dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

1

Przedmiot

HIGIENA

2010/2011 IWL część:
I. Higiena środowiska

II. Higiena pracy

Prowadząca: Dr inż.. Irena Kosińska

[e-mail]

Oficjalny dyżur w Zakładzie Medycyny Zapobiegawczej i Higieny ul

Oczki 3, pokój 216:

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

2

I. Higiena środowiska

wyszczególnienie głównych zagadnień

• Środowisko a zdrowie – mechanizmy

oddziaływania zanieczyszczeń obecnych w

środowisku

• Powietrze atmosferyczne- źródła zanieczyszczeń i

ich wpływ na zdrowie, mikroklimat

• Powietrze wewnętrzne – aspekt higieniczno-

sanitarny, zagrożenia zdrowia

- mieszkania
- pomieszczenia służby zdrowia (szpitale, gabinety

lekarskie, gabinety zabiegowe, sale operacyjne) –

skrypt

• Odpady medyczne -

skrypt

• Gleba jako źródło zagrożeń zdrowia -

skrypt

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

3

I.

Higiena środowiska

literatura obowiązkowa do zaliczenia

kolokwium

• „Środowiskowe czynniki

zdrowia w zarysie” - skrypt
WUM pod redakcją L. Kłosiewicz-
Latoszek i H. Kirschnera,
Warszawa 2008.

Rozdział III: „Wybrane

zagadnienia higieny
środowiska” – autor: I. Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

4

II. Higiena pracy

wyszczególnienie głównych zagadnień

• Środowisko bytowania a środowisko pracy

• Opieka zdrowotna nad pracującymi - nadzór nad warunkami

pracy, służba medycyny pracy

• Ryzyko zawotne na stanowiskach pracy - problematyka oceny

ryzyka zawodowego

• Pomieszczenia pracy i nauki - w kontekście ochrony zdrowia

pracujących

• Czynniki niebezpieczne w środowisku pracy

• Czynniki szkodliwe i uciążliwe

• Ergonomia i działania ergonomiczne

• Prace szczególnie niebezpieczne

• Wypadki przy pracy i choroby zawodowe oraz parazawodowe

• Służba zdrowia, a zagrożenia zdrowotne

• Profilaktyka - szkolenia, środki ochrony indywidualnej, odzież

ochronna, robocza

• Higiena szkolna –

skrypt

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

5

II. Higiena pracy

literatura obowiązkowa do zaliczenia

kolokwium

• „Środowiskowe czynniki

zdrowia w zarysie” - skrypt
WUM pod redakcją L. Kłosiewicz-
Latoszek i H. Kirschnera,
Warszawa 2008.

Rozdział IV: „Ochrona zdrowia

pracujących” – H. Kirschner, A.
Ostrowska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

6

Źródła zanieczyszczeń powietrza

• zakłady energetyczne (elektrownie i elektrociepłownie
• zakłady przemysłowe
• kotłownie komunalne
• paleniska indywidualne (domowe)
• środki transportu
• źródła wtórne powstałe w wyniku wydalania oraz utylizacji

ścieków i odpadów (np. hałdy, wysypiska)

• rolnictwo (rozsiewanie nawozów sztucznych, stosowanie

środków ochrony roślin)

• przemiany i reakcje chemiczne zachodzące w

zanieczyszczonej atmosferze

• źródła naturalne (np. pożary lasów, burze pyłowe, pyły

kosmiczne)

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

7

Zanieczyszczenie powietrza - monitoring

• Emisja gazów cieplarnianych (dwutlenek

węgla, metan, podtlenek azotu,
chlorowcowęglowodory: HFC

s

, PFC

s

oraz

sześciofluorek siarki SF

6

.

• Emisja trwałych zanieczyszczeń organicznych

(TZO) - dioksyny, furany, WWA (4 węglowodory w
tym benzo(a)piren)

• Pomiar emisji oparty na systemie pomiarów w

systemie CORINAR (CO-oRdination d’INformation
Environmentale AIR emissions inventory) w
ramach EEA - Europejskiej Agencji Środowiska:
dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla,
niemetanowe lotne związki organiczne,
amoniak oraz pyły

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

8

Zanieczyszczenia

środowiskowe mogą działać

• Progowo

(działają tylko powyżej

pewnej wartości)

• Bezprogowo

(wywołują efekty

szkodliwe niezależnie od
stężenia)

• (Substancje rakotwórcze mogą

działać progowo i bezprogowo)

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

9

Zanieczyszczenia vs organizm człowieka

Podstawowe drogi przyswajania i wydalania szkodliwych substancji:
•

Płuca (wdychane – wydychane powietrze)

•

Układ pokarmowy

•

Skóra

Główne procesy metabolizmu ksenobiotyków w organizmie to:
•

Wchłanianie (absorpcja) [droga wziewna, pokarmowa, skórna,

pozajelitowa (parenteralna), przez jamy ciała]

•

Rozmieszczenie (dystrybucja)

•

Przemiany biochemiczne (biotransformacja)

•

Wydalanie

Kumulacja w tkance kostnej:

Fluorki, stront, ołów, rad - kumulują się w kościach i zębach.
Fluor - wywołuje zmiany w szkielecie i uzębieniu
Radioaktywny stront - kostniako-mięsaki

Wydalanie zanieczyszczeń

•

Nerki

•

Przewód pokarmowy

•

Płuca

•

Skóra (brom, jod, fenol)

•

Gruczoły sutkowe (leki, morfina, nikotyna, alkohol, metale ciężkie,

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

10

Ocena narażenia na zanieczyszczenia środowiska

Ocena narażenia:

•

Monitoring środowiskowy (pomiar czynników środowiskowych)

•

Monitoring biologiczny (systematyczny pomiar stężeń substancji toksycznych lub ich

metabolitów w tkankach, wydzielinach lub wydalinach.

•

Porównanie z DBS (DBS- Najwyższe Dopuszczalne Stężenie w materiale Biologicznym

(dla dawki pochłoniętej) związków szkodliwych lub ich metabolitów w płynach

ustrojowych (przede wszystkim we krwi i w moczu) oraz w tkankach)

Biomarker: Wskaźnik procesów zachodzących w organizmie, pozwalający na ocenę wielkości

narażenia na czynniki chemiczne i efektów działania w postaci skutków zdrowotnych, jakie te

czynniki powodują w eksponowanym organizmie

Biomarkery ekspozycji np.. : metale: Pb, Cd, Ni, Cr, Arsen, Kobalt; substancje chemiczne

pochodzenia organicznego: anilina, benzen, dwusiarczek węgla, styren, chlorobenzen,
chlorowane węglowodory alifatyczne, Benzen - benzen we krwi, fenol w moczu

Biomarkery skutków (efektu):np..
Biomarkery funkcji nerek (min.)
- uszkodzenia kłębków nerkowych
- uszkodzenia kanalików nerkowych
Biomarkery funkcji płuc
- reakcja zapalna w rejonie oskrzelowo-pęcherzykowym
- procesy zwłóknienia w płucach
- stres oksydacyjny i inne

Biomarkery wrażliwości (odpowiedź organizmu na zanieczyszczenie) np..

•

Ketony fenylowe w moczu

- czynnik w środowisku - prekursor ketonów fenylowych
- choroba - fenyloketonuria

•

Niedobór IgA

- czynnik w środowisku - substancje podrażniające układ oddechowy
- choroba - podrażnienia układu oddechowego

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

11

Dwutlenek siarki a

zdrowie

• Dwutlenek siarki jest absorbowany do organizmu człowieka

przez błonę śluzową nosa i górnego odcinka dróg

oddechowych. Absorpcja SO2 wzrasta wraz ze wzrostem

jego stężenia w powietrzu. Niewielkie ilości docierają do

dolnego odcinka dróg oddechowych. Z dróg oddechowych

SO2 dociera do krwioobiegu.

• Liczne, udokumentowane badania wskazują, że ekspozycja

ludzi na wysokie stężenia SO2 powoduje następujące

objawy: choroby górnego odcinka układu oddechowego (np.

bronchit, szczególnie u osób palących tytoń), przewlekłe

zapalenie oskrzeli, zaostrzenie chorób układu krążenia,

zmniejszoną odporność płuc na infekcje. Najbardziej na

szkodliwe działanie SO2 narażone są dzieci, ludzie starsi

oraz osoby przewlekle chore na schorzenia sercowo-

naczyniowe lub obciążone chronicznymi chorobami

układu oddechowego (takimi jak bronchit, astma lub

rozedma płuc).

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

12

Emisja zanieczyszczeń ze środków

transportu

w procentach [%]

•

dwutlenek węgla

96.54

•

metan 0.015

•

podtlenek azotu 0.0064

•

tlenek węgla

2.14

• niemetanowe lotne związki organiczne

0.4

•

tlenki azotu

0.81

•

cząstki stałe 0.05

•

dwutlenek siarki

0.02

•

ołów
0.0001

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

13

Pył zawieszony

(Suspended Particulate Matter - SPM)

• Istnieje istotna zależność między

koncentracją pyłu zawieszonego (SPM)
a współczynnikiem umieralności i
zachorowalności

• Wpływ na zdrowie zależy od rozmiaru

cząstek, koncentracji i i waha się wg
zmian PM

10

i PM

2.5.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

14

Podział pyłów

• Pyły o działaniu drażniącym (cząstki węgla, żelaza,

karaborundu, szkła, aluminium, związków baru)

• Pyły o działaniu zwłókniającym (ziarna krystalicznej

krzemionki, niektóre krzemiany (azbest, talk, kaolin,

szpat polny, pył rud żelaznych i z kopalni węglowych).

