Wyższa Szkoła gospodarki

w Bydgoszczy

PEDAGOGIKA CZASU

WOLNEGO

Wykład XI

Opracowała:

dr Bożena Sowińska

Wykład X

Rodzina jako naturalne środowisko

wychowawcze w procesie

wychowania i socjalizacji w czasie

wolnym

Opracowała

dr Bożena Sowińska

Pedagogika społeczna opiera się na koncepcji

wychowującego społeczeństwa, według której

ostateczne efekty wychowania są wypadkową zarówno

celowych i planowanych (intencjonalnych) oddziaływań,

jak i działalności spontanicznej, naturalnej, która także

powoduje określone zmiany w osobowości ludzi

uczestniczących w różnorodnych czynnościach

życiowych.

Pedagogika społeczna koncentruje się zarówno na:



naturalnym środowisku życia pojedynczych osób i

grup – naturalne środowisko wychowawcze,



instytucjach celowo powołanych w społeczeństwie do

realizacji zadań wychowawczych – intencjonalne
środowisko wychowawcze.

Naturalnym środowiskiem

wychowawczym

nazywamy tę część środowiska

wychowawczego, która nie należy do

intencjonalnego, tj. do instytucji

celowo powołanych w społeczeństwie

do realizacji zadań wychowawczych

lecz funkcje dydaktyczne, opiekuńcze,

społeczne, kulturalne, towarzyskie,

itp. pełni w sposób niezamierzony,

spontaniczny

Niektóre naturalne środowiska

wychowawcze

Środowisk

o

Charakterystyka

Rodzina

Jako mała grupa społeczna potoczne określana jako

podstawowa komórka społeczeństwa. Stanowi ona

duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych

we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej

pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub

domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i

społeczną.

Zakład

pracy

Zakład pracy w przeważającej części realizuje cele

produkcyjne, handlowe lub usługowe, dla pracowników

jest miejscem zarobkowania oraz tworzy specyficzne i

niepowtarzalne środowisko życia, wywiera wpływ na

osobowość pracowników i dzięki temu pełni rolę

wychowawczą – tworzy naturalne środowisko

wychowawcze.

Inne

instytucje

Inne instytucje pełniące rolę naturalnych środowisk

wychowawczych to środki masowego przekazu, ośrodki

turystyczne i wychowawcze, wojsko, instytucje

sprawiedliwości, placówki służby zdrowia, itp. Instytucje

te przez niektórych zaliczane są do tzw. kategorii

pośrednich (pomiędzy intencjonalnymi i naturalnymi).

Typowymi instytucjami pośrednimi były następcy

settlementów – ośrodki socjalne.

Zakład pracy – naturalne

środowisko wychowawcze

Dla każdego pracownika zakład pracy jest:



Instytucją dostarczających jemu i jego rodzinie

środków

finansowych

do

życia

–

miejscem

zarobkowania.



Miejscem realizowania ambicji osobistych i

wynikających z tego źródłem satysfakcji.
Pracownicy w zakładzie wchodzą w różnego rodzaju

związki:



formalne – wynikają z zależności służbowej, podziału pracy i

technologii, działalności produkcyjnej (handlowej, usługowej)

danego zakładu;



nieformalne – wynikają z uwarunkowań koleżeńskich,

przyjacielskich, towarzyskich, itp.

Dzięki nim wszyscy pracownicy danego zakładu pracy

tworzą specyficzne i niepowtarzalne środowisko życia i

naturalne środowisko wychowawcze.

Zmiany składników osobowości

wewnętrznej pod wpływem

środowiska zakładu pracy:

Temperament

– ulega najmniejszym

zmianom pod wpływem środowiska życia.

Jednak ustalony rytm pracy zawodowej, duża

aktywność wspólnie działającej grupy oraz

wzorce współpracowników mogą spowodować

pewne modyfikacje temperamentu, np.

zmniejszyć udział cech charakterystycznych

dla melancholika i flegmatyka, a uwydatnić

cechy choleryka i sangwinika. Zmiany te mogą

zachodzić w przeciwnym kierunku.

Zmiany składników osobowości

wewnętrznej pod wpływem

środowiska zakładu pracy:

Inteligencja

– praca zawodowa jest

przedłużeniem edukacji. Dopiero po podjęciu

pracy człowiek uczy się określonego zawodu,

którego teorię poznał w szkole. Edukacja

niewątpliwie wpływa na rozwój inteligencji.

Pomiędzy ilością zdobytej wiedzy a ilorazem

inteligencji nie ma wprawdzie wprost

proporcjonalnej zależności, jednak już sam

proces uczenia się jest treningiem dla umysłu,

który zwiększa jego zdolność do logicznego

myślenia i celowego działania, umiejętność

zachowania się człowieka w nowych

sytuacjach oraz zdolność krytycznej oceny

własnego działania.

Zmiany składników osobowości

wewnętrznej pod wpływem

środowiska zakładu pracy:

Potrzeby

- praca zawodowa zwykle pozwala

zaspokoić potrzeby podstawowe i rozbudza

tzw. potrzeby wyższe, związane z triadą funkcji

czasu wolnego (odpoczynek, zabawa, praca

nad sobą). Na kształtowanie potrzeb

wczasowych duży wpływ wywierają wzory

spędzania czasu wolnego poszczególnych

członków grup zawodowych oraz do niedawne

szeroko rozpowszechniane, zorganizowane

formy wczasów zakładowych.

