Przedmiot socjologii

Przedmiot socjologii

wychowania i jej

wychowania i jej

podstawowe pojęcia

podstawowe pojęcia

Program wykładu

Program wykładu

Definicja i przedmiot socjologii wychowania

Definicja i przedmiot socjologii wychowania

Relacje socjologii wychowania do innych dyscyplin

Relacje socjologii wychowania do innych dyscyplin

naukowych

naukowych

Pojęcie środowiska wychowawczego

Pojęcie środowiska wychowawczego

Socjalizacja w ujęciach psychologicznych

Socjalizacja w ujęciach psychologicznych

Socjalizacja w ujęciach socjologicznych

Socjalizacja w ujęciach socjologicznych

Pojęcie wychowania

Pojęcie wychowania

Pojęcie nauczania

Pojęcie nauczania

Przedmiot

Przedmiot socjologii

wychowania

wychowania

Przedmiotem socjologii wychowanie są procesy

Przedmiotem socjologii wychowanie są procesy

społeczne zachodzące w instytucjach

społeczne zachodzące w instytucjach

wychowawczych i tych sytuacjach

wychowawczych i tych sytuacjach

społecznych, które pełnią funkcje

społecznych, które pełnią funkcje

wychowawcze i socjalizacyjne.

wychowawcze i socjalizacyjne.

Celem socjologii wychowania jest analiza

Celem socjologii wychowania jest analiza

wpływów i czynności wychowawczych w

wpływów i czynności wychowawczych w

środowiskach, grupach i instytucjach o tym

środowiskach, grupach i instytucjach o tym

charakterze, a także efektów tych wpływów i

charakterze, a także efektów tych wpływów i

działań.

działań.

(S. Kowalski, Socjologia wychowania w zarysie)

(S. Kowalski, Socjologia wychowania w zarysie)

Związki socjologii wychowania z innymi

naukami społecznymi

Psychologia

społeczna

Antropologia

kultury

Pedagogika

społeczna

Filozofia

Socjologia

wychowania

Związki socjologii wychowania z innymi

naukami społecznymi

1)

1)

Antropologia kultury

Antropologia kultury

dostarcza

dostarcza

narzędzi pozwalających zajrzeć głębiej

narzędzi pozwalających zajrzeć głębiej

pod powierzchnię zjawisk zachodzących

pod powierzchnię zjawisk zachodzących

w klasie szkolnej i w innych

w klasie szkolnej i w innych

środowiskach wychowawczych.

środowiskach wychowawczych.

Definicja: Dyscyplina nauk społecznych badająca organizację kultury,

Definicja: Dyscyplina nauk społecznych badająca organizację kultury,

rządzące nią prawa, historyczną zmienność i etniczną

rządzące nią prawa, historyczną zmienność i etniczną

różnorodność kultur w celu skonstruowania ogólnej teorii

różnorodność kultur w celu skonstruowania ogólnej teorii

kultury

kultury

Związki socjologii wychowania z innymi naukami

społecznymi

2)

2)

Psychologia społeczna

Psychologia społeczna

– bada

– bada

relacje między uczestnikami

relacje między uczestnikami

interakcji pod kątem ich wpływu na

interakcji pod kątem ich wpływu na

indywidualność jednostki jako

indywidualność jednostki jako

członka grupy, na jej funkcjonowanie

członka grupy, na jej funkcjonowanie

dynamikę.

dynamikę.

Definicja: dziedzina nauki z pogranicza psychologii i socjologii

Definicja: dziedzina nauki z pogranicza psychologii i socjologii

badająca w jaki sposób obecność innych ludzi i ich działania

badająca w jaki sposób obecność innych ludzi i ich działania

wpływają na psychikę jednostki.

wpływają na psychikę jednostki.

Związki socjologii wychowania z innymi

naukami społecznymi

3) Socjologia i pedagogika wyłoniły się

3) Socjologia i pedagogika wyłoniły się

z

z

filozofii

filozofii, która jako nauka

teoretyczna zajmowała się/zajmuje
się istotą procesu wychowania,
związku duchowego mistrza i ucznia.

