WZROST I ROZWÓJ U
BYDŁA

Dr inż. Dorota Dec

WZROST



– proces prowadzący do zwiększenia masy
ciał, powiększenie wymiarów i liczby komórek,
jest skutkiem przemian metabolicznych.



Uzależniony od czynników środowiskowych i
genotypu.



Na wzrost wpływa głównie żywienie i wiek
oraz różnica w konstytucji i rasa.



Wzrost całkowicie zakończony jest w wieku 5
lat. Procesy wzrostowe zależą od hormonów,
dobre funkcjonowanie przysadki, tarczycy,
nadnerczy.

Przysadka mózgowa wydziela
substancje:



hormon wzrostu- pozytywny wpływ na

budowę kości;



hormon tyreotropowy- reguluje funkcje

tarczycy



hormon adrenokortykotropowy- wpływa

pozytywnie na przemianę węglowodanów.



Męski i żeński hormon- testosteron ma

wpływ na wzrost mięśni, ich rozwój;

Kastrowane buhajki- przerwany proces

wydzielania testosteronu, tendencja do

odkłania tłuszczu.

ROZWÓJ - zmiany jakościowe
zachodzące od momentu
zapłodnienia komórki jajowej do
osiągnięcia dojrzałości fizycznej.



Podstawą wzrostu jest powiększenie

komórek- hipertrofia oraz zwiększenie ilości

komórek- hiperplazja.



W ontogenezie 2 procesy wzrostu i rozwoju:



EMRIONALNY – trwa od momentu powstania

zygoty do urodzenia;



POSTEMBRIONALNY- od urodzenia przez

osiągnięcie dojrzałości płciowej i rozpłodowej

do wieku starczego i śmierci.

EMBRIONALNY
Wyróżniamy 3 etapy:



1- rozwój zarodkowy – trwa do 35 dnia, wtedy

długość ciemieniowo ogonowa wynosi 1,5 cm,

masa 600 mg;



2- rozwój przedpłodowy – inaczej

późnozarodkowy; traw do 2 miesiąca; zanikają

narządy przejściowe wytworzone w okresie

zarodkowym: łuki skrzelowe, komplikuje się

budowa mózgowia, układ rozrodczy. Pod koniec

tego okresu można rozpoznać płeć, rozwija się

szkielet( chrzęstny i kostniejący), rozwijają się

mięśnie, rosną kończyny, na skórze brzucha

zawiązki gruczołów mlekowych. Na końcu

przyjmują formę podobną do bydła. Zwiększa

się masa zarodka 40- krotnie, w 60 dniu 16,5 g.



3- rozwój płodowy- od końca 2 miesiąca do

urodzenia(280 dni). We wczesnym kresie

płodowym różnicuje się ośrodkowy i

obwodowy układ nerwowy, szkielet, mięśnie.

Zarodek rośnie bardzo szybko ciężar

wzrasta, jest 3000 razy dłuższy- 1 m

długości ciemieniowo- ogonowej, przeciętnie

35-40 kg. W 3 miesiącu wykształca się

łożysko, które funkcjonuje do porodu.

Żywienie krowy w okresie przedporodowym

nie obciąża krowy, nie wskazane obfite

żywienie. Bardzo ważne aby pasze były

bardzo dobrej jakości, zawierały dużo

składników mineralnych i witamin.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST
I ROZWÓJ EMBRIONALNY:



genotyp;



wewnętrzne środowisko matki, z
którym wiąże się wielkość łożyska i
możliwość odżywiania embrionu.
Wielkość matki krowy na większy
wpływ na wzrost zarodka niż ojca;



wiek matki – pierwsze wycielenie,
cielęta są lżejsze niż przy kolejnych;



OKRESY ROZWOJU



noworodkowy



przejściowy



dojrzewania do rozrodu



pełnego rozwoju czynnościowego

OKRES NOWORODKOWY



Karmienie mlekiem trwa 3-4 tygodnie.
Zwierzę nabywa cech, które pozwalają
na przystosowanie się do środowiska. Po
3-4 tygodniach noworodek uniezależnia
się od matki. W pierwszych 6 dniach
pokarmem jest tylko siara. Układ
pokarmowy rozpoczyna pracę
fizjologiczną po pobraniu siary. Cielę ma
wszystkie komory żołądka wykształcone
ale nierównomiernie i słabo.