Zmiany składników osobowości

wewnętrznej pod wpływem

środowiska zakładu pracy:

Motywacje

– z kształtowaniem indywidualnych

potrzeb w środowisku zawodowym wiąże się

kształtowanie motywacji, rozumianych jako ogół

motywów pobudzających do działań ukierunkowanych

na zaspokojenie tych potrzeb oraz jako proces

regulacji psychicznej, który nadaje energię

zachowaniu człowieka. W sferze wychowania do

wczasów, w środowisku zakładowym rozwijana jest w

szczególności motywacja rozumiana jako gotowość do

rozwoju własnych sprawności i kompetencji, tj. do

poświęcenia wolnego czasu na samodoskonalenie.

Jest ono zwykle ukierunkowane na podtrzymanie lub

podwyższenie poczucia własnej wartości oraz

identyfikacji z grupą zawodową i jej rolą społeczna.

Zmiany składników osobowości

wewnętrznej pod wpływem

środowiska zakładu pracy:

Wartości

– bodaj najwyższy wpływ wywiera

środowisko zawodowe na kształtowanie

systemu wartości związanych z formami

spędzania wolnego czasu. W grupie

zawodowej człowiek codziennie modyfikuje

takie cechy osobowości jak modele kultury

oraz modele, normy i wzory zachowań w

czasie wolnym. Zazwyczaj koleżanki i koledzy

z pracy zachęcają (bądź zniechęcają) do

uprawiania określonego hobby, korzystania z

ofert kulturalnych, uprawiania sportów i

turystyki, sposobów spędzania urlopów,

wyboru określonych ośrodków

wypoczynkowych, itd.

Rodzina

Jako mała grupa społeczna potoczne

określana jako podstawowa komórka

społeczeństwa. Stanowi ona duchowe

zjednoczenie szczupłego grona osób,

skupionych we wspólnym ognisku

domowym aktami wzajemnej pomocy i

opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub

domniemaną łączność biologiczną,

tradycję rodzinną i społeczną

Wśród innych grup rodzinę wyróżnia współwystępowanie

następujących cech:



wspólne zamieszkanie członków,



wspólne nazwisko,



wspólna własność,



ciągłość biologiczna,



wspólna kultura duchowa wyrastająca na gruncie miłości.

Rodzina

Doniosłość

rodziny

dla

każdego

społeczeństwa zasadza się na dwóch
podstawowych faktach:



Jest jedyną grupą rozrodczą – co oznacza, że
tylko

rodzina

rozmnaża

się

nie

przez

przyjmowanie członków z zewnątrz, lecz przez
rodzenie dzieci. Utrzymuje zatem ciągłość
biologiczną społeczeństwa.



Jest najważniejszą instytucją przekazującą
podstawowy zrąb dziedzictwa kulturowego
szerszych zbiorowości. W początkowym okresie
życia

człowieka

rola

ta

wydaje

się

niezastąpiona.

Rodzina

Struktura rodziny

to

stałe

ramy,

nie

zawsze

sformalizowane, wewnątrz których przebiega życie i zachowania

małżeńsko-rodzinne. Stanowią system modelowych zachowań

zachodzących między członkami rodziny a siłami zewnętrznymi,

które na nią oddziałują. Strukturę rodziny tworzą:



Formy instytucjonalne tworzące małżeństwo i rządzące nim, a więc

uznane społecznie wzory wyboru współmałżonka (bliskość przestrzenna,

przynależność do tej samej społeczności rodowej, plemiennej, narodowej,

religijnej, kastowej, itp.).



Wiek uznany za odpowiedni do zawarcia małżeństwa.



Instytucjonalne formy zawarcia związku i jego ewentualnego

rozwiązania.



Liczba partnerów w małżeństwie.



Liczba pokoleń w rodzinie.



Wzory regulujące współżycie wewnątrz rodziny oraz wyznaczające

hierarchię władzy i autorytetu.



Układ wzajemnie powiązanych ról małżonków i dzieci.



Struktura dziedziczenia majątku, władzy, nazwiska.



Cykle, względnie fazy życia małżeńsko-rodzinnego.



Charakter źródła utrzymania rodziny i środowiska zamieszkania

Rodzina

Z.Tyszka (1974) wyróżnił cztery aspekty
struktury rodziny:



psychologiczny, dotyczący układu więzi

emocjonalnych,



społeczny, obejmujący pozycje społeczne,

wzory autorytetu i władzy,



kulturowy, ujmujący zasady instytucjonalne

regulujące życie rodzinne, normy i wzory
wewnątrzrodzinnych ról społecznych,



demograficzny, określający liczebność

rodziny, rodzaj pokrewieństwa, usytuowanie
przestrzenne.

