Adaptowana aktywność

Adaptowana aktywność

ruchowa w nadciśnieniu

ruchowa w nadciśnieniu

tętniczym

tętniczym

Katarzyna Szmigielska

Katarzyna Szmigielska

Zakład Medycyny Sportowej

Zakład Medycyny Sportowej

Uniwersytetu Medycznego w

Uniwersytetu Medycznego w

Łodzi

Łodzi

zależność ryzyka powikłań

zależność ryzyka powikłań

narządowych od podwyższonego

narządowych od podwyższonego

ciśnienia tętniczego ma charakter

ciśnienia tętniczego ma charakter

ciągły,

ciągły,

począwszy już od jego niskich

począwszy już od jego niskich

wartości, uznawanych przez

wartości, uznawanych przez

klinicystów za prawidłowe

klinicystów za prawidłowe

(od 115/75)

(od 115/75)

zależność ryzyka powikłań

zależność ryzyka powikłań

narządowych od podwyższonego

narządowych od podwyższonego

ciśnienia tętniczego ma charakter

ciśnienia tętniczego ma charakter

ciągły,

ciągły,

począwszy już od jego niskich

począwszy już od jego niskich

wartości, uznawanych przez

wartości, uznawanych przez

klinicystów za prawidłowe

klinicystów za prawidłowe

(od 115/75)

(od 115/75)

Modyfikacja stylu życia w

Modyfikacja stylu życia w

leczeniu nadciśnienia wg. JNC

leczeniu nadciśnienia wg. JNC

7

7

Modyfikacja stylu życia w

Modyfikacja stylu życia w

leczeniu nadciśnienia wg. JNC

leczeniu nadciśnienia wg. JNC

7

7

Modyfikacja

Modyfikacja

Zalecenia

Zalecenia

↓

↓

RR

RR

Redukcja masy

Redukcja masy

ciała

ciała

Utrzymanie prawidłowej masy

Utrzymanie prawidłowej masy

ciała

ciała

(BMI 18,5-24,9 kg/m2)

(BMI 18,5-24,9 kg/m2)

5-20mmHg/

5-20mmHg/

10kg utraty

10kg utraty

masy ciała

masy ciała

Dieta DASH

Dieta DASH

Bogata w owoce, warzywa i

Bogata w owoce, warzywa i

niskotłuszczowe produkty

niskotłuszczowe produkty

nabiałowe

nabiałowe

8-14 mmHg

8-14 mmHg

Zmniejszenie

Zmniejszenie

podaży sodu w

podaży sodu w

diecie

diecie

Ograniczenie spożycia sodu do

Ograniczenie spożycia sodu do

<100 mmol/dobę (2,4 g sodu lub 6

<100 mmol/dobę (2,4 g sodu lub 6

g chlorku sodu)

g chlorku sodu)

2-8 mmHg

2-8 mmHg

Aktywność

Aktywność

fizyczna

fizyczna

Regularne wysiłki aerobowe (co

Regularne wysiłki aerobowe (co

najmniej 30 min dziennie przez

najmniej 30 min dziennie przez

większość dni w tygodniu)

większość dni w tygodniu)

