POMIAR CIŚNIENIA

KRWI

• Ciśnienie tętnicze to ciśnienie

wywierane przez krew na ścianki
tętnic, przy czym rozumie się pod
tą nazwą ciśnienia w największych
tętnicach, np. w tętnicy ramiennej.

• Jest ono znacznie wyższe, niż

ciśnienie krwi wywierane na ścianki
żył (które nie ma istotnego klinicznie
znaczenia).

• Ciśnienie krwi ulega ustawicznym zmianom

zarówno długookresowym (co związane jest

z wiekiem, stanem zdrowia itp.),

średniookresowym (zależnie od pory doby,

aktywności, stanu psychicznego, spożytych

używek itp.) jak i krótkookresowym (w

obrębie cyklu pracy serca).

• W momencie skurczu serca, kiedy porcja

krwi wypychana jest z serca do aorty, w

tętnicach panuje najwyższe ciśnienie

wynoszące zazwyczaj u zdrowego

dorosłego człowieka od ok. 90 do 135

mmHg (zazwyczaj 110-130); w chwili

rozkurczu - jest najniższe, np. od ok. 50 do

90 mmHg (zazwyczaj 65-80).

• Dzięki takim właściwościom układu sercowo

- naczyniowego wyróżniamy:

- ciśnienie skurczowe i rozkurczowe.

• W niektórych publikacjach można spotkać

się z określeniem górne i dolne ciśnienie

krwi. Jest to nic innego jak ciśnienie

skurczowe (górne) i rozkurczowe (dolne).

• W praktyce medycznej, do oceny stanu

zdrowia badanej osoby istotna jest wartość

zarówno ciśnienia skurczowego, jak i

rozkurczowego.

• RR (lub BP - blood pressure ) =

120/80 mmHg - takie oznaczenie
stosuje sie do zapisania wartości
ciśnienia krwi u pacjenta z
ciśnieniem 120/80.

• Skrót RR oznacza Riva - Rocci (dla

uczczenia włoskiego lekarza, który jako
pierwszy skonstruował aparat do
mierzenia ciśnienia).

Metody pomiaru ciśnienia tętniczego

krwi

• Rozróżniamy dwie główne metody pomiaru

ciśnienia krwi:

− metodę bezpośrednią; jest to inwazyjna

metoda, polegająca na umieszczeniu igły lub

cewnika w świetle tętnicy i połączeniu ich z

kalibrowanym przetwornikiem ciśnienia

− metodę pośrednią; nieinwazyjna,

bezkrwawa metoda, polegająca na

wywieraniu przez mankiet zmiennego ciśnienia

na zewnętrzną ściankę tętnicy tak długo, a dojdzie

do zrównania się ciśnienia w mankiecie z

ciśnieniem wewnątrz tętnicy.

Pośrednia metoda

• Pośrednia metoda pomiaru ciśnienia

tętniczego krwi występuje w dwóch
odmianach w zależności od tego, czy
pomiar wykonywany jest na podstawie
całkowitego zamknięcia tętnicy, czy w
czasie ciągłego przepływu krwi przez
tętnice.

• Kryterium całkowitego

zamknięcia tętnicy polega na
napompowaniu mankietu powyżej
ciśnienia skurczowego; następnie
obniżając stopniowo ciśnienie
powietrza w mankiecie staramy się
różnymi metodami ustalić moment
ponownego przepływu krwi poniżej
uciskającego mankietu.

• Możemy tutaj wymienić następujące

metody: osłuchowa, palpacyjna,
napływowa, pletyzmograficzna,
sfigmograficzna, ultradźwiękowa.

• Wszystkimi tymi metodami można

oznaczyć ciśnienie skurczowe, natomiast
ciśnienie rozkurczowe metoda
osłuchową, ultradźwiękową i
pletyzmograficzną.

Opis poszczególnych metod

pomiaru ciśnienia krwi

• Charakterystyka metody

osłuchowej

• Metoda osłuchowa jest

standardową, powszechnie

stosowaną metodą pośrednią

mierzenia ciśnienia krwi.

• Aparat pomiarowy, który

nazywa się

sfigmomanometrem składa

się z manometru, mankietu

oraz urządzenia pompującego

i upuszczającego powietrze.