Rodzina

Elementem struktury rodziny jest

więź rodzinna

,

określana

jako

wypadkowa

wewnętrznych

i

zewnętrznych sił istniejących w rodzinie i działających

w niej członków. Więź rodzinna przejawia się w różnego

typu stosunkach, zależnościach i postawach członków

rodziny. Ulega przeobrażeniom – jest zróżnicowana w

tej samej rodzinie w różnych cyklach jej rozwoju czy w

sytuacjach życiowych.
O spójności rodziny decydują trzy rodzaje więzi:



więź strukturalno-przedmiotowa: wynika z pełnienia

zadań i ról w rodzinie



więź osobowa: dotyczy stosunków opartych na

sferze intelektualnej i emocjonalnej nastawionych na

osobę; kontakty członków rodziny są celami same w

sobie;



więź kulturowa: jest wyznaczona podstawami

zgodności lub niezgodności wobec tych samych norm,

wartości, wzorów postępowania

Typologia rodzin

Ze względu na funkcjonowanie rodziny rozróżniamy:

Dobrze funkcjonującą rodzinę, która bywa określana

jako zdrowa. W takiej rodzinie zachodzi swobodna

wymiana emocjonalna między małżonkami, występuje

otwarty i zrozumiały system komunikowania się.

Członkowie rodziny mają prawo wyrażania własnych

opinii, sugestii, akceptują siebie nawzajem i okazują

zrozumienie.

Rozwiązywanie

nieporozumień

i

konfliktów ma charakter konstruktywny. Sprzyja to

rozwojowi zdrowego środowiska wychowawczego, w

którym dzieci przyswajają sobie zaobserwowane

wzorce zachowania.

Rodzinę dysfunkcjonalną, która nie zapewnia swoim

członkom warunków do prawidłowego rozwoju. W tych

rodzinach obowiązują sztywne i reguły regulujące

zachowanie członków, dochodzi do zakłócenia

komunikacji, trudności w ujawnianiu uczuć, sekretów,

atmosfera jest napięta, są tolerowane zaburzone

zachowania.

Rodzina

dysfunkcjonalna

wywiera

negatywny wpływ na rozwój osobowości członków,
czego konsekwencje są widoczne w dorosłym życiu.

Typologia rodzin

Rodzina nie stanowi jednolitej grupy. Wyróżniane rodziny to:

Rodzina pełna (naturalna) – składająca się

rodziców i ich potomstwa;
Rodzina rekonstruowana – przynajmniej jeden z

rodziców nie jest związany biologicznie z

dzieckiem, pełni rolę przybranego rodzica w

stosunku do pasierba (dziecka z poprzedniego

związku obecnego partnera małżeńskiego);
Rodzina adopcyjna – dziecko nie jest związane

biologicznie z rodzicami, na mocy formalnie

przeprowadzonego przysposobienia staje się jej

członkiem, z prawami takimi samymi jak dziecko

biologiczne.
Rodzina zastępcza – obowiązki opiekuńczo-

wychowawcze sprawują osoby spokrewnione (ale

niebędące rodzicami dziecka) lub niespokrewnione

z dzieckiem;
Rodzina niepełna – pozbawiona z różnych

przyczyn jednego z rodziców.

Typologia rodzin

Wśród różnych typów organizacyjnych wyróżnia się:



Rodzina małżeńska (nuklearna), składa się z męża i żony (czasem

jednego tylko rodzica) oraz ich dzieci, najczęściej jednego lub dwojga.

W większości współczesnych społeczeństw rodzina przybiera jakby

formę atomów połączonych z sobą w większe agregaty. Jest to typ

rodziny dwupokoleniowej o zredukowanej liczbie członków.



Rodzina poligamiczna – składa się z kilku związków małżeńskich

(najczęściej jednego mężczyzny z wieloma kobietami) połączonych w

jedną zbiorowość rodzinną. Znana jest ona w społeczeństwach

pierwotnych i dziś jeszcze występuje u niektórych ludów Afryki oraz

wśród muzułmanów.



Rodzina poszerzona, wielopokoleniowa – nazywana dużą, składa

się z dwóch lub więcej rodzin nuklearnych podporządkowanych

organizacyjnie jednemu kierownictwu rodzinnemu. Pod jednym dachem

mieszka kilka pokoleń uznających patriarchalną władzę ojca rodziny.

Ten typ rodziny był znany w licznych społeczeństwach historycznych,

dziś jeszcze występuje w niektórych regionach Trzeciego Świata.



Zmodyfikowana rodzina poszerzona – stanowi związek rodzin

nuklearnych, będących w stanie częściowej zależności od siebie. Ich

członkowie wymieniają między sobą usługi, czym różnią się od

członków wyizolowanej rodziny nuklearnej. Poszczególne rodziny

nuklearne zachowują tu jednak swoją niezależność ekonomiczną, a

niekiedy są przestrzennie rozszerzone, co je z kolei różni od klasycznej

rodziny nuklearnej. Nie ma też hierarchicznej

[

Typologia rodzin

Ze względu na charakter źródła utrzymania i środowiska

zamieszkania rodziny dzieli się na następujące typy:



Rodzina chłopska – gospodarstwo wiejskie stanowi jej wyłączne

źródło utrzymania. Na wspólnym gospodarstwie pracują tu wszyscy

zdolni do pracy członkowie rodziny, dzielą się czynnościami,

odpowiedzialność spoczywa na ojcu-gospodarzu. Obecnie ten typ

występuje w różnych modyfikacjach:



rodzina chłopskorobotnicza, zachowująca gospodarstwo dawnego typu,

przy czym głowa rodziny łączy zajęcia rolnicze z pracą fizyczną poza

rodziną;



rodzina chłopskourzędnicza, gdy w grę wchodzi praca biurowa.



Rodzina robotnicza – źródło utrzymania stanowi dochód z pracy

fizycznej najemnej ze względu na brak własnego warsztatu pracy.