Rozwój żołądka uzależniony od żywienia niż
wieku- pasze stałe szybciej wzrasta ilość
drobnoustrojów, aktywność brodawek
żwaczowych.

Noworode

k

Przedżołądki

30%

Trawieniec

70%

1,5

miesiąc

a

70%

30%

3 miesiąca

85%

15%

18

miesięc

y

92%

8%

OKRES PRZEJŚCIOWY



Obejmuje okres podczas, którego w układzie
pokarmowym i innych narządach zachodzą
zmiany, które prowadzą do ustalenia takich
cech jak u dorosłych. Trwa 3-4 miesiące. W
tym okresie otrzymują pasze roślinne i
mleko lub preparaty mlekozastępcze.



DOJRZEWANIE DO ROZRODU



Okres życia, w którym organizm nabywa
cech właściwych dla danej płci. U byczków
18-24 miesiącu życia. U krów na początku 1
laktacji.

WPŁYW INTENSYWNOŚCI ŻYWIENIA
NA DOJRZAŁOŚĆ PŁCIOWĄ



Spermatogeneza i oogeneza pojawiają
się po 6-9 miesiącu. Obfite żywienie
przyspiesza dojrzewanie płciowe jałówek,
umiarkowany poziom żywienia opóźnia
dojrzewanie ale nie ma zaburzeń w
przebiegu czynności płciowych. Jeżeli
żywienie jest umiarkowane opóźnia się
termin pierwszej rui ale później jest
lepsza płodność jałówek (regularne cykle,
ruje z pełnymi objawami).

WPŁYW ŻYWIENIA NA MLECZNOŚĆ



Obfite żywienie – obniża mleczność,



Intensywne żywienie w okresie odchowu- w
wymieniu mniej tkanki gruczołowej,
skłonność do otłuszczania się, gorzej
rozwinięty żwacz.



UMIARKOWANE ŻYWIENIE A UŻYTKOWOŚĆ
MIĘSNA



Obfite - buhajki i kastraty wyższe przyrosty
niż jałówki;



Skąpe - brak różnic w przyrostach;

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ODCHÓW
CIELĄT



zależą od wyboru najlepszych
buhajów do zacielenia jałówek



kosztów żywienia



sezonu urodzenia cieląt



warunków zoohigienicznych w
budynkach inwentarskich



fachowości obsługi

OKRESY ŻYWIENIA CIELĄT



okres żywienia siarą (1 tydzień
życia)



okres żywienia mlekiem lub jego
zamiennikami oraz paszami stałymi
(2 tydzień- 3 miesiące)



okres żywienia wyłącznie paszami
stałymi.

SKŁAD SIARY ZALEŻY OD:



Rasy ( u ras mięsnych i niższej

wydajności zwykle występuje wyższa

zawartość składników siary)



żywienie krów i sezon wycielenia

(najwyższą zawartością charakteryzuje

się siara krów wychowywanych w

okresie żywienia pastwiskowego i

jesienią)



zdrowotność gruczołu mlekowego

kolejnego dnia po porodzie



podaży witaminy A

Skład siary

Składniki

Siara

mleko

SM

23,98

12,85

BO

14,56

3,3

Tłuszcz

5,35

4,0

Laktoza

2,03

4,8

Związki

mineralne

1,2

0,65

W tym białko

serwatki

10,87

6,6

Przewód pokarmowy



Krowa jest przeżuwaczem, a
jej żołądek składa się z
czterech komór:



żwacza;



czepca;



ksiąg;



trawieńca.