4-9 mmHg

4-9 mmHg

Umiarkowane

Umiarkowane

spożycie

spożycie

alkoholu

alkoholu

Ograniczenie spożycia do maks. 2

Ograniczenie spożycia do maks. 2

drinków (ok.30 ml etanolu) u

drinków (ok.30 ml etanolu) u

mężczyzn lub 1 drinka u kobiet i

mężczyzn lub 1 drinka u kobiet i

mężczyzn o drobnej budowie ciała

mężczyzn o drobnej budowie ciała

2-4 mmHg

2-4 mmHg

Następstwa redukcji

skurczowego ciśnienia

tętniczego o 2 mm Hg

Następstwa redukcji

skurczowego ciśnienia

tętniczego o 2 mm Hg

 10% mniejsze ryzyko zgonu z

powodu udaru

 7% mniejsze ryzyko zgonu z
powodu

choroby

wieńcowej



10% mniejsze ryzyko zgonu z

powodu udaru



7% mniejsze ryzyko zgonu z

powodu

choroby

wieńcowej

Prospective Study Collaboration. Lancet 2002; 360: 1903

Prospective Study Collaboration. Lancet 2002; 360: 1903

Mechanizmy wpływu aktywności

Mechanizmy wpływu aktywności

ruchowej na obniżenie ciśnienia

ruchowej na obniżenie ciśnienia

tętniczego krwi

tętniczego krwi



rozwój unaczynienia włókien mięśniowych,

rozwój unaczynienia włókien mięśniowych,



zwiększenie zdolności relaksacyjnych

zwiększenie zdolności relaksacyjnych

naczyń,

naczyń,



obniżenie gęstości β–receptorów,

obniżenie gęstości β–receptorów,



korzystny wpływ wysiłku fizycznego na

korzystny wpływ wysiłku fizycznego na

gospodarkę hormonalną

gospodarkę hormonalną



ekonomizacja pracy układu krążenia u osób

ekonomizacja pracy układu krążenia u osób

ćwiczących

ćwiczących



modyfikacja przez wysiłek fizyczny innych

modyfikacja przez wysiłek fizyczny innych

czynników zagrożenia chorób sercowo-

czynników zagrożenia chorób sercowo-

naczyniowych.

naczyniowych.

Zalecając aktywność ruchową osobie z

Zalecając aktywność ruchową osobie z

nadciśnieniem tętniczym należy brać

nadciśnieniem tętniczym należy brać

pod uwagę okres nadciśnienia

pod uwagę okres nadciśnienia

tętniczego, wcześniejsze

tętniczego, wcześniejsze

doświadczenie sportowe oraz

doświadczenie sportowe oraz

upodobania.

upodobania.

Aktywność ruchowa o charakterze

Aktywność ruchowa o charakterze

wytrzymałościowym nie tylko

wytrzymałościowym nie tylko

redukuje ciśnienie tętnicze krwi i

redukuje ciśnienie tętnicze krwi i

zmniejsza częstość diagnozy

zmniejsza częstość diagnozy

nadciśnienia tętniczego, ale także

nadciśnienia tętniczego, ale także

zapobiega wystąpieniu udaru mózgu.

zapobiega wystąpieniu udaru mózgu.

Zalecenia diagnostyczne dla osób z

Zalecenia diagnostyczne dla osób z

nadciśnieniem tętniczym, które

nadciśnieniem tętniczym, które

systematycznie trenują fizycznie,

systematycznie trenują fizycznie,

powinny obejmować badanie

powinny obejmować badanie

echokardiograficzne i test wysiłkowy.

echokardiograficzne i test wysiłkowy.

Badanie

Badanie

echokardiograficzne

echokardiograficzne

pozwala scharakteryzować budowę i

pozwala scharakteryzować budowę i

czynność serca, proces przebudowy serca

czynność serca, proces przebudowy serca

w tym m.in. przebudowę nadciśnieniową.

w tym m.in. przebudowę nadciśnieniową.

Pomaga ono w diagnostyce różnicowej

Pomaga ono w diagnostyce różnicowej

fizjologicznej przebudowy obserwowanej w

fizjologicznej przebudowy obserwowanej w

sercu zaadaptowanym do wysiłku i

sercu zaadaptowanym do wysiłku i

przebudowy nadciśnieniowej serca.

przebudowy nadciśnieniowej serca.

Test wysiłkowy

Test wysiłkowy

określa reakcję układu

określa reakcję układu

krążenia na wysiłek fizyczny, na

krążenia na wysiłek fizyczny, na

którą składają się:

którą składają się:



kliniczna reakcja na wysiłek,

kliniczna reakcja na wysiłek,



odpowiedź hemodynamiczna układu

odpowiedź hemodynamiczna układu

krążenia tj. częstość skurczów serca i

krążenia tj. częstość skurczów serca i

ciśnienie tętnicze krwi na każdym

ciśnienie tętnicze krwi na każdym

stopniu obciążenia i w okresie po

stopniu obciążenia i w okresie po

zakończeniu testu

zakończeniu testu



zapis czynności bioelektrycznej serca

zapis czynności bioelektrycznej serca

w celu oceny m.in. rezerwy wieńcowej,

w celu oceny m.in. rezerwy wieńcowej,

stanu ukrwienia mięśnia sercowego,

stanu ukrwienia mięśnia sercowego,

obecności zaburzeń rytmu serca i /lub

obecności zaburzeń rytmu serca i /lub

przewodnictwa nasilających się w

przewodnictwa nasilających się w

czasie bądź po wysiłku fizycznym

czasie bądź po wysiłku fizycznym



wielkość wydolności fizycznej

wielkość wydolności fizycznej

organizmu.

organizmu.

