Psychoterapia wykłady

background image

Dr Jacek Pasternak

background image

Literatura:

Aleksandrowicz J.W. (1994) –
Psychoterapia medyczna. Warszawa,
PZWL

Grzesiuk L. (red.) (1998) –
Psychoterapia. Warszawa, PWN

Grzesiuk L. (red.) (2006) –
Psychoterapia t I, II i III. Warszawa, PWN

Kratochvil S. (2003) – Podstawy
psychoterapii. Poznań, Zysk i S-ka

background image

Corey G. (2005) – Teoria i praktyka poradnictwa i psychoterapii.

Poznań, Zyski i S-ka

Bernard H.S., Mac Kenzie K. R. (2000).- Podstawy terapii

grupowej. Gdańsk 2000, GWP.

Bret D. : Opowiadania dla twojego ( nieco starszego ) dziecka,

część 2. (2000). – Gdańsk ,GWP.

Czabała J.C.(2000). - Czynniki leczące w psychoterapii. W-wa ,

PWN.

Kazdin A. Weisz J. (2006). - Psychoterapia dzieci

i młodzieży. Kraków, Wyd. UJ.

Satir V. Terapia rodziny. (2000). - Teoria i praktyka. Gdańsk, GWP.

Popielski K. (1987). - Człowiek – pytanie otwarte. Lublin 1987,

RW KUL.

 

 

background image

S. Kratochvil

Lecznicze oddziaływanie na chorobę,
zaburzenie lub anomalię, środkami
psychologicznymi – zamierzone
korygowanie zaburzeń czynności
organizmu środkami
psychologicznymi

background image

C. Rogers

Taki sposób bycia z drugą osobą,
który sprzyja zdrowym zmianom i
ułatwia rozwój

background image

J. Aleksandrowicz

Oddziaływanie psychologiczne mające

na celu leczenie – usuwanie zaburzeń,

przeżywanych przez jednostkę lub

określanych przez jej otoczenie jako

choroba. Oddziaływań wpływających

na stan czynnościowy narządów,

przeżywanie i zachowanie, poprzez

zmianę procesów psychicznych w tych

zakresach, w których jest to niezbędne

do usunięcia przyczyny i objawów

leczonej choroby.

background image

Cechy dobrego terapeuty

Posiada tożsamość siebie

Otwartość na zmiany

Dokonuje wyborów, które kształtują
jego życie

Jest autentyczny szczery i uczciwy

Ma poczucie humoru

Popełnia błędy i potrafi się do nich
przyznać

Żyje w czasie teraźniejszym

background image

Interesuje się szczerze dobrobytem
innych

Jest głęboko zaangażowany w pracę i
czerpie z niej wartość

Jest w stanie utrzymywać zdrowe granice

Respektuje wartości innych osób (nie
narzuca swoich wartości, lecz nie
ingeruje sfery wartości)

Szanuje przekonania religijne, orientacje
seksualną innych

background image

Unika perfekcjonizmu

Jest uczciwy w kwestii własnych
ograniczeń

Dzieli się odpowiedzialnością z
pacjentem

Odmawia udzielania rad

Zapobiega wypaleniu zawodowemu

Uczestniczy w superwizji

background image

Kwestie etyczne pracy
terapeuty

Potrzeby pacjenta przed własnymi

Podejmowanie decyzji zgodnie z
kodeksem etyki

Zapewnia poufność

Prowadzi badania za zgodą
pacjentów

background image

Nurty psychoterapii

Psychodynamiczny

Behawioralny

Behawioralno-kognitywny

Humanistyczno-egzystencjalny

Gestalt

Analiza transakcyjna

Ericksonowska

Systemowa

background image

Typy pacjentów

Uczestnik konsultacji

Gość

Narzekający

Pacjent właściwy

background image

Rodzaje psychoterapii

Indywidualna

Grupowa

Rodzinna

Małżeńska

background image

Krótkoterminowa

Długoterminowa

Podtrzymująca

background image

`Niespecyficzne czynniki
terapeutyczne

Nadzieja

Oczekiwania

Efekt placebo

Rytuały i mity

Redukcja alienacji

Wyjaśnianie

Uspokojenie

background image

Prestiż terapeuty

Nadanie imienia

Sugestia

background image

Terapia psychodynamiczna

Twórca – Zygmunt Freud (1856-1939)

background image

Struktura osobowości

Id

Ego

Superego

background image

Fazy rozwoju
psychoseksualnego

Faza oralna

Faza analna

Faza falliczna

Faza latencji

Faza genitalna

background image

Faza oralna

Zdobycze rozwojowe:

Zaufanie do innych w połączeniu z
ostrożnością

Spontaniczność

Asertywność

Zdrowy egoizm

background image

Nadmierna frustracja

Niechęć do jedzenia

Wymioty

Zahamowanie na poziomie mowy

Szczękościsk

Fantazje

Lęki

Depresja, pesymizm, wycofanie

Uzależnienia

Brak zaufania do innych

background image

Nadmierna gratyfikacja

Zachłanność

Bezwzględne pragnienie zaspokojenia

potrzeb zgodnie z zasadą przyjemności

Trudności w radzeniu sobie ze stresem i

tolerowaniem frustracji

Nadmierny optymizm i pewność siebie

Zazdrość

Postawa roszczeniowa

Nadmierny związek akceptacji siebie z

akceptacją przez innych

background image

Faza analna

Osiągnięcia rozwojowe:

-

Systematyczność

-

Umiarkowane zaplanowanie

-

Oszczędność

-

Odpowiednie poczucie kontroli

-

Silna wola autonomia

-

Twórczość

background image

Nadmierna frustracja

Bałaganiarstwo

Chaotyczność

Rozrzutność

Skąpstwo

Trudności w kontroli emocji i
zachowania

Słaba wola

kontrsugestywność

background image

Nadmierna gratyfikacja

Ambiwalencja

Obsesyjny porządek

Sztywność

Skąpstwo

Nadmierna kontrola

Upór

Nadmierna uległość

Poczucie winy

Bierna agresja

background image

Faza falliczna

Osiągnięcia rozwojowe

Identyfikacja z rodzicem własnej płci
(po rozwiązaniu kompleksu Edypa i
Elektry)

Zainteresowanie płcią przeciwną

Powstanie superego

Zainteresowanie bez zakłopotania

background image

Nadmierna frustracja

Zawstydzenie

Poczucie winy

Wrogość wobec rodzica tej samej płci

Problem z identyfikacją płciową

Lęk i przed autorytetem

Ukryta wrogość i współzawodnictwo

background image

Nadmierna gratyfikacja

Charakter narcystyczny (zawyżona

samoocena)