Socjologia wychowania a pedagogika społeczna

4) Zarówno socjologia wychowania jak i

4) Zarówno socjologia wychowania jak i

pedagogika społeczna

pedagogika społeczna

zajmują się

zajmują się

środowiskiem wychowawczym i jego

środowiskiem wychowawczym i jego

wpływem na jednostkę, procesami

wpływem na jednostkę, procesami

uspołeczniania człowieka….

uspołeczniania człowieka….

SW – z perspektywy opisowej, wskazując

SW – z perspektywy opisowej, wskazując

prawidłowości i zależności między zjawiskami

prawidłowości i zależności między zjawiskami

PS – koncentruje się na przekształcaniu

PS – koncentruje się na przekształcaniu

środowisk, by lepiej zaspokajały potrzeby

środowisk, by lepiej zaspokajały potrzeby

ludzi.

ludzi.

Socjologia wychowania a pedagogika

społeczna

Różnicę ról socjologa i pedagoga

Różnicę ról socjologa i pedagoga

można opisać np. tak:

można opisać np. tak:

Socjolog skupia się bardziej na

Socjolog skupia się bardziej na

badaniu i opisywaniu różnic

badaniu i opisywaniu różnic

edukacyjnych między dziećmi.

edukacyjnych między dziećmi.

Pedagog społeczny – stara się

Pedagog społeczny – stara się

różnicom przeciwdziałać i je

różnicom przeciwdziałać i je

wyrównywać.

wyrównywać.

Podstawowe pojęcia socjologii wychowania

Środowisko wychowawcze

Środowisko wychowawcze

Socjalizacja

Socjalizacja

Wychowanie

Wychowanie

Nauczanie

Nauczanie

Środowisko wychowawcze

Środowisko wychowawcze to całokształt wpływów

Środowisko wychowawcze to całokształt wpływów

oddziałujących na jednostkę – celowo

oddziałujących na jednostkę – celowo

organizowanych i spontanicznych, powodujących

organizowanych i spontanicznych, powodujących

określone przeżycia i postępowanie. (K. Sośnicki)

określone przeżycia i postępowanie. (K. Sośnicki)

F. Znaniecki wyróżnia w obrębie środowiska

F. Znaniecki wyróżnia w obrębie środowiska

wychowawczego trzy następujące elementy:

wychowawczego trzy następujące elementy:

-

osoby (nauczyciele, wychowawcy, rodzice,

osoby (nauczyciele, wychowawcy, rodzice,

bohaterowie dzieciństwa)

bohaterowie dzieciństwa)

-

grupy społeczne (społeczność sąsiedzka,

grupy społeczne (społeczność sąsiedzka,

rówieśnicy, klasa szkolna)

rówieśnicy, klasa szkolna)

-

instytucje (szkoła, środki masowego przekazu)

instytucje (szkoła, środki masowego przekazu)

Socjalizacja

Socjalizacja

Socjalizacja – część całkowitego wpływu

Socjalizacja – część całkowitego wpływu

środowiska, która wprowadza jednostkę

środowiska, która wprowadza jednostkę

do udziału w życiu społecznym, uczy ją

do udziału w życiu społecznym, uczy ją

zachowania według przyjętych wzorów,

zachowania według przyjętych wzorów,

uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną

uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną

do utrzymywania się i wykonywania

do utrzymywania się i wykonywania

określonych ról społecznych (J.

określonych ról społecznych (J.

Szczepański).

Szczepański).

Socjalizacja pierwotna, wtórna, krytyczna

Socjalizacja pierwotna, wtórna, krytyczna

Powszechnie rozróżnia się dwie fazy

Powszechnie rozróżnia się dwie fazy

procesu socjalizacji – socjalizację

procesu socjalizacji – socjalizację

pierwotną i wtórną, współcześni badacze

pierwotną i wtórną, współcześni badacze

edukacji dodają jeszcze kategorię

edukacji dodają jeszcze kategorię

socjalizacji krytycznej.

socjalizacji krytycznej.