Test wysiłkowy

Test wysiłkowy

pozwala

pozwala

scharakteryzować odpowiedź tensyjną

scharakteryzować odpowiedź tensyjną

organizmu na wysiłek fizyczny.

organizmu na wysiłek fizyczny.

Skurczowe ciśnienie tętnicze krwi

Skurczowe ciśnienie tętnicze krwi

mierzone w czasie testu wysiłkowego

mierzone w czasie testu wysiłkowego

powinno podwyższać się wraz ze

powinno podwyższać się wraz ze

wzrostem obciążenia, ale nie

wzrostem obciążenia, ale nie

przekraczać wartości 230 – 250 mmHg.

przekraczać wartości 230 – 250 mmHg.

Kontrolę odpowiedzi tensyjnej

Kontrolę odpowiedzi tensyjnej

organizmu na wysiłek fizyczny na

organizmu na wysiłek fizyczny na

każdym stopniu obciążenia ułatwia wzór

każdym stopniu obciążenia ułatwia wzór

H.Hecka, który określa maksymalną

H.Hecka, który określa maksymalną

wartość skurczowego ciśnienia

wartość skurczowego ciśnienia

tętniczego krwi dla określonego

tętniczego krwi dla określonego

obciążenia:

obciążenia:

RRs (mmHg) = 147 + 0.334 ∙ obciążenie

RRs (mmHg) = 147 + 0.334 ∙ obciążenie

(W) + 0.31 ∙ wiek (lata)

(W) + 0.31 ∙ wiek (lata)

Prawidłowe wartości skurczowego ciśnienia tętniczego krwi w
czasie wysiłku u osób zdrowych (H. Heck i wsp. 1984)

Według reguły R.Rosta skurczowe

Według reguły R.Rosta skurczowe

ciśnienie tętnicze u zdrowych ludzi nie

ciśnienie tętnicze u zdrowych ludzi nie

powinno przekraczać 200 mmHg przy

powinno przekraczać 200 mmHg przy

obciążeniach mniejszych od ilości

obciążeniach mniejszych od ilości

Watów uzyskanej przez odjęcie od

Watów uzyskanej przez odjęcie od

liczby 200 wieku badanego.

liczby 200 wieku badanego.

Odpowiedź hypertensyjna organizmu

Odpowiedź hypertensyjna organizmu

na wysiłek fizyczny jest nie tylko

na wysiłek fizyczny jest nie tylko

potwierdzeniem rozpoznania

potwierdzeniem rozpoznania

nadciśnienia tętniczego, ale stanowi

nadciśnienia tętniczego, ale stanowi

również powód do stwierdzenia

również powód do stwierdzenia

nieskuteczności leczenia. Wynik testu

nieskuteczności leczenia. Wynik testu

wysiłkowego może być wykorzystany

wysiłkowego może być wykorzystany

również do określenia intensywności

również do określenia intensywności

treningu fizycznego zalecanego

treningu fizycznego zalecanego

osobie z nadciśnieniem tętniczym.

osobie z nadciśnieniem tętniczym.

Wysiłek fizyczny dla osoby

Wysiłek fizyczny dla osoby

z nadciśnieniem tętniczym

z nadciśnieniem tętniczym

Rodzaj ćwiczeń

Rodzaj ćwiczeń

Ćwiczenia aerobowe: m.in. marsz,

Ćwiczenia aerobowe: m.in. marsz,

biegi długie, jazda na rowerze

biegi długie, jazda na rowerze

Unikanie ćwiczeń izometrycznych

Unikanie ćwiczeń izometrycznych

Intensywność

Intensywność

wysiłków

wysiłków

fizycznych

fizycznych

Umiarkowana

Umiarkowana

od 40% do 60% możliwości

od 40% do 60% możliwości

wysiłkowych organizmu (VO2max)

wysiłkowych organizmu (VO2max)