Rywalizacja, wrogość, chęć zniszczenia

innych

Bezwzględne dążenie do sukcesów

Arogancja

Niecierpliwość, zamiłowanie do

pośpiechu

Skłonność do eksponowania siebie

i popisywania się

background image

Mechanizmy obronne

Wyparcie

Tłumienie

Fiksacja

Regresja

Racjonalizacja

Projekcja

Identyfikacja projekcyjna

background image

Przemieszczenie

Substytucja

Sublimacja

Zaprzeczenie

Reakcja upozorowana

background image

Techniki psychoanalizy

Analiza swobodnych skojarzeń

Klaryfikacja

Konfrontacja

Interpretacja

Przepracowywanie

Analiza marzeń sennych

Analiza przeniesienia

Wgląd

Praca z oporem

background image

Przeniesienie
i
przeciwprzeniesienie

Przeżywanie różnego rodzaju uczuć,
pragnień i oczekiwań do osoby
analityka

Uczucia te są powtórzeniem
doświadczeń pacjenta z osobami
znaczącymi z przeszłości

Są one nieadekwatne do obecnej
sytuacji

background image

Przeniesienie pozytywne
i negatywne

background image

Przeciwprzeniesienie

Komplementarna reakcja analityka
na przeniesienie pacjenta

Reakcja emocjonalna analityka
charakterystyczna dla niego jako
osoby i związana z jego historią życia

background image

Wgląd

Iluminacja, uzyskanie świadomości
własnych motywów, odczuć,
impulsów, relacji z innymi ludźmi,
których poprzednio jednostka nie
rozumiała dobrze lub w ogóle nie
była ich świadoma

background image

Opór

Powstrzymywanie się od komunikacji:

-

Milczenie

-

Sporadyczne i skąpe wypowiedzi

-

Podejmowanie tematów
niezwiązanych z terapią

background image

Unikanie istotnych
treści

Rozmowy na błahe tematy

Skłonność do nadmiernego
intelektualizowania

Zadawanie pytań retorycznych

Obsesyjne uciekanie od tematu

background image

Manipulowanie

Lekceważenie

Uwodzenie

Przypisywanie swoich problemów
innym

zapominanie

background image

Łamanie reguł

Opuszczenie umówionych spotkań

Niedotrzymywanie terminów
płatności

Formułowanie nieistotnych próśb

Manifestowanie niewłaściwych
zachowań

background image

Implikacje psychoanalizy

Rola wczesnego dzieciństwa i
rodziców

Zwrócenie uwagi na nieświadomość

Podejmowanie ważnych decyzji jest
nie do końca uświadomione (np.
decyzja o wyborze małżonka)

background image

Specyfika psychoanalizy

Aktywny pacjent, terapeuta bierny

Analiza nieświadomych, wypartych
konfliktów

Relacja terapeutyczne elementem
leczącym

Waga przeniesienia i
przeciwprzeniesienia

Długi czas trwania

Ważny wgląd

background image

Inni ważni
przedstawiciele

Alfred Adler

Carl Gustav Jung

Erich Fromm

Karen Horney

Erik Erikson

Margaret Mahler

Melanie Klein

background image

Podejście behawioralne

Przedmiotem zainteresowania jawne
zachowania jednostki

Badanie relacji jednostka- środowisko
społeczne

Zachowania patologiczne powstają
na bazie takich samych
mechanizmów uczenia się co
zachowania normalne

Koncentracja na teraźniejszości

background image

Przedstawiciele

Arnold Lazarus

Joseph Wolpe

Hans Eysenck

background image

Zaburzenie zachowania:

Zespół dezaptacyjnych nawyków

wykształcony w procesie uczenia się

background image

Nawyk- stała sekwencja
relacji bodziec-
zachowania:

Reakcja motoryczna

Zmiany fizjologiczne organizmu

Sposób myślenia

Sposób przeżywania danej sytuacji

background image

Dezaptacyjność nawyku:

Sztywność reakcji

Autodestrukcyjność zachowań

Nieprzydatność do społecznych
wymogów postępowania

background image

Warunkowanie klasyczne:

Skojarzenie bodźca bezwarunkowego
szkodliwego z bodźcem obojętnym

background image

Warunkowanie sprawcze

Wzmacnianie określonego
zachowania- choroba=uwaga

Interakcje społeczne polegają na
wymianie wzmocnień między
uczestnikami – zachowanie jednego z
partnerów jest reakcją na
zachowanie drugiego i kolejnym dlań
bodźcem - wzmocnieniem

background image

Modelowanie:

Możliwość obserwowania
występujących u osób znaczących
zaburzeń zwiększa
prawdopodobieństwo wystąpienia
analogicznych zachowań u
obserwującego podmiotu

background image

Fazy terapii

Diagnostyczna

Motywowanie pacjenta do zmiany

Zastosowanie procedur
terapeutycznych

background image

Diagnoza:

Identyfikacja powtarzalne sekwencje
„bodziec-nawyk dezaptacyjny”

Określenie poziomu motywacji
pacjenta do zmiany

background image

Motywowanie pacjenta do
zmiany

Pacjent przejmuje odpowiedzialność
za podjęcie psychoterapii

Wzbudzenie pozytywnych oczekiwań
wobec leczenia

Ustalenie kontraktu

background image

Cechy terapii(Spiegler,
Guevremont, 1998):

1. Metoda naukowa – eksperymenty,

obserwacje a nie osobiste poglądy, cele
terapii konkretne i obiektywne

2. Zajmowanie się, aktualnymi

problemami i czynnikami, które mają na
nie wpływ

3. Pacjent aktywny i zaangażowany w

działanie – stara się wywołać zmianę,
uczy się praktycznych umiejętności w
konkretnych sytuacjach

background image

4. Terapia przeprowadzana w

naturalnym środowisku pacjenta

5. Samokontrola – pacjenci biorą

odpowiedzialność za zmiany

6. Dopasowanie do każdego pacjenta
7. Partnerstwo i współpraca między

terapeutą i pacjentem

background image

Wspólne cechy technik
behawioralnych:

Kierunek od prostego do
skomplikowanego, od mniej do bardziej
zagrażającego

Krótki czas trwania

W czasie terapii łączy się różne techniki

Cele terapii konkretne i dobrze
zdefiniowane

Pacjentów zachęca się do
eksperymentowania

background image

Rola i funkcja terapeuty

Aktywny

Ogranicza proces przeniesienia

Efektywna współpraca nie sprzyja oporowi

Nastawienie na zmiany nie wyjaśnianie

Ocena pożądanych powodzenia terapii

Ciepło, empatia, przyzwolenie,
autentyczność są konieczne, lecz
niewystarczające do wprowadzenia zmian

background image

Doświadczenia pacjenta
w terapii:

Zaangażowanie w określone
procedury

Aktywność

Udział w nauczaniu konkretnych
umiejętności - odgrywanie ról,
modelowanie, powtarzanie,
próbowanie zachowań

Wykonywanie zadań domowych

Zachęcanie do eksperymentowania

background image

Zastosowanie procedur
terapeutycznych

Warunkowanie klasyczne

Warunkowanie sprawcze

Modelowanie

background image

Techniki terapii
behawioralnej

Trening relaksacyjny (Jakobson) –
zestaw instrukcji ukierunkowany na
rozluźnienie mięśni, odprężenie,
regularny, głęboki oddech,
powtarzanie ćwiczeń

background image

Systematyczna
desensytyzacja

1.

Trening relaksacyjny

2.

Ustalenie hierarchii bodźców
powodujących lęk

3.

Łączenie relaksacji z prezentacją
bodźców w najmniejszym nasileniu
wywołujących lęk

background image

Terapie ekspozycyjne

Desensytyzacja in vivo – rzeczywiste
wystawienie pacjenta na sytuacje
budzące lęk (nie w wyobraźni).
Pacjenci wchodzą w krótkie i
uszeregowane według intensywności
strachu serie ekspozycji na
wydarzenia– np. pacjent z terapeutą
w windzie lub w otoczeniu zwierzęcia
– relaksacja. Zadania terapeutyczne –
pacjent kieruje sam

background image

Zanurzenie

Ekspozycja wyobrażeniowa (gwałt,
pożar, katastrofa) lub in vivo
(zwierzęta, ludzie, sytuacje
społeczne) na bodźce zagrażające –
przeżyciu lęku nie towarzyszą
konsekwencje, których bardzo się
obawia - wygaszanie

background image

Desensytyzacja za pomocą
ruchów gałek ocznych
i ponownego
przetwarzania

background image

Awersyjne
przewarunkowanie

background image

Ekonomia żetonowa

background image

Wygaszanie zastępcze
w oparciu o
modelowanie

Na skutek obserwacji zachowań
modela zostanie wygaszona
warunkowa reakcja emocjonalna
pacjenta

background image

Trening asertywności

Nie potrafią wyrażać gniewu i irytacji

Problemy z mówieniem „nie”

Trudności w wyrażaniu uczuć

Czują, że nie mają prawa wyrażać
uczuć, myśli i przekonań

background image

Rozbudowanie repertuaru zachowań
– nauczanie wyrażania siebie,
wrażliwość na uczucia i prawa innych

background image

Programy zarządzania
sobą

Samoobserwacja kontrolująca, system
ustalania ze sobą granic, kontraktów i
kontrola bodźców

Przyjmowanie odpowiedzialności za
wprowadzanie strategii zarządzania
sobą

Kontrola palenia, picia, uczenie się
umiejętności zarządzania czasem,
radzenie sobie z otyłością, objadaniem
się

background image

Watson i Tharp (1997)

1. Wybór celów

2. Przekładanie celów na zachowania
docelowe

3. Automonitorowanie

4. Wypracowanie planów zmiany

background image

Ograniczenia terapii
behawioralnej:

Nie zwraca uwagi na ważne czynniki
relacyjne

Nie zapewnia głębokiego wglądu w
osobowość

Zajmuje się symptomami nie
przyczynami

W terapię behawioralną wpisana jest
kontrola i manipulacja ze strony
terapeuty

background image

Terapia poznawczo-
behawioralna

Aaron Beck

Albert Ellis

background image

Główne tezy:

Uwzględnianie procesów
poznawczych

Analiza i modyfikacja sposobu
myślenia, w następstwie
czego dochodzi do zmiany
zachowania i uczuć z nim
skojarzonych

background image

Techniki terapii
poznawczej

1. Terapia racjonalno-emotywna
Ellisa

2. Terapia poznawcza Becka

3. Technika autoinstrukcji
Meichenbauma

4. Terapia lęku napadowego Clarka

background image

Terapia racjonalno-
emotywna Ellisa

Człowiek zaburzony przejawia
zachowania autodestrukcyjne –
uniemożliwiające samorealizację,
przeżywanie samospełnienia,
szczęścia i przyjemności w życiu.

background image

Zaburzenie neguje
zdrowie psychiczne,
wymiary:

Umiejętność dbania o własne dobro

Dobre przystosowanie społeczne

Autonomiczność

Tolerancja

Akceptacja dwuznaczności i
niepewności

Giętkość myślenia

background image

Myślenie naukowe

Zaangażowanie

Podejmowanie ryzyka

Samoakceptacja

Hedonistyczne nastawienie do życia

Brak perfekcjonizmu i utopijnych
poglądów

Przyjmowanie odpowiedzialności za
własne trudności

background image

Niemożność funkcjonowania
społecznego, poznawczego i
emocjonalnego

Źródłem trudności zinternalizowane,
nielogiczne, irracjonalne i
nierealistyczne przekonania, które
wyzwalają stany afektywne lęku i
depresji, wrogości skłaniając do
autodestrukcyjnych działań.

background image

Schematy patogennego
myślenia

Przez wszystkich należy być
kochanym i
aprobowanym za wszelkie
poczynania – zamiast koncentracji na
szacunku dla własnej osoby, na
zdobywaniu aprobaty dla niektórych
celów, np. osiągnięć zawodowych, a
także raczej na kochaniu niż
zabieganiu o miłość

background image

Pewne działania są złe, nikczemne, a ludzie
którzy popełniają czyny niegodziwe, powinni
być surowo ukarani – zamiast traktowania
tych działań w kategoriach głupoty, arogancji
lub przejawów zaburzeń emocjonalnych

Rzeczą tragiczną , katastrofalną jest
niepowodzenie pewnych zamierzeń –
zamiast stwierdzenia, iż istotnie źle się
dzieje, ale można to starać się w przyszłości
zmienić, a jeśli to niemożliwe można
zaakceptować trudności

background image

Ludzkie szczęście zależy od warunków
zewnętrznych (innych ludzi, zdarzeń) –
zamiast poszukiwać szczęścia w sobie ,
we własnej postawie i aktywności

