Mukowiscydoza

Mukowiscydoza

cystic fibrosis (CF) zwłóknienie torbielowate

cystic fibrosis (CF) zwłóknienie torbielowate

Etiologia, zmiany narządowe i ich następstwa.

Etiologia, zmiany narządowe i ich następstwa.

Deja Anna,

Deja Anna,

Deja Marta,

Deja Marta,

Daleszyńska Katarzyna,

Daleszyńska Katarzyna,

Dorsch Natalia,

Dorsch Natalia,

Erdmańska Katarzyna

Erdmańska Katarzyna

Rok I, pielęgniarstwo

Rok I, pielęgniarstwo

Gr. 2

Gr. 2

Mukowiscydoza – cystic fibrosis (CF)

Mukowiscydoza – cystic fibrosis (CF)

zwłóknienie torbielowate

zwłóknienie torbielowate



Jest najczęściej występującą chorobą genetyczną u ludzi.

Jest najczęściej występującą chorobą genetyczną u ludzi.



Przyczyną choroby jest mutacja genu odpowiedzialnego min. za syntezę

Przyczyną choroby jest mutacja genu odpowiedzialnego min. za syntezę

błonowego kanału chlorkowego

błonowego kanału chlorkowego

CFTR

CFTR

(cystic fibrosis transmembrane conductance

(cystic fibrosis transmembrane conductance

rebulator). Gen choroby umiejscowiony jest (i przenoszony dziedzicznie) w długim

rebulator). Gen choroby umiejscowiony jest (i przenoszony dziedzicznie) w długim

ramieniu chromosomu VII.

ramieniu chromosomu VII.



Istnieje wiele odmian genu mukowiscydozy. W roku 1995 Instytut CFGAC

Istnieje wiele odmian genu mukowiscydozy. W roku 1995 Instytut CFGAC

zarejestrował ponad 1000 mutacji. Najczęściej występuje mutacja delta F 508;

zarejestrował ponad 1000 mutacji. Najczęściej występuje mutacja delta F 508;

jest ona prawdopodobnie czynnikiem decydującym o niewydolności

jest ona prawdopodobnie czynnikiem decydującym o niewydolności

zewnątrzwydzielniczej trzustki.

zewnątrzwydzielniczej trzustki.



Organizm chorego produkuje nadmiernie lepki śluz, który powoduje zaburzenia we

Organizm chorego produkuje nadmiernie lepki śluz, który powoduje zaburzenia we

wszystkich narządach posiadających gruczoły śluzowe (głównie w układzie oddechowym,

wszystkich narządach posiadających gruczoły śluzowe (głównie w układzie oddechowym,

pokarmowym i rozrodczym).

pokarmowym i rozrodczym).



Mukowiscydoza jest chorobą ogólnoustrojową, objawiającą się przede wszystkim

Mukowiscydoza jest chorobą ogólnoustrojową, objawiającą się przede wszystkim

przewlekłą chorobą oskrzelowo-płucną oraz niewydolnością enzymatyczną trzustki z

przewlekłą chorobą oskrzelowo-płucną oraz niewydolnością enzymatyczną trzustki z

następowymi zaburzeniami trawienia i wchłaniania. Gruczoły potowe wydzielają pot o

następowymi zaburzeniami trawienia i wchłaniania. Gruczoły potowe wydzielają pot o

podwyższonym stężeniu chloru i sodu (tzw. "słony pot").

podwyższonym stężeniu chloru i sodu (tzw. "słony pot").



Według najnowszych badań co 25

Według najnowszych badań co 25

osoba jest nosicielem uszkodzonego genu powodującego mukowiscydozę.

osoba jest nosicielem uszkodzonego genu powodującego mukowiscydozę.

Dziecko rodzi się już z

Dziecko rodzi się już z

mukowiscydozą,

mukowiscydozą,

dlatego też, określa się

dlatego też, określa się

ją często mianem

ją często mianem

choroby wrodzonej.

choroby wrodzonej.