Rodzina rzemieślnicza – źródłem utrzymania jest własny

rzemieślniczy warsztat.



Rodzina inteligencka – od rodziny robotniczej i rzemieślniczej różni ją

charakter pracy zawodowej jej członków (praca umysłowa), a przede

wszystkim styl życia i udział w kulturze.



Rodzina miejska – zostaje wyróżniona na podstawie kryterium

miejskiego środowiska zamieszkania, związaną z tym organizacją czasu

wolnego i miejskim stylem życia.



Rodzina wiejska – może być zarówno rodziną chłopską, robotniczą,

jak i inteligencką, ale ze względu na wiejskie środowisko zamieszkania

różni się od rodziny miejskiej korzystaniem z urządzeń cywilizacyjnych,

organizacją wolnego czasu i stylem życia jej członków.

Wzory życia rodziny

Cechy różnicujące rodzinę tradycyjną od

nowoczesnej

Chrześcijańska

koncepcja rodziny

(tradycyjna)

Laicka koncepcja

rodziny

(nowoczesna)

Związek małżeński jako

instytucja sakralna

Związek małżeński jako

instytucja świecka

Bezwzględna trwałość

małżeństwa

Fakultatywna trwałość

małżeństwa

Zachowania seksualne

przedmałżeńskie:
bezwzględna czystość

przedmałżeńska

Zachowania seksualne

przedmałżeńskie:
kontrolowana swoboda

zachowań seksualnych

Zachowania seksualne

małżeńskie: wierność i
wstrzemięźliwość

Fazy rozwojowe rodziny

1.

Faza małżeńska pierwotna: od zawarcia związku do momentu

urodzenia pierwszego dziecka; są w niej realizowane role

męża i żony.

2.

Faza rodzicielska z małym dzieckiem: od urodzenia dziecka

do chwili podjęcia przez nie obowiązku szkolnego;

wzbogacenie związku o role rodzicielskie.

3.

Faza rodzicielska z dzieckiem w okresie szkolnym: trwająca

do okresu dorastania, dochodzi nowa rola dla dziecka – rola

ucznia, a dla rodziców zadania związane z fazami

rozwojowymi dziecka.

4.

Faza rodzicielska z dorastającym dzieckiem: dokonuje się

wówczas proces psychicznego uzależnienia się dorastających

dzieci od rodziców; konieczne staje się przekształcenie

dotychczasowych relacji rodzice-dziecko ze stosunku

asymetrycznego w taki, który jest bardziej oparty na

wzajemności.

5.

Faza rodzicielska z jednym usamodzielnionym dzieckiem, a

innymi pozostałymi z rodzicami.

6.

Faza małżeńska wtórna: po usamodzielnieniu się dzieci, czyli

po odejściu ostatniego dziecka.

7.

Faza małżeńska emerycka: po przejściu przynajmniej jednego

współmałżonka na emeryturę.

Podstawowe funkcje rodziny

Uwzględniając

propozycje

socjologów

rodziny,

pedagogów, polityków społecznych, psychologów,

rodzinę można uznać za miejsce zaspokajania

podstawowych potrzeb ludzkich. Jej podstawowe

funkcje to:

1)

rodzicielstwa (prokreacyjna);

2)

seksualna;

3)

opiekuńcza;

4)

socjalna (pomocowa);

5)

socjalizacyjna;

6)

wychowawcza;

7)

kulturalna;

8)

materialno-ekonomiczna.

Podstawowe funkcje rodziny

Funkcja rodzicielstwa (prokreacyjna)

–

bardziej

odpowiadałaby

nazwa

funkcja

rodzicielstwa, oznaczająca nie tylko wydanie na

świat dziecka (prokreacja łac. procreatio), ale

przeżywanie i pełnienie przez kobietę i mężczyznę

odpowiednich ról matki i ojca oraz uzyskiwanie z

tego powodu gratyfikacji w postaci satysfakcji i

nadziei na bezpieczną, spokojną, nie samotną

starość.

Funkcja

rodzicielstwa

w

sensie

znaczeniowym ma wymiar:



indywidualny (odnosi się do kobiety i mężczyzny

połączonych związkiem małżeństwa, mających

wspólne dzieci i w wyniku tego realizujących swoje

rodzicielstwo, będące naturalnym atrybutem

człowieka i warunkiem jego

spełnienia na drodze życiowej).



społeczny – dostarczanie społeczeństwu nowych

członków.

Podstawowe funkcje rodziny

Funkcja seksualna

. Należy zwrócić uwagę na dwa jej podstawowe wymiary:



płciowość (przejawia się tym że dana osoba jest kobietą lub mężczyzną).



pożycie seksualne jej dorosłych, a także dorastających członków.

Płciowość przede wszystkim przejawia się w tym, że dana osoba jest mężczyzną lub

kobietą, to determinuje całość jednostkowej egzystencji ludzkiej, znajdując

wyraz m. in. w sposobie myślenia, w postępowaniu, wykonywaniu pracy

zawodowej, podejmowaniu decyzji, ubiorze, poruszaniu się, reagowaniu w

różnych sytuacjach, mówieniu.

Płciowość będąca integralną częścią każdego człowieka kształtuje się przez

czynniki kulturowe na gruncie determinant biologicznych. Normalna rodzina jest

miejscem szczególnie temu sprzyjającym w sensie formowania cech płciowości

(głównie przez naśladowanie rodziców, innych dorosłych domowników., a także

ich przejawiania i utrwalania przez pełnienie różnych ról (np. matki i ojca, żony i

męża, siostry i brata, córki i syna, babci i dziadka).