Socjalizacja pierwotna

Socjalizacja pierwotna

W trakcie trwania socjalizacji

W trakcie trwania socjalizacji

pierwotnej uczymy się

pierwotnej uczymy się

porozumiewać za pomocą języka,

porozumiewać za pomocą języka,

dokonuje się przekaz podstawowych

dokonuje się przekaz podstawowych

norm społecznych i interioryzacja

norm społecznych i interioryzacja

elementów tradycji kulturowej.

elementów tradycji kulturowej.

Socjalizacja wtórna

Socjalizacja wtórna

Na etapie socjalizacji wtórnej wraz z

Na etapie socjalizacji wtórnej wraz z

poszerzającym się kręgiem interakcji

poszerzającym się kręgiem interakcji

społecznych pojawiają się nowe wartości,

społecznych pojawiają się nowe wartości,

niektóre sprzeczne z już przyswojonymi.

niektóre sprzeczne z już przyswojonymi.

Przede wszystkim jednak uczymy się ról

Przede wszystkim jednak uczymy się ról

społecznych, stajemy się członkami różnych

społecznych, stajemy się członkami różnych

grup, poznajemy system sankcji

grup, poznajemy system sankcji

społecznych, reakcje na nasze zachowania.

społecznych, reakcje na nasze zachowania.

Uczymy się dokonywać wyborów i ponosić

Uczymy się dokonywać wyborów i ponosić

konsekwencje własnych działań.

konsekwencje własnych działań.

Socjalizacja krytyczna

Socjalizacja krytyczna

Socjalizacja krytyczna pojawia się u progu

Socjalizacja krytyczna pojawia się u progu

dorosłości, przybierając formę kontestacji

dorosłości, przybierając formę kontestacji

wartości i wzorów życia prezentowanych

wartości i wzorów życia prezentowanych

przez otoczenie i selektywnego wyboru

przez otoczenie i selektywnego wyboru

niektórych spośród nich. Socjalizacja

niektórych spośród nich. Socjalizacja

krytyczna nie jest odrębną fazą

krytyczna nie jest odrębną fazą

socjalizacji – pojawia się w trakcie

socjalizacji – pojawia się w trakcie

socjalizacji wtórnej.

socjalizacji wtórnej.

Socjalizacja krytyczna

Socjalizacja krytyczna

Mechanizmem, który stymuluje przebieg

Mechanizmem, który stymuluje przebieg

socjalizacji krytycznej jest konflikt między

socjalizacji krytycznej jest konflikt między

tym co zastane, a tym co nowe. Prowadzi

tym co zastane, a tym co nowe. Prowadzi

do podwyższenia poziomu indywidualności

do podwyższenia poziomu indywidualności

jednostki. Umożliwia dystansowanie się

jednostki. Umożliwia dystansowanie się

od oferty otoczenia i ról jakie oferuje

od oferty otoczenia i ról jakie oferuje

społeczeństwo.

społeczeństwo.

W wyniku socjalizacji krytycznej zyskujemy

W wyniku socjalizacji krytycznej zyskujemy

autonomię działania, wchodzą w etap tzw.

autonomię działania, wchodzą w etap tzw.

moralności postkonwencjonalnej.

moralności postkonwencjonalnej.

Psychologiczne i socjologiczne teorie

Psychologiczne i socjologiczne teorie

socjalizacji

socjalizacji

Analizy procesu socjalizacji dokonują dwie

Analizy procesu socjalizacji dokonują dwie

główne grupy teorii naukowych:

główne grupy teorii naukowych:

Teorie psychologiczne

Teorie psychologiczne

– w których główne

– w których główne

zróżnicowania procesu socjalizacji

zróżnicowania procesu socjalizacji

wynikają z płci

wynikają z płci

i

i

Teorie socjologiczne

Teorie socjologiczne

– w których głównym

– w których głównym

kryterium zróżnicowania są role uczniów

kryterium zróżnicowania są role uczniów

przyjmowane w szkole

przyjmowane w szkole

Psychologiczne i socjologiczne teorie socjalizacji

Psychologiczne i socjologiczne teorie socjalizacji

Psychologiczne teorie socjalizacji

Psychologiczne teorie socjalizacji

W obrębie teorii psychologicznych

W obrębie teorii psychologicznych

można wyodrębnić cztery główne

można wyodrębnić cztery główne

stanowiska:

stanowiska:

-

Stanowisko antropologiczne

Stanowisko antropologiczne

-

Stanowisko poznawczo-

Stanowisko poznawczo-

osobowościowe

osobowościowe

-

Stanowisko psychoanalityczne

Stanowisko psychoanalityczne

-

Stanowisko behawiorystyczne

Stanowisko behawiorystyczne

Stanowisko antropologiczne

Stanowisko antropologiczne

Przyczyną różnic w zachowaniach czy cechach

Przyczyną różnic w zachowaniach czy cechach

osobowości chłopców i dziewczynek jest

osobowości chłopców i dziewczynek jest

sposób, w jaki dana społeczność utrwaliła

sposób, w jaki dana społeczność utrwaliła

wzorce zachowań społecznych dotyczących

wzorce zachowań społecznych dotyczących

reprodukcji i produkcji.

reprodukcji i produkcji.

Ważne jest jak członkowie społeczności dzielą

Ważne jest jak członkowie społeczności dzielą

zadania życiowe – np. zdobywanie

zadania życiowe – np. zdobywanie

pożywienia, opieka nad dziećmi. Podział ten

pożywienia, opieka nad dziećmi. Podział ten

zależy od klimatu, tego kto sprawuje władzę

zależy od klimatu, tego kto sprawuje władzę

itp.

itp.

Stanowisko poznawczo-osobowościowe

Stanowisko poznawczo-osobowościowe

Badania ukazują przewagę kobiet nad

Badania ukazują przewagę kobiet nad

mężczyznami w sferze inteligencji

mężczyznami w sferze inteligencji

werbalnej, a mężczyźni przeważają w

werbalnej, a mężczyźni przeważają w

sferze myślenia obrazowo-przestrzennego.

sferze myślenia obrazowo-przestrzennego.

Mężczyźni uznawani są za bardziej

Mężczyźni uznawani są za bardziej

agresywnych – co wynika z siedmiokrotnie

agresywnych – co wynika z siedmiokrotnie

wyższego poziomu wydzielania

wyższego poziomu wydzielania

testosteronu, ale i społecznego

testosteronu, ale i społecznego

przyzwolenia na bycie silnym,

przyzwolenia na bycie silnym,

dominującym.

dominującym.

Stanowisko psychoanalityczne

Stanowisko psychoanalityczne

Kluczowe dla nabycia tożsamości płciowej jest

Kluczowe dla nabycia tożsamości płciowej jest

superego, którego rozwój przypada na 6-ty rok

superego, którego rozwój przypada na 6-ty rok

życia.

życia.

(

(

Superego

Superego

w teorii Z. Freuda stanowi wewnętrzną reprezentację wartości

w teorii Z. Freuda stanowi wewnętrzną reprezentację wartości

moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które

moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które

przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji).

przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji).

Źródłem superego jest identyfikacja z rodzicem płci

przeciwnej. U chłopców zerwanie emocjonalnego
związku z matką ma charakter szokowy, u
dziewcząt ma powolny prze bieg, czego efektem
jest słabszy rozwój superego i większa podatność
na emocje.

Stanowisko behawiorystyczne

Stanowisko behawiorystyczne

Rodzice przejawiają zdecydowane reakcje

Rodzice przejawiają zdecydowane reakcje

wobec przejawów agresji u dziewcząt i

wobec przejawów agresji u dziewcząt i

częściej stosują kary fizyczne wobec

częściej stosują kary fizyczne wobec

chłopców. Identyfikacja z matką lub ojcem

chłopców. Identyfikacja z matką lub ojcem

zależy (inaczej niż w przypadku

zależy (inaczej niż w przypadku

stanowiska psychoanalitycznego) od

stanowiska psychoanalitycznego) od

okazywanego synowi czy córce

okazywanego synowi czy córce

zainteresowania, troski czy też władzy

zainteresowania, troski czy też władzy

reprezentowanej przez jednego z

reprezentowanej przez jednego z

rodziców.

rodziców.

