PROCESY ZARZĄDZANIA FINANSAMI

JEDNOSTKI SAMORZĄDU

TERYTORIALNEGO

Instrumenty zarządzania

finansami JST



planowanie finansowe, w tym planowanie

budżetowe



rachunkowość finansowa, w tym rachunkowość

budżetowa



sprawozdawczość

finansowa,

w

tym

sprawozdawczość budżetowa



analiza finansowa, w tym analiza budżetowa



kontrola finansowa, w tym kontrola budżetowa

Istota planowania

finansowego

o

Planowanie finansowe stanowi proces określania
efektów finansowych planowanej działalności oraz
porównywania i uzgadniania potrzeb finansowych z
odpowiednimi zasobami finansowymi.

o

Planowanie finansowe określa realne możliwości
realizacji zadań JST, weryfikuje je i pozwala na
dostosowanie ich do zasobów finansowych, jakim
będzie dysponowała JST.

o

Przedmiotem planowania finansowego są stosunki
finansowe JST z innymi podmiotami (kontrahentami,
bankami, ubezpieczycielami, podatnikami, Skarbem
Państwa).

Etapy planowania

finansowego

Etapy planowania finansowego:



analiza

związków

i

zależności

między

rzeczowymi

i

finansowymi

aspektami

dostępnych wariantów działania (co najmniej
trzy warianty działania, tj. optymistyczny,
stabilny i pesymistyczny),



przewidywanie

przyszłych

konsekwencji

teraźniejszych decyzji w celu ograniczenia
niepewności,



wybór poszczególnych wariantów działań,



kontrola przebiegu procesów gospodarczych,



ocena stopnia realizacji planowanych efektów.

Rodzaje planowania

finansowego



Planowanie krótkoterminowe obejmuje okres
jednego roku i związane jest z przygotowaniem
budżetu JST na nadchodzący rok budżetowy.



Planowanie średnioterminowe obejmuje okres
powyżej 1 roku do trzech lat. Planowanie to ma na
celu rozpoznanie przyszłych problemów, które
wystąpią w związku z przygotowaniem budżetu na
kolejny rok budżetowy (np. problem równoważenia
budżetu JST).



Planowanie

długoterminowe

obejmuje

okres

powyżej 5 lat. Opracowywana jest strategia
rozwoju JST, a następnie określane są cele,
priorytety i bieżąca sytuacja JST oraz czynniki
mające na nią wpływ w przyszłości.

Planowanie długoterminowe

W planowaniu długoterminowym określa się opcje

(warianty), a w trakcie dokonywania ich wyboru
powinny być brane pod uwagę następujące
aspekty:



poziom osiągnięcia celów,



wpływ na odbiorców usług komunalnych,



wpływ na pracowników zatrudnionych przez JST
lub na pracowników jednostek organizacyjnych
JST,



poziom ponoszonych kosztów,



implikacje prawne,



przyjęte horyzonty czasowe,



stopień ryzyka realizacji wybranej opcji (wariantu).

Wieloletnia prognoza

finansowa



Organ wykonawczy przygotowuje projekt uchwały w sprawie

wieloletniej prognozy finansowej (WPF) lub jej zmian, a organ

stanowiący uchwala ją nie później niż uchwałę budżetową



WPF obejmuje okres roku budżetowego oraz co najmniej

trzech kolejnych lat.



WPF powinna być realistyczna i określać: dochody i wydatki

bieżące oraz majątkowe budżetu JST, wynik budżetu JST,

przeznaczenie nadwyżki albo sposób sfinansowani deficytu,

przychody i rozchody budżetu JST, kwotę długu JST oraz

sposób sfinansowania spłaty długu, objaśnienia przyjętych

wartości.



Wartości przyjęte w WPF i w budżecie JST powinny być

zgodne co najmniej w zakresie wyniku budżetu i związanych z

nim kwot przychodów i rozchodów oraz długu JST.

Istota i funkcje

rachunkowości finansowej JST

1/2

Rachunkowość finansowa stanowi całościowy i zwarty

system ciągłego oraz systematycznego gromadzenia i
rejestracji,

klasyfikacji

i

przetwarzania

danych

dotyczących transakcji pieniężnych i ich rezultatów
finansowych, oraz interpretacji tych wyników.

Rachunkowość finansowa spełnia funkcję informacyjno-

kontrolną i planistyczną, gdyż dostarcza informacji
niezbędnych

do

podejmowania

decyzji

i

przeprowadzenia kontroli o finansowej stronie działań
podejmowanych przez władze samorządowe oraz o
sposobie, w jaki wykorzystywane są środki finansowe
JST, co ma wpływ na: płynność finansową budżetu JST,
efektywne wykorzystanie aktywów JST, koszty, ceny i
rodzaje dostarczanych usług komunalnych.

