MYKOLOGIA

PODRĘCZNIKI

Mikrobiologia – podręcznik dla pielęgniarek,
położnych i ratowników medycznych – pod red.
Piotra B. Heczko

Cechy morfologiczne i fizjologia grzybów

Organizmy Eukariotyczne, nie mają zróżnicowanych tkanek, nie mają chlorofilu,

odżywiają się heterotrofowo, pobierając pokarm z martwej substancji organicznej

(saprofity) albo z żywego organizmu (pasożyty).
Podział: ze względu na różnice morfologiczne:

-

Drożdże

(jednokomórkowe o różnych kształtach, niekiedy tworzą wydłużone formy

nawet nitkowate – pseudogrzybnia).

-

Grzyby nitkowate

z grzybniami stanowiącymi agregat nitkowatych włókien,

zwanych strzępkami. Pod względem funkcjonalnym rozróżnia się dwa rodzaje

grzybni: wegetatywną, która wnika do podłoża w celu uzyskania pożywienia i

grzybnię powietrzną (reprodukcyjna), wytwarzającą spory, i odpowiedzialną za

podtrzymywanie gatunku.
Aseksualne spory reprodukcyjne wywarzane przez grzyby są zróżnicowane

morfologicznie i mają znaczenie w różnicowaniu poszczególnych gatunków grzybów.
Chorobotwórczość: U ludzi grzyby wywołują zakażenia grzybicze powierzchniowe

(skóry, paznokci, włosów i błon śluzowych) ; narządowych i uogólnionych. Mają

działanie alergizujące a produkowane przez grzyby mykotoksyny , szczególnie

aflatoksyny, które przyczyniają się do rozwoju procesów nowotworowych.

Etiologia, epidemiologia i profilaktyka grzybic

Podział grzybic:

Endogenne

- zakażenia wywołane przez grzyby, bytujące w organizmie człowieka np.

Candida, który kolonizuje jamę ustną, jelita i pochwę oraz Pityrosporum - grzyb

kolonizujący zdrową skórę w miejscach łojotokowych.

Egzogenne

– zakażenia wywołane przez grzyby, które dostały się do organizmu człowieka

ze środowiska zew. np. z powietrza, gleby, od chorych ludzi i zwierząt. Grzybice

egzogenne wywołuje min. grzyb drożdżopodobny Cryptococcus neoformans, będący

składnikiem flory przewodu pokarmowego niektórych ptaków np. gołębi. Do zakażenia

dochodzi przez uszkodzoną skórę lub drogą wziewną. Grzybice tego typu wywoływane

są również przez grzyby pleśniowe występujące w powietrzu (Aspergillus, Mucor,

Fusarium) a do zakażenia dochodzi drogą wziewną, rzadziej przez uszkodzoną skórę.

Grzybice egzogenne wywołują ponadto dermatofity a drogę zakażenia stanowi skóra i

grzybice te są zlokalizowane powierzchniowo. Źródłem zakażenia jest chory człowiek,

zwierzę lub gleba.

Ze względu na lokalizację wyróżniamy:

-

Grzybice powierzchniowe

(błon śluzowych, skóry),

-

Grzybice głębokie

inaczej narządowe, rozwijające się praktycznie we wszystkich

narządach. Grzybice te mogą ulegać uogólnieniu czemu towarzyszy krążenie grzybów

we krwi (fungemia).

Czynniki zwiększające ryzyko rozwoju zakażenia grzybiczego: zaburzenia odporności

humoralnej i komórkowej; chemioterapia i radioterapia; przerwanie ciągłości tkanek

(urazy skóry lub błony śluzowej); obecność ciała obcego w tkankach lub krwiobiegu

(przeszczepy nerek, operacje , przetaczanie krwi); cukrzyca, ciąża, okres

noworodkowy); żywienie (nadmiar lub niedobór składników odżywczych).

Zapobieganie grzybicom

-

przestrzeganie zasad aseptyki: wprowadzenie skażonych grzybami
narzędzi i urządzeń medycznych do jam ciała i naczyń
krwionośnych pacjenta może doprowadzić do grzybicy i do
powikłań choroby podstawowej.