Stanowisko strukturalno-funkcjonalne

Stanowisko strukturalno-funkcjonalne

W teoriach socjologicznych za kluczowy

W teoriach socjologicznych za kluczowy

czynnik socjalizacji uznawana jest rola

czynnik socjalizacji uznawana jest rola

społeczna związana z funkcjonowaniem

społeczna związana z funkcjonowaniem

dziecka w szkole.

dziecka w szkole.

Stanowisko s-f zakłada, że istotą socjalizacji

Stanowisko s-f zakłada, że istotą socjalizacji

jest przystosowanie do określonych

jest przystosowanie do określonych

wymogów, norm i reguł odnoszących się

wymogów, norm i reguł odnoszących się

do funkcjonowania w roli ucznia.

do funkcjonowania w roli ucznia.

Stanowisko strukturalno-funkcjonalne

Stanowisko strukturalno-funkcjonalne

Szkoła to swoista miniatura społeczeństwa, a

Szkoła to swoista miniatura społeczeństwa, a

jednocześnie instytucja, która pośredniczy w

jednocześnie instytucja, która pośredniczy w

przechodzeniu od bycia członkiem rodziny

przechodzeniu od bycia członkiem rodziny

(partykularyzm) do bycia członkiem

(partykularyzm) do bycia członkiem

społeczeństwa (uniwersalizm).

społeczeństwa (uniwersalizm).

Dobrze funkcjonujący w swej roli uczeń jest

Dobrze funkcjonujący w swej roli uczeń jest

odtwórcą i naśladowcą nauczyciela, a

odtwórcą i naśladowcą nauczyciela, a

jednocześnie jest na tyle silnie zintegrowany z

jednocześnie jest na tyle silnie zintegrowany z

grupą (rówieśnikami), by nauczyć

grupą (rówieśnikami), by nauczyć

dopasowywać swoje potrzeby do oczekiwań

dopasowywać swoje potrzeby do oczekiwań

innych.

innych.

Stanowisko strukturalno-funkcjonalne

Stanowisko strukturalno-funkcjonalne

Szkoła poprzez internalizację

Szkoła poprzez internalizację

uniwersalistycznych norm i wartości

uniwersalistycznych norm i wartości

promuje postawy konformistyczne - uczy

promuje postawy konformistyczne - uczy

funkcjonowania w dorosłym

funkcjonowania w dorosłym

społeczeństwie.

społeczeństwie.

Stanowisko interakcyjne

Stanowisko interakcyjne

Istotą socjalizacyjnego działania szkoły jest

Istotą socjalizacyjnego działania szkoły jest

proces komunikacji, którego podstawą

proces komunikacji, którego podstawą

jest wspólny system symboli – język.

jest wspólny system symboli – język.

Przystosowanie do wymagań szkoły, a w

Przystosowanie do wymagań szkoły, a w

konsekwencji do społeczeństwa (jak w

konsekwencji do społeczeństwa (jak w

stanowisku s-f) zastąpione jest tu

stanowisku s-f) zastąpione jest tu

aktywnym przyjmowaniem wyobrażeń o

aktywnym przyjmowaniem wyobrażeń o

sobie i świecie, przebiegającym w toku

sobie i świecie, przebiegającym w toku

porozumiewania się z innymi.

porozumiewania się z innymi.

Stanowisko interakcyjne

Stanowisko interakcyjne

Ma więc miejsce proces autokreacji (a nie

Ma więc miejsce proces autokreacji (a nie

naśladownictwa), w którym chodzi o

naśladownictwa), w którym chodzi o

podkreślanie i promowanie indywidualności

podkreślanie i promowanie indywidualności

ucznia.

ucznia.

Tworzenie tożsamości uczniowskiej opiera się na

Tworzenie tożsamości uczniowskiej opiera się na

równowadze między procesami normalizacji i

równowadze między procesami normalizacji i

indywidualizacji.

indywidualizacji.

Konieczny jest pewien poziom przystosowania do

Konieczny jest pewien poziom przystosowania do

norm szkolnego życia ale i pewien poziom

norm szkolnego życia ale i pewien poziom

napięcia w roli ucznia objawiający się oporem

napięcia w roli ucznia objawiający się oporem

edukacyjnym.

edukacyjnym.

