Socjologia zdrowia i

choroby

Najważniejsze obszary zainteresowań:
1. Definicje zdrowia i choroby.
2. Pomiar zdrowia i choroby.
3. Opis i wyjaśnienie zachowań

mających wpływ na zdrowie i/lub
chorobę.

Socjologia medycyny

Najważniejsze obszary zainteresowań:
1. Profesje medyczne (specyfika, zakres

oraz źródła władzy, autorytet).

2. Relacje lekarz – pacjent.
3. Medykalizacja życia społecznego/

„Kultura strachu”.

Socjologia ciała

Cielesność:
• Wygląd zewnętrzny.
• Zdrowia
• Kondycja/ sprawność fizyczna
• Seksualność

Socjologia zdrowia i

medycyny

Zmiana postrzegania zjawisk/

Przesunięcie akcentów z:

Choroba » Zdrowie

Szpital » Społeczność

Leczenie » Profilaktyka

Interwencja » Obserwacja

Leczenie » Opieka

Pacjent » Osoba

Socjologia zdrowia i medycyny

w Polsce

Prof. dr hab. Magdalena Sokołowska
IFiS PAN
Prof. dr hab. Beata Tobiasz-Adamczyk
CM UJ
Dr Włodzimierz Piątkowski
Zakład Socjologii Medycyny i Rodziny

UMCS

Szpital jako system

społeczny

Szpital opiera się na swoistej „równowadze”
i podziale ról zgodnie z obowiązującymi

regułami i wartościami

1.

Rola lekarza (czynności instrumentalne)

2.

Rola pielęgniarki (czynności
ekspresywne)

3.

Rola chorego

Interakcje personel medyczny -

pacjent

Modele interakcji

Autokratyczno-

Partnerski

paternalistyczny

Rola chorego ‘sick role’

(1)

W systemie opieki zdrowotnej rola chorego

jest postrzegana jako kluczowy element

procesu leczenia.

Talcott Parsons (1902 – 1979):
Choroba to stan ograniczający lub

uniemożliwiający pełnienie przez

jednostkę zwykłych ról społecznych

(rodzinnych, zawodowych, towarzyskich).

Choroba to szczególna forma dewiacji

wobec istniejącego systemu społecznego.

Rola chorego ‘sick role’

(2)

Talcott Parsons „The Social System” 1951:
Rola chorego jest ściśle określona poprzez

następujące oczekiwania społeczne:

1. Chory powinien wyłączyć się z

wykonywania codziennych obowiązków
związanych z pełnionymi przez niego
rolami.

2. Chory nie odpowiada za swój stan

zdrowotny i wymaga opieki.

Rola chorego ‘sick role’

(3)

3. Chory powinien dążyć do wyzdrowienia,

„pragnąć wyzdrowieć”.

4. Chory powinien zwrócić się o fachową

pomoc do lekarzy i współpracować z nimi w

celu możliwie najszybszego wyzdrowienia.

Mechanizmy „zaprojektowane” przez Parsonsa
- ułatwiają powrót do zdrowia

(podporządkowanie się chorego),

- zapewniają, że tylko naprawdę chorzy ludzie

będą mogli wyłączyć się z pełnienia ról.

Płeć a rola chorego

Istnieją znaczące różnice pomiędzy

kobietami a mężczyznami jeżeli chodzi o:

• Zwracanie uwagi na swój stan zdrowia
• Obserwowanie zmian w organizmie na

wczesnym etapie

• Sposób informowania lekarza o

zauważonych objawach

• Chęć poddawania się badaniom lekarskim i

terapii

• Przyjmowanie roli chorego.

Instytucja totalna (1)

„Instytucja totalna” – pojęcie wprowadzone

przez Ervinga Goffmana (1922 – 1982).

Człowiek w teatrze życia społecznego

(1959)

Asylums (1961) – relacja z badań

terenowych przeprowadzonych w

szpitalu psychiatrycznym

Instytucja totalna (2)

- „kariera moralna pacjenta szpitala

psychiatrycznego” (3 fazy)

- Etykietowanie „labelling”
- koncepcja „instytucji totalnej”

Do instytucji totalnych Goffman zaliczał

przede wszystkim więzienia, szpitale

psychiatryczne, obozy koncentracyjne,

internaty, koszary, klasztory.

Szpital jako instytucja

totalna?

Czy można uznać szpital

niepsychiatryczny za instytucję
totalną w rozumieniu Goffmana?

Relacje lekarz – pacjent

(1)

• Asymetria (wiedzy medycznej,

pozycji)

• Komunikacja
• Zaufanie

Relacje lekarz – pacjent

(2)

Modele relacji lekarz – pacjent w

ujęciu Rolanda A. Pierloota
(1983):

1. Model komunikacji.
2. Model społeczno – kulturowy.
3. Model medycznego przenoszenia.
4. Model przyjacielski.

Model komunikacji

• Interakcja lekarz – pacjent polega na

wymianie informacji.

• W tym modelu mamy do czynienia ze

standardowymi pytaniami i
odpowiedziami.

• Komunikacja opiera się na przekazach

werbalnych i niewerbalnych.

Model społeczno -

kulturowy

• Interakcja lekarz – pacjent zachodzi w

określonym kontekście kulturowym, który
determinuje zarówno role lekarza i
pacjenta, jak i kształtowany jest przez
społeczne postawy wobec zdrowia,
choroby, śmierci.

• W tym modelu przyjmuje się, że

wykształcenie oraz status społeczny
pacjenta może mieć znaczący wpływ na
postępowanie lekarza.

Model medycznego

przenoszenia (1)

• Model psychoanalityczny, nawiązujący

do teorii Freuda.

• W tym modelu można wyróżnić

następujące grupy pacjentów:

- osoby, które nie mają zaufania do

lekarza,

- osoby pasywne, ale oczekujące

znacznego wsparcia/ pomocy,

- osoby agresywne i dominujące,

Model medycznego

przenoszenia (2)

- osoby, które dążą do racjonalizacji

i kontroli,

- osoby aroganckie, podważające

rolę lekarza,

- osoby zachowujące się w sposób

przesadnie dramatyczny,

- osoby o typie masochistycznym.

Model przyjacielski/ ludzkiego

spotkania

• Lekarz podchodzi do pacjenta „po ludzku”,

na zasadzie partnerskiej, wykazuje
zainteresowanie i empatię, łączy wiedzę
profesjonalną z ciepłym traktowaniem.

• Model przyjacielski znajduje zastosowanie

szczególnie w przypadku chorób
nieuleczalnych, przewlekłych oraz w
sytuacjach powodujących silny stres.