Rynek

dr Leszek Sidorowicz

Rynek i konkurencja

Pojęcie

rynek

występuje w różnych znaczeniach:

 miejsce i przedmiot wymiany (np. rynek pszenicy w USA, rynek
truskawek w Grójcu),

 suma transakcji (rynek mały, rynek duży),

 warunki i mechanizm wymiany (stosunek popytu i podaży, cena,
sposób realizacji wymiany, warunki płatności itp.

Towar

o Towarem nazywamy dobro (lub usługę) przeznaczone do wymiany.

o Istotą funkcjonowania rynku są transakcje kupna-sprzedaży,

o Przedmiotem obrotu na rynku są towary: dobra i usługi, a także
czynniki produkcji.

Cena

Kluczowe znaczenie w mechanizmie rynku ma sposób kształtowania się
ceny.
Na:

 rynku wolnokonkurencyjnym cena jest niezależna od indywiduln.
nabywców i sprzedawców - kształtuje się w wolnej grze łącznego
popytu i podaży.

 na rynku monopolistycznym cenę dyktuje producent, będący
wyłącznym dostawcą danego towaru. Na rynku regulowanym przez
państwo cena może być także ustalana dość arbitralnie, niekoniecznie
na poziomie zrównującym popyt z podażą.
Ceny kierują decyzjami producentów o tym,

co, ile i dla kogo

należy wytworzyć.

Ceny kierują także decyzjami nabywców dotyczącymi tego

, kto,

co i ile kupuje

Konkurencja

Mechanizm wolnego rynku działa najpełniej w warunkach
nieskrępowanej konkurencji, której teoretycznym wzorcem jest
model konkurencji doskonałej.

Doskonała konkurencja charakteryzuje się 4 cechami

 przedmiotem wymiany jest produkt standardowy, całkowicie
jednorodny (nie zróżnicowany);



liczba sprzedawców (dostawców) oraz liczba nabywców

towaru jest bardzo duża, a w związku z tym każdy z nich ma
znikomy udział w łącznej podaży lub popycie i w konsekwencji - nie ma
praktycznie żadnego wpływu na cenę;

 wszyscy uczestnicy rynku mają jednakowy, nieograniczony
dostęp do informacji i są doskonale zorientowani w sytuacji;

 na rynku istnieje pełna swoboda wejść i wyjść - w
szczególności nikt i nic nie ogranicza przedsiębiorcom możliwości
podjęcia produkcji danego towaru, podobnie jak nic nie przeszkadza im
w dowolnej chwili zaniechać dalszej produkcji.

W warunkach wolnej konkurencji:

 żaden sprzedawca ani nabywca nie ma wpływu na cenę.

 towar jest sprzedawany po jednolitej cenie, której poziom
zależy od aktualnego bilansu popytu i podaży.

 konkurencja między dostawcami sprawia, że żaden z nich
nie może sprzedać towaru po cenie wyższej niż inni, a
konkurencja między nabywcami wyklucza możliwość kupna
towaru po cenie niższej od obowiązującej na rynku.

W rzeczywistości tylko na niektórych rynkach występują warunki
zbliżone do doskonałej konkurencji (np. rynki niektórych produktów
rolnych i surowców).

Przybliżeniem do doskonałej konkurencji jest wolny rynek,
tzn. taki rynek, na którym żaden dostawca ani nabywca nie ma
istotnego wpływu na cenę towaru. Pojęcie wolnego rynku wyklucza
istnienie monopolu oraz ingerencji państwa.

Popyt

Popyt a potrzeby

Pojęcie potrzeb jest szersze niż pojęcie popytu

Tylko część naszych potrzeb w zakresie dóbr i usług zaspokajamy
poprzez zakupy na rynku. Poza tym nawet w najbogatszych krajach
nie wszystkie potrzeby indywidualne i społeczne są w pełni
zaspokajane (ograniczona jest pula dostępnych dóbr, ograniczona
jest również siła nabywcza ludności, przedsiębiorstw i budżetu
państwa).

