Warzywa i

owoce

zawierające

duże ilości

karotenu

Karoten – organiczny związek chemiczny,

rozbudowany przestrzennie węglowodór

nienasycony zawierający 40 atomów węgla

o wzorze sumarycznym: C40H56.

W przyrodzie istnieją 3 izomery tego

związku, różniące się umiejscowieniem

jednego z wiązań podwójnych między

atomami węgla.

Karoten jest prowitaminą dla witaminy A (2

części karotenu to równowartość 1 części

witaminy A) Występuje głównie jako α-

karoten i β-karoten. Istnieją także: γ, δ i ε-

karoten.

Karotenoidy zbudowane są z jednostek izoprenowych ,
zawierających pięć atomów węgla, należą do 40-węglowych
terpenoidów , czyli tetraterpenów. Karotenoidowy szkielet
węglowy C40 budowany jest przez kolejne dodawanie
jednostek C5. Z chemicznego punktu widzenia,
charakterystyczną cechą karotenoidów jest występowanie
dwóch pierścieni cykloheksylowych połączonych długim
łańcuchem węglowym, w którym występuje układ szeregu
sprzężonych wiązań podwójnych węgiel-węgiel. Są to więc
mieszane cykliczno-liniowe polieny. Jak dotąd zidentyfikowano
i opisano około 800 karotenoidów

Budowa karotenoidów:

α-karoten

β-karoten

γ-karoten

δ-karoten

ε-karoten

Beta-karoten i inne karotenoidy

Beta-karoten należy do grupy tzw.
karotenoidów, substancji występujących
w owocach, warzywach, ale jego źródłem są
także algi morskie.
Karotenoidy to silne
przeciwutleniacze, które mają również silne
działanie lecznicze.
Choć udało
się wyodrębnić ok. 600 ich rodzajów, to tylko
6 z nich wykorzystywane jest w znaczący
sposób przez organizm ludzki.

Są to:

beta-karoten
alfa-karoten
kryptoksantyna
zeaksantyna
luteina
likopen

Spośród tych 6 największą aktywność wykazuje
beta-karoten.

Betakaroten (β-Karoten)

prowitamina witaminy A i najbardziej aktywny jej
izomer. Neutralizuje wolne rodniki, wywołuje
przebarwienie skóry i chroni ją przed działaniem
promieni słonecznych.

Jest on bezpieczną odmianą karotenu, gdyż
organizm przetwarza tylko taką jego ilość, jaka jest
mu potrzebna. Przyczynia się między innymi do
ochrony przed drobnoustrojami. Ma działanie
antyoksydacyjne, a także korzystnie wpływa na
funkcjonowanie wzroku, systemu
immunologicznego.

Źródła beta-karotenu

1. żółte i pomarańczowe warzywa i owoce: marchew, dynia,

pomidory, morele, brzoskwinie, nektarynki, melon, mango

2. zielone warzywa liściaste: szpinak, kalafior, brokuły, sałata,

cykoria, włoska kapusta, jarmuż, liście buraka, rzepa, gorczyca,
mniszek lekarski, endywia

3. oraz inne warzywa i owoce: szparagi, groszek, wiśnie, suszone

śliwki.

Średnia zawartość ß-karotenu w owocach i

warzywach gotowych do spożycia (mg/100g

produktu):

jabłka

0,1

morele

1,6

szparagi

0,5

fasolki

0,4

brokuły

1,5

marchew

6,6

czereśnie

0,6

cykoria

1,5

szczypiorek

rzeżucha

5,3

jarmuż

5,1

mango

2,9

melony

pietruszka

4,9

brzoskwinie

0,5

śliwki

0,2

szpinak

3,5

słodkie ziemniaki

5,9

pomidory

0,5

arbuzy

0,4

cukinia

0,2

WALKA Z WOLNYMI RODNIKAMI

Wolne rodniki produkowane w nadmiarze są
agresywnymi cząsteczkami atakującymi zdrowe
komórki.
Celem ich ataku są takie narządy jak: mózg, oczy,
płuca, układ krążenia, wątroba, trzustka, jelita, nerki,
stawy, jądra, układ odpornościowy. Szkodliwy proces
jaki wywołują wolne rodniki nazywamy oksydacją
(utlenianiem) i możemy go porównać do brązowienia
jabłka pod wpływem powietrza lub jełczenia tłuszczów
pod wpływem światła.