Jeśli coś może okazać się niebezpieczne
lub wzbudzające lęk, należy na tym
czynniku skupiać całą uwagę – zamiast
koncentrować się na stawianiu czoła
ewentualnym niebezpieczeństwom

background image

Łatwiej jest uniknąć życiowych
trudności niż starać się z nimi
skonfrontować i wziąć za nie
odpowiedzialność

Człowiek potrzebuje pewnej idei lub
kogoś silniejszego , na kim może
polegać – zamiast poczucia, że
najbezpieczniej jest liczyć na samego
siebie i w sobie znajdować wsparcie

background image

Powinno się być zawsze
kompetentnym, inteligentnym i
osiągać wszelki możliwy szacunek –
zamiast przekonania, że należy być
nastawionym na podejmowania
działań niż na bezbłędne ich
wykonanie , że każdy człowiek jest w
swej istocie niedoskonały i
posiada liczne ograniczenia

background image

Określone przeszłe doświadczenia

determinują życie człowieka – zamiast

przeświadczenia, iż z przeszłych

doświadczeń należy wyciągać wnioski ,

uczyć się z nich

Dla egzystencji człowieka jest niesłychanie

ważne to, co robią inni ludzie, więc należy

wkładać dużo wysiłku by zmienić ich

zgodnie z naszym wyobrażeniem –

zamiast przyznania, że ludzkie niedostatki,

ograniczenia są ich problemem i nie należy

wywierać na nich nacisku by się zmienili

background image

Szczęście może być osiągnięte przez
bierność i czekanie - w miejsce aktywnego
dążenia do jego osiągnięcia przez
stawianie sobie kreatywnych celów, czy
pracę na rzecz innych

Człowiek nie jest w stanie kontrolować
Własnych emocji – zamiast przyznania, że
człowiek ma ogromne możliwości
sprawowania kontroli nad emocjami i może
w tym kierunku podjąć efektywne
wysiłki

background image

Zdarzenia i przeszkody
aktywują tego typu
myślenie

Przekonania te uniemożliwiają
przeprowadzenie logicznej,
realistycznej i rzeczowej
analizy warunków działania,
sprawiają, że niepotrzebnie przeżywa
on ból, cierpienie, anhedonię

background image

Cel terapii REBT

Modyfikacja irracjonalnych
przekonań, autodestrukcyjnych
uczuć (lęku, depresji, wrogości),
które z takich sposobów interpretacji
rzeczywistości wynikają, i
równie autodestrukcyjnych
zachowań, będących konsekwencją
nielogicznego i
nierealistycznego myślenia

background image

Warunek pozytywnej
zmiany

Zbliżenie do sposobu funkcjonowania
osoby zdrowej poprzez uzyskanie
wglądu

background image

Techniki REBT

Zmiana dysfunkcjonalnych przekonań –
dyskusje z pacjentem, demonstrację
określonych przypadków o problemów
w toku wykładu, filmu i ich omówienie,
techniki umożliwiające odreagowanie
destrukcyjnych emocji (np. odgrywanie
ról), a także techniki behawioralne,
oddziałujące na nieprzystosowawcze
reakcje człowieka

background image

Terapia poznawcza Becka

Specyficzna jakość procesów
poznawczych osób

background image

Triada depresyjna

Spostrzeganie siebie w kategoriach
wyłącznie negatywnych

Negatywna interpretacja zdarzeń
życiowych

Negatywne oczekiwania dotyczące
przyszłości

background image

Cechy myślenia osób
z zaburzeniami
lękowymi:

Selektywna abstrakcja

Nadgeneralizacja

Wyolbrzymianie lub minimalizowanie
zdarzeń

Personalizacja

Rozumowanie w kategoriach czarno-
białych

Katastrofizacja

background image

Technika autoinstrukcji
Meichenbauma

Ludzie w sytuacjach trudnych
prowadzą wewnętrzny dialog

Modyfikacja nieprzystosowawczych
stwierdzeń

background image

Terapia Clarka

Hiperwentylacja

Wyjaśnienie mechanizmu ataku
paniki

Analiza katastroficznych myśli

Ćwiczenia wolnego, kontrolowanego
oddechu

Łączenie prawidłowego oddechu ze
zmodyfikowanym myśleniem

background image

NURT HUMANISTYCZNO -
EGZYSTENCJALNY

Carl Rogers

Victor Emil Frankl

background image

Carl Rogers

Organizm

Pojęcie „ja”

Organizm a „ja”

background image

Terapia skoncentrowana
na kliencie

Klient nie jest biernym obiektem
działania i nie rezygnuje z
własnej odpowiedzialności za to, co się
z nią będzie działo

Pobudzenie samodzielności pacjenta,
zamiast poddawania go
zewnętrznemu działaniu
korektywnemu

Wrodzoną cechą człowieka jest dobroć

background image

To, że staje się on egoistyczny i
agresywny jest wynikiem doświadczeń w
miarę rozwoju

Źródłem zaburzeń są wartości, sądy i
oceny wpajane przez innych, które
wchodzą w konflikt z własnymi
ocenami- bywa, że dana czynność jest dla
kogoś przyjemna, ale jest negatywnie
odbierana i oceniana przez innych-
człowiek uczy się uważać ją za złą.

background image

Zadanie terapeuty

Umożliwienie klientowi warunków na
samodzielne dokonanie zmiany swoich
postaw – prawidłową samoocenę

Terapeuta zapewnia atmosferę
zrozumienia i stara się
podtrzymać proces wypowiadania
siebie, poznawania siebie, umożliwienie
samodzielnego dokonywania ocen

Ważne opieranie się na obserwacji i
ocenie siebie a nie opinii innych ludzi

background image

Istnieje wrodzona
skłonność do
samoaktualizacji

Celem terapii zapewnienie swobodnego
rozwoju istniejących zdolności – proces
przystosowania sam postępuje

Osoba przystosowana stale się zmienia
– rewiduje swoje opinie na swój temat
na podstawie nowych doświadczeń,
wykorzystuje wszelkie dostępne
obserwacje i uzyskuje
zadowolenie ze sprawnego
rozwiązywania własnych problemów

background image

Terapeuta unika interpretowania
zachowania klienta

Zmniejszeniu ulega negatywna ocena
samego siebie , zwiększa się liczba
ocen pozytywnych