Dotyczy to też w pewnej mierze pożycia seksualnego oraz przygotowania doń

(edukacji
seksualnej, w której główną rolę odgrywają rodzice), a także jego uprawiania
przez małżonków. Seks małżeński – przy odpowiednim doborze partnerów – jest
obecnie bardziej ceniony niż w przeszłości. Przesądza o tym przede wszystkim

to, że:

•

jest oparty na wzajemnym uczuciu,

•

ma charakter partnerski (współrzędność małżonków),

•

jest przeważnie bezinteresowny (wynika z naturalnej potrzeby),

•

odznacza się autentyzmem i ciągłością,

•

występuje wyłączność partnerów,

•

jest bezpieczny (nie jest nośnikiem groźnych i śmiertelnych chorób),

•

często wiąże się z prokreacją i życiem małżeńskim,

•

najczęściej daje pełną satysfakcję małżonkom.

Podstawowe funkcje rodziny

Funkcja opiekuńcza

. Realizuje się przez sprawowanie

opieki nad dzieckiem, a także innymi członkami rodziny (np.

chorymi, kalekimi, w sędziwym wieku), polega na

zaspokajaniu ich potrzeb ponadpodmiotowych, dokonuje się

w ramach stosunku opiekuńczego i przybierające postać

działania

ciągłego,

bezinteresownego,

nasyconego

emocjonalnością i opartego na odpowiedzialności opiekuna

za podopiecznego. Potrzeby ponadpodmiotowe to te

(pierwotne i wtórne, wyższe), których jednostka nie jest w

stanie – przejściowo lub trwale, częściowo lub całkowicie –

samodzielnie zaspokajać i regulować i które w tym sensie

wykraczają ponad jej możliwości podmiotowe. Opieka

rodzinna odgrywa doniosłą rolę w życiu ludzkim.

Sprawowana na odpowiednim poziomie przywraca i

utrzymuje równowagę biopsychiczną jednostki. Staje się

niezbędnym

warunkiem

zachowania

życia,

zdrowia,

wielostronnego rozwoju, normalnego funkcjonowania oraz

pomyślnego przebiegu wychowania i socjalizacji (dotyczy to

w głównej mierze młodej generacji)

Podstawowe funkcje rodziny

Funkcja socjalna

(pomocowa). Rodzina pomaga i wspiera

społecznie swoich członków, których życie często stawia w

trudnych sytuacjach w postaci deprywacji potrzeb,

znacznego

przeciążenia,

konfliktów,

niewydolności

i

niedostatecznej sprawności psychosomatycznej, izolacji

społecznej,

nadmiernej

ambicji,

różnych

uzależnień

(alkoholizm, narkomania, nikotynizm, lekomania, hazard),

sytuacji losowych (wypadek, kalectwo, utrata kogoś

bliskiego). Wchodzą tutaj także w grę sytuacje, w których

jednostka nie może realizować swoich celów, rozwiązać

ważnego dla niej problemu, nie cieszy się zaufaniem swoich

kolegów lub współpracowników, jest przez nich poniżana i

lekceważona, przez dłuższy czas nie odnosi sukcesów

życiowych i zawodowych, znajduje się w stanie zagrożenia

chorobą, utratą pracy i innych źródeł dochodów, załamania

kariery zawodowej, zagrożenia ze strony grup przestępczych,

określonych instytucji (np. restrykcyjnych), a także chorób

cywilizacyjnych, antycypowanych kataklizmów przyrody i

innych.

Osadzenie człowieka w rodzinie i jego wielostronne

„spojenie” z jej członkami na podłożu związków małżeństwa i

krwi przesądzają o jej ukierunkowaniu na rozwijanie

działalności wspomagającej i wspierającej wobec każdego z

jej domowników.

Podstawowe funkcje rodziny

Funkcja materialno-ekonomiczna

. Może przejawiać

się w różnych zakresach i formach. Do podstawowych przejawów

należy zaliczyć:



prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, pozwalającego

ekonomiczniej gospodarować środkami finansowymi i rzeczowymi ,

a zarazem lepiej, pełniej zaspokajać różnego rodzaju potrzeby

egzystencjalne domowników;



zapewnienie miejsca pracy dorosłym członkom rodziny w tzw.

biznesie rodzinnym;



przeznaczenie pewnych (czasami dość znacznych) środków

finansowych i materialnych na rzecz domowników w przypadku ich

usamodzielnienia się (dotyczy to nie tylko dzieci ale i dziadków,

ciotek itd.) życiowego i zawodowego.



świadczenia finansowe i materialne okazjonalne najczęściej przez

całe życie ze strony rodziców na rzecz dorosłych i już

usamodzielnionych dzieci, dziadków na rzecz wnuków, dzieci na

rzecz rodziców, wnuków na rzecz dziadków;



dziedziczenie przez dzieci majątku rodziców w przypadku ich

śmierci;

Można więc powiedzieć, że rodzina normalna – zgodnie z polską tradycją

– stanowi dla jednostki zabezpieczenie materialne, zarówno w

sytuacjach życiowych normalnych, jak też losowych, trudnych,

destabilizujących.