Największą częścią  jest żwacz, którego

pojemność waha się od 150 do 200 litrów.



W przewodzie pokarmowym bytują miliardy

mikroorganizmów, które pomagają krowie

w trawieniu i wykorzystywaniu składników

pokarmowych znajdujących się w paszy.

Enzymy wytwarzane przez bakterie

uczestniczą w trawieniu pasz, dlatego też

drobnoustrojom należy stwarzać optymalne

warunki bytowania. Żywienie krowy to

również odżywianie bakterii znajdujących

się w żwaczu.



W żwaczu i czepcu zachodzi proces
fermentacji, w którym enzymy bakteryjne
rozkładają węglowodany do lotnych
kwasów tłuszczowych. Proces ten
umożliwia krowie przekształcanie celulozy
w dostępną energię. W procesie
fermentacji powstają gazy (500-1500
litrów dziennie), wśród których 20-40%
stanowi wysoko energetyczny metan.
Większość gazów jest usuwana ze żwacza
przez jamę ustną podczas odbijania się
pokarmu, co stanowi istotną stratę energii.

Przechodzenie paszy
przez przewód
pokarmowy



Naślinianie i przeżuwanie



Krowa pobiera paszę prawie jej nie
wybierając, co różni ją od innych
zwierząt, np. świni. Po bardzo krótkim
żuciu, podczas którego następuje
naślinienie, tworzy się kęs połykany
do żwacza. Po pewnym czasie treść
żwacza zostaje zwrócona i dokładnie
przeżuta. Dokładne rozdrobnienie
pobranej paszy następuje dopiero
podczas przeżuwania.

Dlaczego przeżuwanie jest tak
ważne?



1. Przeżucie
Rozdrobnienie paszy podczas przeżuwania

zwiększa powierzchnię dostępną dla

enzymów bakteryjnych i trawiennych oraz

powoduje lepszy rozkład składników paszy.



2. Naślinianie
Podczas przeżuwania zachodzi intensywne

naślinianie paszy. Krowa, zależnie od

rodzaju podanej paszy, wytwarza dziennie

od 40 do 150 litrów śliny. Pasze

objętościowe pobudzają, a pasze treściwe

ograniczają przeżuwanie.  

 



Dwie funkcje śliny:

1. Buforująca. PH śliny wynosi

około 8,2, dzięki czemu nie

dochodzi do obniżenia pH treści

żwacza przy skarmianiu pasz

zakwaszających, jak np. zbóż,

melasy, ziemniaków czy

wysłodków buraczanych.



2. Tłumiąca pienienie się treści

żwacza. Ślina hamuje proces

pienienia się treści żwacza, czym

zapobiega powstawaniu wzdęć.  

Produkcja śliny

Żwacz i czepiec



Żwacz krowy przypomina wielką kadź
fermentacyjną, w której bytuje ponad 200
rodzajów bakterii i 20 typów pierwotniaków
ułatwiających krowie wykorzystywanie
składników pokarmowych paszy. Żywienie
krowy jest zatem również żywieniem
mikroorganizmów bytujących w żwaczu.
Przełknięty kęs jest odkładany w tylnej
części żwacza, tworząc górne piętro
niestrawionej treści o zawartości 15% suchej
masy. Bakterie przylegają do niej i
rozpoczynają rozkładanie niektórych
składników.



Podczas przeżuwania porcje treści

pokarmowej z przedniej części żwacza

zostają zwrócone do jamy gębowej,

gdzie następuje kolejne naślinienie,

rozdrobnienie i zwiększenie

powierzchni dla działania

mikroorganizmów. Cząsteczki paszy

stają się coraz mniejsze, bakterie

pracują, przeżuwanie powtarza się i

treść pokarmowa stopniowo osiada na

dnie żwacza i ma już wtedy około 5%

suchej masy.



Raz na minutę następuje skurcz żwacza,

podczas którego treść żwacza „odbija

się” do jamy gębowej lub przechodzi do

drugiej komory żołądka – czepca.