Zmniejszeniu ulega różnica między
realnym a idealnym obrazem siebie

Terapeuta odzwierciedla uczucia
pacjenta, parafrazuje jego wypowiedzi

background image

Cel odzwierciedlenia
i rozumienia

Klient jest w konflikcie i to różnymi
komunikatami wyraża to terapeucie –
przekazanie z powrotem klientowi tego co
słyszy terapeuta może powodować, że
klient unaocznia sobie istnienie konfliktu
wewnętrznego i podejmie działania by
stopniowo usiłować rozwiązać ten konflikt

Terapeuta przeżywa wspólnie z klientem
każdą stronę konfliktu – możliwe
kofrontacje

background image

3 cechy terapeuty

Empatia

Bezwarunkowa akceptacja

Autentyczność w swoich reakcjach –
unikanie neutralności i prezentacji
siebie jako mistrza, ujawnianie
emocji

background image

Carl Rogers

„Im bardziej klient spostrzega terapeutę
jako osobę rzeczywistą, autentyczną i
wczuwającą się, jako człowieka, który
bezwarunkowo go szanuje, tym bardziej
będzie zmieniać statyczny, niewrażliwy,
bierny i bezosobowy sposób egzystencji
na sposób charakteryzujący się
płynnym, zmiennym i
akceptującym przeżywaniem
zróżnicowanych uczuć osobistych”

background image

Źródło większości
problemów

Jeszcze jako dzieci nie doświadczamy
empatii, bezwarunkowej akceptacji
ani autentyczności (zgodności uczuć
z zachowaniem) od dorosłych ludzi
dookoła

Jeśli ktoś ma dobre warunki wybiera
drogę do przodu – skłonność do
aktualizacji

background image

Główny nacisk na „tu
i teraz”

Praca unika koncentrowania się
analizie przeszłości (np. dzieciństwa)
cz planowaniu przyszłości – ważny
aktualny stan i
przeżywanie

Praca ma charakter niedyrektywny

background image

Finalny efekt terapii

Otwartość na przeżycia

Optymalne przystosowanie do
środowiska

Elastyczność reakcji

Zmiana w kierunku rozwoju i
dojrzałości osobowości

background image

Logoterapia Victora
Emila Frankla

Umożliwienie klientowi poznania i
akceptacji siebie, swojego znaczenia
jako części pewnej całości

Autor koncepcji nerwicy noogennej –
utrata sensu życia, frustracja
egzystencjalna, przejaw rozpaczy i
nadziei wynikający z braku
intencjonalności własnych poczynań
i wartości życia

background image

Polemika z psychoanalizą

Pierwotną siłą człowieka nie są
popędy, lecz dążenie do spełnienia
się w świecie, rozumiane jako
transcendencja samego siebie –
próba stawiania czoła coraz to
nowym zadaniom i trudnościom,
które wynikają z własnej aktywności
lub są zrządzeniem losu (choroba,
śmierć bliskiej osoby)

background image

Transcendencja samego siebie
dokonuje się również przez miłość,
zdolność do obdarzania nią drugiego
człowieka

W nerwicy transcendencja samego
siebie nie jest możliwa – zahamowane
dążenia przez poczucie pustki i
bezsensu życia – lęk, niepokój,
cierpienie psychiczne i fizyczne

background image

Cel psychoterapii

Pomoc człowiekowi w przywróceniu

sensu życia

Analiza egzystencji w formie dialogów

sokratejskich – unikanie pouczania,

dawania rad – zadawanymi pytaniami

skłania pacjenta do refleksji na temat

postawy wobec własnej osoby

Analiza koncentruje się na systemie

wartości, odpowiedzialności za

podejmowanie decyzji, wolności

background image

Wywieranie wpływu przez człowieka
na zdarzenia losowe, np. przez
afirmację cierpienia zamiast walki z
nim, bądź lęku lub ucieczki. W tych
kwestiach logoterapia nawiązuje do
Boga – wiara umożliwia dostrzeżenie
w każdej egzystencji znaczenia i
wartości

background image

Proces zmian w
logoterapii

Pogłębianie samoświadomości
pacjenta – poznawanie samego siebie,
własnego systemu wartości, celów
życiowych, rodzaju przyjmowanych
postaw wobec okoliczności losowych,
co prowadzi do samookreślenia –
stania się tym kim jest w swej istocie
– człowiekiem wolnym,
odpowiedzialnym i
zdolnym do głębokiej miłości.

background image

Techniki logoterapii

Dialog sokratejski – prowokowanie
refleksji nad sensem poszczególnych
działań i istnienia –
postać pytań otwartych
o filozoficznym zabarwieniu,
ukierunkowanych na istotny obszar
egzystencji, który nie w pełni
znajduje odbicie w świadomości
pacjenta, np. „Co nadaje
sens Pana życiu?”

background image

Intencja paradoksalna

Samemu sprowokować sytuację,
której pacjent się boi, np. lęk przed
zaczerwienieniem się w towarzystwie
osoby płci przeciwnej; lęk przed
kompromitacją.

Humor: „Jeszcze dziś nie widziałem,
żeby Pan drżał lub czerwienił się”

background image

Derefleksja

Zwłaszcza w pracy z zaburzeniami
seksualnymi – odwrócenie uwagi od
przeżywanego aktu płciowego, od
poczucia zagrożenia związanego z
antycypowanym niepowodzeniem.
Koncentracja na wzajemnej bliskości,
relacji, innych pieszczotach.

background image

Obszar problemów i cele
logoterapii

Nerwica noogenna

Kryzysy psychiczne

Reorganizacja hierarchii wartości

Realizacja celów i wartości ponad
osobistych

background image

Podejście systemowe

Terapia systemowa jest terapią rodzin,
par i małżeństw

Terapia systemowa traktuje systemy
jako otwarte grupy społeczne, których
struktury można zmieniać

Przyczyny problemów, zakłóceń
i psychicznych zaburzeń,
które motywują do szukania pomocy
upatruje się w relacjach i
związkach interpersonalnych

background image

System

Uporządkowana kompozycja
elementów tworząca spójną całość

Całość nie jest tym samym co suma
jej części

Zmiana w którejkolwiek części
systemu wpływa na pozostałe części

Otoczenie systemu wchodzi w relacje
z systemem – są
systemy otwarte i zamknięte

background image

Sprzężenie zwrotne - zachowanie
każdej z osób wchodzących w
interakcje oddziałuje na zachowanie
partnera interakcji, a
równocześnie jest modyfikowane
przez interakcje tegoż partnera

