W

ydział

P

sychologii

Uniwersytetu Warszawskiego

Rola psychologa w sprawach

dotyczących oświadczeń woli.

Mateusz Żabski

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

2

Stosunki prawne

•

Karnoprawne

•

Administracyjnoprawne

•

Cywilnoprawne (autonomia podmiotów,
równorzędność, swoboda kształtowania)

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

3

Podmioty prawa cywilnego

•

Osoby prawne (art. 33 kc)

•

Ułomne osoby prawne (art. 33

1

kc)

•

Osoby fizyczne

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

4

Atrybuty podmiotów stosunku
cywilnoprwnego

•

ZDOLNOŚĆ PRAWNA (art. 8 kc)

(warunkowa zdolność prawna nasciturusa – art. 927 § 2 kc)

•

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

- brak zdolności do czynności prawnych

(do 13 r.ż. i całkowicie ubezwłasnowolnieni – art. 12 kc)

- ograniczona zdolność do czynności prawnych

(między 13 r.ż. a pełnoletniością i częściowo
ubezwłasnowolnieni – art. 15 kc)

- pełna zdolność do czynności prawnych

(po uzyskaniu pełnoletniości – art. 11 w zw. z art. 10 kc)

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

5

Ważność czynności prawnych

•

Brak zdolności – art. 14 kc

- czynność jest nieważna, chyba że dotyczy drobnych bieżących
spraw życia codziennego w ramach powszechnie zawieranych
umów

- rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej

•

Ograniczona zdolność

- wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego – art. 17 kc

- potwierdzenie przez przedstawiciela lub przez tę osobę po
uzyskaniu pełnej zdolności – art. 18 kc

- pełna zdolność

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

6

Czynności prawne

Zdarzenia cywilnoprawne:

„fakty (okoliczności), z którymi hipotezy norm

wiążą określone w dyspozycjach norm

konsekwencje cywilnoprawne”

Skutki:

powstanie, zmiana (podmiotu lub treści),

zgaśnięcie

- jednostronne, umowy, uchwały
- indywidualnie adresowane
- inter vivos i mortis causa
- rozporządzające i zobowiązujące

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

7

Oświadczenie woli – art. 60 kc

„Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie

przewidzianych, wola osoby dokonującej

czynności prawnej może być wyrażona przez

każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej
wolę w sposób dostateczny, w tym również przez

ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej

(oświadczenie woli).”

[formy szczególne: zwykła forma pisemna, z

poświadczeniem daty, z poświadczeniem podpisu,
akt notarialny, forma elektroniczna]

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

8

Wykładnia oświadczeń woli

•

Art. 65.

§ 1. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak
tego wymagają ze względu na okoliczności, w
których złożone zostało, zasady współżycia
społecznego oraz ustalone zwyczaje.
§ 2. W umowach należy raczej badać, jaki był
zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać
się jej dosłownym brzmieniu.

•

Art. 948.

§ 1. Testament należy tak tłumaczyć, ażeby
zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie
woli spadkodawcy.

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

9

Pacta sunt servanda

•

Stan wyłączający świadome albo swobodne
powzięcie decyzji i wyrażenie woli

•

Pozorność

•

Błąd

•

Podstęp

•

Groźba

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

10

Stan wyłączający świadome albo
swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie
woli - art. 82 kc

Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez
osobę, która z jakichkolwiek powodów
znajdowała się
w stanie wyłączającym świadome albo
swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Dotyczy to w szczególności

choroby

psychicznej

,

niedorozwoju umysłowego

albo

innego, chociażby nawet przemijającego,

zaburzenia czynności psychicznych

.

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

11

Pozorność – art. 83 kc

§ 1. Nieważne jest oświadczenie woli złożone
drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli
oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia
innej czynności prawnej, ważność oświadczenia
ocenia się według właściwości tej czynności.

§ 2. Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu
na skuteczność odpłatnej czynności prawnej,
dokonanej na podstawie pozornego
oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba
trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od
obowiązku, chyba że działała w złej wierze.

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

12

Błąd – art. 84 kc

§ 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można
uchylić się od skutków prawnych swego
oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było
złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków
prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy

błąd został

wywołany przez tę osobę

, chociażby bez jej winy, albo

gdy

wiedziała ona o błędzie

lub

mogła z łatwością błąd

zauważyć

; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej

nieodpłatnej.

§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający
przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli
nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie,
nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

13

Podstęp – art. 85 kc

§ 1. Jeżeli błąd wywołała druga strona
podstępnie, uchylenie się od skutków
prawnych oświadczenia woli złożonego pod
wpływem błędu może nastąpić

także wtedy,

gdy błąd nie był istotny

, jak również wtedy,

gdy

nie dotyczył treści czynności prawnej

.

§ 2. Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z
podstępem strony, jeżeli ta o podstępie
wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony
albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

14

Groźba – art. 87 kc

Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem
bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby
trzeciej, ten może uchylić się od skutków
prawnych swego oświadczenia, jeżeli z
okoliczności wynika, że

mógł się obawiać

, iż

jemu samemu lub innej osobie grozi

poważne

niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe

.

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

15

TESTAMENTY

Znaczenie prawne i psychologiczne

Czynność prawna rozporządzająca na wypadek

śmierci.

Nie może być sporządzona przez więcej niż jedną

osobę.

Może być dokonana przez osobę o pełnej zdolności

do czynności prawnych.

W każdej chwili może zostać odwołany lub

zmieniony

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

16

Nieważność testamentu – art. 945 kc

§ 1. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1)

w stanie wyłączającym świadome albo swobodne

powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

2)

pod wpływem błędu

uzasadniającego przypuszczenie,

że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu,
nie sporządziłby testamentu tej treści;

3)

pod wpływem groźby

.

§ 2. Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po

upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o
przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia
spadku.

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

17

Formy testamentów

Testament holograficzny (własnoręczny)

- Własnoręczne pismo

- Data

- Podpis

Testament notarialny

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

18

Formy testamentów cd.

Testament allograficzny (art. 951 kc)

§

1. Spadkodawca może sporządzić testament także w ten

sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy
swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza,
prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa,
sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu
stanu cywilnego.

•

§ 2. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem
daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w
obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez
spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona,
oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać
protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny
braku podpisu.

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

19

Formy testamentów cd.

TESTAMENT USTNY (art. 952 kc)

- obawa rychłej śmierci albo zachowanie zwykłej formy
jest niemożliwe lub znacznie utrudnione

- co najmniej trzech świadków

§ 2. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze
świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku
od jego złożenia,
z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a
pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

§ 3. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób
stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić
przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego
ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody,
sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

20

TESTAMENT NA STATKU - art. 953 kc

Podczas podróży na polskim statku morskim lub
powietrznym można sporządzić

testament przed dowódcą

statku lub jego zastępcą

w ten sposób, że spadkobierca

oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w
obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego
zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej
spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje
spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca,
świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli
spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie
podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli
zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić
testament ustny.

S

kr

ó

co

n

y

t

y

tu

ł

p

re

ze

n

ta

cj

i

–

w

p

is

u

je

m

y

w

s

za

b

lo

n

ie

21

Formy testamentów cd.

TESTAMENT WOJSKOWY (art. 954 kc i

rozporządzenie

Ministra Oborny Narodowej)

- Sporządzany tylko w czasie wojny, mobilizacji
albo przebywania w niewoli
- Żołnierze i cywile (np. członkowie PCK)

- Jeśli zachodzi obawa rychłej śmierci dwaj
świadkowie, którzy mogą nie być obecni
jednocześnie