Mówiąc o popycie, mamy na myśli popyt efektywny, tzn.
zapotrzebowanie zgłaszane na rynku i poparte zdolnością nabywczą.

Pojęcie popytu

Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić.

Trzy znaczenia pojęcia popytu:

 ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić po danej cenie
(wielkość zapotrzebowania przy danej cenie) - odpowiada temu punkt
na krzywej popytu względem ceny;

 ilości dobra, jakie nabywcy gotowi są zakupić przy różnych
poziomach ceny (krzywa popytu względem ceny, opisująca
postępowanie nabywców przy zmianach ceny);

 ilości dobra, jakie nabywcy gotowi są zakupić przy różnych
poziomach ceny i różnych wartościach innych czynników
określających wielkość popytu (wieloczynnikowa funkcja popytu
lub zbiór jednoczynnikowych funkcji popytu względem różnych
determinant, wyrażający prawa postępowania nabywców)

Determinanty

popytu

Główne czynniki określające rozmiary popytu na określone
dobro to:

 cena danego dobra,

 ceny innych dóbr (komplementarnych i substytucyjnych),

 dochody realne nabywców (ściślej: ich budżet, określony przez
bieżące dochody, posiadane oszczędności oraz zaciągane pożyczki),

 liczba potencjalnych nabywców,

 gusty i preferencje,

 oczekiwania (dotyczące przyszłego poziomu cen i dochodów,
dostępności dóbr itp.).

Podstawowe prawo popytu

orzeka, iż przy innych czynnikach nie

zmienionych wielkość zapotrzebowania na określone dobro maleje w
miarę wzrostu ceny. Mówimy, że popyt jest ujemną funkcją ceny.

Wzrost cen dóbr substytucyjnych (np. ananasy i banany, kino i
teatr, rower lub motocykl) zwiększa popyt na to dobro.
Wzrost cen dóbr komplementarnych (np. samochód i benzyna, buty
i sznurowadła, herbata i cukier) zmniejsza popyt na dane dobro.
Wzrost realnych dochodów nabywców, zwiększa popyt na tzw.
dobra normalne czyli zwykłe, a zmniejsza popyt na dobra niższego
rzędu (np. gorsze gatunki wędlin lub tanie i liche zegarki).
Liczba potencjalnych nabywców ma zasadnicze znaczenie w
kształtowaniu łącznego popytu rynkowego na poszczególne dobra.
gusty, zwyczaje i preferencje zwiększają rozmiary zapotrzebowania
przy danych dochodach i cenach.
Oczekiwania nabywców – np. spodziewając się znacznej podwyżki
cen, ludzie zwiększają zakupy danego towaru, zaś w sytuacji odwrotnej
- oczekując obniżki ceny - ograniczają bieżące zakupy.

Krzywa

popytu

Podstawowe prawo popytu orzeka, że przy innych czynnikach nie
zmienionych, wielkość zapotrzebowania na określone dobro rośnie wraz
ze spadkiem ceny, a maleje w miarę wzrostu ceny.

Funkcja popytu względem ceny Q = f(P) pokazuje, jakie ilości
towaru nabywcy skłonni są zakupić przy różnych poziomach ceny
(im niższa cena, tym większy popyt).

Krzywa popytu względem ceny ma nachylenie ujemne.

 W

teorii zachowań konsumenta

- prawo to można uzasadnić

tym, iż w miarę zwiększania nabywanej ilości dobra maleje
jego użyteczność krańcowa, tzn. dodatkowe jednostki dobra
przedstawiają coraz mniejszą wartość dla nabywcy. Stąd
cena, jaką skłonny on jest za nie zapłacić, także maleje
.

 Niższa cena przyciąga ponadto tych nabywców, których
dochody nie pozwalały na zakup dobra po wyższej cenie. Z
kolei wysoka cena skłania do zastępowania danego dobra tańszymi
substytutami.