Przyczynowość cyrkularna („kolista”)
zastępuje przyczynowość linearną
(przyczynowo – skutkową)

background image

Przyczynowość linearna

Depresja męża jest przyczyną złej
sytuacji w rodzinie, ponieważ
nie może on chodzić do pracy, a to
pogarsza kondycję finansową rodziny

background image

Przyczynowość cyrkularna

Żona podejmuje aktywność
zawodową i więcej
zarabia od męża, mąż wycofuje się
robi się smutny, żona tym bardziej
„ucieka” w pracę zawodową, co z
kolei nasila depresyjność męża itd.

background image

Negatywne sprzężenie
zwrotne

Zachowania komplementarne –
przeciwdziała dewiacji i utrzymuje
homeostazę systemu – np. jeden z
partnerów jest dominujący a drugi
komplementarnie submisyjny

background image

Pozytywne sprzężenie
zwrotne

Zachowania symetryczne – partner
interakcji odpowiada na zachowanie
tego pierwszego zachowaniem, które
wzmaga zachowanie poprzedniego –
np. zachowania rywalizacyjne

Zachowania te mogą doprowadzić do
zmiany systemu

background image

Zarówno zachowania symetryczne,
jak i komplementarne
mogą mieć charakter eskalujący, co
w efekcie może doprowadzić do
zniszczenia sytemu

background image

Dynamizm systemu

System ulega ciągłym
przekształceniom, poszczególne
elementy wchodzą w różne
interakcje, w obrębie których
przebiegają także specyficzne
procesy np. wzrastanie, starzenie się

background image

Zróżnicowanie

Liczba podsystemów tworzonych
przez elementy będące w interakcji

background image

Organizacja

Podsystemy tworzą pewną strukturę,
wyodrębnioną pod względem
pełnionych w systemie
funkcji i znaczenia, jakie odgrywają w
regulacji systemu

background image

Struktury pionowe i
poziome

Pionowe – relacje międzypokoleniowe
– rodzice i dziadkowie, dzieci i
rodzice

Poziome – relacje w obrębie jednego
pokolenia – małżonkowie, dzieci

background image

Koalicja

background image

Zdolność systemu do
homeostazy

Mechanizmy samoregulujące , które
dostosowują wewnętrzne właściwości
systemu do zachodzących zmian

background image

Systemy cechuje
tendencja do przetrwania

background image

2 sposoby zahamowania
destrukcyjnych cykli

Samostabilizacja systemu –
stosowanie naprzemienne obu typów
zachowań

Transformacja systemu – stworzenie
nowej jakości

background image

Transformacja warunkiem
rozwoju

2 komplementarne procesy:

Tendencja do stałości

Tendencja do zmiany

background image

Cykle życia rodzinnego -
Haley

Faza narzeczeństwa

Wczesne małżeństwo

Narodziny dziecka

Rodzina z dziećmi w wieku szkolnym

„Puste gniazdo”

Emerytura i starość

background image

Faza narzeczeństwa

Młoda para opuszcza własną rodzinę
i na serio spotyka się z partnerem/ką,
jednocześnie częścią procesu
decyzyjnego stają się dwie pary
rodziców. Nawet wtedy, gdy młodzi
ludzie wybierają partnera niejako na
przekór rodzicom, także wówczas ich
rodzice są włączeni w ich życie

Problem oddzielenia się od rodziny

background image

Wczesny okres małżeństwa

Wielkie oczekiwania, ekspresja emocji,
ujawnienie przyzwyczajeń, „docieranie
się”, intensyfikacja konfliktów, możliwa
frustracja oczekiwań, niekiedy unikanie
rozmów na trudne tematy

Proces uniezależniania się od rodziców
lub zwiększania zależności (pomoc
finansowa, mieszkanie, praca,
wtrącanie się, triangulacja)

background image

Narodziny dziecka

Piękny okres, często już dopasowanie

Ograniczenia żony ciążą, porodem,
nieustana opieką; frustracja męża,
nawet poczucie odrzucenia czy
zazdrości

„Narodziny” cioci, wujków, babci,
dziadków- wybór imienia,
wychowanie, akceptacja małżeństwa
dopiero po narodzeniu dziecka

background image

Matka odcięta od dorosłego życia,
może prowokować problemy
emocjonalne dziecka by mu się
„poświęcić”

Tworzenie się nowego porządku w
rodzinie

background image

Rodzina z dziećmi w
wieku szkolnym

Dziecko w szkole jest oceniane
zewnętrznie

Koalicje wewnątrzrodzinne (np. matka z
córkami przeciw surowemu ojcu)

Koalicje po rozwodzie – babcia – dziecko
przeciw matce – trójkąt
międzypokoleniowy

Okres stabilizacji, sukcesy w pracy,
cieszenie się dziećmi, rozwój zawodowy
żony, „dotarcie” się małżonków

background image

Poczucie męża, że nie podoła marzeniom
lub sukces zawodowy, prestiż a żona w
domu traktuje go jak dawniej

Romanse

Przekonanie, że to ostatnia szansa by się
rozstać

Indywiduacja dzieci (lub zależność) –
rodzice zajmują się życiem społecznym,
hobby, lecz także ważna relacja

background image

Bycie razem „dla dzieci” może nie
wystarczyć

Zmiana relacji z nastolatkiem,
modyfikacja zwykłej struktury
hierarchicznej

background image

„Puste gniazdo”

Ważna relacja małżeńska

Przejście w rolę dziadków

Spełnianie ostatnich niespełnionych
marzeń

Organizacja i wypełnienie wolnego
czasu lub trudności z jego
zapełnieniem

Schyłek kariery zawodowej

background image

Emerytura i starość

Przebywanie z sobą przez cały czas –
może być trudne

Adaptacja do nowej roli

Spełnienie i satysfakcja lub poczucie
bycia niepotrzebnym a także
poczucie porażki życiowej

background image

Szkoły podejścia
systemowego

Szkoła komunikacyjna – Satir,
Bateson

Strukturalna terapia rodzin –
Minuchin

Strategiczna terapia rodzin – Haley,
Watzlawick

background image

Szkoła komunikacyjna

Znaczenie komunikacji – ludzie
pozostający ze sobą w kontakcie nie
mogą nie porozumiewać się –
patologiczne są wszelkie próby
uniknięcia komunikacji

Każdy komunikat pełni funkcję
sprawozdawczą (aspekt treściowy) i
relacyjną (aspekt ustosunkowania)

