DENDROCHRONOLOGIA

PODSTAWOWE TERMINY I

ZAŁOŻENIA

• Słój drewna
• Sekwencja

przyrostów rocznych

• Rok wskaźnikowy
• Wzorzec szkieletowy
• Rok

charakterystyczny

• TELEKONESJA
• HETEROKONESJA

NA CZYM POLEGA TA

METODA???

• 1. Mierzenie i nanoszenie na wykresy wszystkich

pierścieni wytworzonych przez drzewo; drzewa

należące do tego samego gatunku , występujące w

tym samym regionie będą miały podobny układ

pierścieni. W ten sposób można dopasować do

siebie sekwencje wzrostu coraz starszych drzew,

opracowując chronologie.

• 2. Dzięki dopasowaniu nakładających się na siebie

fragmentów owych sekwencji pierścieni żywych

drzew w różnym wieku oraz bali starego drewna

badacze są w stanie stworzyć długą sekwencję

sięgająca wstecz setki a nawet tysiące lat.

DATOWANIE

• Datowanie metodą

dendrochronologiczną polega na

znalezieniu podobieństwa sekwencji

przyrostów rocznych badanej próbki

drewna do chronologii bezwzględnej.

• Datowanie absolutne
• Datowanie względne
• Datowanie pomostowe

DOKŁADNOŚĆ

• Datowanie tą metodą pozwala w

sprzyjających warunkach ustalić z
dokładnością do roku kalendarzowego
datę wyrębu drzewa, z którego
pochodzi badana próbka;

• Ważne terminy:
- sezonowanie
- pierścień podkorowy

CHRONOLOGIE

• 1. chronologia standardowa
• 2. chronologia indeksowa
• 3. Chronologia „pływajaca”
• 4. chronologia lokalna i regionalna

RODZAJE PRÓBEK I ICH

POBIERANIE

Klasyfikacja ze względu na stopień

zachowania:

- Suche, mokre i zwęglone
Klasyfikacja wg sposobu pobrania:
- Wywiert, krążek, wyrzynek
Klasyfikacja na podstawie pochodzenia

materiału:

- Drewno drzew rosnących, drewno

fosylne, drewno historyczne;

• Próby drewna można pozyskać, jeśli wymogi

konserwatorskie na to zezwalają albo in situ albo

z przedmiotów wydobytych na powierzchnie;

• Drewno mokre- materiał należy zabezpieczyć

przed butwieniem i deformacją; można je

przechwowywać przez pewien czas w wodzie lub

w szczelnie zamkniętych workach foliowych,

najlepiej jednak jest je zamrozić (np.. W temp.

-18); Próby powinny zawierać odpowiednio długa

sekwencje słojów - szczególnie jeżeli chodzi o

obwodowe partie drewna; od tego zależy

dokładność badań; minimum to 30 słojów, ale

powinny się pobierać próby ok. 50;

• Próby dendrochronologiczne powinny obejmować

przyrosty od najstarszych do najmłodszych; należy

wyciąć kawałek w postaci krążka lub wycinka o

grubości kilku centymetrów, najlepsze próby to

całe plastry; Stosujemy w tym celu pilarki

spalinowe;

• Próbki powinno się pobierać w miejscach, gdzie

liczba przyrostów jest największa- optymalne

miejsce to 1m od tzw. Szyi korzeniowej;

• Każda próbka powinna być opisana;
• Przy konserwacji, aby zapobiec rozwojowi pleśni,

najlepiej stosować dostępne na rynku preparaty-

np. Boramon;

Praca na stanowisku

badawczym- wariant ARCHEO

Najważniejsze zasady:

- Rozpoznać możliwość pobierania próbek oraz

wybrać kluczowe elementy konstrukcyjne;

- Omijać pęknięcia belki;

- Unikać sęków oraz połączeń kołkowych;

- Rozpoznać drewno zastosowane powtórnie;

- Unikać elementów silnie obciążonych;

- Wybierać zdrowe drewno;

• Wstępna dokumentacja drewna na stanowisku

archeologicznym;

• Działania po wstępnym rozpoznaniu;

• Konsultacja specjalistyczna;

HISTORIA

DENDROCHRONOLOGII

• XIX w. pionierskie prace francuskiego botanika Duhamela

Dumonceau

• Od tego okresu wyróżniamy 3 okresy w dziejach rozwoju tej

dziedziny:

- Pionierski – pomiary szerokości słojów lupą ( pocz. XX w. do

1937) - A.E. Douglas- chronologia sosny żółtej ; odkrycie

drzew sosny sędziwej w 1954 roku

- konstruowanie urządzeń pomiarowych (od 1937 do 1961) –

Bruno Huber – twórca europejskiej szkoły

dendrochronologicznej; półlogarytmiczne krzywe

przyrostowe; datowanie palafitów;

- Wykorzystanie komputera – Tree- Ring Research, DPL, prof.

F.H. Schweingruber;

Dziś dendrochronologia wykorzystywana jest jako użyteczna

metoda kalibracji lub korelacji dat radiowęglowych albo jako

samodzielna metoda datowania bezwzględnego.