Istota i funkcje

rachunkowości finansowej JST

2/2

Rachunkowość

finansowa

dostarcza

informacji

użytkownikom:

o

wewnętrznym - osobom odpowiedzialnym za procesy
planowania, organizowania, realizowania, kontroli
zadań,

o

zewnętrznym – mieszkańcom JST, kredytodawcom,
kontrahentom dostarczającym dóbr i świadczącym
usługi na zamówienie JST,

o

wewnętrzno-zewnętrznym - podmiotom sprawującym
kontrolę/nadzór nad działalnością JST (parlament,
premier, wojewoda, NIK, RIO, Minister Finansów -
rozporządzenia).

Celem rachunkowości budżetowej jest ustalenie wyniku

wykonania budżetu pod względem kasowym w zakresie
faktycznie kasowo wykonanych dochodów i wydatków.

Metody rachunkowości w JST

Rachunkowość finansowa może być prowadzona 3 metodami.

o

Kasową - operacje księgowane są w momencie, gdy dokonany
zostanie wydatek i otrzymany zostanie dochód. Stosując
metodę kasową JST sporządza sprawozdania budżetowe z
dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów.

o

Memoriałową - dochody i wydatki księgowane są w momencie
naliczenia obciążenia, a nie w momencie przyjęcia lub
wydatkowania środków pieniężnych (bilans JST).

o

Komisową - pokazuje poziom zrealizowanych wydatków oraz
pokazuje w odniesieniu do jakiej części budżetu podjęto już
zobowiązania. Dochody są księgowane tak jak w metodzie
memoriałowej tzn. w momencie wystawienia faktury,
natomiast koszty w momencie wystawienia zlecenia tzn.
przed otrzymaniem faktury (metoda nie stosowana w JST).

Rodzaje sprawozdawczości

JST

1.

Sprawozdawczość finansowa jest częścią składową
rachunkowości

finansowej.

Sprawozdawczość

ta

związana jest z gospodarowaniem środkami publicznymi
i majątkiem przez JST oraz źródłami finansowania tego
majątku (bilans).

2.

Sprawozdawczość

budżetowa

dostarcza

danych

liczbowych

o

procesie

wykonywania

budżetu

(sprawozdania budżetowe oparte są na klasyfikacji
budżetowej). Sprawozdawczość ta dostarcza danych
liczbowych

niezbędnych

do

analizy,

kontroli

i

planowania oraz pokazuje przebieg gromadzenia
dochodów

i

finansowania

zadań

JST,

a

także

odzwierciedla wykonanie ustalonych w budżecie zadań.

3.

Sprawozdawczość opisowa – prowadzona w celu
zapewnienia wszystkim radnym dostępu do treści
sporządzanych przez JST sprawozdań.

Rodzaje sprawozdań

budżetowych JST

1/2

JST sporządzają następujące sprawozdania finansowe:



miesięczne/roczne sprawozdania z wykonania planu
dochodów budżetowych,



miesięczne/roczne sprawozdania z wykonania planu
wydatków budżetowych,



kwartalne sprawozdanie o nadwyżce/deficycie,



kwartalne sprawozdanie o stanie zobowiązań według
tytułów dłużnych oraz poręczeń i gwarancji,



kwartalne sprawozdanie o stanie należności i
wybranych aktywów finansowych,



kwartalne

sprawozdanie

z

wykonania

planu

dochodów związanych z realizacją zadań z zakresu
administracji rządowej oraz innych zadań zleconych,

Rodzaje sprawozdań

budżetowych JST

2/2



kwartalne sprawozdanie o dotacjach, wydatkach
związanych z wykonywaniem zadań z zakresu
administracji rządowej oraz innych zadań zleconych
JST ustawami,



półroczne/roczne sprawozdanie z wykonania planów
finansowych samorządowych zakładów budżetowych, i
jednostek budżetowych,



półroczne/roczne

sprawozdanie

z

dochodów

podatkowych gminy i miasta na prawach powiatu,



roczne sprawozdanie o stanie środków na rachunkach
bankowych JST,



roczne

uzupełniające

sprawozdanie

o

stanie

zobowiązań według tytułów dłużnych,



roczne uzupełniające sprawozdanie o stanie należności.