Podstawowe funkcje rodziny

Funkcja wychowawcza

. To szczególna rola rodziny. Jan Paweł II podkreślał,

że rodzina „jest podstawową i niezastąpioną wspólnotą wychowawczą, jest

środowiskiem stwarzającym najlepsze warunki przekazywania wartości

religijnych i kulturowych, które pomagają człowiekowi w kształtowaniu

własnej tożsamości”. Rodzina jest nadal podstawową komórką rozwoju i

kształtowania się osobowości człowieka. wywiera ona też silny wpływ na

rozwój i wzrost aspiracji życiowych dzieci i młodzieży, na ich osiągnięcia

edukacyjne, na wybór zawodu i drogi kształcenia, tworząc odpowiednie

warunki, znacznie ułatwia start społeczno-zawodowy.

O walorach wychowawczych rodziny przesądzają w głównej mierze trzy czynniki:



występowanie między jej członkami więzi emocjonalnych;



bogactwo,

różnorodność

sytuacji

społecznych

odznaczających

się

autentycznością i naturalnością;



charakter stosunku wychowawczego – dominują w nim elementy

psychologiczne (więzi osobiste) nad rzeczowymi.

Rodzina jest podstawowym środowiskiem wprowadzającym dziecko w świat

wartości kulturalnych i społecznych:



rozszerza u dzieci zasoby wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i

kulturze;



stymuluje rozwój zainteresowań, zamiłowań i zdolności dzieci;



wspomaga rozwój ich sfery uczuciowej;



uspołecznia członków rodziny – wprowadza ich w życie społeczne,

przekazywaniu im wartości kulturalnych;



przygotowuje ich do pracy zawodowej przez ukierunkowanie drogi szkolnej,

kształtowanie zainteresowań zawodowych i kreatywnego stosunku do pracy.

Podstawowe funkcje rodziny

Funkcja

wychowawcza

c.d.

Szczególne

walory

wychowawcze rodziny przejawiają się w ukierunkowaniu rozwoju

umysłowego dziecka (procesów poznawania i rozumienia) oraz

społeczno-moralnego:



dziecko uczy się rozumieć normy i je wartościować;



odróżniać dobro od zła;



rozumieć co jest pożyteczne a co szkodliwe;



co godne pochwały, a co nagany;



przyswaja też sposoby postępowania wobec innych członków rodziny

i osób spoza niej, co będzie miało fundamentalne znaczenie w jego życiu

dorosłym – rodzinnym i pozarodzinnym.
Znaczenie rodziny w życiu i rozwoju umysłowym, emocjonalnym i

moralno-społecznym odnosi się nie tylko do dzieci i młodzieży, a także w

pewnym stopniu do dorosłych, rodziców. M. Ziemska (1975) uważa: „ Nie

tylko dziecko kształtuje swoją osobowość w rodzinie. Kształtują ją także

rodzice w trakcie pełnienia ról rodzicielskich. Wychowanie dziecka

wzbogaca osobowość, dostarcza nowych doświadczeń społecznych,

nabywanych w interakcjach z dzieckiem i w kontaktach z instytucjami

społecznymi współdziałającymi w jego wychowaniu. Rodzice, kształtując

dzieci, w sposób niezamierzony kształtują siebie. Są zresztą rodzice,

którzy w trakcie wychowywania dziecka także w sposób zamierzony

wychowują siebie”.

Podstawowe funkcje rodziny

Funkcja socjalizacyjna. Proces socjalizacji w rodzinie i przez

rodzinę przybiera co

najmniej trojaką postać:



Procesu rozwoju społecznego człowieka, będącego efektem

niekierowanego i nieuświadamianych oddziaływań rodziny.



Procesu

stawania

się

pełnowartościowym

członkiem

społeczeństwa

paralokalnego

(nawet

globalnego),

przestrzegającym obowiązujących w nim norm, regulujących

postępowanie i zachowanie jego członków, powszechnie

uznanych i przyjętych.



Procesu uczenia się norm i zasad obowiązujących we

współżyciu z innymi zarówno w ramach rodziny, jak i poza

rodziną.

Szczególna rola rodziny polega na wprowadzeniu młodej jednostki

w

skomplikowane

zjawiska

współczesnego

życia

społecznego, w świat konfliktów moralnych i różnorodnych

interpretacji zjawisk życia i rozwoju społecznego. Rodzina w

tym przypadku staje się swoistym pomostem między

jednostką a społeczeństwem, pełniąc funkcję „niwelatora

wstrząsów” (ochraniając przed zagrożeniami, łagodząc i

wyciszając doznane niepowodzenia) i „filtru” (dopuszczając

wpływy, komunikaty „budujące”, a chroniąc przed

negatywnymi).

Podstawowe funkcje rodziny

Funkcja kulturalna

. Jeśli przyjmiemy dość

szerokie znaczenie terminu kultura tj. „ogół

wytworów działalności ludzkiej i wzorów zachowań

przekazywanych z pokolenia na pokolenie i z grupy

do grupy w procesach rozwoju historycznego”, to

można stwierdzić, że normalna rodzina jest

swoistym ośrodkiem, instytucją, „skarbcem” kultury.