Należy rozróżnić:

indywidualną krzywą popytu, opisującą reakcje pojedynczego
nabywcy dobra na zmiany ceny,

rynkową krzywą popytu, opisującą zależność łącznego popytu
rynkowego wszystkich nabywców dobra od poziomu ceny.

Podaż

Podaż, produkcja i zdolność produkcyjna

Rynkowa podaż

to dostępna na rynku ilość danego towaru.

Zdolności produkcyjne gospodarki, nagromadzone zapasy oraz
możliwości importowe wyznaczają maksymalną (potencjalną)
wielkość podaży.

Ilość towaru dostępna na rynku nie wyczerpuje na ogół możliwości
produkcyjnych i importowych.
Część produkcji nie trafia w ogóle na rynek

• zużycie wewnętrzne w zakładach produkcyjnych i gospodarstwach
rolnych, dobra i usługi wytwarzane na własne potrzeby w
gospodarstwach domowych, straty i ubytki, zapasy).

• część produkcji rynkowej jest eksportowana do innych krajów.

Produkcja potencjalna, czyli ewentualna możliwość produkcji.
Zdolność produkcyjna wyznacza jedynie pułap możliwości
produkcyjnych.
Stopień wykorzystania zdolności produkcyjnej, określający faktyczną
wielkość produkcji, zależy od rozmiarów popytu oraz od cen i kosztów,
kształtujących rentowność produkcji.

Pojęcie podaży

Podaż to ilość dobra oferowana do sprzedaży na rynku.

Trzy znaczenia pojęcia podaży:

• ilość dobra, jaką sprzedawcy oferują przy danej cenie (wielkość podaży
przy danej cenie);

• ilości dobra, jakie sprzedawcy oferują przy różnych poziomach ceny
(krzywa podaży względem ceny);

• ilości dobra, jakie sprzedawcy oferują przy różnych poziomach ceny i
różnych wartościach innych czynników określających wielkość podaży
(wieloczynnikowa funkcja podaży lub zbiór jednoczynnikowych funkcji
podaży o różnych argumentach - prawa postępowania dostawców).

Determinanty podaży

Główne czynniki kształtujące rozmiary podaży danego dobra to:

 zdolności produkcyjne - określone przez zasoby czynników
wytwórczych i ich wydajność;

 opłacalność (rentowność) produkcji - zależna od stosunku ceny
do kosztów produkcji i sprzedaży (poziom kosztów produkcji zależy od
cen czynników produkcji i ich wydajności);

 technika i technologia - określa wydajność czynników, poziom
kosztów produkcji oraz jakość produktu (rzutującą na cenę);

 interwencja państwa: podatki i dotacje, cła i ograniczenia
importowe, licencje i przepisy regulujące warunki produkcji i sprzedaży.

Krzywa podaży

Zależność podaży towaru od jego ceny opisuje krzywa podaży (rys).
Podstawowe prawo podaży głosi, że przy innych czynnikach stałych
wzrost ceny zachęca producentów do zwiększenia oferowanej ilości
dobra, a spadek ceny powoduje zmniejszenie oferowanej ilości.

W teorii przedsiębiorstwa uważa się, że kształt krzywej podaży
względem ceny można także objaśnić wzrostem kosztów związanych
z wytwarzaniem dodatkowych jednostek produkcji.

Przy danych zasobach niektórych czynników produkcji (zwłaszcza
środków trwałych) zwiększenie produkcji wiąże się ze wzrostem
kosztów jednostkowych. Przedsiębiorstwa oczekują więc
wyższych cen, kompensujących wzrost kosztów.

Należy rozróżnić:

• indywidualną krzywą podaży pojedynczego dostawcy towaru
(przedsiębiorstwa),

• rynkową krzywą podaży, pokazującą łączną wielkość podaży
danego towaru na rynku przy różnych poziomach ceny.

Rynkową krzywą podaży wyprowadzamy z indywidualnych
krzywych podaży poszczególnych wytwórców.