Częstość

Częstość

ćwiczeń

ćwiczeń

Minimum 3 – 4 razy w tygodniu

Minimum 3 – 4 razy w tygodniu

Czas trwania

Czas trwania

treningu.

treningu.

od 30 do 45 min

od 30 do 45 min

Większość autorów zaleca wysiłki

Większość autorów zaleca wysiłki

dynamiczne np. marsz, marszo-

dynamiczne np. marsz, marszo-

trucht, jazdę na rowerze, które

trucht, jazdę na rowerze, które

powinny charakteryzować się

powinny charakteryzować się

umiarkowaną intensywnością

umiarkowaną intensywnością

to jest

to jest

odpowiadającą od

odpowiadającą od

40% do 60%

40% do 60%

maksymalnych

maksymalnych

możliwości organizmu.

możliwości organizmu.

Zwiększenie intensywności ćwiczeń

Zwiększenie intensywności ćwiczeń

fizycznych wcale nie daje większych

fizycznych wcale nie daje większych

efektów hipotensyjnych, a tylko

efektów hipotensyjnych, a tylko

nasila częstość powikłań sercowo-

nasila częstość powikłań sercowo-

naczyniowych i zmian

naczyniowych i zmian

przeciążeniowych w organizmie.

przeciążeniowych w organizmie.

Osobom z nadciśnieniem tętniczym

Osobom z nadciśnieniem tętniczym

nie zaleca się wysiłków statycznych

nie zaleca się wysiłków statycznych

np.

np.



kulturystyki (body-building),

kulturystyki (body-building),



dyscyplin siłowych w lekkoatletyce,

dyscyplin siłowych w lekkoatletyce,



podnoszenia ciężarów.

podnoszenia ciężarów.

Z treningu osoby z nadciśnieniem

Z treningu osoby z nadciśnieniem

tętniczym należy eliminować

tętniczym należy eliminować

współzawodnictwo oraz dyscypliny

współzawodnictwo oraz dyscypliny

sportowe, które wiążą się z silnym

sportowe, które wiążą się z silnym

oziębieniem organizmu (sporty

oziębieniem organizmu (sporty

zimowe, skoki do zimnej wody).

zimowe, skoki do zimnej wody).

W warunkach niskiej temperatury, u

W warunkach niskiej temperatury, u

osoby z nadciśnieniem tętniczym

osoby z nadciśnieniem tętniczym

może dojść do skurczu naczyń

może dojść do skurczu naczyń

mózgowych lub wieńcowych i w

mózgowych lub wieńcowych i w

następstwie tego do groźnych

następstwie tego do groźnych

powikłań.

powikłań.

U osób trenujących

U osób trenujących

pływanie

pływanie

niektórzy

niektórzy

autorzy rozpoznają tzw.

autorzy rozpoznają tzw.

„swimmers

„swimmers

hypertension”.

hypertension”.

Zespół ten występuje u

Zespół ten występuje u

osób często nurkujących, a związany jest

osób często nurkujących, a związany jest

ze wzrostem wydzielania katecholamin

ze wzrostem wydzielania katecholamin

w organizmie i niską temperaturą wody.

w organizmie i niską temperaturą wody.

Z kolei u osób z nadciśnieniem tętniczym

Z kolei u osób z nadciśnieniem tętniczym

i współistniejącą otyłością pływanie

i współistniejącą otyłością pływanie

powinno być dyscypliną sportową z

powinno być dyscypliną sportową z

wyboru.

wyboru.

Ograniczenia w uprawianiu narciarstwa

Ograniczenia w uprawianiu narciarstwa

zjazdowego – formułowane przez wielu

zjazdowego – formułowane przez wielu

lekarzy pod adresem osób z

lekarzy pod adresem osób z

nadciśnieniem tętniczym – mają związek

nadciśnieniem tętniczym – mają związek

z uprawianiem tego sportu na dużej

z uprawianiem tego sportu na dużej

wysokości i w bardzo niskiej

wysokości i w bardzo niskiej

temperaturze, co zwiększa

temperaturze, co zwiększa

prawdopodobieństwo uszkodzenia

prawdopodobieństwo uszkodzenia

naczyń, w tym również naczyń

naczyń, w tym również naczyń

wieńcowych.

wieńcowych.