Zawiera bowiem elementy:



kultury materialnej (mieszkanie, dom, wyposażenie,

sprzęty, urządzenia, techniczne środki kultury

masowej, wytwory artystyczne, różne pamiątki po

przodkach);



duchowej (obyczaje i zwyczaje, wierzenia i

przesądy, wzory i normy postępowania, nawyki i

przyzwyczajenia, sposoby zaspokajania potrzeb,

rozrywki

i

wypoczynku,

sposoby

komunikacji

wewnętrznej, język, tradycje i obyczaje).

Kompleksowa „mapa”obrazująca

znaczenie rodziny w życiu ludzkim wg

Winiarskiego

Podstawowe

funkcje

rodziny

Etapy fazy

życia ludzkiego

Prokr

e-

acyjn

a

(rodzi

-

cielsk

a)

Seksu

-alna

Opie-

kuńcz

a

Socja-

lna

(pomo

-

cowa)

Wy-

cho-

waw

-cza

Socj

a-

liza-
cyjn

a

Kult

u-

raln

a

Mate-
rialno

-

ekono

-

miczn

a

Dzieciństwo

O

O

XX

X

XX

XX

X

X

Młodość

O

X

X

X

X

X

XX

X

Dojrzałość życiowa

XX

XX

O

X

X

X

XX

XX

Okres inwolucji

O

X

O

X

O

X

X

X

Starość

O

O

XX

XX

O

O

X

X

Objaśnienia:
Stopnie stężenia: O – brak lub minimalny

X – średni
XX – wysoki

Najważniejsze składniki

aktywności wychowawczej

rodziców wobec dziecka



opieka rodziców nad rozwojem religijnego życia dziecka,



opieka rodziców nad rozwojem życia moralnego dziecka,



opieka rodziców nad rozwojem życia intelektualnego

dziecka,



opieka rodziców nad rozwojem życia estetycznego dziecka,



opieka rodziców nad rozwojem fizycznym dziecka,



opieka rodziców nad rozwojem życiem organizacyjnym

dziecka,



opieka rodziców nad rozwojem seksualnym dziecka,



opieka rodziców nad kulturą bycia dziecka (m.in. savoir-

vivre),



opieka rodziców nad dostępem dziecka do rozrywki,



opieka rodziców nad rozwojem czytelnictwa,



opieka rodziców nad dostępem dziecka do wszystkich

mass mediów.

Cechy wypoczynku przeciętnej

polskiej rodziny

Familiocentryzm

oznacza

spędzanie

czasu

wolnego przede wszystkim w gronie rodzinnym,

zamykanie się rodzin na świat zewnętrzny, swoisty

egoizm grupowy, kulturę udomowioną.

Mediatyzacja wypoczynku rodzinnego

wyraża się tym, ze telewizja i inne media

elektroniczne oraz multimedia zdominowały inne

sposoby

spędzania

czasu

wolnego,

podporządkowały sobie strukturę organizacji dnia

w rodzinie, wyznaczając w ten sposób określony

(„medialny”) charakter wypoczynku rodzinnego.

Często jest to bierny, nieselektywny, pozbawiony

refleksji odbiór treści przekazów medialnych przez

członków rodziny.

Cechy wypoczynku przeciętnej

polskiej rodziny c.d.

W

rodzinach

polskich

występuje

wyraźna

dominacja dwóch wzorów

: uczestnictwo w

kulturze masowej (zwłaszcza percepcja treści

przekazów telewizyjnych, filmów z kaset wideo

bądź płyt DVD) oraz wzór ludyczno-towarzyski

(dotyczy przede wszystkim dzieci i młodzieży).

Minimalizacja

zajęć

o

charakterze

kreatywnym

; monotonia, jednolitość treści i

form wykorzystania czasu wolnego przez członków

rodziny; ograniczenie lub zredukowanie takich

form uczestnictwa, jak: czytelnictwo książek,

chodzenie do teatru, kina, do opery, na koncerty

muzyczne, zajęcia sportowe, turystyczne.

Eskapistyczny

charakter wypoczynku rodzinnego.

Cechy wypoczynku przeciętnej

polskiej rodziny c.d.

Katarktyczny aspekt

wykorzystania czasu

wolnego w rodzinie.

Stopniowe

zanikanie

barier

miedzy

pokoleniami

w zakresie wykorzystania czasu

wolnego, przejawiające się w ujednoliceniu treści,

sposobów i form spędzania tego czasu, na skutek

upowszechniania w rodzinie przede wszystkim

„telewizyjnego” wzoru wypoczywania.

Coraz częściej zaczyna dominować w wielu rodzinach

kultura prefiguratywna,

charakteryzująca

społeczeństwa ponowoczesne. To dzieci uczą

starsze pokolenia rozumieć i „poruszać się” w

obszarze

współczesnej

kultury,

zwłaszcza

medialnej, multimedialnej.

Cechy wypoczynku przeciętnej

polskiej rodziny c. d.

Stopniowe

zanikanie

tradycyjnych

,

rodzinnych form spędzania czasu wolnego poza

domem, ale także rodzinnych zwyczajów i tradycji

świątecznych.

Członkowie rodziny (dwu- lub wielopokoleniowej) w

różnych ze sobą relacjach wypoczywają wspólnie,

razem lub samotnie. Coraz częściej mamy do

czynienia z kategorią działań „razem, chociaż

pozornie wspólnie”. Obserwuje się zwłaszcza w

odniesieniu

do

dzieci

znamiona

„

osamotnienia” w czasie wolnym

.

