Przykładem ograniczenia

ruchu jest obserwowana zmiana zakresu ruchu w

stawie, spowodowana ograniczoną elastycznością

i zarazem zakresem rozciągania mięsni dwu

stawowych. Zgięcie stawu biodrowego można

wykonać mając kolano wyprostowane lub zgięte.

W tym ostatnim przypadku zakres ruchu jest

większy. Ograniczenie zginanie stawu biodrowego,

jakie obserwuje się przy wyprostowanym kolanie

jest spowodowane przez dwustanowe tylne

mięśnie uda ( m. półbłoniasty, m. półścięgnistyi i

głowa długa mięśnia dwugłowego).

Unosząc udo, rozciągamy mięśnie tylne uda poprzez

ruch w stawie biodrowym; wyprostowanie kolana

powoduje już pewien stan ich rozciągnięcia; jeżeli

kolano jest zgięte, wówczas całkowita odległość

między początkowymi przyczepami na miednicy i

końcowymi na podudziu jest mniejsza, co umożliwia

większy zakres ruchu w stawie biodrowym. Znany jest

sposób „rozbrajania” ręki, w którym wykorzystuje się

tzw. niewydolność funkcjonalną mięśni. Trzymany w

zaciśniętej ręce przedmiot można łatwo uwolnić

wykonując zgięcie dłoniowe w stawie promieniowo –

nadgarstkowym. Przy zaciśniętej pięści mięśnie

zginające palce ( powierzchowny i głęboki) – jako wielo

stawowe, przebiegające również nad stawem

promieniowo – nadgarstkowym- są maksymalnie

skrócone. Wymuszając zgięcie dłoniowe zbliżamy

dodatkowo ich miejsca przyczepu, a ponieważ kończy

się zakres ich skracania, to palce się skracają. Jest to

tak zwana nie wydolność czynnościowa, chociaż pełną

rolę gra również ograniczona zdolność do rozciągania

mięśni antagonistycznych ( m. prostujący palce

wspólne).

Fizjologiczne czynniki ograniczenia ruchu w

stawach:

• Ograniczony (fizjologiczny) zakres skracania się

bądź rozciągania mięśni

• Spadek elastyczności mięśni

• Spadek elastyczności aparatu więzadłowego

• Przerost mięśni

Badanie zakresu ruchów w stawach oparte jest na metodzie opracowanej w

1963 roku przez amerykański Komitet do Spraw Badania Ruchów w Stawach.

Przyjmuje się, że anatomiczna wyprostowana pozycja stawu jest zerową dla

pomiaru ruchu w stawie.

Pod względem swobody ruchu odróżnia się trzy typy stawów:

1.Mające ruchy tylko w jednym kierunku począwszy od zera. Są to stawy

zawiasowe, np. staw łokciowy czy kolanowy. Zgięcie oznacza się jako

oddalenie od zera, a prostowanie-powracanie do pozycji zerowej.

2.Stawy, w których występuje ruch zgięcia i prostowania po obu stronach

pozycji zerowej, np. staw nadgarstkowy lub skokowo goleniowy.

3.Stawy kuliste i stawy ze złożonym i trójwymiarowym, jak, np. ramienny lub

biodrowy. Zakres ruchu w stawie podaje się w wartościach kątowych.

Pomiaru dokonuje się kątomierzem (goniometrem).

Ograniczenie ruchu w stawie można określić w różny sposób, np. stwierdza

się przykurcz zgięciowy stawu 30 st. z zachowaniem swobody zginania do 90

st. Lub do zupełnego wyprostu brak 30 st., a zgięcie możliwe do 90 st. Można

podać jeszcze inaczej: do wyprostu brak 30 st., a kąt największego zgięcia

wynosi 90 st.

W Polsce w dalszym ciągu nie ma jednolitych norm ruchomości
stawów. Spotyka się pewne rozbieżności utrudniające
porównanie wyników. Nagminnie w większości klinik i szpitali
stosuje się takie same normy ruchomości dla ludzi młodych i w
podeszłym wieku. Chcąc temu skutecznie przeciwdziałać i
zmieniać ten niekorzystny stan przeprowadzono w latach 1979
do 1985 kompleksowe badania, którym celem było:

- ujednolicenie pozycji wyjściowych do badań zakresów

ruchów dla potrzeb fizjoterapii,

- określenie, o jaki procent fizjologiczny proces starzenia

się pogarsza wskaźniki zakresów ruchów w stosunku do
wartości optymalnych,

- opracowanie nowych, aktualnych norm zakresów

ruchów dla odpowiednich przedziałów wiekowych polskiej
populacji końca XX wieku.

- przybliżenie polskim specjalistom zasady zapisu

zakresów ruchów według zasady SFTR

 

Ze względu na określenia norm zakresów ruchów w

różnych grupach wiekowych, badania przeprowadzono
na:

- studentach warszawskich uczelni,

- pracownikach fizycznych i umysłowych przedsiębiorstw

społecznych,

-         - pensjonariuszach domów starców, domów

rencisty, domów spokojnej starości.

 

Badania wykonano na 5278 osób, w tym 2702 kobiet i

2576 mężczyzn. Zbadano zakres ruchów w obrębie:

- kręgosłupa 612 osób

- kończyn górnych 1886 osób

- kończyn dolnych 2740 osób

Badanie zakresu ruchu w

stawie ramiennym

Badanie zakresu ruchów w

stawie biodrowym

Badanie zakresu ruchów w

stawie łokciowym

Badanie zakresu ruchów w

stawie nadgarstkowym

Badanie zakresu ruchu w

stawie kolanowym

Badanie zakresu ruchów

kręgosłupa

Sprawdzenie zakresu ruchów w

stawach

• Ramiennym- zginanie, prostowanie,odwodzenie, przywodzenie, rotacja

zewnętrzna, rotacja wewnętrzna

• Łokciowym- zginanie, prostowanie, nawracanie, odwracanie

• Nadgarstkowym- zginanie łokciowe, zginanie dłoniowe, odwodzenie,

przywodzenie

• Biodrowym- zginanie, prostowanie, odwodzenie, przywodzenie, rotacja

zewnętrzna, rotacja wewnętrzna

• Kolanowym- zginanie, prostowanie

• Skokowym- zginanie podeszwowe, grzbietowe, nawracanie, odwracanie

• Kręgosłup- zginanie, prostowanie, pochylenie w bok

Właściwie stosowane ćwiczenia działają

profilaktycznie, utrzymując pełny zakres

ruchu w stawie, w przypadku ograniczeń

ruchu mogą wpływać na jego

zwiększenie. Ruch wykonywany w

stawach warunkuje odżywianie

chrząstek stawowych, kształtuje

powierzchnie stawowe, warunkuje

elastyczność i sprężystość więzadeł i

torebek stawowych. Ćwiczenia fizyczne i

obciążanie aparatu kostnego powodują

ich prawidłowe uwapnienie. Bezruch

prowadzi do zaburzeń ukrwienia,

odżywienia kości i stawów, bolesności w

czasie wykonywania ćwiczeń i pracy. W

skrajnych przypadkach przyspiesza

powstawanie osteoporozy.

 

                       

 

                 

 

           

Dziękujemy za uwagę!

Pracę wykonały:

Ewa Bujak

Iwona Haus

Anna Kaczyńska