Dziecko chore zawsze

Dziecko chore zawsze

dziedziczy dwa geny

dziedziczy dwa geny

powodujące CF, jeden

powodujące CF, jeden

od swej matki, drugi od

od swej matki, drugi od

ojca. Oboje rodzice

ojca. Oboje rodzice

określani są jako

określani są jako

nosiciele genu, gdyż

nosiciele genu, gdyż

Każde z nich ma tylko

Każde z nich ma tylko

po jednej kopii genu CF.

po jednej kopii genu CF.

Dziecko chore na

Dziecko chore na

mukowiscydozę może

mukowiscydozę może

urodzić się tylko wtedy,

urodzić się tylko wtedy,

gdy oboje jego rodzice są

gdy oboje jego rodzice są

nosicielami genu CF.

nosicielami genu CF.

Objawy ze strony układu oddechowego

Objawy ze strony układu oddechowego

Występują u ponad 90% chorych.

Występują u ponad 90% chorych.



gęsty i lepki śluz, który zalega w oskrzelach i jest podłożem dla rozwoju

gęsty i lepki śluz, który zalega w oskrzelach i jest podłożem dla rozwoju

bakterii

bakterii



występuje uciążliwy kaszel, niekiedy duszność (pierwsze objawy mogą

występuje uciążliwy kaszel, niekiedy duszność (pierwsze objawy mogą

wystąpić już w wieku niemowlęcym)

wystąpić już w wieku niemowlęcym)



nawracające zapalenia oskrzeli i płuc, trudno poddające się typowemu

nawracające zapalenia oskrzeli i płuc, trudno poddające się typowemu

leczeniu, prowadzą do rozstrzeni oskrzeli i włóknienia płuc

leczeniu, prowadzą do rozstrzeni oskrzeli i włóknienia płuc



przewlekłe zapalenie zatok bocznych nosa z polipami (głównie u starszych

przewlekłe zapalenie zatok bocznych nosa z polipami (głównie u starszych

dzieci i dorosłych)

dzieci i dorosłych)

Zdjęcie przeglądowe klatki piersiowej (Fot. 1), na którym w górnych
polach widoczne są linijne cienie (A). Zmiany dominują po stronie prawej
czemu towarzyszą plamiste cienie (B), które mogą występować w płucach
lub odpowiadać zalegającej wydzielinie w poszerzonych oskrzelach.

Obrazowanie płuc w tomografii komputerowej o wysokiej rozdzielczości (Fot. 2 i
3) wykonane w tym samym czasie uwidoczniło znacznego stopnia poszerzenie
światła i pogrubienie ściany oskrzeli górnopłatowych (C). Zmiany dominują po
prawej stronie, gdzie oskrzela wypełnia wydzielina i gdzie występują
zagęszczenia w miąższu płuca (D). Dodatkowo widoczne jest również
pomniejszenie objętości prawego płuca: skupienie oskrzeli na mniejszej
przestrzeni, przemieszczenie linii łączącej przedniej w prawo (E) oraz zastępcze
rozdęcie lewego płuca.

Po leczeniu wykonano kontrolne zdjęcie RTG klatki piersiowej
(Fot. 4). Widać niemal całkowitą regresję zagęszczeń w obu
górnych płatach. Widoczne są dyskretne linijne cienie w górze
płuca prawego.

Objawy ze strony przewodu

Objawy ze strony przewodu

pokarmowego

pokarmowego

Występują u około 75% chorych.

Występują u około 75% chorych.



gęsty i lepki śluz blokuje przewody trzustkowe i przyjmowane

gęsty i lepki śluz blokuje przewody trzustkowe i przyjmowane

pokarmy nie są odpowiednio trawione i wchłaniane, co prowadzi do

pokarmy nie są odpowiednio trawione i wchłaniane, co prowadzi do

zaburzeń odżywiania

zaburzeń odżywiania



występują obfite, nie uformowane, cuchnące, tłuszczowate stolce

występują obfite, nie uformowane, cuchnące, tłuszczowate stolce

(najczęściej od wczesnego dzieciństwa)