Równowaga

rynku

Pojęcie równowagi

W warunkach całkowicie wolnego rynku (tzw. konkurencji doskonałej)
żaden dostawca i żaden nabywca towaru nie ma wpływu na cenę.
Cena ustala się na rynku na takim poziomie, który zrównuje wielkość
popytu z wielkością podaży.

Rynek jest w stanie równowagi, gdy wielkość popytu równa się
wielkości podaży (D = S).

Cenę, która zapewnia zrównanie popytu z podażą, nazywamy ceną
równowagi.

Ilość towaru odpowiadającą warunkom równowagi nazywamy ilością
równoważącą.

Przy cenie wyższej od ceny równowagi (P

> P

) powstaje

nadwyżka podaży

(S > D). Sprzedawcy muszą obniżyć cenę, aby

sprzedać gromadzące się zapasy. W miarę spadku ceny nabywcy
zwiększają swe zapotrzebowanie, natomiast dostawcy zmniejszają
oferowaną ilość towaru. Cena spada tak długo, aż nastąpi zrównanie
wielkości popytu z wielkością podaży.

Przy cenie niższej od ceny równowagi (P

< P

) powstaje

nadwyżka popytu

(D > S). Pod naciskiem popytu cena wzrośnie. miarę

jak rośnie cena, zmniejsza się ilość towaru żądana przez nabywców, a
wzrasta ilość oferowana przez dostawców. Cena rośnie do poziomu, przy
którym wielkość popytu zrówna się z wielkością podaży.

Zakłócenia podaży

Procesy przywracania równowagi na wolnym rynku

przebiegają na ogół szybko

po stronie popytu, jak i po stronie podaży mogą wystąpić
usztywnienia, opóźniające przebieg dostosowań.

• obniżka ceny może okazać się niewystarczającym bodźcem do
zwiększenia popytu, jeżeli w warunkach kryzysu nadprodukcji
maleją dochody nabywców.

• wzrost ceny może okazać się niewystarczającym impulsem do
natychmiastowego zwiększenia podaży, zwłaszcza w tych
gałęziach, gdzie zdolność produkcyjna jest w pełni wykorzystana.

W krótkim okresie (np. w skali roku) podaż wielu towarów (np.
produktów rolnych, surowców kopalnych, nowych mieszkań itp.) jest
ograniczona bez względu na poziom ceny.

Przy dużych zakłóceniach przywracanie równowagi może trwać długo
i wiązać się z wysokimi kosztami społecznymi (np. ograniczanie
produkcji powoduje zwiększenie bezrobocia)

Na rynku monopolistycznym nierównowaga może być zjawiskiem
trwałym, ponieważ po stronie podaży nie działa automatyczny
mechanizm dostosowujący wielkość produkcji do rozmiarów popytu, a
cena nie kształtuje się w swobodnej grze podaży i popytu, lecz jest
arbitralnie ustalana przez producenta, będącego jedynym dostawcą.

Na rynku regulowanym przez państwo lub podlegającym innej
kontroli zewnętrznej (np. ze strony związków zawodowych) popyt, podaż
i cena nie kształtują się swobodnie. W szczególności dotyczy to cen,
które nie są giętkie i podlegają różnym usztywnieniom (np. ceny
urzędowe, ceny minimalne i maksymalne). W rezultacie niedobory lub
nadwyżki określonych towarów mogą być zjawiskiem stosunkowo
trwałym.

Zaburzenia w funkcjonowaniu rynku powodowane są przez czynniki:

 sztywność cen,

sztywność popytu lub podaży,

ograniczenia konkurencji.

Rezultatem mogą być względnie trwałe dysproporcje między popytem i
podażą (tendencja do nadprodukcji lub permanentne niedobory).