Kierunek przejścia zależy od wielkości

cząsteczek paszy.



Żwacz i czepiec nie są od siebie ściśle

oddzielone, ale spełniają różne zadania.

Można powiedzieć, że czepiec zajmuje

się logistyką, decyduje, czy treść

pokarmowa jest na tyle rozdrobniona, że

można ją skierować do ksiąg, a jeśli nie,

to kieruje ją do ponownego przeżucia.  

Krążenie paszy

pH żwacza



 Idealny odczyn treści żwacza waha się od

6.0 do 7.0 pH, co umożliwia działanie

wszystkim bakteriom. Przy zbyt dużych

odstępstwach od tych wartości giną niektóre

gatunki bakterii, co pogarsza wykorzystanie

paszy. I tak np. mikroorganizmy rozkładające

celulozę (siana, kiszonki itp.) nie mogą

pracować przy pH niższym od 6.0.



Jeżeli krowa otrzymuje duże dawki paszy

treściwej, dzienna dawka powinna być

skarmiana w kilku mniejszych porcjach,

rozłożonych w ciągu całego dnia. Jeżeli pasza

treściwa jest skarmiana raz czy dwa razy

dziennie, powoduje to znaczne wahania

wartości pH żwacza.

Na rysunku przedstawiono skutki skarmiania paszy
treściwej dwa razy dziennie, dwanaście razy
dziennie oraz w postaci mieszanki pełnoporcjowej
(Total Mixed Ration, skrót TMR).

Wahania pH treści żwacza są małe przy

skarmianiu paszy treściwej w kilku porcjach

dziennie, zamiast dwa razy dziennie.

Księgi



Księgi są trzecią komorą żołądka krowy.

Charakteryzują się dużą liczbą tworów

podobnych do liści czy kartek książki, które

tworzą dużą powierzchnię wchłaniania (4-5

m

2

). W księgach wchłania się od 30 do 60%

pobranej wody, a także sód i potas. „Kartki”

ksiąg zapobiegają ponadto przedostawaniu

się większych cząsteczek paszy do dalszych

odcinków przewodu pokarmowego i być może

spełniają jeszcze inne, dotąd nie odkryte

funkcje.



Trawieniec



Główną funkcją trawieńca jest trawienie

białka przez enzymy znajdujące się w soku

żołądkowym. Kwasowość tej części przewodu

pokarmowego jest znaczna (pH 2-3).

Jelito cienkie



Treść pokarmowa przechodzi z
zakwaszonego trawieńca do jelita cienkiego,
w którym odczyn znacznie wzrasta dzięki
obecności soku trzustkowego o pH w
granicach 8.0.



Główne funkcje jelita cienkiego:
• rozkład składników pokarmowych do
postaci nadającej się do wchłaniania;
• wchłanianie aminokwasów i wody za
pośrednictwem kosmków jelitowych.
 



Jelito grube



Jelito absorbuje wodę i reguluje jej przebieg.



Cielęta stają się przeżuwaczami stopniowo. W

przewodzie pokarmowym pozostają tylko

bakterie beztlenowe. 108 do 1010 bakterii w 1 ml

treści żwacza, 106 pierwotniaków, 104 grzybów,

1012 bakteriofagów. Skład pierwotniaków

dostosowuje się do zmiany paszy w ciągu 10-14

dni. Przy pH 6 wzrost pierwotniaków jest silnie

ograniczony; przy pH 5 obumierają.



W żwaczu jest trawione:



85% s.m. paszy;



86% białka;



100% węglowodanów prostych;



58% włókna.



W żołądku odbywa się mieszanie
treści pokarmowej, synteza białka i
witamin. Węglowodany są rozkładane
w żwaczu do lotnych kwasów
tłuszczowych, w tym:



Kwas octowy stanowi 60%;



Kwas propionowy 25%;



Kwas masłowy 10%.