• Pyły o działaniu alergizującym (pyły pochodzenia

roślinnego, zwierzęcego i niektóre pochodzenia

chemicznego (leki, metale: arsen, miedź, cynk, chrom)

• Pyły o działaniu kancerogennym (azbest, minerały

azbestopodobne, sztuczne włókna mineralne) oraz pyły

zawierające krystaliczne odmiany dwutlenku krzemu.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

15

Ozon w atmosferze

• Ozon troposferyczny (przyziemny) -

traktowany jako zanieczyszczenie

• Ozon stratosferyczny - chroni

ziemię przed nadmiarem
promieniowania ultrafioletowego
UV

B

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

16

Wpływ smogu

fotochemicznego na

zdrowie ludzi

Ozon – mechanizm działania toksycznego:
• Powoduje uszkodzenie błon komórkowych

wskutek tworzenia nadtlenku wodoru oraz
któtkołańcuchowych aldehydów (np..
Aldehydu malonowego)

• Jest inhibitorem enzymów

wewnątrzkomórkowych, zmniejsza
oddychania mitochondriów oraz
aktywność enzymów mikrosomalnych

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

17

Ozon – mechanizm działania toksycznego

cd.:

• Działa drażniąco w stężeniu

0.2μg/dm3 powietrza wywołując:

- kaszel,
- senność
- bóle głowy
- spadek ciśnienia krwi
Zgon występuje w wyniku obrzęku płuc

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

18

Ozon – zatrucie

przewlekłe

• Złe samopoczucie
• Wzmożona pobudliwość
• Zmęczenie, ból głowy
• Pieczenie oczu
• Podrażnienie błon śluzowych
• Zaburzenia czynnościowe układu oddechowego

(m.in.. Zmniejszenie pojemności życiowej płuc)

• Długotrwałe narażenie - zwłóknienie tkanki

płucnej

• Ozon zmniejsza zdolność fagocytozy mikrofagów

w płucach

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

19

Ozon – wartości biologiczne i

toksyczne

• NDS (Najwyższe Dopuszczalne

Stężenie) – miejsca pracy: 0.1mg/m

3

• NDSCh – 0.6mg/m

3

• W powietrzu atmosferycznym
- 100μg/m

3

(stężenie 30 minutowe)

- 30μg/m

3

(steżenie średniodobowe)

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

20

Niebezpieczne związki organiczne w

środowisku

• W 2001 roku, w Sztokholmie grupa 93 sygnatariuszy, w

tym Polska podpisała tzw. Konwencję Sztokholmską w

sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych.

Konwencja ta ma na celu przeciwdziałanie negatywnym

oddziaływaniom trwałych zanieczyszczeń organicznych

na środowisko i zdrowie człowieka. Wprowadzono w

niej zakazy produkcji i użytkowania bądź ograniczania

użytkowania 12 najbardziej toksycznych, trwałych i

akumulujących się w organizmach żywych substancji

organicznych, a także wymóg ograniczenia emisji tych

substancji do środowiska. Do tych substancji

zaliczono: aldrynę, chlordan, dieldrynę, endrynę,

heptachlor, heksachlorbenzen, mireks, toksafen,

polichlorowane bifenyle (PCB), DDT, dioksyny i

furany ( PCDD i PCDF).

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

21

Źródła zanieczyszczeń

dioksynami

• Niekontrolowane procesy spalania w

sektorze komunalnym i mieszkaniowym

– szczególnie opakowań plastikowych

• Dioksyny są słabo rozpuszczalne w

wodzie, a dobrze rozpuszczalne w

tłuszczach – woda pitna nie jest

głównym źródłem dioksyn w organizmie

• Tłuszcz zwierzęcy – główne źródło

dioksyn

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

22

Trwałe związki organiczne w

środowisku

- zagrożenia zdrowia – dioksyny

• obniżenie aktywności układu

odpornościowego prowadzące do

zwiększonej podatności, zwłaszcza dzieci,

na różne infekcje

• zaburzenia rozwoju psychomotorycznego

u dzieci

• zaburzenia funkcji hormonów

wydzielanych przez tarczycę

• wzrost liczby przypadków nowotworów

(m.in. sutka u kobiet, jąder, prostaty)

•

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

23

Zagrożenia zdrowia

spowodowane azbestem

Oddychanie powietrzem, w którym znajdują się niewidzialne

dla oka włókna azbestu (włókno respirabilne azbestu ma
długość L>5 m i średnicę d< 3 m) prowadzi do szeregu

chorób układu oddechowego:

• pylicy azbestowej, łagodnych zmian opłucnowych,

raka płuc, międzybłoniaka opłucnej i otrzewnej
(nowotwory o wysokiej złośliwości!)

• Zachorować mogą nie tylko osoby, które miały kontakt z

azbestem ze względu na charakter wykonywanej pracy
(ekspozycja zawodowa pracowników), ale i te, które
narażone są na długotrwałe wdychanie włókien azbestowych
o małym stężeniu lub na krótkotrwałe przebywanie - w
miejscu o ich bardzo wysokim stężeniu.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

24

Środowiskowe zagrożenia

zdrowia wynikające z

zanieczyszczenia

powietrza

• Dwutlenek siarki i pył

atmosferyczny (przyczyna zgonów
spowodowanych chorobami układu
krążenia i układu oddechowego)

• Wielopierścieniowe węglowodory

aromatyczne, polichlorodwufenyle,
azbest, chrom, arsen (zwiększone
ryzyko nowotworowe)

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

25

Na podstawie wielu badań przeprowadzonych w różnych

zbiorowościach zdołano określić stany, których zwiększone

występowanie lub nasilenie objawów chorobowych można

przypisywać czynnikom szkodliwym występującym w

środowisku:

[za IMP w Łodzi, wg N.Szeszeni-Dąbrowskiej, 2001]

• 1. Niska masa urodzeniowa noworodków

• 2. Wady wrodzone

• 3. Poronienia samoistne

• 4. Choroby układu oddechowego u dzieci

• 5. Białaczki u dzieci

• 6. Ostra białaczka granulocytowa u dorosłych

• 7. Anemia apłastyczna

• 8. Astma u dzieci

• 9. Zapalenie skóry i dermatozy

• 10. Rak skóry

• 11. Czerniak złośliwy

• 12. Rak płuc (wśród niepalących)

• 13. Rak pęcherza moczowego (u osób niepalących)

• 14. Pierwotny rak wątroby (u osób niepalących)

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

26

Mikroklimat a zdrowie

• Mikroklimat tworzą: temperatura, wilgotność, ruch powietrza,

ciśnienie atmosferyczne

• Reakcję człowieka na czynniki atmosferyczne (mikroklimatyczne)

można podzielić na trzy kategorie:Naturalną, fizjologiczną

reakcję pogodową; Nadmierną reakcję pogodową; Patologiczną

reakcję pogodową.

• Meteoropaci to osoby, które reagują na zmiany pogody.

Występowanie reakcji meteoropatycznych jest związane przede

wszystkim z trybem życia (np. długie okresy przebywania w

pomieszczeniach zamkniętych). Z danych statystycznych wynika,

że większość meteoropatów mieszka w miastach, są nimi głównie

kobiety i dzieci oraz osoby po 60 roku życia. Obserwuje się u nich

pogorszenie stanu i wydolności fizycznej.

• Choroby meteorotropowe to choroby związane z patologiczną

reakcją pogodową. Zaliczamy do nich: Choroby gośćcowe,

Chorobę wieńcową, Choroby alergiczne, Napady

padaczkowe, Nieżyty nosa, gardła, krtani, tchawicy;

Choroby alergiczne

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

27

Powietrze wewnętrzne

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

28

Średni czas przebywania człowieka

w różnego rodzaju pomieszczeniach

(wg WHO, 1989)

Rodzaj pomieszczeń Ekspozycja

[godz./dobę]

Domy mieszkalne 14 (58%)
Biura 7 (29%)
Budynki użyteczności publicznej 1 (4%)
Szkoły 6 (25%)

Transport i pow. zewnętrzne 2 (8%)

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

29

Źródła zanieczyszczenia powietrza

wewnętrznego

1. Budynek (konstrukcja, materiały wykończeniowe i

urządzenia techniczne)

2. Systemy ogrzewania korzystające z procesów

otwartego spalania (piece na paliwa stałe i gazowe,

gazowe podgrzewacze ciepłej wody, kominki);

3. Wyposażenie wnętrza (meble, tapety, firanki,

wykładziny oraz przedmioty codziennego użytku);

4. Działalność użytkowników (obecność osób,

zwierząt; czynności i prace domowe - gotowanie,

pranie, suszenie, kąpiel i t p.; sprzątanie,

konserwacja środki czystości, dezynsekcja,

substancje zapachowe; praca i hobby - komputer,

drukarka, farby, rozcieńczalniki itp.);

5. Powietrze dopływające z zewnątrz

(zanieczyszczone dwutlenkiem siarki, tlenkami

azotu, pyłami przemysłowymi, tlenkiem węgla,

ozonem, pyłkami i zarodnikami roślin,

drobnoustrojami itp.);

6. Radon przenikający z gleby

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

30

Powietrze pomieszczeń winno być

analizowane pod kątem zawartości

• Substancji chemicznych

• Hałasu

• Promieniowania jonizującego

• Mikroflory

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

31

Tlenek węgla - skutki

uboczne

Uszkadza w pierwszym rzędzie

narządy i tkanki najbardziej
wrażliwe na niedotlenienie:

• układ sercowo-naczyniowy
• ośrodkowy układ nerwowy

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

32

Dwutlenek węgla w

pomieszczeniach

• 0.1% (1000ppm) górna granica świeżości

powietrza wg WHO

• 0.5% - najwyższe dopuszczalne stężenie

8-h dla środowiska pracy

• 1% - lekki wzrost częstości oddychania
• 2% pogłębiony oddech i wzrost

częstości oddychania o 50%, ekspozycja
przez kilka godzin powoduje ból głowy i
uczucie zatrucia

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

33

Dwutlenek węgla - skutki

uboczne

• 3% utrudnione oddychanie, wzrost

częstości oddychania ok.. dwukrotny,
osłabienie słuchu połączone z bólem głowy,
wzrost ciśnienia krwi i częstotliwości pulsu

• 4-5% wyraźnie pogłębiony oddech,

czterokrotny wzrost częstości
oddychania.Po ok.. 30 min mogą
pojawić się wyraźne odczucia
braku swobody oddychania

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

34

Dwutlenek węgla - skutki

uboczne

• 5-10% - dwutlenek węgla przybiera

charakterystyczny zapach wody sodowej,
oddychanie wymaga zwiększonego wysiłku,
ból głowy, zaburzenia widzenia, dzwonienie
w uszach. Krańcowy efekt - utrata
przytomności po kilku minutach ekspozycji