Zmiany popytu i
podaży

Przesunięcia krzywej popytu

Przyczyną przesunięć krzywej popytu (względem ceny) są zmiany
pozacenowych determinant popytu.
Przykład: zwiększenie popytu na samochody wywołane wzrostem
dochodów. Przesunięcie krzywej popytu zmienia położenie
równowagi. Towarzyszy temu ruch po krzywej podaży do nowego
punktu równowagi
Efektem wzrostu popytu (przy nie zmienionej krzywej podaży) jest
wzrost ceny równowagi, połączony ze zwiększeniem ilości towaru
sprzedawanej i nabywanej na rynku (o ile podaż towaru nie jest
całkowicie sztywna). Rezultatem spadku popytu są efekty odwrotne:
spadek ceny oraz zmniejszenie rozmiarów sprzedaży.

Przesunięcia krzywej podaży

Przyczyną przesunięć krzywej podaży (względem ceny) są
zmiany pozacenowych determinant podaży.
Przykład: zwiększenie podaży ziemniaków spowodowane obfitym
urodzajem.

Efektem wzrostu podaży (przy nie zmienionej krzywej popytu) jest
spadek ceny równowagi oraz zwiększenie ilości towaru sprzedawanej i
nabywanej na rynku (o ile popyt nie jest całkowicie sztywny).

Rezultatem spadku podaży są efekty odwrotne.

Równoczesne przesunięcia krzywych popytu i podaży

Analiza równoczesnych przesunięć krzywych popytu i podaży
nastręcza trudności, ponieważ jeden z efektów (cenowy lub ilościowy)
jest zawsze niepewny. Określenie jego kierunku wymaga porównania
skali zmian popytu i podaży.
Na przykład; w urodzajnym roku podaż pomidorów wzrasta o 10%, ale
jednocześnie - w wyniku wzrostu dochodów - wzrasta popyt o 5%.
Cena pomidorów spadnie, a ilość sprzedana wzrośnie o 5%.

Efekty przesunięć

Rynek

regulowany

Zakres i formy regulacji

Wolny rynek to rynek, na którym ceny ustalają się w wyniku
swobodnej gry popytu i podaży.

Rynek regulowany, rynek regulowany przez państwo.

Rynek monopolistyczny, na którym podaż i cena są kontrolowane
przez monopolistę

Rynek regulowany przez państwo to rynek, na którym stosowane są
następujące formy interwencji państwa:

•kontrola (regulacja) podaży,

•kontrola (regulacja) popytu,

•kontrola (regulacja) cen.

Narzędziami kontroli podaży są np.:

 licencje na produkcję określonych artykułów,

 cła i ograniczenia ilościowe importu,

 podatki i dotacje,

 przepisy administracyjne regulujące działalność gospodarczą, a
także produkcja dóbr i usług przez przedsiębiorstwa publiczne.

Narzędziem kontroli popytu są:

 podatki,

zamówienia państwowe,

 różne formy reglamentacji itp.

Kontrola cen

Kontrola cen przez państwo może przybierać jedną z następujących
postaci:
− ceny urzędowe (np. ceny energii elektrycznej, czynsze za
mieszkania kwaterunkowe),
− ceny maksymalne i minimalne.

Ceny urzędowe ustalane są w odniesieniu do dóbr i usług
powszechnego użytku, dostarczanych przez przedsiębiorstwa
publiczne lub prywatne. Ich celem jest ochrona interesów
konsumentów lub producentów bądź zapewnienie odpowiednich
dochodów budżetu państwa.
Ceny minimalne (gwarantowane) stosowane są zwłaszcza w
skupie artykułów rolnych w celu zapewnienia odpowiednich dochodów
producentom.
Ceny maksymalne mają zastosowanie w handlu detalicznym w
zakresie podstawowych produktów żywnościowych (chleb, mleko,
cukier), niektórych leków, środków higieny itp. Ich celem jest
ułatwienie dostępu do tych dóbr ludziom uboższym.

Wprowadzenie ceny minimalnej na poziomie P

powoduje

powstanie

nadwyżki podaży.