(najczęściej od wczesnego dzieciństwa)



powiększenie objętości brzucha, niekiedy wypadanie odbytnicy

powiększenie objętości brzucha, niekiedy wypadanie odbytnicy



niedrożność smółkowa jelit w okresie noworodkowym (często

niedrożność smółkowa jelit w okresie noworodkowym (często

pierwszy objaw mukowiscydozy)

pierwszy objaw mukowiscydozy)

Objawy ze strony układu rozrodczego

Objawy ze strony układu rozrodczego

Kobiety:

Kobiety:



zwiększone wytwarzanie nadmiernie gęstego i lepkiego śluzu w szyjce

zwiększone wytwarzanie nadmiernie gęstego i lepkiego śluzu w szyjce

macicy. Zawiera on mniej wody i elektrolitów. Nie występuje zjawisko

macicy. Zawiera on mniej wody i elektrolitów. Nie występuje zjawisko

"upłynnienia" śluzu obserwowane u zdrowych kobiet w czasie owulacji.

"upłynnienia" śluzu obserwowane u zdrowych kobiet w czasie owulacji.



powstawanie polipów śródszyjkowych.

powstawanie polipów śródszyjkowych.



lepki śluz utrudniając przechodzenie plemników zmniejsza szansę

lepki śluz utrudniając przechodzenie plemników zmniejsza szansę

zapłodnienia. Jeżeli już dojdzie do zapłodnienia, to utrudnione jest

zapłodnienia. Jeżeli już dojdzie do zapłodnienia, to utrudnione jest

zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej w ścianie macicy. To wszystko

zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej w ścianie macicy. To wszystko

powoduje, że szansę na zajście w ciążę u kobiet chorych na mukowiscydozę

powoduje, że szansę na zajście w ciążę u kobiet chorych na mukowiscydozę

są około czterokrotnie mniejsze niż w całej populacji.

są około czterokrotnie mniejsze niż w całej populacji.



U dziewcząt chorych na mukowiscydozę dojrzewanie jest opóźnione

U dziewcząt chorych na mukowiscydozę dojrzewanie jest opóźnione

względem zdrowych koleżanek o około 2-3 lata.

względem zdrowych koleżanek o około 2-3 lata.

Mężczyźni:

Mężczyźni:



już w okresie płodowym dochodzi do zatkania przewodów

już w okresie płodowym dochodzi do zatkania przewodów

najądrza i nasieniowodów nadmiernie lepkim śluzem,

najądrza i nasieniowodów nadmiernie lepkim śluzem,

charakterystycznym dla tej choroby. Przewlekła niedrożność

charakterystycznym dla tej choroby. Przewlekła niedrożność

prowadzi do zmian zarostowych i degeneracyjnych stwierdzanych już

prowadzi do zmian zarostowych i degeneracyjnych stwierdzanych już

u niemowląt.

u niemowląt.



Często stwierdza się zupełny brak nasieniowodów. Przyjmuje się,

Często stwierdza się zupełny brak nasieniowodów. Przyjmuje się,

że stwierdzenie obustronnej atrofii lub braku nasieniowodów powinno

że stwierdzenie obustronnej atrofii lub braku nasieniowodów powinno

być wskazaniem do diagnostyki w kierunku mukowiscydozy,

być wskazaniem do diagnostyki w kierunku mukowiscydozy,

niezależnie od innych objawów chorobowych.

niezależnie od innych objawów chorobowych.



zmniejszenie ilości komórek Sertoliego ułatwiających dojrzewanie

zmniejszenie ilości komórek Sertoliego ułatwiających dojrzewanie

plemników oraz obecność obszarów powstawania nieprawidłowych

plemników oraz obecność obszarów powstawania nieprawidłowych

plemników. Całkowita liczba dojrzałych plemników jest obniżona i

plemników. Całkowita liczba dojrzałych plemników jest obniżona i

stwierdza się zwiększony odsetek plemników nieprawidłowych.

stwierdza się zwiększony odsetek plemników nieprawidłowych.



U 97-98% mężczyzn stwierdza się bezpłodność.

