POZNAWCZA TEORIA "JA"

 
 

 

Ja subiektywne

(podmiotowe) vs.

 

Ja obiektywne

(przedmiotowe)

[W.

James]

 

JEDNO "JA" CZY WIELE "JA"?

Rola

orientacji temporalnej

Znaczenie

kontekstu społecznego

i

skryptów związanych z rolą

Tożsamość

indywidualna

a tożsamość

społeczna

"Ja" publiczne i "ja" prywatne

: zjawisko

pozytywnej

autoprezentacji

Koncepcja

schematów poznawczych

i

hierarchii pojęciowych jako próba

rozwiązania problemu jedności vs.

wielości "Ja".  

STRUKTURA „JA” JAKO ŹRÓDŁO

MOTYWACJI

I WARTOŚCIOWAŃ

 

„JA" JAKO GENERATOR DĄŻEŃ:

1. Podtrzymanie poczucia własnej

wartości

2. Podtrzymanie poczucia własnej

tożsamości i

odrębności

(procesy autoweryfikacji,

podkreślanie unikalności)

3. Podtrzymanie poczucia

kontroli

nad

zdarzeniami

4. Dążenie do

trafnego samopoznania

5. Dążenie do

wzrostu

i rozwoju własnej osoby

 

Zdrowie psychiczne

: Trafne

samopoznanie czy podtrzymywanie
złudzeń na swój własny temat? (Sh.
Taylor & J. Brown, 1988)

ROZBIEŻNOŚCI W „JA” A MOTYWACJA DO

DZIAŁANIA:

1. Reakcje na informacje nie potwierdzające

naszej wartości, odrębności i kontroli

1. Konflikt między dążeniem do samopoznania

a dążeniem do pozytywnego myślenia o
sobie: "ja" w ogniu krzyżowym

 
3. Rola rozbieżności między komponentami

obrazu siebie (np. Ja realnym, Ja idealnym, i
Ja powinnościowym - Higgins).

DOSTĘPNOŚĆ POZNAWCZA "JA

" jako

warunek jego wpływu na przetwarzanie
informacji i kontrolę działania:

 

Idea

„roboczego „Ja”

(H. Markus)

istota i konsekwencje

autokoncentracji

 

istota i konsekwencje

dezindywiduacji  

AUTOSCHEMATY:
 

Poznawcze generalizacje n.t. samego

siebie,

wyprowadzone z ubiegłego

doświadczenia, które organizują i
ukierunkowują przetwarzanie
informacji dotyczącej własnej
osoby (Markus, 1977).

 

Sposób diagnozy

: Badania oceniali u siebie

natężenie różnych cech charakteru,
zarazem byli proszeni o określenie, na ile
ważny jest dany atrybut.

Autoschemat, jeżeli:
-         ocena

ekstremalna

(wysoka lub niska), i

-         atrybut uznany za

ważny

przez osobę.

 
W oryginalnych badaniach Markus - schematy

związane z zależnością-niezależnością.
Wyodrębniono trzy grupy kobiet: z
autoschematami niezależności, z
autoschematami zależności, oraz
pozbawione autoschematów w tej
dziedzinie.

Tak diagnozowane schematy - istotny wpływ

na przetwarzanie informacji. "Schematycy„:

-         -

szybciej rozpoznają słowa

odpowiednich

kategorii (brak różnic dla słów neutralnych
względem tych kategorii);

-         - w odpowiedzi na prośbę,

dostarczają więcej

przykładów

zachowań odpowiednich kategorii;

-         - uważają

zaangażowanie się w zachowania

danej kategorii za bardziej prawdopodobne niż w
zachowania innej kategorii;

-         - są bardziej skłonni do

odrzucania informacji

niezgodnej

z ich obrazem siebie.

 

Analogiczne wyniki (dla czasów rozpoznawania

słów) stwierdzono dla szeregu innych
autoschematów: kobiecości (sex-typing);
otyłości, szczupłości itp.

 
Stwierdzono też, że ludzie

szybciej

odpowiadają

na te pytania w kwestionariuszach
osobowości, które w dotyczą autoschematów
(Fekken & Holden, 1992).