• W czasie pomiaru RR (BP) wysłuchuje się tzw. tony

Korotkowa, można wyróżnić 5 faz:

• I faza - pojawianie się słabych tonów o charakterze

stuków, których głośność stopniowo wzrasta w

miarę upuszczania powietrza z mankietu,

• II faza - tony przybierają charakter szmeru lub

świstu,

• III faza - tony stają się ”chropawe” i ich

intensywność wzrasta,

• IV faza - oznacza moment, gdy tony nagle ulegają

ściszeniu, stają się miękkie, dmuchające, stłumione,

• V faza - oznacza poziom ciśnienia, przy którym

słyszy się ostatni ton, po którym następuje

całkowite zniknięcie tonów (cisza).

• Ciśnienie skurczowe - odpowiada

pierwszemu słyszalnemu tonowi
Korotkowa, czyli I fazie.

• Cisnienie rozkurczowe - u dzieci

przypada na IV fazę (sciszenie)
tonów Korotkowa, a u dorosłych na V
fazę (znikniecie) tonów Korotkowa.

• W razie słabej słyszalności tonów

Korotkowa można wzmocnić ich

głośność dwoma sposobami:

• a. po założeniu mankietu pacjent unosi

ramię nad głowę, następnie opuszcza je i

dopiero wtedy pompujemy mankiet i

mierzymy ciśnienie krwi w sposób zwykły.

• b. po napompowaniu mankietu pacjent

zaciska i otwiera dłoń kilka razy, po czym

odbywa się pomiar.

Poprawne wykonywanie pomiaru ciśnienia w oparciu o
wysłuchiwanie tonów Korotkowa, powinno przebiegać
następująco:

1. Uprzedzenie pacjenta, że w czasie

pomiaru odczuje ucisk mankietu

napompowanego powietrzem

2. Ułożenie ramienia pacjenta w

pozycji poziomej (wygodnie

podpartego na poziomie serca,

czyli środkowej części mostka)

3. Założenie mankietu w taki

sposób, żeby jego środek

przypadał na tętnice

ramieniową, a wiec po

wewnętrznej stronie ramienia.

Dolny brzeg mankietu winien

znajdować się 1-2 cm powyżej

dołu łokciowego

cd

4. Przyłożenie lejka fonendoskopu w

miejscu maksymalnego tętnienia

tętnicy ramieniowej w zgięciu

łokciowym

5. Szybkie napompowanie mankietu

6. Powolne upuszczanie powietrza z

mankietu z szybkością 2-3 mmHg/s

7. Oznaczenie ciśnienia skurczowego

w momencie wysłuchania dwóch

pierwszych następujących

bezpośrednio po sobie tonów

Korotkowa,

cd

8. Oznaczenie ciśnienia rozkurczowego w

momencie ściszenia tonów Korotkowa (IV

faza) u dzieci i w momencie zniknięcia

tonów Korotkowa (V faza) u dorosłych.

8. Szybkie wypuszczenie powietrza z

mankietu przy pełnym otwarciu zaworu

10. Zanotowanie ciśnienia skurczowego i

rozkurczowego z zaznaczeniem ramienia

na którym dokonano pomiaru.

Dodatkowe zalecenia:

• Pomiar ciśnienia krwi winien być wykonany w ciepłym i

cichym pomieszczeniu

• Przed pomiarem pacjent winien wypocząć 3-5 min. w

pozycji leżącej, albo siedzącej

• Przerwa pomiędzy pomiarami winna wynosić co

najmniej 1-2 minuty, w celu uzyskania całkowitego

spływu krwi żylnej

• W przypadku braku V fazy tonów Korotkowa ciśnienie

rozkurczowe należy określać na podstawie IV fazy tonów

Korotkowa

Dodatkowe zalecenia:

• Ciśnienie krwi wykazuje indywidualne wahania

w zależności od pory dnia, posiłku, niepokoju,

napięcia, reakcji obronnej, palenia tytoniu,

temperatury, pory roku

• Jeżeli ciśnienie jest wyższe na którejś ręce

(różnica powyżej 10mmHg) pomiary ciśnienia

wykonuje się na ramieniu wykazującym wyższe

ciśnienia.