Nadwyżkę tę musi wykupić rząd po

zagwarantowanej przez siebie minimalnej cenie. Budżet państwa
poniesie w związku z tym koszty, których sumę wyraża pole Q

BA.

Jeżeli rząd odsprzeda następnie na wolnym rynku zakupioną nadwyżkę
tego produktu po nieco niższej cenie, zmniejszy to ostateczną sumę
kosztów finansowych związanych z wprowadzeniem gwarantowanej ceny.

Ustalenia maksymalnej ceny sprzedaży towaru na poziomie P

spowoduje

nadwyżkę popytu

wynosząca AB. Aby w tej sytuacji

zapewnić wszystkim konsumentom choćby ograniczoną ilość danego
produktu, rząd będzie zmuszony do zastosowania mniej lub bardziej
drastycznych metod reglamentacji zakupów.

Efekty kontroli cen mogą być odwrotne do zamierzonych.
Na przykład:

 płaca minimalna wprowadzona w imię ochrony najniżej
zarabiających, może zmniejszyć popyt na siłę roboczą, a w rezultacie
zwiększyć bezrobocie.

 czynsze maksymalne mogą spowodować zmniejszenie ilości
oferowanych do wynajmu mieszkań i w konsekwencji pogorszyć
sytuację bezdomnych.

 w warunkach niedoboru towarów, sztuczne utrzymywanie niskich cen
uruchamia :czarny rynek i łapówkarstwo; o dostępie do towaru
decyduje nie tyle pieniądz, co spryt, wpływy i znajomości.

Z drugiej strony, rządy zachowują zwykle pewien zakres kontroli cen,
która jest narzędziem polityki fiskalnej, dochodowej i socjalnej
państwa oraz środkiem pozwalającym podtrzymać mało rentowne, a
niezbędne dla społeczeństwa i gospodarki dziedziny produkcji.
Wydaje się, że żeby była stosowana z umiarem i w sposób
właściwy, tylko w przypadkach uzasadnionych ważnym
interesem społecznym.

Rynek jako

mechanizm

alokacji

Jak działa rynek?

Przez ustalanie cen dóbr i usług rynek wyznacza wielkość i strukturę
produkcji, określa:

• sposób wytwarzania (zapewniający producentowi przynajmniej
zwrot kosztów) oraz

• przeznaczenie, czyli podział produktów: trafią one do tych
nabywców, którzy akceptują daną cenę.

Poprzez ustalanie cen czynników produkcji rynek określa
rozdysponowanie zasobów między różne gałęzie gospodarki.

Mówimy, że w systemie gospodarczym opartym na rynku alokacja
zasobów oraz rozdział dóbr i usług dokonują się głównie poprzez
działanie mechanizmu rynkowego.

Nigdzie jednak mechanizm rynkowy nie jest pozostawiony sam sobie.
Wszędzie jest on korygowany i wspomagany interwencją państwa,
której zakres i formy są zróżnicowane

Zalety

Zwolennicy wolnego rynku konkurencyjnego twierdzą, że jest on
najlepszym mechanizmem alokacyjnym, ponieważ umożliwia efektywną
alokację zasobów, kierując je do dziedzin, w których są one najbardziej
wydajne.

Maksymalizuje produkcję i konsumpcję przy danych ograniczeniach
podaży (koszty) i popytu (preferencje nabywców), zapewniając
największe korzyści zarówno producentom, jak i konsumentom.

Główną zaletą systemu rynkowego, opartego na prywatnej własności,
wolności gospodarczej i konkurencji, jest efektywność.

Żaden inny system gospodarczy znany z historii świata nie zapewnił
nigdy tak spektakularnego rozwoju gospodarczego oraz wzrostu
dobrobytu, jaki w XIX i XX w. stał się udziałem społeczeństw
opierających swe życie gospodarcze na solidnych podstawach systemu
rynkowego.