Beta-karoten jest antyoksydantem ,czyli substancją
zapobiegającą procesowi utleniania w naszym
organiźmie.

JAK DUŻO BETA-KAROTENU POTRZEBUJEMY?

Zalecana dzienna norma spożycia na beta-karoten
nie została ustalona. Jednak można przyjąć, że
spożywając codziennie pięć porcji warzyw i owoców
(w przybliżeniu od ½ do ¾ kg), dostarczymy
naszemu organizmowi wystarczającej ilości beta-
karotenu tj. około 3 mg.

Nadmiar beta-karotenu magazynowany jest w
przeważającej mierze w tkance tłuszczowej
organizmu.

Suplementacja beta-karotenu – naturalny czy
sztuczny?

Syntetyczne suplementy beta-karotenu zawierają wyłącznie
sam beta-karoten, natomiast naturalne suplementy beta-
karotenu
i pokarmy zawierają również naturalnie występujące inne
karotenoidy. Stwierdzono iż duże dawki syntetycznego
betakarotenu
blokują przyswajanie innych karotenoidów. Naturalny
beta-karoten cechuje znacznie większa (4-10 razy)
biodostępność
niż sztuczny. Ponadto wykazano, że naturalny beta-karoten
jest lepszym antyoksydantem niż sztuczny

Alfa-karoten

Jest to "prowitamina A" związek, który oznacza, że
organizm może przekształcić go w witaminę A
(retinol) na utrzymanie zdrowej skóry i kości.

Należy do grupy przeciwutleniaczy
(antytoksykantów) podobnych w działaniu do lepiej
znanego beta karotenu i występuje w tych samych
lub podobnych jarzynach, zwłaszcza marchewce,
słodkich ziemniakach, brokułach i szpinaku.

Obecny jest też m. in. w dyni, soku z marchwi,
gotowanej marchewce, mandarynkach, pomidorach
i zielonym groszku.

Alfa-karoten jest o połowę mniej skuteczny niż beta-
karoten.

Kryptoksantyna E161c

Naturalny barwnik obecny w roślinach. Na
skale produkcyjną otrzymywany z roślin z
rodziny Physali.
Barwi żywność na żółto. Słabo
rozpuszczalny w wodzie. Rzadko używany.
Wykorzystuje się go wyłącznie do produkcji
słodyczy.
W
organizmie ludzkim, kryptoksantyna
przekształca się w witaminę A. Podobnie jak
inne karotenoidy, kryptoksantyna jest
przeciwutleniaczem i może zapobiegać
powstawaniu wolnych rodników.

Luteinę możemy znaleźć w szpinaku, a zaeksantyna
nadaje żółtą barwę kukurydzy.
Te dwa karotenoidy współdziałając ze sobą pomagają
utrzymać nasze oczy w dobrej kondycji i zachować
dobry wzrok.
Luteina i zeaksantyna w organizmie ludzkim znajdują
się w surowicy krwi oraz siatkówce oka w regionie
zwanym plamką żółtą .
Naturalnymi źródłami luteiny
są ciemnozielone warzywa liściaste oraz czerwone i
żółte warzywa i owoce takie jak: kapusta włoska,
szpinak, brokuły, zielony groszek, dynia, papryka,
kukurydza, kiwi, winogrona, pomarańcze oraz żółtko
jaja.

Są silnymi antyoksydantami w tkankach oczu i
większe ich spożycie wiąże się ze zmniejszonym
ryzykiem zwyrodnienia plamki w starszym wieku.