Często np. telewizja a ostatnio Internet wypełnia

im pustkę dnia codziennego, lukę, jaka powstaje

po interakcjach w relacji rodzina-dziecko.

Cechy wypoczynku

przeciętnej polskiej rodziny

c. d.

Prowadzone dotychczas badania w Polsce

wykazują, że obraz wypoczynku

rodzinnego współczesnej polskiej rodziny

można uznać za niepokojący. Obecność i

dominacja mediów audiowizualnych w

porównaniu z innymi sposobami

wykorzystania czasu wolnego jest zbyt

duża w życiu rodziny.

Typologia wypoczynku

rodzinnego

A. Zawadzka i K Ferenz opracowały typologię postaw

kobiet wobec obowiązku i wypoczynku. Wyróżniono

pięć typów postaw:



zaangażowana pracownica;



piastunka domowego ogniska;



kobieta obowiązkowa;



kobieta zachowująca równowagę;



kobieta wypoczynku.

Badania wykazały, że postawy matek i osób

bezdzietnych są wyraźnie odmienne. Po pojawieniu się

dziecka zmniejsza się odsetek kobiet równowagi,

natomiast wręcz drastycznie, niemal do zera, zostaje

zredukowana liczba kobiet wypoczynku. Oznacza to, iż

nie tylko po wyjściu za mąż, ile po przyjściu na świat

potomstwa następuje zdecydowane przekierowanie

życiowej orientacji na obowiązki.

Typologia wypoczynku

rodzinnego c.d.

S. Kawula przedstawił typologię rodziny ze względu na

strukturę czasu wolnego dzieci wiejskich:



rodziny, w których dzieci poza nauką szkolną

spędzają

czas

wyłącznie

na

zabawach

i

rozrywkach, a rodzice starają się im zapewnić tzw.

„beztroskie” dzieciństwo;



rodziny, które uważają, że czas dziecka poza

zajęciami obowiązkowymi, to czas zmarnowany;



rodziny, w których dzieci wykonują dorywczo

rozmaite czynności, w „rodzinie panuje stały

bałagan, a dzieci nie nabywają przyzwyczajeń do

nauki i pracy fizycznej”;



rodziny, w których dzieci pracują fizycznie ponad

swoje siły, są przeciążone pracą fizyczną na rzecz

domu, gospodarstwa przydomowego, rolnego,

dysponują bardzo małą ilością czasu wolnego;



rodziny, „w których, dzieci mają przydzielone

obowiązki w domu i określony wyraźnie czas na

odrabianie zadań domowych i czas do swojej

dyspozycji”.

Typologia wypoczynku

rodzinnego c.d.

J. Izdebka przyjmując za podstawę zakres i charakter korzystania

w rodzinie z telewizji w czasie wolnym wyróżniła trzy typy

rodzin:



kreatywny, aktywny – wskazuje, że członkowie rodziny

wspólnie wypoczywają, oglądając program telewizyjny, łączy

ich wyraźnie uświadamiany cel, motywy odbioru, zbliżone

zainteresowania

określoną

tematyką,

selektywny

i

świadomy, aktywny odbiór, występują interakcje w czasie

emisji i po obejrzeniu programu, porozumiewanie się

mimiką, wzrokiem, gestem, słowem, „współprzeżywanie”

jest to ”wspólny” wypoczynek rodziny przed ekranem

telewizora.



typ odświętny, okazjonalny – charakteryzuje rodziny, w

których tylko czasami, „od święta” ma miejsce wspólne

spędzanie wolnego czasu z udziałem telewizji i innych

mediów, najczęściej jednak członkowie rodziny przebywają

„razem” przed ekranem, poddani jedynie oddziaływaniu

tych samych bodźców.



typ bierny charakteryzuje się tym, że każdy z domowników

sam, chociaż fizycznie „obok” pozostałych członków rodziny,

spędza czas wolny. Nie odczuwają potrzeby „wspólnego”

spędzania czasu wolnego, nie łączą ich cele, motywy

odbioru, brak porozumienia się między nimi, odbiór treści

programów ma najczęściej charakter nieselektywny, bierny.

Propozycje pytań egzaminacyjnych

1.

Co pani/pan rozumie pod pojęciem naturalne środowisko

wychowawcze?

2.

Wymień niektóre naturalne środowiska wychowawcze (co najmniej

5).

3.

Pracownicy w zakładzie pracy wchodzą w związki – wymień je i

scharakteryzuj.

4.

Jakie składniki osobowości wewnętrznej mogą zmienić się pod

wpływem środowiska zakłady pracy?

5.

Co rozumie pani/pan pod pojęciem rodzina?

6.

Jakie cechy odróżniają rodzinę od innych gryp społecznych?

7.

Jakie trzy rodzaje więzi decydują o spójności rodziny?

8.

Podaj typy rodziny biorąc pod uwagę jej funkcjonowanie.

9.

Wymień cechy różniące rodzinę tradycyjną od nowoczesnej.

10. Podaj fazy rozwoju rodziny.
11. Wymień podstawowe funkcje rodziny.
12. Wymień najważniejsze składniki aktywności wychowawczej

rodziców wobec dziecka.

13. Co to jest familiocentryzm, mediatyzacja wypoczynku rodzinnego,

kultura prefiguratywna?

14. Przedstaw typologię rodziny ze względu na strukturę czasu

wolnego wg S. Kawuli.

Dziękuję za uwagę