U 97-98% mężczyzn stwierdza się bezpłodność.



U chłopców obserwuje się występowanie przepuklin

U chłopców obserwuje się występowanie przepuklin

pachwinowych, wodniaków jąder i niezstąpienia jąder (wnętrostwo).

pachwinowych, wodniaków jąder i niezstąpienia jąder (wnętrostwo).

Inne objawy:

Inne objawy:



opóźnienie rozwoju fizycznego (niedobór masy i wysokości ciała)

opóźnienie rozwoju fizycznego (niedobór masy i wysokości ciała)



upośledzenie rozwoju mięśni (np. brak pośladków)

upośledzenie rozwoju mięśni (np. brak pośladków)



nadmierna męczliwość (szybkie męczenie się przy wysiłku)

nadmierna męczliwość (szybkie męczenie się przy wysiłku)

Zmiany narządowe – układ oddechowy

Zmiany narządowe – układ oddechowy

Narząd / układ

Narząd / układ

Odsetek chorych

Odsetek chorych

Drogi oddechowe

Drogi oddechowe

górne:

górne:

polipy nosa 

polipy nosa 

zapalenie zatok przynosowych

zapalenie zatok przynosowych

dolne:

dolne:

zapalenie oskrzelików 

zapalenie oskrzelików 

zapalenie oskrzeli 

zapalenie oskrzeli 

rozstrzenie oskrzeli 

rozstrzenie oskrzeli 

6-20%

6-20%

90-100%

90-100%

ostatecznie 100%

ostatecznie 100%

Zmiany narządowe - układ pokarmowy

Zmiany narządowe - układ pokarmowy

Narząd / układ

Narząd / układ

Odsetek chorych

Odsetek chorych

(%)

(%)

Przewód pokarmowy

Przewód pokarmowy

niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki

niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki

niedrożność smółkowa

niedrożność smółkowa

równoważniki niedrożności smółkowej

równoważniki niedrożności smółkowej

wypadanie śluzówki odbytnicy

wypadanie śluzówki odbytnicy

wgłobienie jelita

wgłobienie jelita

zapalenie trzustki

zapalenie trzustki

kamica żółciowa

kamica żółciowa

wątroba: stłuszczenie ogniskowe 

wątroba: stłuszczenie ogniskowe 

zwłóknienie dróg żółciowych 

zwłóknienie dróg żółciowych 

marskość

marskość

85

85

10

10

10-30

10-30

20

20

1

1

5

5

12

12

20

20

20

20

5

5

Zmiany narządowe - inne

Zmiany narządowe - inne

Narząd / układ

Narząd / układ

Odsetek chorych

Odsetek chorych

(%)

(%)

Układ wewnątrzwydzielniczy

Układ wewnątrzwydzielniczy

cukrzyca

cukrzyca

opóźnienie dojrzewania

opóźnienie dojrzewania

Układ rozrodczy

Układ rozrodczy

mężczyźni: azoospermia obturacyjna

mężczyźni: azoospermia obturacyjna

kobiety: gęsty śluz szyjkowy

kobiety: gęsty śluz szyjkowy

Gruczoły potowe

Gruczoły potowe

chlorki>60 mmol/I

chlorki>60 mmol/I

udar cieplny

udar cieplny

15
85

98

>95

98

Rozpoznanie

Rozpoznanie

(Test chlorkowy)

(Test chlorkowy)



W mukowiscydozie wydzielany pot zawiera wyjątkowo dużo chlorku sodu i

W mukowiscydozie wydzielany pot zawiera wyjątkowo dużo chlorku sodu i

jest bardzo słony. Na podstawie tego zaburzenia opracowano test, który

jest bardzo słony. Na podstawie tego zaburzenia opracowano test, który

pomaga w postawieniu diagnozy.

pomaga w postawieniu diagnozy.



Bada się stężenie chlorków w pocie. Wartości większe niż 60 mEq/l

Bada się stężenie chlorków w pocie. Wartości większe niż 60 mEq/l

(miliekwiwalentów na litr) przemawiają za rozpoznaniem mukowiscydozy.