U osób z nadciśnieniem tętniczym

U osób z nadciśnieniem tętniczym

uprawiających sport ważne jest

uprawiających sport ważne jest

określenie powikłań narządowych. I

określenie powikłań narządowych. I

chociaż nadciśnienie tętnicze może

chociaż nadciśnienie tętnicze może

łączyć się z podwyższonym ryzykiem

łączyć się z podwyższonym ryzykiem

złożonych komorowych arytmii i

złożonych komorowych arytmii i

nagłego zgonu, to jednak ta jednostka

nagłego zgonu, to jednak ta jednostka

chorobowa nie obciąża

chorobowa nie obciąża

per se

per se

salda

salda

przyczyn nagłej śmierci młodych

przyczyn nagłej śmierci młodych

sportowców

sportowców

Nadciśnienie tętnicze stwierdza się u

Nadciśnienie tętnicze stwierdza się u

około 4,5% sportowców. Tylko 0,5% to

około 4,5% sportowców. Tylko 0,5% to

prawdziwe nadciśnienie tętnicze,

prawdziwe nadciśnienie tętnicze,

natomiast około 4% to nadciśnienie

natomiast około 4% to nadciśnienie

„białego fartucha”.

„białego fartucha”.

Dużo częstszym zjawiskiem u

Dużo częstszym zjawiskiem u

sportowców jest hypertensyjna

sportowców jest hypertensyjna

odpowiedź na wysiłek fizyczny.

odpowiedź na wysiłek fizyczny.

W Europie można orzec zdolność do

W Europie można orzec zdolność do

treningu fizycznego u sportowców z

treningu fizycznego u sportowców z

nadciśnieniem tętniczym, ale bez

nadciśnieniem tętniczym, ale bez

powikłań narządowych i bez

powikłań narządowych i bez

towarzyszących innych chorób. W

towarzyszących innych chorób. W

tym celu wymagane jest wykonanie

tym celu wymagane jest wykonanie

szeregu badań dodatkowych, takich

szeregu badań dodatkowych, takich

jak:

jak:



elektrokardiogram,

elektrokardiogram,



echokardiogram,

echokardiogram,



test wysiłkowy,

test wysiłkowy,



badanie dna oka,

badanie dna oka,



badanie moczu,

badanie moczu,



określenie stężenia hemoglobiny,

określenie stężenia hemoglobiny,



glukozy,

glukozy,



elektrolitów,

elektrolitów,



wskaźników czynności nerek i

wskaźników czynności nerek i



cholesterolu w surowicy krwi.

cholesterolu w surowicy krwi.

Kwalifikując osobę z nadciśnieniem tętniczym do sportu,

Kwalifikując osobę z nadciśnieniem tętniczym do sportu,

należy zawsze pamiętać że:

należy zawsze pamiętać że:



obciążenie wysiłkiem fizycznym w sporcie jest o wiele

obciążenie wysiłkiem fizycznym w sporcie jest o wiele

większe niż obciążenie zalecane w niefarmakologicznym

większe niż obciążenie zalecane w niefarmakologicznym

leczeniu nadciśnienia tętniczego

leczeniu nadciśnienia tętniczego



trening wyczynowy zawiera w sobie zawsze dwie

trening wyczynowy zawiera w sobie zawsze dwie

składowe wysiłku fizycznego, dynamiczną i statyczną

składowe wysiłku fizycznego, dynamiczną i statyczną

(która to jest przeciwwskazana w nadciśnieniu tętniczym)

(która to jest przeciwwskazana w nadciśnieniu tętniczym)



trening wyczynowy niesie ze sobą współzawodnictwo,

trening wyczynowy niesie ze sobą współzawodnictwo,

które

które

w naturalny sposób zwiększa napięcie układu

w naturalny sposób zwiększa napięcie układu

współczulnego, co jest również niekorzystne u osób z

współczulnego, co jest również niekorzystne u osób z

nadciśnieniem tętniczym.

nadciśnieniem tętniczym.

