

Procesy integracyjne zachodzące w ciągu ostatniego

półwiecza na zachodzie Europy doprowadziły do

przekształcenia tej części kontynentu w światową

potęgę gospodarczą. Formą organizacyjną tej potęgi

jest Unia Europejska, której traktat założycielski

nadał formę trzyfilarowej konstrukcji:



filar pierwszy (wspólnotowy) obejmuje głównie sferę

gospodarczą,



filar drugi - Wspólną Politykę Zagraniczną i

Bezpieczeństwa,



filaru trzeciego wchodzą współpraca policji i sądów

w sprawach karnych.



Spośród wszystkich sfer aktywności UE, najmniej

rozwinięta była dotychczas działalność w zakresie

polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Doszło do

swoistego paradoksu, posługując się słowami

prezydenta Francji Francois Mitterranda, że

„gigant gospodarczy" jawił się jako „polityczny

karzeł". Bezpieczeństwo Europy Zachodniej po II

wojnie światowej było nierozerwalnie związane z

Sojuszem Północnoatlantyckim, powołanym

Traktatem Północnoatlantyckim, podpisanym 4

kwietnia 1949 r. w Waszyngtonie. W ramach Sojuszu

podejmowano decyzje polityczne i wojskowe

dotyczące bezpieczeństwa w Europie, ale również w

całym świecie.



Unia Zachodnioeuropejska (UZE), która powstała

na mocy Traktatu Brukselskiego 17 marca 1948 r.

(zmienionego w 1954 r.), nie uzyskała podobnego

znaczenia ze względu na jej instytucjonalne i

operacyjne podporządkowanie strukturom

Sojuszu. „Zimna wojna" skupiała państwa

zachodnioeuropejskie wokół ich amerykańskiego

sojusznika i nie zachęcała do podejmowania

działań na własną rękę. Lata dziewięćdziesiąte XX

wieku przyniosły ogromne zmiany w stosunkach

międzynarodowych i zaowocowały między innymi

nowym postrzeganiem bezpieczeństwa

europejskiego.



Rozpad Związku Radzieckiego i związanego z nim

bloku państw wyeliminował w praktyce groźbę

zmasowanego ataku na wszystkich frontach

europejskich NATO. Konflikt zbrojny w skali

globalnej stał się z końcem „zimnej wojny" mało

prawdopodobny, a większego znaczenia nabrały

konflikty lokalne. Rozpad Jugosławii stał się

przyczyną wybuchu konfliktów, które mogły grozić

destabilizacją całej Europy. Jeszcze inny problem

stanowiło zjednoczenie Niemiec. Niektórzy

członkowie Wspólnot obawiali się, iż dążyć będą one

do odgrywania większej roli w polityce

międzynarodowej, szczególnie w Europie Środkowej.



Zapobiec temu miało ściślejsze ich związanie z

konstrukcją europejską. Uwarunkowania te stały się

impulsem do dyskusji we Wspólnocie Europejskiej nad

ustanowieniem unii politycznej, która doprowadziła do

powołania Unii Europejskiej ze Wspólną Polityką

Zagraniczną i Bezpieczeństwa jako jednym z jej

filarów. W Traktacie o Unii Europejskiej (podpisanym

w Maastricht 7 lutego 1992 r.) stwierdzono, że:

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa

obejmuje wszystkie te kwestie, które są związane

z bezpieczeństwem Unii Europejskiej łącznie z

docelowym określeniem wspólnej polityki

obronnej, która mogłaby z czasem prowadzić do

wspólnej obrony.



Jako instytucję odpowiedzialną za

realizację polityki bezpieczeństwa

UE wyznaczono Unię

Zachodnioeuropejską, nazwaną

„integralną częścią rozwoju Unii

Europejskiej".

Członkowie UE zdefiniowali podstawowe cele Wspólnej

Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, którymi są:



ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i

niezależności państw członkowskich;



umacnianie bezpieczeństwa Unii Europejskiej i

poszczególnych jej członków;



umacnianie bezpieczeństwa kontynentu i wspieranie

współpracy międzynarodowej;



ugruntowanie i rozwijanie demokracji i rządów prawa

oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych

wolności obywatelskich.



państwa europejskie chcą zajmować wspólne stanowisko

w sprawach światowej polityki, a umacniając tożsamość

na arenie międzynarodowej zwiększać swoją rolę w

sferze bezpieczeństwa.