(miliekwiwalentów na litr) przemawiają za rozpoznaniem mukowiscydozy.



Jednak w diagnozie oprócz testu chlorkowego ważny jest cały obraz

Jednak w diagnozie oprócz testu chlorkowego ważny jest cały obraz

kliniczny: zmiany w płucach i układzie pokarmowym oraz występowanie

kliniczny: zmiany w płucach i układzie pokarmowym oraz występowanie

choroby w rodzinie. Ważnym objawem w rozpoznaniu jest też

choroby w rodzinie. Ważnym objawem w rozpoznaniu jest też

występowanie niedrożności smółkowej.

występowanie niedrożności smółkowej.

Leczenie choroby oskrzelowo-płucnej w

Leczenie choroby oskrzelowo-płucnej w

przebiegu mukowiscydozy wymaga:

przebiegu mukowiscydozy wymaga:



usunięcia gęstej i lepkiej wydzieliny z dróg oddechowych

usunięcia gęstej i lepkiej wydzieliny z dróg oddechowych



opanowania zaostrzeń przewlekłego zapalenia oskrzeli i płuc za pomocą

opanowania zaostrzeń przewlekłego zapalenia oskrzeli i płuc za pomocą

antybiotykoterapii

antybiotykoterapii



Oczyszczanie oskrzeli z ropnej wydzieliny wymaga podawania leków ją

Oczyszczanie oskrzeli z ropnej wydzieliny wymaga podawania leków ją

upłynniających i fizjoterapii układu oddechowego. Efektywna fizjoterapia nie

upłynniających i fizjoterapii układu oddechowego. Efektywna fizjoterapia nie

tylko poprawia drożność oskrzeli, lecz także przez stałe eliminowanie bakterii,

tylko poprawia drożność oskrzeli, lecz także przez stałe eliminowanie bakterii,

substancji zapalnych i proteolitycznych ogranicza nasilenia przewlekłych

substancji zapalnych i proteolitycznych ogranicza nasilenia przewlekłych

stanów zapalnych, zwalniając rozwój nieodwracalnego uszkodzenia oskrzeli i

stanów zapalnych, zwalniając rozwój nieodwracalnego uszkodzenia oskrzeli i

płuc. Leczenie antybiotykami ma na celu opanowanie zakażenia bakteryjnego

płuc. Leczenie antybiotykami ma na celu opanowanie zakażenia bakteryjnego

oskrzeli i płuc. Stosowanie kompleksowego leczenia w połączeniu z

oskrzeli i płuc. Stosowanie kompleksowego leczenia w połączeniu z

fizjoterapią ma spowolnić nieodwracalne zmiany oskrzelowo-płucne.

fizjoterapią ma spowolnić nieodwracalne zmiany oskrzelowo-płucne.

Leczenie objawów ze strony układu

Leczenie objawów ze strony układu

pokarmowego

pokarmowego



Podstawową zasadą jest korygowanie niedoboru enzymów trzustkowych z

Podstawową zasadą jest korygowanie niedoboru enzymów trzustkowych z

zapewnieniem wysoko energetycznej diety, pokrywającej 120-150%

zapewnieniem wysoko energetycznej diety, pokrywającej 120-150%

dobowego zapotrzebowania kalorycznego dla zdrowych rówieśników.

dobowego zapotrzebowania kalorycznego dla zdrowych rówieśników.



Ponadto należy zwiększyć dawkę podawanych witamin, zwłaszcza A, D, E,

Ponadto należy zwiększyć dawkę podawanych witamin, zwłaszcza A, D, E,

K.

K.



Niestety, obecnie nie ma skutecznej metody leczenia mukowiscydozy.

Niestety, obecnie nie ma skutecznej metody leczenia mukowiscydozy.