Pasze bogate w celulozę /włókno/ - siano, słoma

– powodują zwiększenie kwasu octowego, a

zarazem wzrost zawartości tłuszczu w mleku.



Jeżeli dawka pokarmowa zawiera dużo skrobi, to

produkuje się większa ilość kwasu propionowego

– mało tłuszczu w mleku, ale za to dużo białka.



Jeśli dawka zawiera dużo cukru, to rośnie

produkcja kwasu masłowego – trochę więcej

tłuszczu w mleku i mleka.



Pasze mielone zwiększają intensywność

fermentacji i powodują zawężenie stosunku

kwasu octowego do kwasu propionowego.



W młodych zielonkach jest mało włókna.



Lotne kwasy tłuszczowe są wchłaniane przez

ścianki żwacza do krwi. Decydują one o

zapotrzebowaniu w energię przeżuwacza. Azot

ulega przekształceniu w jelitach, żwaczu i tkankach.



Pasz ulega rozkładowi pod wpływem enzymów

proteolitycznych, końcowym produktem przemiany

jest amoniak.



Wyróżniamy 3 rodzaje białka:



Rozpuszczalne – jest szybko i całkowicie rozkładane

w żwaczu;



Nierozpuszczalne – w różnym stopniu jest

rozkładane w żwaczu;



Nierozpuszczalne i nierozkładane w żwaczu.



Amoniak jest głównym źródłem azotu do syntezy

białka organicznego.



Większość pasz, to pasze szybko ulegające

rozkładowi w żwaczu. 10-30% białka pasz

dociera do jelita cienkiego i tam jest

rozkładane do aminokwasów.



Przemiany tłuszczów wiążą się z przemianą

węglowodanów. Niedobór węglowodanów w

dawce pokarmowej powoduje, że organizm

uzupełnia go ze zgromadzonego tłuszczu.



W syntezie tłuszczu mleka dużą rolę

odgrywa kwas octowy.



W żwaczu odbywa się także synteza

niektórych witamin: K i z grupy B.

Choroby metaboliczne:



Kwasica żwacza:



Przyczyną jest obniżenie pH treści żwacza /pH<6/.

Występuje przy nadmiarze łatwo strawnych

węglowodanów i nadmiernie rozdrobnionych pasz

podawanych w dawce pokarmowej. Do pasz, które

zawierają nadmiar łatwo fermentujących

węglowodanów zaliczmy buraki pastewne,

wysłodki, melasę, ziarno zbóż.



W żwaczu tworzy się nadmierna ilość kwasu

mlekowego, co prowadzi do zaniku motoryki

żwacza i wyginięcia mikroflory.



Nadmiar kwasu mlekowego we krwi powoduje

kwasicę metaboliczną. W takim przypadku, co 6 h

należy wlewać do żołądka zawiesinę z drożdży.

Przemieszczenie
trawieńca:



Zaburzenia spowodowane przez gazy /CO

2

,

metan/ i płyny żwacza. Wówczas trawieniec

przemieszcza się do nienormalnej pozycji,

zwykle w lewo i w górę, zajmując całą

przestrzeń pomiędzy żwaczem a ścianą

lewego podbrzusza. Ma to miejsce 2-4 tygodni

po wycieleniu.



Sprzyja podawanie dużej ilości pasz treściwych

w okresie wysokiej ciąży i po wycieleniu.



Objawy: brak apetytu, zanik przeżuwania,

wodnisty, ciemny, cuchnący kał; w czasie

opukiwania słychać bębenkowy odgłos, przy

osłuchaniu słychać metaliczne szmery.



Zapobieganie: racjonalne żywienie krów.

Zasadowica żwacza:



Jest przeciwieństwem kwasicy. Polega na

wzroście odczynu żwacza w kierunku

zasadowym, spowodowane nadmierną

produkcją amoniaku. Przyczyny:



głodówka lub okresowe niedostarczanie paszy;



dodawanie do pasz mocznika, soli

amonowych;



żywienie paszą zawierającą nadmiar białka

przy jednoczesnym niedoborze włókna.