• W pozostałych przypadkach zazwyczaj mierzy

się ciśnienie na ręce niedominującej (czyli np. u

praworęcznych – na lewej).

Źródła błędów:

• Nie wycentrowanie środka mankietu na tętnicę

ramieniową jest przyczyną zawyżenia wyników

pomiaru

• Luźne założenie mankietu jest przyczyną wyższych

wyników pomiaru

• Uniesienie ramienia z mankietem powyżej

poziomu serca obniża wynik pomiaru ciśnienia

krwi.

• Obniżenie ramienia poniżej poziomu serca

podwyższa wynik pomiaru.

Fakt ten tłumaczy się ciśnieniem hydrostatycznym,
albo efektem grawitacji.

cd

• Jeżeli pomiar ciśnienia krwi odbywa się w pozycji leżącej

pacjenta, wtedy ramię ułożone wzdłuż klatki piersiowej jest

ściśle na poziomie serca i ta pozycja nie wymaga korekty w

ułożeniu ramienia

• Gdy pacjent siedzi i opiera ramię na blacie stołu, wtedy

ramię powinno znajdować się nieco wyżej niż nadgarstek

• Gdy nie można ułożyć ramienia na poziomie serca, wtedy

otrzymany wynik ciśnienia krwi należy skorygować:

- na każdy 1 cm uniesienia ramienia powyżej poziomu serca

należy do uzyskanego wyniku pomiaru dodać 0.8 mmHg;

- na każdy 1 cm obniżenia ramienia poniżej poziomu serca

należy do uzyskanego wyniku pomiaru odjąć 0.8 mmHg;

cd

• Zimny fonendoskop lub zimne ręce

mierzącego powodują podwyższenie

wyników pomiaru

• Zbyt silne uciskanie tętnicy lejkiem

fonendoskopu sprawia, że tony Korotkowa

są słyszalne poniżej ciśnienia rozkurczowego

(zaniża ciśnienie rozkurczowe)

• Zbyt wysokie pompowanie mankietu np. do

300 mmHg, wywołuje ból, niepokój pacjenta

i podwyższa wyniki pomiaru

cd

• Zbyt szybkie upuszczanie powietrza z mankietu

zwłaszcza u chorych z wolną czynnością serca jest

przyczyną błędu systematycznego polegającego

na zaniżaniu ciśnienia skurczowego i zawyżaniu

ciśnienia rozkurczowego

• Zbyt wolne spuszczanie powietrza z mankietu

może powodować zastój krwi żylnej w kończynie

poniżej mankietu i wzrost ciśnienia rozkurczowego

• Dlatego zaleca się aby powietrze z mankietu

upuszczać z szybkością 2 mmHg/s;

Ciśnienie może być zawyżone

jeżeli:

- do 30 minut wcześniej wypalono

papierosa

- godzinę wcześniej wypito kawę lub

napój zawierający kofeinę

- do 3 godzin wcześniej wypito alkohol
- przy wypełnionym pęcherzu

moczowym

Ciśnienie może być

zaniżone, jeżeli:

• Gdy pacjent do 2 godzin wcześniej

zjadł obfity posiłek

cd

• W przypadku gdy czynność serca jest niemiarowa

dokładne oznaczenie ciśnienia nie jest możliwe,

ponieważ zarówno rzut skurczowy serca jak i ciśnienie

krwi zmieniają się z uderzenia na uderzenie serca

• Jeżeli występują liczne skurcze przedwczesne, albo

migotanie przedsionków należy pomiar ciśnienia krwi

powtarzać i wyliczyć średnią z co najmniej trzech

pomiarów

• Ciśnienie skurczowe wylicza się jako średnia z serii I fazy,

a ciśnienie rozkurczowe jako średnia z serii

zarejestrowanych IV i V fazy tonów Korotkowa

• Wynik pomiaru ciśnienia krwi w takich przypadkach jest

przybliżony

cd

• Zastosowanie u osób otyłych zwykłych

mankietów, które w stosunku do ich obwodu

ramienia są za małe daje fałszywe wyniki

pomiarów (tzw. nadciśnienie mankietowe)