Badania Furnhama i Fundera (1995) sugerują, że

wytwarzane przez ludzi

autoschematy są

podzielane przez innych

: Ekstremalność

samoocen sprzyja nie tylko krótkim czasom
reakcji przy przypisywaniu sobie
odpowiednich cech przez sam podmiot, ale
również - przy przypisywaniu takich cech
przez innych ludzi (dobrych znajomych).

Autoschematy wpływają nie tylko na przetwarzanie

informacji o sobie, ale też

o innych ludziach

.

 
-         Proszeni o ocenę innych, ludzie biorą pod

uwagę najczęściej

te wymiary, w zakresie których

są "schematykami";

oceny innych na tych

wymiarach cechują się większą pewnością;

 
-         wymiary osobowości, na których ludzie mają

szczególnie pozytywny pogląd na siebie, są

łatwiej dostępne poznawczo

i chętniej

wykorzystywane przy ocenie innych ludzi.

 
-         Autoschematy sprawiają, że ludzie organizują

informację społeczną (np. zawartą w narracji) w

większe jednostki

działania; może to wskazywać,

że rozpoznają znaczenia wyższego rzędu w
sekwencji działań.

SAMOOCENA: UWARUNKOWANIA I

FUNKCJE MOTYWACYJNE

 

Koncepcja E. T. Higginsa (1987):

Perspektywy Ja

(punkty widzenia

na Ja)

Obszary Ja

(zakresy, dziedziny Ja)

 

_________________________________________________________________

Dziedziny Ja podlegające Perspektywa oceny Ja
ocenie

własna

cudza

__________________________________________________________________________

Ja

realne

Ja realne w oczach własnych Ja realne w oczach innych

(pojęcie Ja) ludzi (pojęcie Ja)

Ja

idealne

Ja idealne w oczach własnych Ja idealne w oczach innych
(ukierunkownie Ja) ludzi (ukierunkowanie Ja)

Ja

powinnościowe

Ja powinnościowe w oczach Ja powinnościowe w

oczach innych
własnych (ukierunkowanie Ja) ludzi (ukierunkowanie Ja)

INNE WAŻNE POJĘCIA:
 
Samooceny

cząstkowe

a samoocena

globalna

(poczucie własnej wartości)

 
Dążenie do pozytywnej samooceny: zjawisko

autoafirmacji

(Steele, 1975)

 

Strategie

zapewniania pozytywnej samooceny

(np.):
Egotyzm atrybucyjny
"kąpanie" się w cudzej chwale
porównania społeczne
pozytywna autoprezentacja

samoutrudnianie

Źródła dążenia

:

wrodzone

(np. teoria C. Rogersa)

nabyte

– teoria

społecznego uczenia się

teoria

opanowania trwogi

(Solomon, Greenberg,

Pyszczynski, 1991)

 

teoria

wykluczenia

ze społeczności (Baumeister & Tice,

1990)

 

Istota negatywnej samooceny

: brak ocen

pozytywnych + deficyt adaptacyjnych iluzji na
swój własny temat (nt.: własnych kompetencji,
przyszłości, możliwości kontrolowania zdarzeń)

Dysfunkcjonalność

negatywnej samooceny:

Nastrój
Nie podejmowanie działań
Generalizacja porażki + brak autoafirmacji
Oczernianie innych i przypisywanie wrogich intencji

 

Zagrożenia związane z wysoką pozytywną

samooceną

:

- Podejmowanie zachowań ryzykownych (motocykliści -

Pelham

& Taylor, 1991)
- nieracjonalny upór (Baumeister, Heatherton & Tice,

1993)
negatywny odbiór u innych (zarozumiałość)

 
Funkcjonalność wysokiej samooceny a

fazy działania

(Gollwitzer & Kinney, 1989)

REGULACYJNE KONSEKWENCJE

SAMOŚWIADOMOŚCI

 
Samoświadomość i metody jej

wzbudzania

w

laboratorium

 
Samoświadomość a koncentracja uwagi na

rozbieżnościach

między standardami a

zachowaniem (koncepcja R. A. Wicklunda),

 

Przykład z badań - samoświadomość a
przestrzeganie normy uczciwości (Diener &
Wallbom, 1976)

Samoświadomość a

emocje

.

 
Samoświadomość a procesy

kontroli działania

:

- Rola koncentracji na celach
- Rola koncentracji na automatycznych
składniach czynności złożonych

 
Samoświadomość a

depresyjny styl

funkcjonowania

: model Pyszczynskiego i

Greenberga (1987).