• powyżej 10% - utrata przytomności,

przedłużająca ekspozycja prowadzi do śmierci

35

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

Tlenek węgla CO

• CO + hemoglobina=

karboksyhemoglobina (COHb)

• powinowactwo COHb 200x większe niż

hemoglobiny do tlenu

• narażenie (pracownicy garaży, policja

drogowa, taksówkarze, palenie tytoniu)

• powietrze wewnątrz pomieszczeń (termy

gazowe, piece itp.. w przypadku
nieprawidłowej wentylacji)

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

36

Tlenek węgla - skutki

uboczne

• Inhalacja niskimi stężeniami CO może

wywołać objawy kliniczne
przejawiające się spadkiem pojemności
tlenowej krwinek czerwonych

• u zdrowych ludzi poziom COHb nie

przekracza 0.5%, wzrasta do 50% przy
wdychaniu powietrza o stężeniu CO
równym 0.08%

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

37

Tlenek węgla - skutki

uboczne

50% poziom COHb może wywołać:
• zaburzenia pracy serca
• układu krążenia
• nasilone zaburzenia oddechu
• śpiączkę

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

38

Tlenek węgla - skutki

uboczne

CO niskie stężenia w powietrzu:
• ucisk w okolicy czołowej
• lekkie bóle głowy,
• duszność wysiłkowa
CO wzrost stężenia w powietrzu:
• coraz silniejsze bóle głowy
• nudności, mroczki, zaburzenia równowagi
• postępujące zatrucie prowadzi do śmierci

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

39

Tlenek węgla - skutki

uboczne

• U dzieci, których matki przeszły

zatrucie CO w czasie ciąży obserwuje
się powikłania neurologiczne w postaci
zaniku mózgu, drgawek, zaburzeń
rozwoju umysłowego oraz zaburzeń
psychosomatycznych

• Zatrucie CO u mężczyzn powoduje

zaburzenia procesu tworzenia się
plemników

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

40

Kategorie zagrożeń określające stopień

prawdopodobnego ryzyka zdrowotnego

pomieszczeń

•

A. Zagrożenie śmiercią lub nieuleczalną chorobą

(tlenek węgla, radon, tlenki azotu, ozon, pył oraz

mykotoksyny)

•

B. Zwiększenie podatności na zachorowania,

występowanie charakterystycznych zespołów

objawowych, odczyny alergiczne u osób

nadwrażliwych (formaldehyd, rozpuszczalniki i

lotne związki organiczne, żywe i martwe

mikroorganizmy, roztocza i ich odchody, pyłki

kwiatowe itp.)

•

C. Podrażnienie dróg oddechowych, oczu lub ogólne

złe samopoczucie (dwutlenek węgla, para

wodna, substancje zapachowe, kurz i inne)

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

41

Niekorzystny wpływ składu chemicznego

powietrza może wynikać z:

• Zakłócenia naturalnych proporcji głównych

składników np. deficyt tlenowy;

• Obecności obcych substancji

chemicznych (nieorganicznych lub

organicznych), o działaniu:

•* Drażniącym (przemijającym), nie powodującym

trwałych skutków zdrowotnych,

•* Trwale szkodliwym dla zdrowia w warunkach

przekroczenia stężeń progowych, kumulowania

się ich w organizmie (przekroczenie granicznej

dozy przy długotrwałym oddziaływaniu

nawet niskiego stężenia)

•* Rakotwórczym.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

42

Zespoły kliniczne związane z ekspozycją na

zanieczyszczenia powietrza wewnętrznego

(Building Related Illness (BRI)

•

Sick Building Syndrome

(SBS)

(Zespól chorego budynku)

•

Multiple Chemical Sensitivity

(MSC) (Wieloczynnikowa
nadwrażliwość chemiczna)

•

Chronić Fatique syndrome

(CFS)

(Zespól przewlekłego zmęczenia)

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

43

RADON W

ATMOSFERZE

• Głównym źródłem radonu (Rn-222) w atmosferze

jest radon wydostający się z gleby, gdzie jego

stężenia sięgają tysięcy Bq/m3.

• Po wydostaniu się z gleby do atmosfery następuje

bardzo szybka ekspansja radonu i jego rozrzedzenie

powodując znaczny spadek stężenia.

• Wielkość ekshalacji radonu z gruntu jest zależna od

miejsca (rodzaj gleby, geologia podłoża) oraz od

warunków atmosferycznych (ciśnienie, siła

i kierunek wiatru, wilgotność, obecność pokrywy

śnieżnej, itp.).

• Średnie stężenie radonu w powietrzu

atmosferycznym na terenie Polski utrzymuje się na

poziomie do 10 Bq/m3, 

natomiast w budynkach mieszkalnych od kilku do

ponad 100 Bq/m3.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

44

RADON A ZDROWIE 

• Radon-222 jako gaz szlachetny nie wpływa bezpośrednio na nasz

organizm. Rozpada się on, emitując cząstki alfa, na krótkożyciowe

pochodne (izotopy polonu: 218Po i 214Po, i ołów 210Pb), które

następnie łączą się z aerozolami i wnikają do układu oddechowego.

Ten proces może stanowić wzrost zagrożenia zdrowotnego przy

występowaniu wyższych stężeń radonu w pomieszczeniach, w których

spędzamy większość czasu.

• Pochodne radonu nie deponują się jednolicie w układzie oddechowym

- głębokość wnikania cząstki zależy od jej rozmiarów. Aerozole

znajdujące się we wdychanym powietrzu są często odkładane

w górnych częściach układu oddechowego lub nabłonku płucnym,

skąd mogą być usunięte w ciągu kilku godzin. Jedynie najmniejsze

cząstki (o średnicy poniżej 0,1 mm) trafiają do pęcherzyków

płucnych. Tam zdeponowane mogą pozostawać miesiące lub lata.

• Cząsteczki aerozoli o dużej rozpuszczalności są szybko absorbowane z

układu oddechowego do krwi, natomiast cząsteczki nierozpuszczalne

są deponowane w ściankach pęcherzyków, a następnie fagocytowane

przez leukocyty i przenoszone przez śródbłonek naczyń włosowatych

do naczyń limfatycznych, którymi przemieszczane są do węzłów

chłonnych.

UDZIAŁ promieniowania radonu w SUMARYCZNEJ DAWCE ROCZNEJ

WYNOSZĄCEJ ok. 2,8 mSv/rok (grudzień 2009) – wynosi 37%

Uznany za kancerogen grupy I.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

45

Główne źródła zanieczyszczenia

biologicznego mieszkań to m. i n.:

a), mieszkańcy (ludzie, zwierzęta,

szkodniki);

b), systemy budowlane;
c), wyposażenie i jego używanie;
d), produkty żywnościowe;
e), powietrze zewnętrzne

(atmosferyczne), pora roku

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

46

Schorzenia, które mogą być związane z

mikrobiologicznym zanieczyszczeniem powietrza

• Zapalenie zatok

• Katar sienny
• Zapalenie spojówek
• Astma
• Zapalenie płuc
• Gorączka nawilżaczy, Legionelloza, gorączka Pontiac
• Zespół SBS (zespół chorego budynku), MCS

(wieloczynnikowa nadwrażliwość chemiczna),

CFS (zespół przewlekłego zmęczenia)
• Aspergilloza płuc
• Kontaktowe dermatozy
• Egzema atopowa

• Pokrzywka kontaktowa
• Mykotoksykozy
• Alergie i reakcje pseudo-alergiczne
• Zakażenia szpitalne

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

47

Grzyby pleśniowe

•

Występują powszechnie w powietrzu

atmosferycznym i powietrzu wnętrz;

• Najczęściej występujące rodzaje to Alternaria,

Aspregillus, Cladosporium, Fusarium, Mucor,

Penicillium, Rhizopus i inne;

• W przypadku większości gatunków ich

patogenność wynika z podwyższonego stężenia

komórek grzybów lub ich zarodników;

• Niewielkie rozmiary zarodników grzybów (<10(im)

pozwalają penetrować głęboko drzewo oskrzelowe

co prowadzi najczęściej do reakcji alergicznych ze

strony górnych i dolnych dróg oddechowych;

• Grzyby stanowią jedną z podstawowych grup

alergenów inhalacyjnych (uczulenie dotyczy 5-

30% z atopią) odsetek ten jest zawsze wyższy u

dzieci niż u dorosłych.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

48

Drobnoustroje występujące

w wodzie dzielimy na:

1. właściwe bakterie wodne - na ogół nieszkodliwe dla człowieka
2. bakterie glebowe - spłukiwane do wody wraz z odpadami, w

większości nieszkodliwe dla człowieka

3. drobnoustroje ściekowe - wśród których największe znaczenie

sanitarno-epidemiologiczne posiadają mikroorganizmy

jelitowe, w tym chorobotwórcze.

Najbardziej znane chorobotwórcze bakterie jelitowe
przenoszone przez wodę: Salmonella, Shigella,
Escherichia coli, Vibrio cholerne, Yersinia enterocolitica,
Campylobacterfetus (jejuni).

Wirusy jelitowe: hepatitis A, enterowirusy (Polio,
Coxackie, ECHO), wirusy Norwalk, rotawirusy.

Jaja pasożytów wewnętrznych: glista ludzka,
włosogłówka, Toxocara cani, catL

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

49

Woda przeznaczona do

spożycia przez ludzi

To woda do:
picia, gotowania, przygotowywania

pożywienia lub innych celów

gospodarstw domowych

oraz woda używana do:
produkcji żywności, środków

farmaceutycznych i kosmetycznych, a

także na potrzeby basenów

kąpielowych, rekreacyjnych i pływalni.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

50

Dyrektywa 98/83/EC

Woda przeznaczona do spożycia

przez ludzi ma być:

• zdrowa i czysta,
czyli nie może zawierać:
• mikroorganizmów i pasożytów
• oraz innych substancji w liczbie lub

stężeniu stwarzającym potencjalne
niebezpieczeństwo dla zdrowia ludzi.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

51

DEZYNFEKCJA WODY

Dezynfekcja wody ma na celu:

unieszkodliwienie drobnoustrojów w niej

zawartych, mogących powodować choroby

zakaźne. Osiągalna jest na drodze fizycznej i

chemicznej.