Wady

Krytycy mechanizmu rynkowego, nie kwestionując jego głównych
zalet, wskazują na możliwe negatywne skutki działania wolnego
rynku, takie jak:

a) polaryzacja społeczeństwa na biednych i bogatych,
b) wysokie bezrobocie,
c) rabunkowa gospodarka zasobami naturalnymi,
d) niszczenie środowiska,
e) dysproporcje w rozwoju gospodarczym różnych gałęzi i obszarów,
utrwalanie niekorzystnej struktury produkcji (np. monokultura),
f) skłonność gospodarki do fluktuacji i zastoju.

Skutki te potęgują się, jeżeli wolna konkurencja - jak to często bywa -
przeradza się w monopol.

Aby zapobiec kumulacji negatywnych następstw wolnej gry sił
rynkowych, musi interweniować państwo. Zakres i formy ingerencji
państwa w życie gospodarcze są jednak przedmiotem sporów
(ekonomicznych i politycznych).

Podsumowanie

1. Istotą rynku są transakcje kupna - sprzedaży, dokonywane między
dostawcami i nabywcami towaru. Towarem nazywamy dobro
przeznaczone do wymiany.
2. Wolny rynek to taki rynek, na którym żaden dostawca ani nabywca
nie ma istotnego wpływu na cenę towaru. Na wolnym rynku cena
kształtuje się w zależności od popytu i podaży. Ceny kierują decyzjami
nabywców i dostawców.
3. Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić. Podaż to ilość
dobra oferowana do sprzedaży na rynku. Przy innych czynnikach
niezmiennych popyt jest malejącą funkcją ceny, a podaż rosnącą funkcją
ceny.
4. Rynek jest w równowadze, gdy popyt równa się podaży. Cenę, która
zapewnia zrównanie popytu z podażą, nazywamy ceną równowagi. Na
wolnym rynku działa mechanizm samoczynnie przywracający
równowagę.
5. Zmiany zachodzące na rynku ilustrują przesunięcia krzywych
popytu i podaży. Przyczyną takich przesunięć są zmiany czynników
określających wielkość popytu i podaży. Przesunięcie krzywej popytu w
prawo prowadzi do wzrostu ceny i wzrostu sprzedawanej ilości.
Przesunięcie krzywej podaży w prawo prowadzi do spadku ceny i
wzrostu sprzedawanej ilości.

6. Rynek regulowany to rynek kontrolowany przez państwo. Rynek
monopolistyczny to rynek kontrolowany przez monopolistę.
7. Kontrola cen przez państwo może polegać na wprowadzeniu cen
urzędowych, cen minimalnych lub cen maksymalnych na niektóre
towary. Ustanowienie takich cen powoduje zazwyczaj nadwyżkę popytu
lub nadwyżkę podaży.
8. W gospodarce rynkowej mechanizm rynkowy kształtuje alokację
zasobów, towarów i dochodów. Odchylenia od doskonałej konkurencji
sprawiają, że alokacja ta nie zawsze jest prawidłowa. Dlatego
mechanizm rynkowy jest korygowany i wspierany przez interwencję
państwa.

Badanie zmian

zachodzących na

rynku

Elastyczność cenowa popytu

Definicja
Miara reakcji popytu na zmiany ceny danego dobra: stosunek względnej
(procentowej) zmiany wielkości popytu na dane dobro do względnej
(procentowej) zmiany jego ceny. Odpowiada na pytanie, o ile % wzrośnie
lub zmaleje wielkość popytu w rezultacie 1% zmiany ceny.

Wzór:

Wartości liczbowe
Ponieważ popyt jest na ogół ujemną funkcją ceny (podstawowe prawo
popytu), zatem regułą jest ujemna wartość cenowej elastyczności popytu,
tj. ε < 0.
Wyjątek stanowią np. niektóre relatywnie tanie dobra podstawowe,
zwłaszcza najtańsze rodzaje żywności (ziemniaki) na które popyt może
wzrastać pomimo (i na skutek) wzrostu ich ceny. Dlatego, że uszczuplone
realne dochody uboższych warstw ludności powodują zmniejszenie
spożycia lepszych gatunków żywności i kompensowanie tego ubytku
zwiększoną konsumpcją niższych gatunków żywności, które pomimo że
zdrożały, pozostają tańsze.
Jest to tzw. paradoks Giffena.