Objawy: niestrawność, spadek apetytu.



Choroba powoduje spadek tłuszczu w

mleku i wydajności mleka.

Ketoza /acetonemia/:



Jest to choroba krów wysokomlecznych.

Występuje 2-3 tygodnie po wycieleniu.

Dotyczy krów o dobrej kondycji.
Dochodzi do wykorzystania rezerw ciała dla

prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Spadek apetytu, mleko ma gorzki smak, w

wydychanym powietrzu wyczuwa się

aceton. Leczenie: stosuje się wlewy glukozy.

Nie należy otłuszczać krowy i podaje się w

okresie zasuszania te pasze, które będą

stosowane po wycieleniu.

Wzdęcie żwacza:



Powstaje na skutek spożycia mokrych,

zagrzanych czy przewiędniętych zielonek

/koniczyna, lucerna, groch przed kwitnieniem/.

Odbywa się gwałtowna fermentacja, wydziela

się duża ilość piany, która blokuje odbijanie

gazów. Podwyższa się ciśnienie żwacza,

powiększa się pojemność brzucha, krowa

podnosi tylne kończyny, kopie podbrzusze,

wygina grzbiet, często oddaje kał i mocz.



Leczenie: stawiamy krowę przednimi

kończynami wyżej, do pyska wkładamy wędzidło

ze słomy, wyciągamy język, polewamy zimną

wodą brzuch, podajemy oleje roślinne, mleko,

ocet, przebijamy powłokę ciała trokarem

/trójgrańcem/.

Porażenie poporodowe
/zaleganie/:



Może wystąpić przed i po wycieleniu. Jest skutkiem

nieprawidłowego stosunku wapnia do fosforu.

Należy unikać nadmiaru wapnia w dawce

pokarmowej. Stosunek wapnia do fosforu 1:1,5,

dawki powinny być ubogie w wapń i bogate w fosfor.

Tydzień przed porodem podać wit. A w postaci

iniekcji.



Objawy: traci apetyt, spada wydajność mleka.

Zwierzę traci świadomość, leży na mostku, później

na boku, nogi są wyprostowane, głowę ma

odwróconą do tyłu.



Niedobór wapnia w okresie okołowycieleniowym

może powodować mastitis, upośledzenie w

funkcjonowaniu żwacza.

Tężyczka pastwiskowa
/hipomagnezia/:



Niedobór magnezu we krwi. Występuje u krów

wysokowydajnych w okresie wczesnopastwiskowym.

Niebezpieczne jest skarmianie młodej zielonki

zawierającej mało wapnia, magnezu i potasu.

Głównym miejscem wchłaniania magnezu jest żwacz.



Przyczyny:



niedostateczne zaopatrzenie krów zimą w magnez;



zbyt wczesny wypas pastwiskowy, przy

niedostatecznym zaopatrzeniu w energię i włókno.



Przed wypasem należy podawać sole magnezowe w

ilości 50 g /sztukę.



Objawy: apatia, spadek apetytu, chwiejny chód,

drżenie mięśni, lękliwość, rozszerzenie źrenic, mogą

tracić przytomność.

Zatrucie azotanami:



Występują w zielonce z kukurydzy, sianie łąkowym.

Azotany przekształcają się w żwaczu w azotyny, które

powodują utlenianie żelaza w methemoglobinę, która

nie ma możliwości przenoszenia tlenu.



Wymagana jest natychmiastowa interwencja

weterynarza.



Syndrom stłuszczonej wątroby:



Kondycja słaba



Zatrzymanie łożyska
Spowodowane przez:



Nieprawidłowe żywienie w okresie zasuszania;



Niedobór białka, selenu, miedzi;



Zbyt częste zmiany dawki pokarmu.



Leczenie: podawanie wit. A i E. leczenie weterynaryjne.

Koniec