-

prawidłowe leczenie choroby podstawowej (nieprawidłowo leczonej
cukrzycy towarzyszą często grzybice narządowe i powierzchniowe)

-

eliminacja grzybów ze środowiska pacjenta – szczególne zagrożenie
stanowią grzyby pleśniowe w powietrzu sal operacyjnych,
oddziałach oparzeniowych (zalecana filtracja powietrza na
oddziałach ryzyka).

Rodzaj: Candida

Najbardziej chorobotwórczy gatunek: Candida albicans
Determinanty patogenności: zdolność do adherencji (przylegania) do

komórek gospodarza; synteza enzymów proteolitycznych;

Zakażenia: kandydoza narządowa lub uogólniona zagrażająca życiu.

Rodzaj: Cryptococcus neoformans

Gatunek patogenny odpowiedzialny za kryptokokozę.

Bytuje w przewodzie pokarmowym różnych ptaków (w Polsce gołębi).

Drogi zakażenia: wziewna, uszkodzona skóra. Do zakażenia dochodzi

tylko w przypadku osłabionej odporności i grzyby te wywołują

kryptokokozę płuc a następnie kryptokokozę ośrodkowego układu

nerwowego.

Rodzaj: Pityrosporum

•

Pityrosporum (Malassezia furfur) – bytuje na skórze owłosionej

głowy , najczęściej u osób ze skłonnością do łojotoków.

•

jest składnikiem flory fizjologicznej.

•

zakażenie i wystąpienie objawów chorobowych czyli łupieżu

pstrego następuje w warunkach osłabionej odporności, nadmiernego

pocenia, gorącego klimatu, zmienionego składu substancji łojowych

będących wydzieliną gruczołów łojowych. Typowe objawy to

powierzchowne złuszczanie się skóry na tułowiu. Choroba ma

przebieg przewlekły i często występują nawroty. Jako powikłanie

pojawiają się długo utrzymujące się odbarwienia i przebarwienia

(pstre).

Diagnostyka:

•

preparaty bezpośrednie - obecność owalnych lub okragłych

blastospor.

•

rosną na podłożu Sabourauda wzbogaconym dodatkiem lipidów np.

oliwy z oliwek.

•

rozpoznanie potwierdza się badaniem w lampie Wooda (pod wpływem

promieni ultrafioletowych wysyłanyh przez lampę pojawia się

ceglasta lub żółta fluorescencja).

Grzyby pleśniowe

Bytowanie: rozpowszechnione w przyrodzie (powietrze, gleba, woda).

Mogą znajdować się na zdrowej skórze ludzkiej (owłosiona skóra głowy,
przestrzenie międzypalcowe).

Zakażenia: Dostają się do organizmu drogą wziewną i wywołują

(szczególnie u osób z obniżoną odpornością) grzybice różnych narządów
wewnętrznych. Mogą by również czynnikami etiologicznymi grzybic
powierzchniowych skóry i paznokci.

Alergie: Działają uczulająco. Czynnikiem uczulającym mogą być alergeny

zawarte w sporach lub w strzępkach grzybni. Grzyby pleśniowe
wytwarzają mykotoksyny – aflatoksyny mające działanie mutagenne i
karcynogenne (czynnik, który powodując mutację materiału
genetycznego, przyczynia się do rozwoju choroby nowotworowej).

Gatunki patogenne:

Aspergillus, Scopulariopsis, Mucor, Rhizopus

–

wywołują grzybice narządowe i powierzchniowe.

Penicillium,

Cladosporium i Alternaria

są najczęstszymi alergenami a Aspergillus

flavus jest najważniejszym producentem

aflatoksyn

.

Diagnostyka: obserwacja makroskopowa cech morfologicznych (ocena

typu wzrostu na podłożach) oraz mikroskopowo (ocena wyglądu grzybni
i narządów owocowania).

Rodzaj: Aspergillus

Najważniejsze gatunki:

A. fumigatus, A. flavus, A. niger

- wywołujące

aspergilozę.