Wyróżnia się następujące wartości graniczne oraz przedziały wartości ε:
ε = 0 elastyczność zerowa - popyt sztywny
ε < 1 elastyczność niska - popyt nieelastyczny
ε = 1 elastyczność równa jedności
ε > 1 elastyczność wysoka - popyt elastyczny
ε = ∞ elastyczność nieskończenie wielka - popyt doskonale elastyczny

Determinanty cenowej elastyczności popytu

Wartość liczbowa cenowej elastyczności popytu zależy od takich
czynników jak:

poziom ceny - Przy niskiej cenie określona zmiana ceny, np.
podwyżka ceny o 5%, powoduje na ogół słabszą reakcję nabywców niż
analogiczna podwyżka przy wysokiej już cenie.

 wysokość dochodu- Ludzie ubożsi na ogół silniej reagują na zmiany
ceny, zwłaszcza dóbr droższych i zaspokajających potrzeby wyższego
rzędu (mniej nieodzowne).

dostępność substytutów -Dostępność bliskich substytutów (o
niewygórowanej cenie) zwiększa wrażliwość nabywców na podwyżkę
ceny danego dobra.

gusty nabywców -Przywiązanie do konsumpcji określonych dóbr
zmniejsza reakcję na podwyżkę ceny. Reakcja na określoną zmianę ceny
jest po części kwestią indywidualnych gustów oraz takich czynników jak
prestiż czy moda.

rodzaj dobra -Popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny na
zmiany cen aniżeli popyt na dobro luksusowe.

 szerokość kategorii dobra – np. popyt na owoce jest mniej
elastyczny niż popyt na konkretny gatunek owoców, gdyż w obrębie
szerszej grupy towarowej istnieją większe możliwości wyboru
(substytucji).

długość okresu -reakcja popytu na zaistniałą zmianę ceny jest
pełniejsza niż w okresie krótkim (możliwość pełniejszego dostosowania
się nabywców do zmienionej ceny - np. przez wykorzystanie
substytutów).

Reakcja wielkości popytu na zmianę poziomu realnego dochodu nabywcy
(lub nabywców) dobra.

Funkcja obrazująca zależność popytu od dochodu jest dla:

 dóbr zwykłych (normalnych) dodatnia (tj. rosnąca), a dla

 dóbr niższego rzędu - ujemna (tj. malejąca).

Toteż:
η > 0 dla dóbr zwykłych,
η < 0 dla dóbr niższego rzędu.

Wśród dóbr zwykłych możemy wyróżnić:

− dobra wyższego rzędu (luksusowe): η > 1,
− dobra pierwszej potrzeby (podstawowe): η < 1.

η -eta

Analizy i

prognozy

popytu

Badania rynku

Podręczniki marketingu zapoznają nas z różnymi metodami badań
ukierunkowanych na promocję nowych produktów i umocnienie pozycji
rynkowej firmy, w tym z tajnikami bezpośrednich:

 badań opinii klientów poprzez:

 wywiady,

sondaże i

badania ankietowe.

Ważnym elementem rozpoznania rynku jest:

 analiza i prognoza popytu na wyroby lub usługi
przedsiębiorstwa. Punktem wyjścia powinna być zawsze dokładna
analiza dotychczasowego kształtowania się popytu.

Dynamika sprzedaży

Analizując kształtowanie się wielkości sprzedaży w dłuższym okresie
(np. w poszczególnych kwartałach okresu obejmującego 10 lat), należy
odróżnić cztery podstawowe elementy dynamiki:

zmiany nieregularne,

wahania sezonowe,

wahania koniunkturalne,

tendencję rozwojową, czyli trend.