• Dlatego u osób otyłych należy mierzyć obwód

ramienia i przestrzegać zasad dobierania

mankietów i posługiwać się specjalnym

mankietem o długości 35 cm i 42 cm

• Nie poleca się u osób otyłych mierzyć ciśnienia

krwi na przedramieniu, ponieważ otrzymuje się

wyniki ciśnienia rozkurczowego fałszywie

wysokie;

cd

• U chorych w stanie wstrząsu tętnienie tętnicy

ramieniowej jest zmniejszone lub nieobecne, a

tony Korotkowa słabo słyszalne lub niesłyszalne

• Dlatego oznaczenie ciśnienia krwi chorych we

wstrząsie metoda osłuchową często jest

niemożliwe lub jego wartości są znacznie

zaniżone

• Do oznaczania ciśnienia krwi we wstrząsie,

należy używać metody ultradźwiękowej,

oscylometrycznej, sfigmooscylograficznej lub

bezpośredniej

CIŚNIENIE W TRAKCIE

WYSIŁKU

• Zdrowi
• W trakcie dynamicznego wysiłku

ciśnienie skurczowe - rośnie

proporcjonalnie do obciążenia, a

rozkurczowe nie zmienia się lub może o

20% wzrosnąć lub nieznacznie (o 10%)

spaść - taka jest prawidłowa reakcja.

• W trakcie statycznego (izometrycznego)

wysiłku – zarówno ciśnienie skurczowe,

jak i rozkurczowe rośnie.

CIŚNIENIE W TRAKCIE

WYSIŁKU

• W chorobach układu krążenia w trakcie

wysiłku nieprawidłowa reakcja to:

• Podwyższone ciśnienie – zarówno

skurczowe jak i rozkurczowe

• Obniżone – brak wzrostu lub spadek

ciśnienia skurczowego

• W niewydolności serca – spadek

ciśnienia

Ciśnienie po wysiłku

• U zdrowych osób po zakończeniu wysiłku

ciśnienie tętnicze opada do wartości niższych

niż przed podjęciem wysiłku.

• Z kolei tym okresie  czasu u pacjentów z

miażdżycą, chorobą niedokrwienną serca

może dojść do przejściowego niedotlenienia

mięśnia sercowego na skutek spadku

ciśnienia perfuzji.

• Podwyższone ciśnienie utrzymuje się przez

dłuższy czas po zakończeniu wysiłku

TĘTNO

Tętno

• Tętnem nazywamy faliste

odkształcenie tętnicy podczas

skurczu serca.

• Skurcz komór serca powoduje

powstanie tzw. fali tętna w tętnicach.

• Częstością tętna nazywamy ilość

uderzeń serca na minutę.

• U dorosłych ilość uderzeń na minutę

wynosi ok. 60-80.

• U dzieci: 90-140/minutę.

POMIAR TĘTNA

• Dokonuje się go na tętnicach powierzchniowych,

najczęściej tętnicy promieniowej, choć także na
innych tętnicach dostępnych badaniu
palpacyjnemu –tętnicy szyjnej zewnętrznej,
ramiennej, udowej, podkolanowej, skroniowej i
grzbietowej stopy.

• Technika badania sprowadza się do uciśnięcia

tętnicy w miejscu, w którym leży bezpośrednio pod
skórą czubkami dwóch palców.

• Do badania tętna nie stosuje się kciuka,

ponieważ w ten sposób można pomylić tętno
badanego z własnym.

BADANIE PALPACYJNE TĘTNA OBWODOWEGO

W czasie mierzenia pulsu zwraca się uwagę na cechy

tętna, którymi są:

• częstotliwość (ilość wyczuwanych uderzeń w ciągu minuty),

której wartości prawidłowe zależą głównie od wieku.

• W czasie badania na uwadze należy mieć, że nie powinno się

badać tętna po wysiłku fizycznym (jeśli interesuje nas tętno
spoczynkowe, po dużym wysiłku fizycznym częstotliwość może
nawet przekraczać 200 uderzeń/min.) lub w stanie przeżyć
emocjonalnych. Tętno może być częste lub rzadkie.