Duże znaczenie komunikacji
niewerbalnej

background image

W zdrowych związkach aspekt
treściowy porozumiewania się
przeważa nad aspektem
ustosunkowania się . W rodzinach
przekazy o ustosunkowaniach
zorganizowane są w postaci
reguł, które organizują interakcje
pomiędzy członkami rodziny i
zabezpieczają jej homeostatyczną
równowagę.

background image

Każdy komunikat pojedynczej osoby
można potraktować jako reakcję na
poprzedni komunikat partnera,
wzmocnienie jego poprzedniego
zachowania oraz jako bodziec do
kolejnego zachowania

Komunikaty werbalne lepiej ujmują
wiedzę pojęciową a niewerbalne lepiej
informują o ustosunkowaniach (chociaż
w wieloznaczny sposób)

background image

Cel terapii

Zmiana wzorców komunikacyjnych
w rodzinie

Strategia bezpośrednia – analiza
i interpretacja wzorów
interakcji, uczenie reguł jasnej
komunikacji, a następnie ich zmiana

Szkoła pośrednia – użycie paradoksu

background image

Strukturalna terapia
rodzin

Celem doprowadzenie do takiej
zmiany struktury rodziny, aby była
ona zdolna do radzenia sobie z
problemami

Rodzinną strukturę podtrzymują
częściowo uniwersalne, a częściowo
zwyczajowe przymusy

Uniwersalną zasadą jest hierarchia

background image

Subsystemy

Poszczególni członkowie rodziny łączą się
na stałe lub w celu wykonania zadań,
subsytemem może być też pojedyncza
osoba

Granice interpersonalne są niewidzialnymi
barierami, które otaczają subsystemy i całą
rodzinę. Służą ochronie, odrębności
i autonomii poszczególnych
subsystemów

Granice interpersonalne mogą być sztywne
(system niezaangażowany),

background image

zatarte (płynne, system splątany) i

jasne

Zaburzenie zaczyna rozwijać się , kiedy
struktura rodziny jest mało elastyczna,
uniemożliwia jej przystosowanie się do
zmian rozwojowych lub wymogów
otoczenia, kiedy występują w niej zbyt
płynne lub sztywne granice między
subsystemami.

background image

Triangulacja

Narastanie napięcia w rodzinie może
doprowadzić do otwartego konfliktu lub
powstania wewnętrznego dyskomfortu
– jedno „bierze problem na siebie”, po
pewnym czasie wchodzi w bliską
relację (często fuzję) z osobą trzecią

Włączanie osób trzecich w
rozwiązywanie napięcia
międzyosobowego to triangulacja

background image

Powstaje para, np. matka-dziecko,
ojciec czuje początkowo ulgę, bo
może wracać późno lub czuje się
odrzucony

Może zmieniać relację wprost
mówiąc, że czuje się odrzucony lub
pośrednio przez objawy (np.
depresyjne) chce zmusić żonę do
opieki

background image

Jeżeli triangulacja jest trwała – może
objąć kolejne pokolenia, np. syn
zwierza się matce ze swoich
problemów a milczy przy żonie lub
żona z matką (ojcem) wykluczają
męża z systemu
zwracając uwagę na jego negatywne
cechy (nadużywanie alkoholu,
chorowitość i niezdolność do
ciężkiej pracy na roli, niskie zarobki)

background image

Cel terapii

Nastawienie na zmianę struktury
rodziny, co z kolei wpływa na
modyfikacje zachowań, a także
doświadczeń jej członków.

zadaniem terapeuty nie jest
rozwiązanie bieżącego problemu, lecz
pomoc w
modyfikowaniu jej funkcjonowania
w kierunku samodzielnego i
zdrowego funkcjonowania

background image

Strategiczna terapia
rodzinna – Haley,
Watzlawick

Rodzina ujmowana jest jako system
interpersonalny, a problemy
indywidualne traktowane są jako
manifestacja zaburzenia systemu
rodzinnego

Terapia nastawiona jest na rozwiązanie
problemu, jest krótkoterminowa

Istotniejsze od objawu osoby
zidentyfikowanej jako pacjent są
powtarzające się sekwencje zachowań

background image

innych członków rodziny podtrzymujące

jawne objawy zaburzenia

Objawy są częścią błędnego koła

interakcji rodzinnych

Aby usunąć symptom należy przerwać

patologiczną sekwencję zdarzeń i

zastąpić ją innym wzorem interakcji

Zakłada się, że zmiana patologicznej

sekwencji zdarzeń podtrzymującej

symptom poprawi także funkcjonowanie

rodziny

background image

Techniki

Pytania cyrkularne

Pozytywne oznaczanie zachowań

Zadania do wykonania

Dyrektywy paradoksalne

background image

Pytania cyrkularne

Pytania zadawane kolejno
poszczególnym członkom rodziny –
mnóstwo informacji o wzajemnych
relacjach, ustosunkowaniach

background image

Pozytywne oznaczanie

Dotyczy przede wszystkim
zachowania symptomatycznego oraz
takich zachowań, które podtrzymują
symptom

Terapeuta usiłuje zmienić znaczenie
przypisywane konkretnym
wydarzeniom, przedstawienie
rodzinie nowego ich ujęcia

background image

Zadania domowe

Należy wiedzieć co ma być
zmienione , w jakim
kierunku i jakie do tej pory
nieskuteczne próby do tej pory w
celu rozwiązania problemu
podejmowała rodzina

background image

Paradoksalne dyrektywy

Stosuje się wobec rodzin najbardziej
sztywnych, przejawiających duży
opór wobec zmian. Są to zalecenia
zachowań symptomatycznych i
wspierających symptom

background image

Konsekwencje terapii
systemowej

- Znaczne ograniczenie stosowania

indywidualnej terapii dzieci i
młodzieży

-

Osobę doświadczającą objawy
traktuje się jako nośnika patologii
rodzinnej

-

Do zmiany dojdzie wtedy, gdy zmieni
się coś w rodzinie

background image

Cechy skutecznej
komunikacji w sytuacji
nagłego zdarzenia

SPOSÓB PODAWANIA KOMUNIKATÓW:

Mów konkrety, wystrzegaj się ogólników

Dopuszczaj swojego partnera rozmowy do

głosu, okazuj mu, że go słuchasz

Upewniaj się czy zostałeś dobrze zrozumiany

Pamiętaj o grzeczności, słowa proszę, dziękuję ,

przepraszam są bezwzględną koniecznością.