Traktat o Unii Europejskiej nie spełnił oczekiwań

awangardy wspólnej europejskiej obrony. Nie

wyposażył wspólnej polityki bezpieczeństwa w

niezbędne do jej prowadzenia instrumenty,

szczególnie dotyczące podejmowania decyzji

operacyjnych i organu wykonawczego. Kolejne

zmiany w kształcie polityki zagranicznej i

bezpieczeństwa przyniósł Traktat Amsterdamski

modyfikujący Traktat o Unii Europejskiej. Traktat

Amsterdamski wprowadził nową jakość do

europejskiej polityki bezpieczeństwa - włączył

zadania humanitarne, ratownicze, utrzymywania i

przywracania pokoju oraz zarządzania kryzysami,

czyli tzw. misje petersberskie (będące dotąd w

gestii UZE) do Traktatu o Unii Europejskiej.



Ponadto, ustanowiono funkcję Wysokiego

Przedstawiciela do Spraw Wspólnej Polityki

Zagranicznej i Bezpieczeństwa, którym został

Sekretarz Generalny Rady Unii Europejskiej.



W sprawach tych pomaga on Radzie i ma swój

udział w formułowaniu i realizacji decyzji

politycznych, a w niektórych przypadkach

prowadzi samodzielnie dialog polityczny z

podmiotami trzecimi.



Pierwszym Wysokim Przedstawicielem został

były Sekretarz Generalny NATO, Javier Solana.



Zadania w ramach II filaru, UE pragnie rozwijać w

oparciu o instrumenty, jakimi są:

-

wspólne strategie - określane przez organ

nadrzędny Unii, a więc Radę Europejską na

podstawie zaleceń Rady UE. Dotyczą one dziedzin

szczególnie ważnych w stosunkach zewnętrznych.

Każda z nich określa cel, czas trwania oraz środki

przeznaczone na ich realizację. Pierwsza wspólna

strategia przyjęta w czerwcu 1999 dotyczyła

stosunków z Rosją;

-

wspólne stanowiska - wyraża je, w postaci opinii,

Rada UE. Mogą one dotyczyć konkretnych sfer

działalności poszczególnych państw, napięć czy

kryzysów międzynarodowych;



wspólne działania - także należą do kompetencji Rady.

Każde z nich posiada określone cele, zakres, środki

przeznaczone na realizację, czas trwania oraz inne

szczegółowe warunki. Instrument ten był często stosowany

podczas kryzysów i konfliktów w b. Jugosławii;



deklaracje - są formą publicznych oświadczeń dotyczących

stanowiska UE wobec różnych państw, zjawisk i wydarzeń.

Jest to instrument o charakterze pomocniczym,

pozwalający na szybką reakcję. Tradycyjnie deklaracje

publikowane są po zakończeniu każdego szczytu Unii. Rada

może wydawać deklaracje dotyczące spraw będących

przedmiotem jej obrad. Przyjmują one wówczas formę

Deklaracji Unii Europejskiej.

W przypadku, gdy Rada nie

obraduje, deklaracje w imieniu Unii Europejskiej ogłasza

państwo sprawujące przewodnictwo. Ze względu na wzrost

aktywności zewnętrznej UE, liczba deklaracji stale rośnie.



W Traktacie o Unii Europejskiej z Maastricht i Amsterdamu

pominięte zostały kwestie wyposażenia UE w zdolności

wojskowe. Francuskim i niemieckim projektom rozwoju

unijnych sił zbrojnych sprzeciwiały się głównie Wielka

Brytania oraz państwa neutralne: Austria, Finlandia,

Irlandia i Szwecja. Do zbliżenia stanowisk państw

członkowskich na temat przyszłości obrony UE doszło

w 1998 roku. Przełom stanowiła inicjatywa premiera

Wielkiej Brytanii Tony Blaira dotycząca ponownego

przemyślenia problematyki bezpieczeństwa europejskiego,

przedstawiona podczas nieformalnego szczytu UE w

październiku 1998 r. Zmiany w brytyjskim stanowisku

dowiodła podpisana 4 grudnia 1998 r. w Saint-Malo

„Deklaracja w sprawie obrony europejskiej", w której

prezydent Francji Jacques Chirac i premier Wielkiej Brytanii

Tony Blair oświadczyli między innymi, że Unia Europejska

powinna rozwijać „samodzielne zdolności wojskowe".



W konsekwencji państwa UE przystąpiły do

budowania, w ramach WPZiB - Wspólnej

Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony,

w skrócie CESDP (Common European Security

and Defence Policy). Szczegółowe

postanowienia przyjęto podczas posiedzeń

Rady Europejskiej w Kolonii (3-4 czerwca

1999 r.), Helsinkach (10-11 grudnia 1999 r.) i

Nicei (7 - 9 grudnia 2000 r.). Efektem tych

spotkań było powołanie struktur politycznej

kontroli i strategicznego kierownictwa

operacji antykryzysowych oraz tworzonych sił

szybkiego reagowania Unii Europejskiej.