Najczęściej używane metody dezynfekcji

wody

• Chlorowanie (chlor gazowy, dwutlenek chloru)

• Ozonowanie

• Promieniowanie UV

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

52

JAKOŚĆ WODY A NOWOTWORY

[Cantor, Craun, 1995]

Z prowadzonych badań epidemiologicznych i

toksykologicznych wynika, że:

1. Arsen w wodzie pitnej powoduje raka skóry i

możliwość wystąpienia innych nowotworów (krwi, nerek i

płuc)

2. Syntetyczne związki organiczne, a w szczególności

obecne w chlorowanej wodzie powierzchniowej

powodują nowotwory krwi i odbytu

3. Azotany - wywoływać mogą nowotwory przewodu

pokarmowego, a w szczególności raka żołądka i

prawdopodobnie raka mózgu

4. Azbest - nowotwory żołądka i nerek
5. Radon obecny w wodzie pitnej przyczynia się do

podwyższenia jego obecności w powietrzu mieszkań i

podwyższa ryzyko nowotworów płuc.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

53

ODPADY POCHODZĄCE Z ZAKŁADÓW

UDZIELAJĄCYCH ŚWIADCZEŃ MEDYCZNYCH

(ODPADY MEDYCZNE)

Zgodnie z art.. 55 ust 1 pkt. 3

„Ustawy o odpadach”:

„ ..... Zakazane jest składowanie

odpadów medycznych na
wysypiskach, niezależnie od tego,
czy są one zaliczane do
niebezpiecznych czy też nie ...”

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

54

PODZIAŁ ODPADÓW MEDYCZNYCH

(

uwzględnia

zagrożenia dla zdrowia i życia

ludzi oraz środowiska tzw. podział z

praktycznego punktu widzenia)

• Zakaźne

• SPECJALNE

• POZOSTAŁE ODPADY

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

55

ODPADY MEDYCZNE

ODPADY Zakaźne

Wszystkie odpady niebezpieczne,

zawierające żywe drobnoustroje
chorobotwórcze lub ich toksyny, oraz
inne formy zdolne do przeniesienia
materiału genetycznego, o których
wiadomo lub co do których istnieją
wiarygodne podstawy do sądzenia, że
wywołują choroby u ludzi i zwierząt, o
kodach klasyfikacyjnych 180102*,
180103*, 180180*, 180182*.

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż..
Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

56

ODPADY MEDYCZNE

ODPADY SPECYFICZNE

• Ostre narzędzia;
• użyte materiały opatrunkowe;
• strzykawki, wenflony, aparaty po

przetaczaniu krwi, kaniule, cewniki,
jednorazowe opakowania na krew, rękawiczki
jednorazowego użytku, probówki i pojemniki
na próbki do analiz;

• pościel i fartuchy jednorazowego użytku,

które pozostawały w kontakcie z zakażonym
pacjentem, wydzielinami i wydalinami
stanowiącymi potencjalne ryzyko zakażenia,
lub innym materiałem zakaźnym;

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

57

ODPADY MEDYCZNE

ODPADY SPECYFICZNE cd.

• odpady z oddziałów zakaźnych, w tym

resztki żywności;

• preparaty biologiczne, w tym aktywne

szczepionki;

• kultury laboratoryjne;
• tkanki i szczątki ludzkie;
• inne, o ile pozostawały w kontakcie z

zakażonym pacjentem lub z
materiałem zakaźnym.

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

58

ODPADY MEDYCZNE

ODPADY SPECJALNE

Wszystkie odpady niebezpieczne,

zawierające substancje chemiczne,
o których wiadomo lub co do
których istnieją wiarygodne
podstawy do sadzenia, że wywołują
choroby niezakaźne u ludzi i
zwierząt, o kodach
klasyfikacyjnych 18 01 06*, 18 01
08*, 18 01 10*

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

59

ODPADY MEDYCZNE

ODPADY SPECJALNE

Odpady, które niosą ze sobą zagrożenie

chemiczne (toksykologiczne), np.:

• pozostałości cytostatyków;
• niektóre środki farmaceutyczne;
• odczynniki i błony fotograficzne;
• baterie;
• świetlówki;
• oleje;
• niektóre odczynniki chemiczne;
• substancje radioaktywne.

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

60

ODPADY MEDYCZNE

POZOSTAŁE ODPADY (nie

niebezpieczne)

Powstałe przy udzielaniu

świadczeń zdrowotnych, o
kodach klasyfikacyjnych:

18 01 01, 18 01 04, 18 01

07, 18 01 09, 18 01 81.

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

61

ODPADY MEDYCZNE

INNE ODPADY MEDYCZNE

Wszystkie pozostałe odpady

powstałe przy świadczeniu
usług medycznych, które
nie stanowią zagrożenia dla
zdrowia i życia ludzi oraz
dla środowiska.

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

62

ODPADY MEDYCZNE

ODPADY KOMUNALNE

Zaliczamy do nich m.in. odpady:
• pochodzące z działów administracyjnych i

obsługi technicznej;

• biurowe;
• kuchenne;
• materiały opakowaniowe;
• niektóre materiały stosowane w leczeniu,

nie stanowiące zagrożenia infekcyjnego i
toksycznego;

• inne, które nie powstały bezpośrednio przy

udziale świadczeń zdrowotnych.

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż. Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

63

POSTĘPOWANIE

Z ODPADAMI MEDYCZNYMI

PRZECHOWYWANIE ODPADÓW

(POMIESZCZENIA)

Na terenie zakładu udzielającego

świadczeń zdrowotnych odpady
medyczne powinny być
przechowywane poza miejscem
ich powstawania, w odpowiednio
przystosowanym do tego celu
pomieszczeniu spełniającym
określone kryteria.

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

64

ODPADY MEDYCZNE

PRZECHOWYWANIE ODPADÓW

KRYTERIA DOTYCZĄCE POMIESZCZEŃ (c)

W przypadku niewielkich placówek

medycznych, takich jak np. małe
przychodnie, poradnie, indywidualna
i grupowa praktyka lekarska,
możliwe jest przechowywanie
odpadów medycznych w
wydzielonym miejscu, odizolowanym
od części, w której udzielane są
świadczenia zdrowotne.

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

65

ODPADY MEDYCZNE

PRZECHOWYWANIE ODPADÓW

KRYTERIA DOTYCZĄCE POMIESZCZEŃ

czas przechowywania (d)

Czas przechowywania odpadów

specyficznych nie może przekraczać
48 godzin w pomieszczeniach o
temperaturze wyższej niż 10

o

C.

W temperaturze poniżej 10

o

C odpady

specyficzne mogą być
przechowywane tak długo, jak
pozwala na to ich rodzaj, ale nie
dłużej niż 14 dni.

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

66

POSTĘPOWANIE

Z ODPADAMI MEDYCZNYMI

Zgodnie z założeniami dyrektyw europejskich oraz ustawą o

odpadach (z dnia 27 kwietnia 2001),

Wszystkie odpady pochodzące z zakładów udzielających

świadczeń zdrowotnych powinny być segregowane w
miejscach ich powstawania na odpady komunalne,
specyficzne i specjalne i inne odpady medyczne.

Odpady te, z wyjątkiem specyficznych, mogą być poddane

dalszej segregacji, uwzględniając ich rodzaj,
charakterystykę i sposób zagospodarowania, np. jeżeli jest
to ekonomicznie uzasadnione, należy oddzielnie zbierać
papier, złom metali kolorowych, złom żelazny, tworzywa
sztuczne celem przekazania ich do odzysku.

Osobną grupę stanowią szczątki ludzkie (Rozporządzenie

ministra zdrowia z dnia 7 grudnia 2001 r. w sprawie
postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi (Dz.U. z
2001, nr 153, poz.1783).

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

67

DOPUSZCZALNE SPOSOBY

UNIESZKODLIWIANIA

ODPADÓW MEDYCZNYCH W ZALEŻNOŚCI

OD ICH RODZAJU (Dz.U. Nr8,

poz.104,2003)

• 18 01 02* Części ciała i organy - Termiczne

przekształcanie odpadów (D10)

• 18 01 02 Pojemniki na krew i konserwanty służące do

jej przechowywania (z wyłączeniem 180103) - Termiczne
przekształcanie odpadów (D10), autoklawowanie (D9),
dezynfekcja termiczna (D9), działanie mikrofalami (D9)

• 18 01 03* Inne odpady, które zawierają żywe

drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz
inne formy zdolne do przeniesienia materiału
genetycznego, o których wiadomo lub co do których
istnieją wiarygodne podstawy do sadzenia, że wywołują
choroby u ludzi i zwierząt. Termiczne przekształcanie
odpadów (D10), autoklawowanie (D9), dezynfekcja
termiczna (D9), działanie mikrofalami (D9)

HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

68

Ocena stanu

higienicznego gleby

polega m.in. na

• Badaniach helmintologicznych -

określających obecność robaków
pasożytniczych w glebie

(glista ludzka - Ascaris lumbricoides,

włosogłówka - Trichuris trichuria)

• badanie zawartości metali ciężkich
• rozkład substancji organicznych
• pH gleby

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

69

Ocena biologicznego

zanieczyszczenia gleby

• Bakterie grupy coli (miano coli >1)
• Bakterie Escherichia coli
• Ogólna liczba bakterii mezofilnych (1g

gleby <1mln), psychrofilnych i
termofilnych

• Clostridium perfringens (miano >0.1)
• Bacterium proteus
• Jaja helmintów nie powinny być

wykryte w 1g gleby

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

70

Toksoplasma gondi -

Toksoplazmoza

• Rezerwuarem są liczne gatunki ssaków i

ptaków, głównie koty, które wydalają
oocysty pierwotniaka z kałem i zagrzebują
je w ziemi (np.. Piaskownice!!!)