Stanowisko interakcyjne

Stanowisko interakcyjne

Podstawą tworzenia obrazu samego siebie

Podstawą tworzenia obrazu samego siebie

jest etykieta złego lub dobrego ucznia,

jest etykieta złego lub dobrego ucznia,

która (co odkrywają uczniowie) nie zależy

która (co odkrywają uczniowie) nie zależy

tylko od własnych wysiłków

tylko od własnych wysiłków

intelektualnych, ale i od bycia właściwie

intelektualnych, ale i od bycia właściwie

postrzeganymi przez nauczycieli.

postrzeganymi przez nauczycieli.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE

Zarówno socjalizacja jak i wychowanie

Zarówno socjalizacja jak i wychowanie

dotyczą osobowości jednostki i prowadzą

dotyczą osobowości jednostki i prowadzą

do zmian w jej obrębie. Zmiany te mogą

do zmian w jej obrębie. Zmiany te mogą

być pozytywne bądź negatywne, mogą

być pozytywne bądź negatywne, mogą

mieć charakter trwały lub tymczasowy.

mieć charakter trwały lub tymczasowy.

Różnica między socjalizacja a wychowaniem

Różnica między socjalizacja a wychowaniem

polega na tym, że w przypadku

polega na tym, że w przypadku

wychowania zmiany są zawsze trwałe i

wychowania zmiany są zawsze trwałe i

społecznie pożądane.

społecznie pożądane.

Socjalizacja, a wychowanie

Socjalizacja, a wychowanie

Wychowanie z założenia ma charakter

Wychowanie z założenia ma charakter

intencjonalny, jest świadome i celowe,

intencjonalny, jest świadome i celowe,

socjalizacja natomiast jest nieświadoma i

socjalizacja natomiast jest nieświadoma i

nieintencjonalna, nie ma tu wcześniejszych

nieintencjonalna, nie ma tu wcześniejszych

założeń czy planu postępowania.

założeń czy planu postępowania.

Socjalizacja przebiega spontanicznie, bez

Socjalizacja przebiega spontanicznie, bez

udziału woli wychowanka i osób z grona

udziału woli wychowanka i osób z grona

jego otoczenia, opiera się na

jego otoczenia, opiera się na

naśladownictwie, interioryzacji

naśladownictwie, interioryzacji

całokształtu cech otoczenia społecznego.

całokształtu cech otoczenia społecznego.

nauczanie

nauczanie

Nauczanie – planowa i systematyczna praca

Nauczanie – planowa i systematyczna praca

nauczyciela z uczniami mająca na celu

nauczyciela z uczniami mająca na celu

wywołanie pożądanych, trwałych zmian w

wywołanie pożądanych, trwałych zmian w

ich postępowaniu, dyspozycjach i

ich postępowaniu, dyspozycjach i

osobowości pod wpływem uczenia się i

osobowości pod wpływem uczenia się i

opanowywania wiedzy, przezywania

opanowywania wiedzy, przezywania

wartości i działań praktycznych.

wartości i działań praktycznych.

(Nowy

(Nowy

słownik pedagogiczny)

słownik pedagogiczny)

Pojęcia wychowania i nauczania są więc

Pojęcia wychowania i nauczania są więc

bliskie sobie.

bliskie sobie.

Rozróżnienie pojęć wychowania i nauczania

Rozróżnienie pojęć wychowania i nauczania

Rozróżniając: kształtowanie dyspozycji

Rozróżniając: kształtowanie dyspozycji

kierunkowych (poglądy, motywy działań,

kierunkowych (poglądy, motywy działań,

ideały i wartości) nazywamy

ideały i wartości) nazywamy

wychowaniem.

wychowaniem.

Kształtowanie dyspozycji instrumentalnych

Kształtowanie dyspozycji instrumentalnych

(umiejętności, nawyki, zainteresowania)

(umiejętności, nawyki, zainteresowania)

nazywamy nauczaniem.

nazywamy nauczaniem.