LUTEINA I ZAEKSANTYNA

Dla zdrowych oczu

W ludzkim organizmie luteina pełni
dwie ważne funkcje:

• stanowi filtr pochłaniający szkodliwe dla
oka niebieskie spektrum promieniowania
świetlnego zapobiegając tzw. zwyrodnieniu
plamki związanemu z wiekiem (AMD) -
choroby nasilającej się u osób po 50 roku
życia.

• jest antyoksydantem zdolnym do
unieszkodliwiania wolnych rodników.

Dzienne zapotrzebowanie na luteinę i zeaksantynę nie
zostało jednoznacznie ustalone.
Zaleca się jednak spożywanie 5 mg luteiny i 1 mg
zeaksantyny każdego dnia

Likopen

jest głównym karotenoidem w owocach pomidora. Zawartość
likopenu jak również innych karotenoidów w dużej mierze
zależy od odmiany pomidora oraz od stopnia dojrzałości
owoców. Bogate w likopen są również owoce guawy, dzikiej
róży, arbuzy i różowe grejpfruty.

Jest bardzo silnym przeciwutleniaczem i może zapobiegać
poważnym schorzeniom takim jak choroby nowotworowe
poprzez to, że oddaje swoje elektrony wolnym rodnikom
neutralizując je, zanim uszkodzą komórki ciała. Likopen jest
dominującym karotenoidem w surowicy krwi i występuje w
większych stężeniach niż beta-karoten czy inne karotenoidy
pochodzące z żywności.

Zawartość likopenu w wybranych produktach:

Produkt

Likopen

(mg/100 g)

Porcja

Likopen

(mg/porcję)

Sok pomidorowy

9.5

250 ml

25.0

Ketchup pomidorowy

15.9

15 ml

2.7

Sos do spaghetti

21.9

125 ml

28.1

Koncentrat pomidorowy

42.2

30 ml

13.8

Zupa pomidorowa (zagęszczona)

7.2

250 ml

9.7

Sos pomidorowy

14.1

60 ml

8.9

Sos chilli

19.5

30 ml

6.7

Sos z owoców morza

17.0

30 ml

5.9

Arbuz

4.0

368 g

(1 plaster 25 x 2

cm)

14.7

Różowy grejpfrut

4.0

123 g (1/2)

4.9

Surowy pomidor

3.0

123 g (1 średnio)

3.7

Ochrona komórek

Wiele badań wykazuje, że im wyższy poziom karotenoidów we
krwi lub im większe ich spożycie, tym mniejsze
prawdopodobieństwo
wystąpienia zaburzeń komórkowych.
W badaniach tych źródłem karotenoidów była żywność. Badania
na ludziach z użyciem pojedynczych syntetycznych form
karotenoidów
nie wykazały takiego działania.

Antyoksydanty

Karotenoidy działają jako silne przeciwutleniacze. Stwierdzono
na przykład, że beta karoten hamuje utlenianie cholesterolu
(tym
samym zmniejszając
ryzyko chorób serca) i chroni grasicę (główny
gruczoł układu immunologicznego) przed szkodami
powodowanymi
przez wolne rodniki. Karotenoidy luteina i zeaksantyna
są silnymi antyoksydantami w tkankach oczu i większe ich
spożycie
wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem zwyrodnienia plamki
w starszym wieku.

Poprawa funkcji układu immunologicznego

Duże spożycie karotenoidów jest ściśle związane z mniejszym
ryzykiem infekcji i ogólnie korzystnym wpływem na układ
immunologiczny
organizmu.
Mimo że niektóre korzyści niektórych
karotenoidów dla układu immunologicznego mogą wynikać
z aktywności witaminy A, duże spożycie karotenoidów może
usprawniać funkcjonowanie układu odpornościowego
niezależnie
od ewentualnego wpływu samej witaminy A. Na przykład
beta-karoten chroni grasicę przed szkodami powodowanymi
przez wolne rodniki, a jego suplementacja znacząco poprawia
działanie białych krwinek.

Karotenoidy mogą odgrywać rolę w zapobieganiu :

Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS)
Astma
Zaćma
Choroby serca
Rak krtani
Zapalenie płuc
Rak skóry
Rak gruczołu krokowego
Rak szyjki macicy