• inwazja pierwotniaka u dzieci (objawy ze

strony ośrodkowego układu nerwowego i
narządów wewnętrznych)

• u osób dorosłych - kobiety ciężarne -

poronienia

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

71

Geohelmintozy

• Gleba stanowi dla nich miejsce gdzie

dojrzewają i są zdolne do inwazji:

• Glistnica - Ascaris lumbricoides
• Włosogłówczyca - włosogłówka

• Źródła: gleba nawożona fekaliami,

nawadniana ściekami

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

72

Zakażenia przyranne

• Tężec (Clostridium tetani)

• Zgorzel gazowa (Clostridium

perfringens, Clostridium
septicum, Clostridium
histolyticum i inne)

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

73

Higiena gabinetu

lekarskiego

•

Gabinet lekarski, a w szczególności pokój badań lekarskich (gdy jest wydzielony z

pozostałej części gabinetu), obciążony jest średnim poziomem ryzyka zakażenia

spowodowanego przez zanieczyszczenie drobnoustrojami narzędzi diagnostycznych,

sprzętów i powierzchni. Ryzyko to dotyczy wyposażenia, które nie penetruje przez

skórę i nie wnika do jałowych przestrzeni ciała, ale ma kontakt z błoną śluzową lub

nieuszkodzoną skórą.

•

Wyposażenie to wymaga oczyszczania poprzez mycie i dezynfekcję, w zasadzie po

zakończeniu każdego dnia pracy, z wyjątkiem sytuacji, gdy dojdzie do

zanieczyszczenia krwią lub wydzielinami czy wydalinami.

•

Pomocą w zapobieganiu przenoszenia zakażeń w gabinecie lekarskim są

wprowadzone procedury higieniczne, do których należy mycie i dezynfekcja rąk,

sprzętów i powierzchni.

•

W gabinecie lekarskim za pomocą preparatów bakterio- i grzybobójczych,

pozytywnie zaopiniowanych przez Państwowy Zakład Higieny należy

dezynfekować:

•

słuchawki lekarskie (zwłaszcza po kontakcie ze skórą pacjenta, na której

występowały jakiekolwiek wykwity),

•

mankiety do mierzenia ciśnienia itp.

•

Szpatułki drewniane, plastikowe do badania jamy ustnej i gardła muszą być

stosowane jednorazowo, a następnie traktowane jako odpady medyczne.

•

Kozetka lekarska powinna być pokryta prześcieradłem jednorazowego użytku,

zmienianym dla każdego pacjenta. Takie postępowanie dotyczy także stołu do

badania niemowląt w gabinecie pediatrycznym.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

74

Higiena gabinetu

zabiegowego

• Gabinet zabiegowy charakteryzuje duży poziom ryzyka zakażeń, do

których może dochodzić przez skażone drobnoustrojami narzędzia, sprzęt

i powierzchnie. Dotyczy to wyposażenia, które penetruje przez skórę,

wnika do jałowych przestrzeni ciała oraz penetruje system naczyniowy.

Wyposażenie to wymaga wstępnej dezynfekcji, oczyszczania poprzez mycie,

a następnie sterylizacji. Wymagania te stosują się do narzędzi

wielokrotnego użytku, służących do zabiegów związanych z naruszeniem

ciągłości tkanek, bądź wymagających kontaktu z błoną śluzową lub

uszkodzoną skórą (jak np. opatrunki i zdejmowanie szwów przy użyciu

sprzętu medycznego). Inne na rzędzia i sprzęty, mogące łatwo ulec

zanieczyszcze niu krwią lub innym materiałem zakaźnym (jak np. kozetka

lekarska, fotel do iniekcji dożylnych i po bierania krwi), należy

dezynfekować preparatami o szerokim spektrum działania, za każdym

razem w przypadku zanieczyszczenia oraz po zakończeniu dnia pracy.

Kozetka lekarska powinna być pokryta prześcieradłem jednorazowego

użytku, zmienianym dla każdego pacjenta. Dotyczy to także stołu do

pielęgnacji niemowląt.

• Mycie i dezynfekcję całego pomieszczenia i sprzętów powinno się

przeprowadzać codziennie po zakończeniu dnia pracy.

• Sterylizacja narzędzi musi być przeprowadzana według stosownych metod

i zasad oraz z wykorzystaniem odpowiedniego aparatu sterylizacyjnego i

właściwych metod kontroli skuteczności jego działania. Każde narzędzie

powinno być poddane dezynfek cji natychmiast po użyciu, następnie

powinno zostać starannie oczyszczone i wysuszone, a dopiero po tych

zabiegach skierowane do sterylizacji.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

75

Higiena gabinetu

zabiegowego

• Odpady powstające w gabinecie zabiegowym.

Zużyty sprzęt jednorazowego użytku, materiały

opatrunkowe, rękawicz ki itp., powinno się

gromadzić w specjalnych pojemnikach i

utylizować zgodnie z zasadami przyjętymi dla tego

rodzaju odpadów. Przedmioty ostre, jak igły, po

użyciu należy wrzucać do specjalnych

plastikowych pojemników o twardych,

nieprzekłuwalnych ściankach. Po napełnieniu do

3/4 objętości pojemniki nale ży zamknąć i

traktować jak inne odpady medyczne. Pojemniki

na skażony sprzęt i materiały powinny być

oznaczone czerwonym kolorem.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

76

Higiena sal operacyjnych

• Sala operacyjna jako miejsce szczególne w bloku operacyjnym, musi

spełniać odpowiednie warunki zapewniające bezpieczne dla pacjenta i

personelu przeprowadzenie zabiegu operacyjnego. W sali operacyjnej

powinien być zachowany wzmożony reżim sanitarny, aby nie była ona

miejscem, w którym dochodzić może do zakażenia pacjenta. W związku z

powyższym od personelu sali operacyjnej wymaga się szczególnej

samodyscypliny, dużej wiedzy fachowej i odpowiednich umiejętności.

• Współcześnie budowane bloki operacyjne posiadają klimatyzowane sale

operacyjne, co wyklucza konieczność instalowania kaloryferów w takich

obiektach (siedlisko pyłów i patogennej mikroflory). Brak okien ogranicza

również dostęp zanieczyszczeń z powietrza atmosferycznego (przede

wszystkim bakterii i grzybów). Jeżeli w sali operacyjnej znajdują się okna, to

winny być zamknięte na stałe.

• W każdym bloku operacyjnym (bez względu na jego wielkość) powinny być

stworzone warunki do bezpiecznego, zgodnego z zasadami aseptyki

przeprowadzania zabiegów operacyjnych. Układ pomieszczeń tworzących

blok operacyjny powinien zapewnić zachowanie strefy brudnej, czystej i

jałowej oraz wymusić jednokierunkowy ruch personelu, pacjentów i jałowego

materiału. Aby zapewnić jednokierunkowość, w bloku operacyjnym powinno

być jedno wejście i wyjście dla pacjenta. Pomieszczenia bloku operacyjnego

pomiędzy poszczególnymi strefami powinny być zamykane samoczynnie na

zasadzie zamków samozatrzaskowych.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

77

Sala operacyjna

Główne źródła zagrożeń zdrowia na salach

operacyjnych:

• Zyski ciepła (pochodzą od niezbędnego podczas operacji oświetlenia w

postaci lamp sufitowych, lampy bezcieniowej i lamp bocznych

oświetlających dodatkowo pole operacyjne; od aparatów medycznych

działających podczas operacji oraz od oświetlenia naturalnego. Zalecana

temperatura powietrza wg różnych norm zawarta może być w przedziale

od 18 do nawet 26oC.

• Zyski wilgoci (źródła: urządzenia znajdujące się w sali, powierzchnie

zwilżone). Wilgotność względna sali operacyjnej powinna zapewniać

dobre samopoczucie osób w niej przebywających, oraz posiadać wartość

wykluczającą możliwość eksplozji gazów anestezyjnych. Zalecana

wilgotność względna wg różnych norm kształtuje się w przedziale 35-

60%.

• Hałas (źródła: praca aparatury medycznej lub praca wadliwie działającej

lub źle izolowanej instalacji klimatyzacyjnej, hałas zewnętrzny). Poziom

natężenia hałasu, odpowiadający wymaganiom higienicznym 35-50dB.

• Praca ze źródłami UV (źródła UV to urządzenia stosowane do

dezynfekcji sprzętu i pomieszczeń). Podczas pracy lamp ultrafioletowych

do środowiska dezynfekowanego wydziela się dodatkowo ozon, co

potęguje ich siłę biobójczą, a jednocześnie stwarza zagrożenie

zanieczyszczenia ozonem powietrza wewnętrznego.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

78

Sala operacyjna

Główne źródła zagrożeń zdrowia na salach

operacyjnych:

• Personel sali operacyjnej narażony jest na: czynniki

niebezpieczne i czynniki szkodliwe oraz czynniki

uciążliwe.

• Do czynników niebezpiecznych i szkodliwych zaliczamy:

• narażenie na ciągłą ekspozycję gazów anestetycznych

• narażenie na środki antyseptyczne

• narażenie na promieniowanie rentgenowskie

• pracę w polu magnetycznym

• hałas

• narażenie na infekcje.

• Czynniki uciążliwe to:

• wysoki poziom stresu

• częsta zmiana napięć psychicznych

• nieregularne godziny pracy

• nadmierne przeciążenie pracą.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

79

Zakażenia szpitalne

• Według uproszczonej definicji zakażenie

szpitalne to „zakażenie, które rozwija
się w czasie pobytu chorego lub po
jego wypisie ze szpitala, u pacjentów,
którzy nie byli zakażeni przy
przyjęciu do szpitala”

• Zakażenia szpitalne dzielą się na:
• zakażenia endogenne
• zakażenia egzogenne.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

80

Zakażenia szpitalne

Drobnoustroje uznawane za czynnik etiologiczny zakażeń szpitalnych to:

bakterie Gram-dodatnie, bakterie Gram-ujemne, bakterie nietypowe, wirusy

krwiopochodne, wirusy oddechowe, inne wirusy, grzyby oraz pasożyty.