• Przeciętna częstotliwość tętna waha się w zależności od wieku i

wynosi około:

• u płodu: 110-150/min
• u niemowląt: 130/min
• u dzieci: 100/min
• u młodzieży: 85/min
• u dorosłych: 70/min
• u ludzi starszych: 90/min

Nazewnictwo

• miarowość – tętno jest miarowe (pulsus regularis) jeśli

wszystkie uderzenia wykazują jednakową siłę, a odstępy
między nimi są jednakowe, w przeciwnym razie mówimy o
tętnie niemiarowym (pulsus irregularis);

• wypełnienie – określa wysokość fali tętna i zależy od

wypełnienia tętnicy krwią, co z kolei zależy od rzutu serca.
Tętno może być wysokie (duże) (pulsus altus, pulsus
magnus), małe (niskie, pulsus parvus), nitkowate, równe
(pulsus equalis), nierówne i dziwaczne (pulsus paradoxus);

Nazewnictwo

• napięcie – cecha tętna będąca wyrazem ciśnienia

tętniczego. Tętno może być twarde (pulsus durus), miękkie
(pulsus mollis) bądź dwubitne (dwubitne - tętno z dwoma
wierzchołkami w części skurczowej związane z różnymi
zaburzeniami pracy zastawki aortalnej).

• chybkość – zależy od szybkości wypełniania się tętnicy i

zapadania jej światła w okresie jednego cyklu serca. Zależy
od prędkości przepływu krwi i podatności ściany tętnic.
Tętno może być chybkie (pulsus celer) lub leniwe (pulsus
tardus).

Patologia

• tętno dwubitne. tętno dykrotyczne, med.

tętno bliźniacze, tętno dwubitne, rodzaj tętna z
pojawiającymi się przedwczesnymi pobudzeniami,
poprzedzającymi rytm podstawowy pracy serca,
co wskazuje na zaburzenia w pracy serca.

• Występuje też w kardiomiopatii przerostowej ze

zwężeniem drogi odpływu, w wadzie złożonej
mitralnej, w tamponadzie serca, ciężkiej
niewydolności serca, we wstrząsie
hipowolemicznym, w niektórych zaburzeniach
rytmu

Patologia

• tętno twarde, małe i leniwe (pulsus tardus,

parvus, mollis) występuje w zwężeniu zastawki
aortalnej

• tętno chybkie, twarde i duże (pulsus celer, altus,

durus) występuje w niedomykalności aortalnej (tzw.
tętno taranowe lub tętno Corrigana)

• tętno nitkowate (szybkie, małe, miękkie; pulsus

filiformis, pulsus parvus, frequens, mollis)
występuje we wstrząsie, czasem w gorączce

• tętno dziwaczne (paradoksalne), polegające na

nadmiernym obniżeniu skurczowego ciśnienia
tętniczego podczas wdechu (więcej niż o 10 mm
Hg), występuje w tamponadzie serca, zaciskającym
zapaleniu osierdzia, masywnej zatorowości płucnej,
wstrząsie, astmie, ciężkiej POCHP

• tętno naprzemienne występuje w niewydolności

lewokomorowej

• zjawisko deficytu tętna występuje w szybkim

migotaniu przedsionków lub licznych dodatkowych
pobudzeniach komorowych (pulsus intermittens)

TAMPONADA SERCA

• Tamponada serca – stan nagłego zagrożenia życia, w którym

dochodzi do przedostania się krwi do jamy osierdzia lub
wypełnienia jamy osierdzia innym płynem powodującego
utrudnienie napełniania jam serca krwią podczas rozkurczu.

• Ze względu na znacznie mniejszą grubość i podatność mechaniczną

ściany komory prawej w porównaniu do ściany komory lewej,
utrudnienie rozkurczu dotyczy w głównej mierze serca prawego.

• Tamponada może wystąpić w wyniku pęknięcia ściany w przebiegu

zawału mięśnia sercowego, zapalenia osierdzia lub na skutek urazu.

• W wyniku powstania tamponady dochodzi do ostrej niewydolności

prawokomorowej serca oraz zmniejszenia objętości wyrzutowej
serca i wstrząsu kardiogennego.