Rób pauzy w swoich wypowiedziach, zwiększy

to szansę na to, że zostaniesz zrozumiany

Cały sens skutecznej komunikacji polega na

tym, aby intencja nadawanej wiadomości była

równa interpretacji odtworzonej wiadomości.

background image

Mowa ciała

Utrzymuj kontakt wzrokowy z rozmówcą tłumacząc mu coś.

Utrzymuj umiarkowany dystans fizyczny, stawaj z rozmówcą w

bliskiej odległości, ale takiej, która nie naruszy jego granic

( około 1,5 metra)

Pomagaj sobie gestykulacją rękoma, ale nie machając przed

twarzą rozmówcy

Unikaj trzymania rąk w kieszeniach i splatania ich za plecami lub

na piersiach (będziesz postrzegany jako ignorancki/ niepewny/

nerwowy/ nieprzystępny, a masz wzbudzać zaufanie)

Staraj się unikać okazywania rozmówcy swojego

zniecierpliwienia („wywracanie oczami”, stukanie palcami lub

stopą, wzdychanie)

Sylwetka powinna być wyprostowana, utożsamiana jest wtedy z

większą pewnością siebie i otwartością.

Okazuj rozmówcy szacunek poprzez postawę ciała (otwartość w

gestach, unikaj krzyżowania rąk na klatce piersiowej, sylwetka

lekko pochylona w stronę rozmówcy, potakiwanie ukazujące

aktywne słuchanie rozmówcy)

background image

Przydatne techniki

Zacięta płyta -Powtarzaj swoje zdanie, używając niskiego,

spokojnego głosu. Unikaj wciągania Cię w

argumentowanie czy udowadnianie swojej racji, a tym

bardziej w tłumaczenie się.

Zwrot akcji -ta technika polega na zatrzymaniu omawiania

problemu, a skoncentrowaniu się na zachowaniu

rozmówców w danej chwili („Widzę, że jest Pan

zdenerwowany. Rozumiem jaki może być powód tego

zdenerwowania. Myślę, że w tym momencie nie jestem w

stanie temu zaradzić. Najlepiej będzie porozmawiać o tym

na spokojnie później”)

Precyzyjność - niezwykle ważne jest, by jasno, czytelnie i

dokładnie określać polecenia, prośby oraz przekazywać

informacje. Pozwala to uniknąć nieporozumień

wynikających z niedomówień lub błędnej interpretacji mało

konkretnych komunikatów.

Do nietrzeźwego zakłócającego pracę zespołu: „Proszę,

aby Pan opuścił to miejsce. Przeszkadza mi Pan”

background image

Wzmocnienie siły
przekazu

Zadbaj o nawiązanie kontaktu i współpracy z osobą

poszkodowaną

Uzyskuj informacje zwrotne od tej osoby (np. czy dobrze

zrozumiała przekaz)

Choć komunikowanie niewerbalne wzmacnia siłę przekazu,

towarzyszą mu słowa i ton głosu.

Mów stylem typowym dla zwykłej rozmowy i bądź sobą.

Staraj się mówić krótkim zdaniami, możliwie jasno i

zwięźle wyrażając to, co masz do powiedzenia.

Staraj się, by ruchy ciała były naturalne.

W każdej sytuacji postaraj się zachować spokój i

opanowanie

Do wszystkich staraj się odnosić się z szacunkiem i

uprzejmością, nawet w sytuacjach konfliktowych

Informuj i używaj słów grzecznościowych zamiast

zakazywać np. „Proszę przejść i usiąść na ławce”

background image

Zespół wypalenia
zawodowego

Gniazdowski (1998)

zakłócenia funkcji poznawczych

konsekwencje emocjonalne

konsekwencje behawioralne

 

background image

Pines (2000)

Główna przyczyna wypalenia tkwi

w potrzebie bycia przekonanym, że

podejmowane w życiu aktywności

mają sens, są potrzebne i ważne.

Ludzie wypalają się wówczas, gdy

zamiast sukcesów i uznania doznają

porażek i rozczarowań.

 

background image

Maslach

Wynik obciążenia wynikającego z relacji

zawodowych, specyficznych dla osób

związanych zawodowo z pomaganiem,

nadmiar obowiązków i konfliktów

interpersonalnych, niedostatki po stronie

posiadanych przez jednostkę zasobów:

strategii zaradczych, wsparcia społecznego,

przekonania o własnej skuteczności,

autonomii; 3 czynniki:

emocjonalne wyczerpanie

depersonalizacja

obniżone poczucie dokonań osobistych

background image

Rola zasobów osobistych i
społecznych w radzeniu
sobie ze stresem zawodowym

Lazarus i Folkman – zasoby:

zdrowie i energia, wzmacniające wysiłki

podjęte w celu uporania się ze stresem

pozytywne przekonania, dające nadzieję, że

sytuacja jest pod kontrolą, a człowiek może

na nią skutecznie wpływać

zdolność rozwiązywania problemów –

umiejętność poszukiwania informacji,

analizowania, wybierania właściwych planów

działania

zdolności społeczne, rozumiane jako

umiejętność komunikowania się i zachowania

w sposób skuteczny i zgodny z normami

background image

Przezwyciężanie
konsekwencji stresu

Radzenie sobie ze stresem

Poczucie koherencji

Poczucie własnej skuteczności

Dyspozycyjny optymizm

Poczucie własnej wartości

Inteligencja emocjonalna

Wsparcie społeczne


Document Outline


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Psychologia wykład 1 Stres i radzenie sobie z nim zjazd B
Lorens Psychoakustyka wyklad1
WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE, Studia, Fizjoterapia, Studia - fizjoterapia, Psychologia, wykłady
Psychologia wykład 5, Psychologia
Psychologia- pytania, 1.Lekarski, I rok, Psychologia, Wykłady, Psychologia
ZABURZENIA AFEKTYWNE, 1.Lekarski, I rok, Psychologia, Wykłady, Psychologia
Psychologia wykłady Kruszewski
Podstawy psychologii - wyklad 07 [11.10.2001], INNE KIERUNKI, psychologia
IV 15.04.2010, STUDIA, na studia, psychologia wykłady, psychologia wyklady
NAWIĄZYWANIE KONTAKTU Z KLIENTEM, WSFiZ, V, Diagnoza psychologiczna, wykłady
Medycyna psychosomatyczna Wykład 2, cz 1
Podstawy psychologii - wyklad 18 [23.11.2001], ☆♥☆Coś co mnie kręci psychologia
Grupa, Studia Pwr, Semestr 1, Psychologia (wykład)
PSYCHOLOGIA WYKŁAD 5

więcej podobnych podstron