• Bakterie Gram-dodatnie:

• ziarenkowce tlenowe ( Staphylococcus aureus koagulazo-dodatnie wrażliwe na

metycylinę (MSSA) i oporne (MRSA); Staphylococcus epidermidis

koagulazoujemne wrażliwe i oporne na metycylinę; Streptococcus, w tym:

enterokoki (Enterococ-cusfaecalis i Enterococcus faecium), streptokoki β-

hemolizujące (Streptococcus pyogenes i inne), streptokoki α-hemolizujące

(Strepto coccus pneumoniae, grupa Streptococcus viridans i inne);

• bakterie nitkowate tlenowe (Nocardia asteroides i inne);

• laseczki beztlenowe (Clostridium difficile, Clostridium perfringens i inne);

• prątki, w tym Mycobacterium tuberculosis oraz prątki nietypowe

(Mycobacterium avium i inne);

• maczugowce (Corynebacterium urealiticum i inne).

• Bakterie Gram-ujemne:

• pałeczki tlenowe fermentujące, w tym: (Enterobacteriaceae (Escherichia coli,

Klebsiella, Serratia, Enterobacter, Proteus, Morganella, Citrobacter,

Salmonella, Shigella i inne); Haemophilus influenzae; Legionella

(Legionella pneumophila i inne),

• pałeczki tlenowe niefermentujące (Pseudomonas aeruginosa, Burkholderia

cepacia, Stenatrophomonas maltophila, Adnetobacter, Achromobacter i inne);

• pałeczki beztlenowe (Bacteroides, Prevotella i inne).

• Bakterie nietypowe:

• Mycoplasma (Mycoplasma pneumoniae i inne);

• Chlamydia (Chlamydia pneumoniae i inne).

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

81

Zakażenia szpitalne cd

•

Wirusy krwiopochodne:

•

wirus zapalenia wątroby B (HBV) z rodziny Hepadnaviridae;

•

wirus zapalenia wątroby C (HCV) z rodziny Flavoviridae;

•

ludzki wirus upośledzenia odporności (HIV) z rodziny Retroviridae;

•

wirus cytomegalii (CMV) z rodziny Herpesviridae.

•

Wirusy oddechowe:

•

wirus grypy A i B z rodziny Orthomyxoviridae;

•

wirusy paragrypy i RSV z rodziny Paramyxoviridae (enterovirusy ECHO i Coxsackie z

rodziny Picornavidae; adenowirusy z rodziny Mastadenoviridae; rinowirusy z rodziny

Picornaviridae)

•

Inne wirusy:

•

wirus varicella-zoster (VZV) z rodziny Herpesviridae;

•

wirus różyczki z rodziny Togariviridae;

•

rotawirusy z rodziny Reoviridae.

•

Grzyby:

•

grzyby drożdżopodobne (Candida albicans, Candida tropicalis, Candida parapsilosis,

Can dida krusei, Candida glabrata, Cryptococcus neoformans, Scedosporium prolificans

i inne);

•

grzyby drożdżopodobne atypowe (Candida dubliniensis);

•

grzyby pleśniowe (Aspergillus fumigatus, A.flavus, A. niger i inne; Fusarium spp.

(Fusarium solani, Fusarium moniliforme, Fusani oxysperum i inne).

•

Pasożyty:

•

Enterobiiis vermicularis;

•

Hymenolepis nana;

•

Cryptosporidium spp.

.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

82

Zakażenia szpitalne -

kryteria

•

Kryteria kliniczne ustalone przez amerykański Centers for Disease Control w

1988 roku są najczęściej stosowane przy stwierdzaniu zakażeń szpitalnych.

Wykonano je na potrzeby programu the National Nosocomial Infections Study

(NNIS) i modyfikowano w 1992 i 1996 roku. Według powyższego kryterium

zaka żenia szpitalne dzieli się na 13 grup klinicznych, które przedstawiono

poniżej:

•

zakażenia miejsc chirurgicznych (ran pooperacyjnych),

•

pierwotne zakażenia krwi,

•

zapalenia płuc,

•

zakażenia dróg moczowych,

•

zakażenia kości i stawów,

•

zakażenia układu sercowo-naczyniowego,

•

zakażenia centralnego układu nerwowego,

•

zakażenia oka, ucha, nosa, gardła i jamy ustnej,

•

zakażenia układu pokarmowego, w tym zakaże nia pokarmowe, żołądkowo-

jelitowe i inne zaka żenia wewnątrzbrzuszne oraz wirusowe zapalenia wątroby,

•

zakażenia dolnych dróg oddechowych (z wyłą czeniem pneumonii) z

uwzględnieniem zapaleń oskrzeli i tchawicy,

•

zakażenia układu rozrodczego,

•

zakażenia skóry i tkanek miękkich z uwzględ nieniem owrzodzeń odleżynowych

oraz ran oparzeniowych,

•

zakażenia układowe, które obejmują infekcje wielonarządowe bez pojedynczego

określonego miej sca infekcji i zazwyczaj wirusowego pochodzenia.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

83

Zakażenia szpitalne

Do najczęstszych postaci klinicznych zakażeń szpitalnych należą: zapalenia dróg

moczowych, zapalenia układu oddechowego, zakażenia miejscowe, zakażenia ran

pooperacyjnych oraz posocznice. Częstość występowania poszczególnych rozpoznań

zakażeń jest zróżnicowana i zależy od specyfiki oddziału lub szpitala oraz metodyki

przeprowadzanych badań.

Przy stwierdzaniu zakażeń szpitalnych uwzględnia się czynnik czasu, który upływa od

chwili przyję cia pacjenta do szpitala do momentu ujawnienia się infekcji. Większość

zakażeń bakteryjnych ujawnia się co najmniej po upływie 48-72 godzin od przy jęcia do

szpitala. Okres wylęgania może być dłuż szy i wynosić od dwóch tygodni (legionelloza),

do sześciu miesięcy (zakażenia wywołane przez wirusy hepatotropowe) oraz kilku lat

(zakażenia HIV/AIDS). Czynnik czasu jest również uwzględniany w przy padku zakażeń

miejsc chirurgicznych. Infekcje skóry, tkanki podskórnej, mięśni i innych tkanek

ujawniające się w okresie do 30 dni od nacięcia chirurgicznego są uznawane za

zakażenia szpital ne. Przy implantach ciał obcych, jak protezy naczy niowe lub sztuczne

zastawki, okres rozwoju infekcji szpitalnych pod postacią głębokich zaka żeń może być

wydłużony do jednego roku. Za zakażenia szpitalne przyjmuje się infekcje no worodków

związane z pasażem przez drogi rodne w czasie porodu i wywołane przez mikroflorę

mat czyną. Natomiast nie kwalifikuje się jako zakażenie szpitalne u noworodków infekcji

przechodzących przez łożysko i ujawnionych wkrótce po urodzeniu, jak opryszczka,

toksoplazmoza lub kiła wrodzona. Za zakażenia układu pokarmowego uważa się ostre

epizody biegunkowe u hospitalizowanych chorych z płynnymi stolcami, które utrzymują

się przez co najmniej 12 godzin.

W walce z zakażeniami szpitalnymi ogromną rolę odgrywa monitoring zakażeń

szpitalnych. Prowadzony on jest przez szpitalny Zespół ds. Zakażeń Szpitalnych z

uwzględnieniem specyfiki szpitala oraz jego potrzeb i możliwości. Cel i zakres (moduły)

monitoringu zakażeń szpital nych określają roczne (okresowe) plany monitorin gu

opracowane przez wyżej wymieniony Zespół. Szczególnie istotny z punktu widzenia

ograniczenia zakażeń szpitalnych jest również jego nadzór nad antybiotykoterapią

prowadzoną w szpitalu.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

84

Medycyna pracy

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

85

Nadzór nad warunkami

pracy

• Państwowy nadzór nad warunkami pracy
• Państwowa Inspekcja Pracy
• Państwowa Inspekcja Sanitarna
• Urząd Dozoru Technicznego
• Inne państwowe organy nadzoru: urzędy

morskie, górnicze, prokuratura, organy
administracji architektoniczno-budowlanej i
nadzoru budowlanego (starosta, wojewoda,
Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego)

• Społeczny nadzór nad warunkami pracy:

związki zawodowe, SIP

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

86

Środowisko bytowania

a środowisko pracy

• Labilność środowiska bytowania

(warunki korzystne i niekorzystne, na
ogół zmienne w czasie - zależne od pory
roku, infrastruktury, polityki ochrony
środowiska itp..

• Na ogół stałe warunki panujące na

stanowisku pracy - niekoniecznie
korzystne dla zdrowia - możliwość
zmniejszania ryzyka zagrożenia zdrowia

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

87

Badania i pomiary czynników

szkodliwych

• Pracodawca obowiązany jest informować pracowników

o ryzyku zawodowym, na stanowisku pracy oraz o
zasadach ochrony przed zagrożeniami

• Pracodawca obowiązany jest stosować środki

zapobiegające chorobom zawodowym i innym
chorobom związanym z wykonywana pracą

• Pracodawca przeprowadza na własny koszt badania i

pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia

• Pracodawca rejestruje i przechowuje wyniki badań i

pomiarów, a także je udostępnia pracownikom na ich
żądanie lub ich przedstawicielom

• Pracodawca obowiązany jest przeprowadzić badania w

ciągu 30 dni od rozpoczęcia działalności

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

88

Pojęcia dotyczące stężeń i natężeń

czynników szkodliwych w środowisku

pracy

• NDS - najwyższe dopuszczalne

stężenie

• NDSCh - najwyższe dopuszczalne

stężenie chwilowe

• NDSP - najwyższe dopuszczalne

stężenie pułapowe

• NDN - najwyższe dopuszczalne

natężenie

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

89

NDS - N

ajwyższe

D

opuszczalne

S

tężenie

• Wartość średnia ważona stężenia,

którego oddziaływanie na pracownika
w ciągu ośmiogodzinnego dobowego i
przeciętnego tygodniowego wymiaru
czasu pracy, określonego w Kodeksie
Pracy, przez okres jego aktywności
zawodowej, nie powinno spowodować
ujemnych zmian w jego stanie zdrowia
oraz w stanie zdrowia jego przyszłych
pokoleń