Zakażenia: aspergiloza narządowa dotyczy głównie układu oddechowego i

obejmuje: grzybicze zapalenie płuc, opłucnej, oskrzeli, grzybniak
kropidlakowy płuc (aspergiloma).

Objawy: masy grzybicze w tkance płucnej przypominające guzy. Grzybniak

rozwija się w jamach po gruźlicy, ropniach, rozpadzie tkanki nowotworowej
lub rozstrzeniach oskrzeli (

Rozstrzenie oskrzeli są to cylindryczne, walcowate lub workowate

rozszerzenia oskrzeli. Schorzenie to powstaje na skutek rzadkich wad wrodzonych lub też częściej - w
wyniku przewlekłych stanów zapalnych oskrzeli.)

.

Chorobie towarzyszą krwioplucia, gorączka, duszności, kaszel. Choroba wymaga

leczenia chirurgicznego.

Inne choroby: zapalenie zatok obocznych nosa, zapalenie gałki ocznej o

ciężkim przebiegu; aspergiloza skóry gładkiej z wykwitami rumieniowymi,
aspergiloza paznokci, ośrodkowego układu nerwowego i posocznica jako
uogólnienie grzybicy płuc u osób z choroba nowotworową.

Diagnostyka: identyfikacja na podstawie budowy konidoforu (kropidło). W celu

wykrycia aspergilozy wykonuje się testy serologiczne.

Scopulariopsis brevicaulis

Gatunek ten wywołuje

akauliozę.

Atakuje skórę i paznokcie paluchów,

wnikając pod płytkę paznokciową i wrasta w kierunku łożyska. Schorzenie
wystepuje najczęściej u osób starszych z zaburzeniami troficznymi skóry
oraz upośledzonym krążeniem obwodowym.

Diagnostyka: Materiałem do badań są opiłki paznokci oraz łuski skórne.

Hodowla ma barwę kawy z mlekiem. Konidofor jest krótki z kulistymi lub
cylindrycznymi konidiami ułożonymi w długie łańcuchy o układzie
biczowatym.

Rodzaj:Mucor, Rhizopus, Rhizomucor, Absidia

Wywołują grzybice określane jako

mukormykoza

lub

zygomykoza

lub

fikomykoza.

Zakażenie: dotyczy układu oddechowego, przewodu pokarmowego, skóry,

ucha zew., środ., wew., gałki ocznej oraz ośrodkowego układu nerwowego
u osób z obniżoną odpornością, uzależnionycch od narkotyków, z cukrzycą
i białaczką. Do zakażenia dochodzi drogą wziewną.

Diagnostyka: Na podłożu Sabourauda grzyby z rodzaju Mucor tworzą białe

puszyste kolonie, brunatniejące w miarę starzenia się. Rhizopus – tworzy
puszyste kolonie o zabarwieniu popielatym. W badaniu mikroskopowym
widać charakterystyczne owocniki lub formy grzybni wegetatywnej

 

      

         

Grzyby dermatofitowe

Wywołują grzybice powierzchniowe: infekcje skóry, paznokci, włosów o różnym stopniu nasilenia odczynu

zapalnego.

Zakażenia: źródłem zakażenia może byc chory człowiek (dermatofity antropofilne), zwierzę (dermatofity

zoofilne) lub gleba (dermatofity geofilne).

Dermatomykozy występują często wśród żołnierzy uczniów i studentów w internatach, górników,

sportowców. Do zakażenia dochodzi przez używanie wspólnych urządzeń sanitarnych, natrysków.
Rozwojowi grzybicy sprzyja zmniejszona odporność gospodarza i obecność zmian skórnych, nadmierna
potliwość, mikrourazy, zaburzenie w odżywianiu skóry

Gatunki patogenne: Trichophyton, Epidermophyton, Microsporum.
Obraz kliniczny: róznopostaciowe wykwity najczęściej rumieniowo –złuszczające.

Trichophyton: T. rubrum, T. Mentagrophytes
Trichophyton atakuje naskórek, paznokcie i włosy.

Epidermophyton: E. floccosum. Epidermophyton atakuje naskórek i paznokcie.

Microsporum: M. canis (dermatofit zoofilny), rzadziej M. gypseum (dermatofit geofilny).