W Traktacie z Nicei zmieniającym Traktat o Unii

Europejskiej, zaznaczono, że na razie Wspólna

Polityka Bezpieczeństwa i Obrony ogranicza się do

działań antykryzysowych, jednak nie wykluczono

dalszego rozwoju współpracy obronnej państw

członkowskich UE. Z dniem l lipca 2001 r. misje

petersberskie UZE przejęła całkowicie UE, a

przewidywane zaangażowanie wojskowe państw

europejskich zdefiniowano w programie

Europejskiego Celu Zasadniczego (European

Headline Goal). Mówi się w nim o możliwości

powołania do operacji antykryzysowej sił liczących do

60 000 żołnierzy, w ciągu 60 dni od przyjęcia decyzji

politycznej w tej sprawie.



W przyjętej w listopadzie 2000 r. Deklaracji zdolności

wojskowych UE zawarto zgłoszone przez

poszczególne państwa udziały w Katalogu sił UE. 22

stycznia 2001 r. Rada Unii Europejskiej podjęła

decyzję o przekształceniu tymczasowych struktur

odpowiedzialnych za koordynację działań i misji

antykryzysowych w ciała stałe. Są to: Komitet

Polityczny i Bezpieczeństwa, Komitet Wojskowy i

Sztab Wojskowy Unii Europejskiej. Obok prac nad

rozwojem sił antykryzysowych Unii Europejskiej,

państwa członkowskie podejmowały starania na rzecz

możliwości wykorzystywania sił i środków NATO dla

operacji prowadzonych pod auspicjami UE.



Rozwój Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwa

i Obrony został zaakceptowany podczas

Waszyngońskiego szczytu Sojuszu w

pięćdziesiątą rocznicę utworzenia NATO (23-24

kwietnia 1999 r.). Szefowie państw i rządów

NATO przyjęli do wiadomości zdecydowane

stanowisko UE w sprawie prowadzenia

autonomicznych akcji wojskowych w sytuacjach,

kiedy Sojusz jako całość nie byłby zaangażowany

oraz poparli potrzebę wzmocnienia europejskich

zdolności operacyjnych. Zgodzono się zapewnić

państwom UE stały dostęp do zasobów NATO

dla prowadzenia takich akcji.



Podkreślając trwałość więzi Sojuszu

Północnoatlantyckiego, poparto działania zmierzające

do wzmocnienia obronnego wymiaru Unii

Europejskiej. Podstawą dla dalszej formalnej

współpracy obu organizacji oraz stałego dostępu UE

do planowania operacyjnego NATO stały się decyzje

Rady Europejskiej z Kopenhagi i Rady

Północnoatlantyckiej (NAĆ) z 13 grudnia 2002 r.,

potwierdzone Wspólną Deklaracją UE i NATO

odnośnie ESDP podpisaną 16 grudnia 2002 r. Dzięki

rozwojowi własnych zdolności wojskowych oraz

możliwości wykorzystywania zasobów NATO, Unia

Europejska będzie gotowa do samodzielnego

prowadzenia misji pokojowych.



Stanowisko Rzeczpospolitej Polskiej Z chwilą

wejścia Polski do Unii Europejskiej staniemy się

„współkonstruktorami" Wspólnej Polityki

Bezpieczeństwa i Obrony. W okresie

kandydowania do Unii Europejskiej władze

Rzeczpospolitej Polskiej w zasadzie pozytywnie

wypowiadały się na temat rozwoju europejskich sił

antykryzysowych. W Strategii bezpieczeństwa

Rzeczypospolitej Polskiej (przyjętej na posiedzeniu

Rady Ministrów w dniu 4 stycznia 2000 r.) uznano

rozwój unijnych struktur polityczno--wojskowych

za drugi, obok Sojuszu Północnoatlantyckiego,

filar bezpieczeństwa państwa.



Znalazło to swoje odzwierciedlenie w dwudziestym

siódmym (spośród 31) rozdziale negocjacji

akcesyjnych - Wspólna Polityka Zagraniczna i

Bezpieczeństwa, które rozpoczęto 29 października

1998 roku, a zamknięto 6 kwietnia 2000 r. Polska

chce uczestniczyć w kształtowaniu Wspólnej Polityki

Zagranicznej i Bezpieczeństwa i zadeklarowała

udział polskich żołnierzy w siłach antykryzysowych

Unii Europejskiej. W formułowaniu odpowiedzi na

wiele z pytań o przyszłość europejskiej polityki

bezpieczeństwa i obrony Polska będzie mogła

współuczestniczyć, kiedy znajdzie się w gronie

państw członkowskich UE.