Obieg sprawozdań

budżetowych JST

Regionalne Izby Obrachunkowe

Organ wykonawczy

JST

Urzędy skarbowe

Ministerstwo Finansów

Samorządowe jednostki budżetowe
Samorządowe zakłady budżetowe
Pozostałe jednostki

Istota i funkcje analizy

finansowej

Analiza finansowa to analiza sprawozdań finansowych

sporządzanych przez JST.

Analiza sprawozdań pomaga w ocenie i wyciąganiu

wniosków wynikających z danych, które dostarcza
rachunkowość

finansowa.

Funkcje analizy finansowej:

o

dostarcza

niezbędnych

materiałów

do

kierowania

gospodarką finansową,

o

umożliwia

wykrycie

nieprawidłowości,

które

mogą

powstać w toku wykonywania planów finansowych w
zakresie realizacji dochodów i dokonywania wydatków,

o

dostarcza informacji niezbędnych do sporządzenia
budżetu na następny rok,

o

dostarcza materiałów, które wykorzystywane są do
przeprowadzenia kontroli finansowej.

Rodzaje analizy finansowej

1/2

Ze względu na zakres przedmiotowy i czasowy wyróżnia się

analizę:

o

bieżącą (operatywną) opartą na bieżącej ewidencji lub na
krótkookresowych sprawozdaniach

o

problemową - dotyczącą zagadnień uważanych za
najważniejsze lub za najtrudniejsze dla JST

o

roczną opartą na sprawozdaniach rocznych; umożliwia
ocenę stanu oraz wyników na koniec roku.

Ze względu na horyzont czasowy wyróżnia się analizę:

o

ex post (analiza retrospektywna) - bada zdarzenia które
miały miejsce w przeszłości

o

ex ante (prospektywna, antycypacyjna) - bada okresy
przyszłe

Ze względu na kryterium przeznaczenia analizy można

wyróżnić analizę wewnętrzną i zewnętrzną.

Rodzaje analizy finansowej

2/2

1.

Według kryterium szczegółowości i zakresu
prowadzonych badań wyróżnia się analizę ogólo-
całościową i analizy odcinkowo-szczegółowe.

2.

Analiza

przestrzenna

polega

na

ustaleniu

przyczyn

i

różnic

między

np.

kosztami

jednostkowymi wykonania zadania; analiza ta jest
związana ze stosowaniem budżetu zadaniowego.

3.

Analiza korzyści i kosztów pomaga w podjęciu
decyzji o realizacji danego przedsięwzięcia;
polega ona na zestawieniu kosztów oraz korzyści
związanych

z

realizacją

danego

zadania

(przedsięwzięcia).

4.

Analiza budżetowa to rodzaj analizy finansowej;
polega ona na analizie wykonania budżetu JST.

Istota i funkcje kontroli

finansowej

Kontrola finansowa to jeden ze środków działania

zmierzających do ustalenia zgodności między stanem
rzeczywistym (wykonaniem) a stanem obowiązującym
(wyznaczeniem)

w

dziedzinie

finansów;

ujęcie

dynamiczne (strumienie pieniądza) i statyczne (zasoby
pieniądza).

Kontrola

finansowa

pomaga

w

opracowaniu

przyszłych planów finansowych i w kształtowaniu
zależności pomiędzy poziomem wykorzystanych
zasobów a rezultatami prowadzonych działań.

Kontrola budżetowa jest jednym z rodzajów kontroli

finansowej. Przeprowadzana jest kontrola bieżąca,
półroczna i roczna wykonania budżetu.

Rodzaje kontroli finansowej

Kryteria kontroli: legalność, gospodarność,

rzetelność,

celowość,

przy

czym

dominującym jest kryterium legalności.

Kontrolę dzielimy na kontrolę:



wewnętrzną - wykonywana jest przez organy i
jednostki znajdujące się wewnątrz struktury
organizacyjnej JST,



zewnętrzną - sprawowana jest przez odrębne
i niezależne organy kontroli.

Kontrolę według okresu, którego ona dotyczy

można podzielić na bieżącą (miesięczną,
kwartalną), półroczną i roczną.

Organy kontroli finansowej

Organy

kontroli

Gmina

Powiat

Województwo

wewnętrzn

ej

Rada

gminy
Komisja

rewizyjna
Skarbnik

gminy

Rada

powiatu
Komisja

rewizyjn

a
Skarbni

k

powiatu

Sejmik

województwa
Komisja

rewizyjna
Skarbnik

województwa

zewnętrzn

ej

Regionalna Izba Obrachunkowa
Najwyższa Izba Kontroli