ZASTOSOWANIE

• DŁUGIE SEKWENCJE

WZORCOWE I WEGIEL

PROMIENIOTWÓRCZY –

stworzenie długich sekwencji

rocznych przyrostów

pierścieni drzew – badania na

sośnie ościstej uzupełnione

przez badania nad słojami

dębu europejskiego;

• BEZPOŚREDNIE DATOWANIE

NA PODSTAWIE ROCZNYCH

PRZYROSTÓW – dla drewna,

dla którego istnieją sekwencje

dendrochronologiczne –

dopasowanie do wzorcowej

sekwencji przyrostu

pierścieni;

• Czasami jednak lokalne

chronologie mają charakter

płynny i nie da się ich

dopasować do sekwencji

wzorcowej.

• Cortallod-est w

Szwajcarii - palofit
datowany na 1009-
955;

PRZYKŁADY

• 1. Wczesnośredniowieczna półziemianka z

Wyciąża:

- Czworokątny obiekt o konstrukcji zrębowej

- obiekt uległ spaleniu

- znalezienie ręcznie plecionej ceramiki

- Pobranie próbek

- Identyfikacja 3 zespołów jednowiekowych prób

- Porównanie ich, stwierdzono podobieństwo do

chronologii czarnych dębów z Branicy-Stryjowa

- Wydatowanie na okres 426 – 618 AD

Datowanie dendrochronologii

instrumentów muzycznych

•

Górna część instrumentu najczęściej

wykonywana z drewna świerkowego, a

spodnia z jaworowego;

• Pokryte werniksem, ale można odczytać słoje;

• Przykładem jest wydatowanie stradivariusa z

roku 1716 – analizie poddana dwuczęściowa

płyta świerkowa – deski zawierają zbliżoną

liczbę słojów – porównanie z sekwencją

przyrostów świerków z PN Wysokie Taury-

wynik to okres 1813 – 1889 AD; wyklucza to

wiec XVIII - wieczne pochodzenie instrumentu;

ym samym okazuje się, że jest to falsyfikat;

•

Relikty mostu gnieźnieńskiego ( wschodniego) na

jeziorze Lednickim:

-

Odkryty w 1959 roku

-

Pobranie próbek dendrochronologicznych w 1991 r.

-

Wyodrębnienie 63, które można wydatować

bezwzględnie;

-

Wyznaczenie chronologii liczącej 221 lat- okres 812

– 1032;

-

Drzewa wykorzystywane do budowy mostu ścinano

na przestrzeni 70 lat;

-

Wystepuje kilka faz konstrukcji – 45 % datowanych

prób pochodzi z okresu 961-963;

-

Most przechodził 3 przebudowy lub większe

naprawy;

OGRANICZENIA

• Pierścienie stają się coraz cieńsze wraz z wiekiem drzewa;

• Tempo wzrostu drzew zależy do pogody – w rejonach

suchych duże opady dają szczególnie grube pierścienie

drzew; przymrozek może spowodować powstanie bardzo

cienkiego słoja;

• Jest nieskuteczna w rejonach tropikalnych, ponieważ tylko w

strefie umiarkowanej znaczne różnice między porami roku

prowadzą do powstawania pierścieni przyrostu rocznego;

• Bezpośrednie datowanie jest ograniczone do drzew, których

gatunki dały sekwencje wzorcowe od współczesnych wstecz

oraz były użytkowane w przeszłości;

• Data pierścieni odnosi się do ścięcia drzewa – jest ona

określona przez dopasowanie zewnętrznych pierścieni do

sekwencji regionalnej, gdy ich bark, data ścięcia drzewa nie

może być ustalona;

WARWY

• Warwy to warstwy osadowe utworzone w jeziorach w wyniku

topnienia lodowców. Na przestrzeni czasu kolejne warwy

rozciągają się poziomo do punktu, w którym zima

zatrzymała czoło lodowca.

• Po udokumentowaniu warw z szeregu jezior można stworzyć

ich sekwencje poprzez korelacje.

• Metoda zainicjowana przez szwedzkiego geologa – Gerarda

de Geera w 1878 roku, który zauważa, ze pewne złoża gliny

mogą być uwarstwione w sposób bardzo regularny. Przekonał

się, że te warstwy tworzą się u na przedpolu lodowców w

wyniku corocznego topnienia pokrywy lodowej .

• Grubsza warstwa świadczy o roku cieplejszym natomiast

cieńsza o chłodniejszym.

• Pierwsza z metod geochronologicznych.

• Znalezione złoża iłów wstęgowych, których sekwencje datują

nawet do 13 000 lat .

BIBLIOGRAFIA

• Renfrew C., Bahn P., ARCHEOLOGIA,

Prószyński i spółka, Warszawa 2002

• Ławecka D., Wstęp do archeologii
• Zieliński A., Dendrochronologia, PWN,

Warszawa 2004

• Chochorowski J., Problemy

dendrochronologii rosyjskich stacji

łowieckich na Spitsbergenie, Oficyna

Cracovia, Kraków 1999