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

90

NDSCh -

N

ajwyższe

D

opuszczalne

S

tężenie

Ch

wilowe

• Wartość średnia stężenia, które

nie powinno spowodować
ujemnych zmian w stanie zdrowia
pracownika, jeżeli występuje w
środowisku pracy nie dłużej niż 15
minut i nie częściej niż 2 razy w
czasie zmiany roboczej, w odstępie
czasu nie krótszym niż 1 godzina.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

91

NDSP - N

ajwyższe

D

opuszczalne

S

tężenie

P

ułapowe

•Stężenie, które ze względu

na zagrożenie zdrowia lub
życia pracownika nie może
być w środowisku pracy
przekroczone w żadnym
momencie

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

92

NDN - N

ajwyższe

D

opuszczalne

N

atężenie

• Wartość średnia natężenia, którego

oddziaływanie na pracownika w ciągu
ośmiogodzinnego dobowego i
przeciętnego tygodniowego wymiaru
czasu pracy, określonego w Kodeksie
Pracy, przez okres jego aktywności
zawodowej, nie powinno spowodować
ujemnych zmian w jego stanie
zdrowia oraz w stanie zdrowia jego
przyszłych pokoleń

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

93

Profilaktyczne badania

lekarskie

• Badania wstępne
• Badania okresowe
• Badania kontrolne (badania w przypadku

niezdolności do pracy trwającej ponad 30 dni)

Badanie profilaktyczne kończy się

orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:

- brak przeciwwskazań zdrowotnych do

pracy na określonym stanowisku pracy

lub
- przeciwwskazania zdrowotne do pracy na

określonym stanowisku pracy

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

94

Rodzaje badań profilaktycznych w medycynie pracy

1. badania wstępne – wykonywane u osób przystępujących do pracy oraz pracowników

zmieniających stanowisko pracy w obrębie tego samego zakładu, ale tylko w przypadku

zmiany narażenia na czynniki szkodliwe lub uciążliwe; celem tych badań jest ocena

przydatności psychofizycznej kandydata do pracy na określonym stanowisku i w

określonych warunkach.

2. badania okresowe – wykonywane u osób zatrudnionych na określonym stanowisku; celem

badania jest ocena wpływu warunków pracy na stan zdrowia pracownika.

3. badania kontrolne – dotyczą pracowników przystępujących do pracy po okresie absencji

chorobowej przekraczającej 30 dni; zadaniem lekarza orzekającego jest określenie, czy

choroba nie spowodowała zmian w stanie zdrowia uniemożliwiających wykonywanie

dotychczasowej pracy.

Koszty badań ponosi pracodawca.
Kierując pracownika na badania profilaktyczne, pracodawca obowiązany jest określić:

•

rodzaj badania (wstępne, okresowe, kontrolne),

•

stanowisko pracy,

•

czynniki szkodliwe i/lub uciążliwe występujące na tym stanowisku (w odniesieniu do

czynników szkodliwych, np. hałasu, należy podać aktualne wyniki pomiarów).

Obok wymienionych badań profilaktycznych niektóre grupy zawodowe mają obowiązek

poddania się dodatkowym badaniom, koniecznym ze względu na szczególne kryteria

zawodowe wymagane od zatrudnionych. Jako przykład można wymienić badania

wykonywane dla celów sanitarno-epidemiologicznych np. u pracowników zatrudnionych w

gastronomii. Zakres i tryb realizacji tych badań regulują odrębne przepisy. Inną grupę osób

podlegających badaniom profilaktycznym stanowią uczniowie oraz uczestnicy studiów

doktoranckich, którzy w trakcie nauki eksponowani są na czynniki mogące zagrozić ich

zdrowiu.
Badania profilaktyczne mogą wykonywać lekarze posiadający odpowiednie

kwalifikacje. Są to specjaliści w dziedzinie medycyny pracy, medycyny morskiej i

tropikalnej, medycyny kolejowej bądź lotniczej oraz lekarze, którzy co najmniej 6 lat

pracowali w charakterze lekarza zakładowego i odbyli odpowiednie szkolenia.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

95

Czynniki niebezpieczne w środowisku

pracy (urazowe)

• Elementy ruchome i luźne
• Elementy ostre i wystające
• Przemieszczanie się ludzi
• Porażenie prądem elektrycznym
• Poparzenie
• Pożar lub/i wybuch
(inaczej czynniki fizyczne, działające

przeważnie na pracownika w sposób
nagły)

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

96

Czynniki szkodliwe i

uciążliwe

Działając na pracownika przez okres

dłuższy mogą spowodować obniżenie
sprawności fizycznej i psychicznej (np..
obniżenie wydajności pracy) lub zmiany w
stanie zdrowia, wywołując w
ostateczności choroby zawodowe. Należą
do nich:

• Czynniki fizyczne
• Czynniki chemiczne
• Czynniki biologiczne
• Czynniki psychofizyczne

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

97

Wykaz prac narażających

pracowników na działanie

czynników biologicznych

• Praca w zakładach produkujących żywność
• Praca w rolnictwie
• Praca, podczas której dochodzi do kontaktu ze

zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego

• Praca w jednostkach ochrony zdrowia
• Praca w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych

lub diagnostycznych

• Praca w zakładach gospodarki odpadami
• Praca przy oczyszczaniu ścieków
• Praca w innych okolicznościach niż wymieniona

powyżej, podczas której jest potwierdzone narażenie
na działanie czynników biologicznych.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

98

Czynniki psychofizyczne

Obciążenie fizyczne (statyczne i

dynamiczne)

• obciążenie rąk,
• obciążenie nóg
• Obciążenie psychonerwowe
• przeciążenie psychiki
• niedociążenie psychiki (automatyzacja)
• monotonia pracy

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

99

Wypalenie zawodowe -

główne wyznaczniki

wypalenia się:

• Wyczerpanie emocjonalne

(objawia się -

zniechęceniem do pracy, drażliwością, stałe napięcie
psychofizycznym, człowiek ma poczucie chronicznego
zmęczenia, częściej choruje, wskutek obniżonej odporności,
cierpi na bezsenność oraz częste bóle głowy)

• Depersonalizacja

(dystansowanie się wobec

pacjentów i współpracowników, powierzchowność działań, lekarz
traktuje chorego jak „przypadek”, staje się cyniczny, przypisuje chorym
winę za własne niepowodzenia)

• Obniżone poczucie dokonań

osobistych

(przestaje wierzyć w siebie, wchodzi w konflikty z

otoczeniem, czuje się niesprawiedliwie traktowany, staje się agresywny,
traci zdolność do rozwiązywania problemów)

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

100

Stopnie rozwoju

wypalenia zawodowego

(wg J.Flenglera)

• 1. Grzeczność i idealizm
• 2. Przepracowanie
• 3. Coraz bardziej zmniejszająca się grzeczność
• 4. Poczucie winy z tego powodu
• 5. Coraz większy wysiłek, żeby być grzecznym i solidnym
• 6. Brak sukcesów
• 7. Bezradność
• 8. Utrata nadziei
• 9. Wyczerpanie, awersja do klientów, apatia stanowczy sprzeciw,

złość

• 10. Wypalenie: oskarżanie siebie, ucieczka, cynizm, sarkazm,

reakcje psychosomatyczne, nieobecność w pracy, duże wydatki
pieniężne, wypadki, sztywne trzymanie się przepisów w pracy,
samobójstwo, romanse bez miłości, rozwód, nagła,
nieprzemyślana rezygnacja z pracy, upadek społeczny

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

101

Mobbing

• Mobbing - to termin wywodzący się z

angielskiego

słowa to mob

(szykanować), oznaczający celowe,

systematyczne, powtarzające się przez

dłuższy czas, zachowania naruszające

godność osobistą danej osoby. Terminu

mobbing w odniesieniu do zachowań

występujących w

grupach społecznych

użył jako pierwszy szwedzki naukowiec

Peter-Paul Heinemann

.

• Mobbing zazwyczaj ma na celu lub

skutkuje: poniżeniem, ośmieszeniem,

zaniżeniem samooceny lub

wyeliminowaniem albo odizolowaniem

pracownika od współpracowników.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

102

Taktyki mobingu i

aspekty prawne mobbingu

Taktyki mobingu

•

taktyka upokorzenia

•

taktyka zastraszenia

•

taktyka pomniejszenia kompetencji

•

taktyka izolacji

•

taktyka poniżania

•

taktyka utrudniania wykonywania pracy

Aspekty prawne

•

Prawo pracy

•

Według art. 943 § 2.Kodeksu pracy Kodeksu

mobing oznacza

działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane

przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i

długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące

u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub

mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie

go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.

•

Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobingowi (art. 943

§ 1. K.p.).

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

103

Ergonomia

• Interdyscyplinarna nauka, zajmująca

się przystosowaniem narzędzi, maszyn,
środowiska i warunków pracy do
autonomicznych i psychofizycznych
cech możliwości człowieka,

- zapewniające sprawne, wydajne i

bezpieczne wykonanie przez niego
pracy, przy stosunkowo niskim koszcie
biologicznym.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

104

Najważniejsze

dyscypliny współczesnej

ergonomii to:

• Fizjologia pracy, psychologia pracy,

antropologia, organizacja pracy, nauki
techniczne, medycyna pracy, ochrona
środowiska, bionika, pedagogika pracy,
socjologia pracy, estetyka, prawo
ergonomiczne

• W ergonomii dominującym elementem

jest człowiek. Dwie grupy nauk: dot.
człowieka i dot. techniki

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

105

Główne kierunki działania

ergonomii

• Badania podstawowe, badania

stosowane i zastosowanie
ergonomii

• Ergonomia korekcyjna
• Ergonomia koncepcyjna
• Ergonomia warunków pracy
• Ergonomia wyrobów

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

106

Ryzyko zawodowe

Oznacza prawdopodobieństwo

wystąpienia niepożądanych zdarzeń
związanych z wykonywana pracą,
powodujące straty,

- w szczególności wystąpienie u

pracowników niekorzystnych skutków
zdrowotnych w wyniku zagrożeń
zawodowych występujących w środowisku
pracy lub sposobu wykonywania pracy

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

107

Ocena ryzyka

zawodowego

•Polega na porównaniu

poziomu ryzyka,
określonego w wyniku
jego analizy, z poziomem
uznanym za
akceptowalny.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

108

Ocena ryzyka zawodowego

oraz wynikające z niej działania

1ao. Zebranie informacji potrzebnych do oceny

ryzyka zawodowego

(a - analiza, o - ocena)

2ao. Identyfikacja zagrożeń
3ao. Oszacowanie ryzyka zawodowego
4o. Wyznaczenie dopuszczalnego ryzyka

zawodowego

•

Czy są potrzebne działania korygujące?