Wzrastająca składowa dynamiczna

Wzrastająca składowa dynamiczna

A. Mała

A. Mała

< 40% VO

< 40% VO

2

2

max

max

B. Umiarkowana

B. Umiarkowana

40-70% VO

40-70% VO

2

2

max

max

C. Duża

C. Duża

> 70% VO

> 70% VO

2

2

max

max

I. Mała

I. Mała

< 20%

< 20%

MVC

MVC

kręgle

kręgle

krykiet

krykiet

golf

golf

strzelectwo

strzelectwo

bilard

bilard

szermierka

szermierka

tenis stołowy

tenis stołowy

tenis ziemny (pary)

tenis ziemny (pary)

piłka siatkowa

piłka siatkowa

baseball

baseball

a

a

/softball

/softball

a

a

badminton

badminton

chodzenie

chodzenie

bieg maratoński

bieg maratoński

narciarstwo biegowe

narciarstwo biegowe

(klasyczne)

(klasyczne)

squash

squash

biegi na orientację

biegi na orientację

II.Śred

II.Śred

nia

nia

20-

20-

50%

50%

MVC

MVC

sporty

sporty

samochodowe

samochodowe

ab

ab

nurkowanie

nurkowanie

b

b

sporty

sporty

motocyklowe

motocyklowe

gimnastyka

gimnastyka

a

a

karate/judo

karate/judo

a

a

żeglarstwo

żeglarstwo

łucznictwo

łucznictwo

jeździectwo

jeździectwo

ab

ab

LA skoki

LA skoki

jazda figurowa na

jazda figurowa na

lodzie

lodzie

a

a

biegi krótkie

biegi krótkie

koszykówka

koszykówka

a

a

biathlon

biathlon

hokej na lodzie

hokej na lodzie

a

a

hokej na trawie

hokej na trawie

a

a

rugby

rugby

a

a

soccer

soccer

a

a

narciarstwo biegowe

narciarstwo biegowe

(łyżwowe)

(łyżwowe)

biegi średnie i długie

biegi średnie i długie

pływanie

pływanie

tenis ziemny

tenis ziemny

piłka ręczna

piłka ręczna

a

a

III.

III.

Duża

Duża

50%

50%

MVC

MVC

bobsleje

bobsleje

ab

ab

LA rzuty

LA rzuty

saneczkarstwo

saneczkarstwo

ab

ab

wspinaczka

wspinaczka

ab

ab

narty wodne

narty wodne

ab

ab

podnoszenie

podnoszenie

ciężarów

ciężarów

a

a

windsurfing

windsurfing

ab

ab

kulturystyka

kulturystyka

a

a

narciarstwo

narciarstwo

zjazdowe

zjazdowe

ab

ab

zapasy

zapasy

a

a

deska

deska

snowbordowa

snowbordowa

(snow boarding)

(snow boarding)

ab

ab

boks

boks

a

a

kanadyjki / kajaki

kanadyjki / kajaki

wioślarstwo

wioślarstwo

kolarstwo

kolarstwo

ab

ab

dziesięciobój

dziesięciobój

ab

ab

triathlon

triathlon

ab

ab

łyżwiarstwo

łyżwiarstwo

szybkie

szybkie

W

zr

a

s

ta

ją

c

a

s

k

ła

d

o

w

a

s

ta

ty

c

z

n

a

W

zr

a

s

ta

ją

c

a

s

k

ła

d

o

w

a

s

ta

ty

c

z

n

a

a niebezpieczeństwo urazu VO2max – maksymalne pobieranie tlenu

b wzrasta ryzyko omdlenia MVC – maksymalna siła skurczu dowolnego

Zmniejszenie intensywności wysiłku

Zmniejszenie intensywności wysiłku

stosujemy u pacjentów z wysokim

stosujemy u pacjentów z wysokim

ryzykiem powikłań ostrych (świeżo

ryzykiem powikłań ostrych (świeżo

po ostrych incydentach sercowo-

po ostrych incydentach sercowo-

naczyniowych, po wystąpieniu

naczyniowych, po wystąpieniu

powikłań ostrych HA)

powikłań ostrych HA)

Jeżeli wartość ciśnienia w czasie próby

wysiłkowej przekracza wartość 220
mmHg należy obniży intensywność
wysiłku aby nie było ryzyka ostrych
powikłań.

Wyliczamy tętno treningowe na

poziomie



60% rezerwy tętna z ostatniego
obciążenia lub



80% rezerwy tętna z przedostatniego
obciążenia.