Wymienione powyżej zabiegi i leki pozwalają jedynie na przedłużenie życia

Wymienione powyżej zabiegi i leki pozwalają jedynie na przedłużenie życia

i nadzieję, że w najbliższym czasie odkryty zostanie skuteczny lek. Koszt

i nadzieję, że w najbliższym czasie odkryty zostanie skuteczny lek. Koszt

leczenia jednego chorego dziecka wynosi 1000 do 3000 zł miesięcznie, nie

leczenia jednego chorego dziecka wynosi 1000 do 3000 zł miesięcznie, nie

licząc czasu rodziców (często jedno z nich musi zrezygnować z pracy

licząc czasu rodziców (często jedno z nich musi zrezygnować z pracy

zawodowej) oraz kosztów ponoszonych przez służbę zdrowia.

zawodowej) oraz kosztów ponoszonych przez służbę zdrowia.

Nowe kierunki leczenia

Nowe kierunki leczenia

Coraz lepsze zrozumienie mechanizmów choroby pozwala na próby

Coraz lepsze zrozumienie mechanizmów choroby pozwala na próby

stosowania nowych sposobów leczenia. Do obiecujących należy zaliczyć:

stosowania nowych sposobów leczenia. Do obiecujących należy zaliczyć:



inhalacje liposomów - pozwalające na upłynnienie śluzu i ułatwiające jego

inhalacje liposomów - pozwalające na upłynnienie śluzu i ułatwiające jego

ewakuację;

ewakuację;



inhalacje rekombimowanych antypro-teaz, hamujące uszkodzenia oskrzeli

inhalacje rekombimowanych antypro-teaz, hamujące uszkodzenia oskrzeli

przez enzymy proteolityczne;

przez enzymy proteolityczne;



inhalacje (UTP) zwiększające uwodnienie płynu okołorzęskowego poprzez

inhalacje (UTP) zwiększające uwodnienie płynu okołorzęskowego poprzez

zwiększenie wydzielania Cl do światła oskrzeli;

zwiększenie wydzielania Cl do światła oskrzeli;



stosowanie cytokin, ograniczające aktywność stanu zapalnego;

stosowanie cytokin, ograniczające aktywność stanu zapalnego;



immunoglobuliny hiperimmunonizowane przeciwko najbardziej szkodliwej

immunoglobuliny hiperimmunonizowane przeciwko najbardziej szkodliwej

bakterii, Pseudomonas aeuroginosa;

bakterii, Pseudomonas aeuroginosa;



szczepionki przeciwko P. aeruginosa: doustne, wykorzystujące reakcję

szczepionki przeciwko P. aeruginosa: doustne, wykorzystujące reakcję

tkanki limfatycznej jelit;

tkanki limfatycznej jelit;



terapię genową, polegającą na wprowadzeniu prawidłowego genu CFTR do

terapię genową, polegającą na wprowadzeniu prawidłowego genu CFTR do

komórek nabłonka oddechowego; od trzech lat trwają próby kliniczne.

komórek nabłonka oddechowego; od trzech lat trwają próby kliniczne.

Aktualny stan badań nad przyczyną

Aktualny stan badań nad przyczyną

choroby

choroby

Od 1989 r. datuje się kolosalny wzrost osiągnięć w poznaniu istoty

Od 1989 r. datuje się kolosalny wzrost osiągnięć w poznaniu istoty

mukowiscydozy. Zakrojone na szeroką skalę w całym świecie badania

mukowiscydozy. Zakrojone na szeroką skalę w całym świecie badania

naukowe stwarzają nadzieję na leczenie przyczynowe w najbliższych latach.

naukowe stwarzają nadzieję na leczenie przyczynowe w najbliższych latach.

Do podstawowych kierunków można zaliczyć:

Do podstawowych kierunków można zaliczyć:



diagnostykę molekularną (genetyczną)

diagnostykę molekularną (genetyczną)



transplantację (przeszczep płuc)

transplantację (przeszczep płuc)



podawanie chorym UTP w monoterapii lub w skojarzeniu z amilorydem

podawanie chorym UTP w monoterapii lub w skojarzeniu z amilorydem

VI OGÓLNOPOLSKI

TYDZIEŃ

MUKOWISCYDOZY

26.02.2007 - 04.03.2007