Poznawcze komponenty i teorie

osobowości

Procesualne i strukturalne ujęcie systemów
informacji o sobie i świecie (wiedza,przekonania,
reprezentacje, standardy, strategie,kontrola,
samoregulacja).
Nadawanie znaczenia doświadczeniom, kontrola
i planowanie
Niektóre poznawcze komponenty osobowości
•Style poznawcze
•Konstrukty (G.

Kelly, 1955

) i schematy (

H. Markus

)

•Style kontroli (

Rotter

),

•Style atrybucji (

M

.

Seligman

)

Poznawcze teorie osobowości

Teorie społecznego uczenia się (Rotter,

Mischel, Bandura)

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA

Rola poznania w formowaniu zachowań i osobowości.

Interakcjonizm. W miejsce determinizmu mono-kauzalnego -

determinizm wzajemny

czyli zwrotny

A. BANDURA ( „Teoria Społ. Ucz. Się” .2007)
•

Próba uporządkowania wiedzy na temat

nabywania i

modyfikowania ludzkich zachowań

oraz

psychologicznych

mechanizmów kierowania własnym postępowaniem

 

•

Zamiast idei środowiskowej kontroli zachowania –

fundamentalne znaczenie procesów samoregulacji

•

Wzmocnienie osobiste vs. wzmocnienie zastępcze

(obserwacyjne uczenie się)

•

Wzmocnienie osobiste: konsekwencje zewnętrzne i

wewnętrzne

(samo-wzmocnienie)

zachowanie

sytuacja

osob
a

Dwa podstawowe procesy, dzięki którym nabywamy

nowe zachowania:

•uczenie się poprzez

konsekwencje własnego

zachowania

•uczenie się przez

modelowanie

(obserwacyjne).

 
O ile uczenie poprzez następstwa własnego działania

zachodzi często drogą prób i błędów,uczenie się

obserwacyjne (modelowanie) jest bardziej

ekonomiczne, może przebiegać bez takich kosztów.

Procesy, które warunkują zachodzenie uczenia

się przez obserwację i jego ekspresję w

zachowaniu:

• uwaga

,

•

przechowywanie informacji w pamięci

(w

systemie wyobrażeniowym i werbalnym),
•

przekształcanie symbolicznych

reprezentacji

zapamiętanego zachowania w

programy własnych działań, oraz
• procesy

motywacyjne

(człowiek może

nabyć nowe zachowanie przez modelowanie,
ale może go nie wykonywać, gdyż np. obawia
się kary)

Dzięki modelowaniu człowiek przyswaja:

•wiedzę o świecie społecznym

, np. o normach

i wartościach własnej grupy społecznej (o

zasadach regulujących relacje z ludźmi

różne sprawności –np,

sprawności

komunikacyjne

, umożliwiające:

-

rozumienie innych i

wymianę myśli

dostosowanie

się do oczekiwań innych

wywieranie wpływu na ich postępowanie.

Wczesne formy modelowania – wierne,
bezwiedne naśladowanie gotowych wzorców
obserwowanego zachowania.
Późniejsze rozwojowo modelowanie - angażuje
aktywność własną podmiotu.
Modelowanie abstrakcyjne: obserwator
wydobywa wspólne atrybuty z różnych
przykładów zachowania się,

reguły

, którymi

będzie się w przyszłości kierował przy
generowaniu własnych zachowań.

POZNAWCZE KOMPONENTY OSOBOWOŚCI

• WZORCE ZACHOWAŃ- nabywane w drodze uczenia się
• PRZEKONANIA OSOBISTE - PRZEKONANIE o WŁASNEJ
SKUTECZNOSCI

• OCZEKIWANIA n.t. ZWIAZKU MIĘDZY KONKRETNYM
ZACHOWANIEM A JEGO WYNIKIEM

• KOMPETENCJE (umiejętności sprawności, )
• CELE
• STANDARDY WEWNĘTRZNE
• CENIONE WARTOŚCI
• PREFERENCJE SPOŁECZNE

Bezpośrednią przyczyną zmiany
zachowania (np. reakcji unikania) jest

poznawcza reakcja jednostki

- generowane

przez nią oczekiwanie, a nie sam fakt
wystąpienia w przeszłości określonego
bodźca (co jest jedynie przyczyną dystalną
takiej zmiany).

Źródło zachowań

RDZENNE WŁAŚCIWOŚCI CZŁOWIEKA

1

.

Intencjonalność i działanie motywowane

wewnętrzną aktywnością poznawczą
2. Proaktywne zaangażowanie w podjęcie i
realizację działania
3. Dalekowzroczne przewidywanie (kierunek,
spóność i sens)
4. Samoregulacja - kierowanie za pomocą
standardów osobistych i autorefleksji. Cele
wynikają z systemu wartości i poczucia tożsamości
5. Autorefleksyjność – aktywność
metapoznawcza. Adekwatność oceny własnej
skuteczności i kompetencji, adekwatności
standardów, sensowności i dostępności celów.
Analiza zewnętrznych i wewnętrznych warunków
działania

.

Samoregulacja. Poznawcze i emocjonalne

komponenty i mechanizmy samoregulacji

Komponenty:
1. Przewidywana kontrola wysiłku
2. Ocena zaangażowania w działanie a system wartości
3. Poczucie specyficznej samoskuteczności. Emocje

związane z Ja.