•

Tak - opracowanie planu działań korygujących i/lub
zapobiegawczych

•

Nie - Okresowe przeprowadzanie oceny ryzyka
zawodowego

•

Realizacja planu

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

109

Szacowanie ryzyka -

skale

Trójstopniowa:
• Prawdopodobieństwo: mało prawdopodobne,

prawdopodobne, wysoce prawdopodobne

• Ciężkość następstw: 1-3 (mała, średnia, duża)

Pięciostopniowa:
• Prawdopodobieństwo: mało prawdopodobne,

prawdopodobne, wysoce prawdopodobne

• Ciężkość następstw: 1-5 (bardzo mała, mała,

średnia, duża, bardzo duża)

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

110

Choroba zawodowa

• Choroba określona w wykazie chorób

zawodowych,

• jeżeli została spowodowana

działaniem czynników szkodliwych

dla zdrowia występujących w

środowisku pracy

• lub sposobem wykonywania pracy.
• Ponadto znajduje się w

obowiązującym wykazie chorób

zawodowych.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

111

Choroby zawodowe

• 26 jednostek chorobowych

• Uwzględniony musi być okres, w

którym wystąpienie

udokumentowanych objawów

chorobowych upoważnia do

rozpoznania choroby zawodowej,

pomimo wcześniejszego

zakończenia narażenia zawodowego

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

112

Wyszczególnienie
(sekcja, dział)

Pylic
e
płuc

Trwał
y
ubyte
k
słuch
u

Choroby
zakaźne lub
pasożytnicze
albo ich
następstwa

Zespół
wibracyj
ny

Przewlek
łe
choroby
narządu
głosu

Rolnictwo,
łowiectwo, włączając

działalność usługową

0.0%

3.1%

60.0%

1.3%

0.0%

leśnictwo, włączając
działalność

usługową

0.0%

1.3%

94.1%

4.0%

0.0%

górnictwo

80.4

%

9.4%

0.0%

5.1%

0.0%

w tym: górnictwo
węgla

kamiennego i
brunatnego

(lignitu);
wydobywanie torfu

81.8

%

8.2%

0.0%

5.2%

0.0%

produkcja wyrobów z
pozostałych

surowców
niemetalicznych

42.6

%

1.6%

0.0%

4.1%

0.0%

produkcja metali

34.2

%

25.6%

0.0%

6.0%

0.0%

produkcja maszyn i

urządzeń,
gdzie indziej

niesklasyfikowana

18.0

%

37.7%

0.0%

13.1%

0,0%

produkcja

pozostałego sprzętu
transportowego

3.9%

45.1%

0.0%

5.9%

0.0%

budownictwo

31.5

%

21.7%

1.1%

14.1%

0.0%

transport lądowy;

transport
rurociągowy

0.0%

47.1%

11.8%

0.0%

0.0%

edukacja

0.1%

0.1%

0.4%

0.0%

97.7%

ochrona zdrowia
i opieka społeczna

0.0%

0.3%

71.6%

0.0%

7.6%

Struktura najczęściej występujących chorób zawodowych w wybranych sekcjach

i działach gospodarki narodowej w 2007 r.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

113

Monotypowość ruchów przy

pracy

Na wielu stanowiskach pracy ma miejsce wielokrotne

powtarzanie tych samych, ograniczonych przestrzennie,

ruchów (potokowy system pracy, obsługa półautomatów,

ręcznych pras itp.). W rezultacie dochodzi do lokalnego

przeciążenia mięśni, mimo że praca nie jest kwalifikowana

jako ciężka z punktu widzenia ogólnego wydatku

energetycznego.

Negatywne następstwa tego rodzaju pracy zwiększają się, jeśli

wykonywane ruchy wymagają użycia znaczącej siły. Inna znów

sytuacja występuje u pracowników wykonujących monotypowe

czynności przy wymuszonej i niewygodnej pozycji rąk, np.

montaż drobnych elementów, maszynopisanie czy praca

operatora komputerowego. Występujący przy tym ucisk na

pnie nerwowe prowadzi niekiedy do powstania zespołu cieśni

nadgarstka polegającego na parestezjach i bólu odczuwanym

w obrębie pierwszych trzech palców ręki oraz zanikach mięśni

kłębu kciuka.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

114

Działalność zapobiegawcza w zakładach pracy –

organizacje odpowiedzialne i kontrolne

•

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi, każdy pracownik ma zapewnioną ochronę przed

niekorzystnymi skutkami zdrowotnymi, które mogą powstać w związku z wykonywaną pracą. Zasady

ochrony zdrowia pracowników reguluje Kodeks Pracy. Według Kodeksu obowiązek zapewnienia

pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy spoczywa na pracodawcy. Zadaniem

pracodawcy jest ograniczenie lub eliminacja niekorzystnego wpływu czynników występujących w

środowisku pracy, dostosowanie warunków pracy do możliwości pracownika, umożliwienie niezbędnej

regeneracji psychicznej i fizycznej oraz zapobieganie zagrożeniom wypadkowym. Większe zakłady

dysponują działami bezpieczeństwa i higieny pracy, do zadań których należy ujawnianie istniejących

zagrożeń zdrowia i nadzór nad ich eliminowaniem. W działaniach na rzecz poprawy warunków pracy

administracja zakładu korzysta z pomocy instytucji wyspecjalizowanych, np. w dziedzinie budowy oraz

instalacji urządzeń wentylacyjnych, zwalczania hałasu itp.

•

Kontrolę nad przestrzeganiem obowiązków w zakresie zapewnienia higienicznych warunków

pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS) poprzez działy higieny pracy, działające na

szczeblu wojewódzkich i terenowych stacji sanitarno-epidemiologicznych. W przypadku stwierdzenia

przekroczeń higienicznych parametrów środowiska pracy, inspektorzy sanitarni przedstawiają

odpowiednie zalecenia, a w razie potrzeby stosują również, wynikające z uprawnień, środki

administracyjne w celu wyegzekwowania poprawy warunków pracy. Inspekcja Sanitarna działa w pionie

Ministerstwa Zdrowia.

•

Oparcie naukowe, konsultacyjne i szkoleniowe w spełnianiu profilaktycznej opieki zdrowotnej

nad pracującymi stwarzają instytuty medycyny pracy lub instytuty w znacznej mierze zajmujące się tą

problematyką. Należą do nich:

•

Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera w Łodzi

•

Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu

•

Instytut Medycyny Wsi w Lublinie

•

Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni.

•

Ponadto zagadnienia związane z ochroną pracowników przed zagrożeniami zawodowymi są

opracowywane w wielu placówkach znajdujących się poza resortem Zdrowia i Opieki Społecznej.

Najważniejszą wśród nich jest Centralny Instytut Ochrony Pracy w Warszawie. Udział lekarzy jako

badaczy i konsultantów w tych placówkach jest również bardzo istotny.

•

Instytucją obejmującą całość zagadnień związanych z kontrolą przestrzegania przepisów

dotyczących ochrony zdrowia i życia pracujących jest Państwowa Inspekcja Pracy, której działalność jest

bezpośrednio nadzorowana przez Sejm. W swojej działalności inspektorzy pracy współpracują z

Państwową Inspekcją Sanitarną oraz służbą medycyny pracy. Ich zadania obejmują m.in. techniczną

kontrolę stanowisk pracy w celu zapobiegania nieszczęśliwym wypadkom, a także kontrolę zgodnego z

przepisami zatrudniania kobiet i młodocianych. Państwowa Inspekcja Pracy ma uprawnienia do

zatrzymywania produkcji w zakładach czy wydziałach, w których warunki pracy szczególnie zagrażają

zdrowiu lub życiu zatrudnionych osób.

dr Irena Kosińska, WUM, Zakł
ad Med Zap. i Higieny

115

Lekarz w działalności zapobiegawczej w zakładzie

pracy

• Lekarz wyspecjalizowany w zagadnieniach medycyny pracy jest

doradcą przedsiębiorstwa w tworzeniu poprawnych,

niezagrażających zdrowiu warunków pracy, a także udziela porad

bezpośrednio pracownikom, m.in. podczas przeprowadzania badań

profilaktycznych. W tym celu, oprócz odpowiedniego przygotowania

lekarskiego, powinien dysponować wiedzą na temat istniejących w

przedsiębiorstwie stanowisk pracy i związanych z nimi zagrożeń

zdrowia. Duże znaczenie mają, przeprowadzane okresowo przez

lekarza, wizytacje stanowisk pracy oraz zapoznawanie się z

wynikami badań środowiskowych, wykonywanych przez działy

higieny pracy stacji san-epid lub specjalnie w tym celu tworzone

laboratoria przyzakładowe.

• Jednym z zasadniczych celów profilaktyki medycznej jest

niedopuszczenie osób z przeciwwskazaniami lekarskimi do

wykonywania pracy, która mogłaby pogorszyć ich stan zdrowia lub

zagrozić zdrowiu innych ludzi. Cel ten jest osiągany za pomocą

profilaktycznych badań lekarskich. Obowiązek przeprowadzania

badań profilaktycznych pracowników wynika z postanowień Kodeksu

Pracy (rozdział VIII). Kodeks nakłada na pracodawcę obowiązek

skierowania pracownika do lekarza celem wykonania badania

profilaktycznego, a na pracownika - obowiązek poddania się takiemu

badaniu. Orzeczenie lekarskie, stwierdzające brak przeciwwskazań

zdrowotnych do wykonywania pracy w konkretnym narażeniu

zawodowym, jest konieczne do rozpoczęcia lub kontynuowania pracy

na danym stanowisku.