4.Autorefleksja nad adekwatnością własnych ocen,

standardów celów

Mechanizmy autoregulacji:

1. Czynniki wewnętrzne:

Motywacja immanentna i osobiste standardy

2. Czynniki zewnętrzne:

Oczekiwanie wzmocnień, standardy społeczne

Samoregulacja w ujęciu społ.-pozn

.

Cele

Oczekiwane
rezultaty

Spostrzegan
e przyczyny
sukcesy i
porażki

przewidywani
e

działanie

Wnioskowan
ie po
działaniu

Przewidywane
czynniki
motywujące:

-Poczucie
skuteczności

-Wartość (+,-)
rezultatu
-Koszty (

wysilek,

rezygnacje)

-Emocje w trakcie
działania

-Uczucia po
zakończeniu
(radość, smutek,
duma p.winy,
wstyd)

Wzmacnianie poczucia samoskuteczności

Funkcje autoregulacji

1.Formułowanie wewnętrznych standardów i celów

2. Planowanie i monitorowanie działań i
samoobserwacja

3.Wzmacnianie za pomocą samoaprobaty i
samokrytyki oraz realnych wyników i reakcji
wzmacniających (przerwa, relaks)

4.Ocena własnych działań z punktu widzenia
standardów (tzn. poznawczych reprezentacji
pożądanych rezultatów) i samoskuteczności
 

Dysfunkcjonalne mechanizmy

zachowania

lę
k

Koncentracj
a na sobie

Oczekiwanie
porażki

Wycofanie

= brak
sukcesu

Porażka =
potwierdzen
ie
przekonań

Waltera Mischela

(

1971

)

koncepcja

poznawczo-społecznego uczenia się

Teaza: O zachowaniu i osobowości nie
decydują stałe cechy, a społecznie nabyte
właściwości poznawcze

Elementy strukturalne osobowości
1.Kompetencje - wyuczone zdolności

wykorzystywania informacji w celu osiągania celów
2.Cele - bliskie i dalekie nadają aktywności kierunek
3.Strategie kodowania informacji – sposoby

interpretacji i kategoryzowania własnych doświadczeń,

budowania osobistych „teorii” na temat świata i siebie.
4.Oczekiwania- przewidywane skutki własnych działań

i zdarzeń („jeżeli...to”).
5. Systemy samoregulacji (cele, standardy, plany

korygowane na bieżąco)

Mischel -dalszy rozwój

koncepcji

(Mischel, Shoda,1995).

Przez rozwinięcie ww koncepcji o uczucia i emocje,
towarzyszące im zmienne fizjologiczne oraz wartości
Mischel i Shoda tworzą poznawczo-afektywny
system osobowości.

W interakcji systemu z sytuacją aktywizują się
indywidualne mechanizmy, co nadaje zachowaniu
względną stałość.

Charakterystyczny dla człowieka w określonym typie
sytuacji wzorzec zachowania (tzw. podpis
behawioralny) różni ludzi między sobą.

W pewnych warunkach o zachowaniu mogą decydować
cechy(!)

Niektóre cechy (np. zdolność do odraczania gratyfikcji
u dzieci przedszkolnych) mogą być podstawą
prognozowania tolerowania frustracji w przyszłości
(stałość osobowości).

Osobowość jako system samoregulacji

wg Carolyn Morf (2006)

(

por. Mischel & Shoda

)

OSOBOWOŚĆ: unikalny wzorzec
współdziałania intra- i inter- personalnych
mechanizmów samoregulacyjnych
stosowanych w celu budowania i
podtrzymywania pożądanego self

SELF- spójny, zorganizowany
(connectionist-like meaning) system
poznawczo-afektywnych reprezentacji,
aktywowanych w dynamicznych procesach
samoregulacyjnych, których jednostka
używa w celu zbudowania i podtrzymania
pożądanej psychologicznej koncepcji siebie

Komponenty samoregulacji

•Samowiedza-poznawczo-afektwna, jawna i
niejawna reprezentacja self (self jako przedmiot
wg Jamesa). Obejmuje Ja idealne, cele, motywacje
Ja, samoocenę.

•Intrapersonalne procesy samoregulacji –
poznawcze, emocjonalne mechanizmy i operacje
służące opracowaniu informacji i wspomnień w
sposób zgodny z motywami self

•Interpersonalne strategie= zachowania za
pomocą których człowiek aktywnie oddziałuje na
otoczenie spoleczne, by podtrzymywali jego obraz
siebie Procesy i strateie mogą przebiegac na
poziomie automatycznym lub intencjonalnie
inicjowanym.

•Stosunki społeczne=Efekt samoregulacji,
transakcje zwrotnie wzmacniające samowiedzę.
Relacje z ludźmi staję się czescią tożsamości
własnej i przypisywanej osobom znaczącym.

Kontekst społeczny

System
self

samowiedz
a

Intrapersonalne
procesy
regulacyjne

Interpersonalne
procesy
regulacyjne

Stosunki społeczne

(self-defining)

Przykłady

Osobowość narcystyczna

Samowiedza- Jawna wielkościowość, niejawny lęk
przed bezwartościowością.

Intrapersonalne procesy samoregulacji-
Eksternalizacja porażki, unieważnianie. Nadmierna
atrybycje sukcesu self. Zniekształcenia wspomnień

Interpersonalne strategie- Poniża innych, gdy
zagrażają, dominuje, manipuluje. Przesadna
samoprezentacja

Stosunki społeczne (samopotwierdzające) –
nieufność i podejrzliwość wobec innych, zbliżanie
się i podziw wobec ludzi o wysokim statusie
społecznym.