Zastosowanie etyki

psychologicznej do prac

naukowych, empirycznych

i magisterskich

APA

• American Psychological

Association

Amerykańskie Towarzystwo

Psychologiczne

APA

Ethical Principles of Psychologists and

Code of Conduct, 2002

Zasady Etyczne Psychologa i Kodeks

Postępowania

Pkt 8. Research and Publication

Badamnia i publikacje

8.02 Świadoma zgoda

• Wyjaśnienie celu badania,

spodziewanej długości trwania,
procedur.

• Poinformowanie, że może odmówić

udziału lub wycofać się w trakcie
trwania, bez podawania przyczyny.

• Poinformować o konsekwencjach

odmowy lub wycofania.

• Ryzyko, dyskomfort, niekorzystne

konsekwencje.

• Spodziewane korzyści.
• Ograniczenia poufności.
• Wynagrodzenie.
• Kontakt do osoby odpowiedzialnej

za badanie i ochronę praw osób
badanych.

8.02 Świadoma zgoda

Anonimowość

• Gdy ani osoby zapoznające się z

wynikami, ani przeprowadzające
badanie nie są w stanie rozpoznać
indywidualnych wyników osób
badanych.

Poufność

• Badacz kojarzy konkretne

indywidualne dane z osobą, od
której je uzyskał. Nie przekaże
jednak tej wiedzy osobom trzecim.

• Kodeks nie mówi wprost, czy

świadoma zgoda ma być
pozyskiwana w formie ustnej, czy
pisemnej.

• Jednak normą jest, że jest to zgoda

pisemna, sporządzona w formie
kontraktu.

Świadoma zgoda

Wzór dokumentu

świadomej zgody na

udział w badaniu

• Wg Komisji ds. Etyki Badań

Empirycznych z Udziałem Ludzi
jako Osób Badanych

przy Senacie SWPS:

ŚWIADOMA ZGODA OSOBY BADANEJ NA UDZIAŁ W
BADANIU
 
Ja niżej podpisany, niniejszym oświadczam, że poproszono mnie o
udział w badaniu empirycznym zatytułowanym: „........”
 
Informacja dla osoby badanej o celu i przebiegu badania (kilka
zdań w przystępnej formie):
Niniejszym oświadczam, że przeczytałem informację dla osoby
badanej, ze zwróceniem uwagi na cel, procedurę i spodziewane
korzyści z uczestnictwa w tym programie.
Z własnej i nieprzymuszonej woli zgadzam się uczestniczyć w tym
badaniu i wiem, że w każdej chwili mogę się wycofać z powodów,
których nie muszę podawać i bez narażenia się na jakiekolwiek
konsekwencje.
Prowadzący badanie zapewnił mnie o zachowaniu mojej
anonimowości, wyrażam zgodę na przetwarzanie danych
dotyczących mnie, a związanych z tym badaniem.

Nazwisko i imię badanego:..............

Podpis badanego i data podpisu:............

Nazwisko osoby odpowiedzialnej za przebieg
badań: ...................................................
Podpis prowadzącego badanie i data
podpisu:.....................................................

•Tytuł badania
•Nazwisko osoby badanej
•Adres osoby badanej
•Opis badania
•Stwierdzenie, że osoba badana zgadza się na udział z
nieprzymuszonej woli.
•Stwierdzenie, że osoba badana uzyskała pełną
informację, miała możliwość zadać wszystkie pytania i
uzyskała odpowiedzi.
•Stwierdzenie, że poinformowano o możliwości
wycofania bez podawania przyczyn i negatywnych
konsekwencji.
•Stwierdzenie, że osoba badana uzyskała kontakt do
badacza.
•Stwierdzenie, że osoba badana została poinformowana
o poufności uzyskanych danych.
•Jeśli zachodzi taka okoliczność, stwierdzenie, że osoba
badana wyraziła zgodę na ujawnienie jej innych danych
(medycznych, szkolnych).

Przykład z USA

Prywatność a prawo

• Ustawa o ochronie danych osobowych
Art. 27:
Ust. 1. Zabrania się przetwarzania danych

ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne,

poglądy polityczne, przekonania religijne lub

filozoficzne, przynależność wyznaniową, partyjną

lub związkową, jak również danych o stanie

zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub

życiu seksualnym oraz danych dotyczących

skazań, orzeczeń o ukaraniu i mandatów

karnych, a także innych orzeczeń wydanych w

postępowaniu sądowym lub administracyjnym.

Ust. 2. Przetwarzanie danych, o których mowa

w ust. 1, jest jednak dopuszczalne, jeżeli:

1)

osoba, której dane dotyczą, wyrazi na to
zgodę na piśmie...

4)

Jest to niezbędne do wykonania
statutowych zadań ... instytucji o celach ...
naukowych...

9) Jest to niezbędne do prowadzenia badań

naukowych, w tym przygotowania rozprawy
wymaganej do uzyskania dyplomu szkoły
wyższej lub stopnia naukowego...

Prywatność a prawo

Typowe negatywne

konsekwencje rezygnacji z

badania:

• Utrata przewidzianego

wynagrodzenia...

W wypadku osób nie mających władzy

prawnej do wydania zgody, psycholog:

Wyjaśnia w zrozumiałym języku...
Poszukuje przyzwolenia.
Bierze pod uwagę potrzeby i
preferencje.
Uzyskuje zgodę od prawnych
opiekunów.

(3.10)

Świadoma zgoda

• W każdym z takich wypadków

trzeba jednak wyjaśnić kwestię i
„poszukiwać” przyzwolenia!

Kto nie ma władzy

prawnej do wyrażenia

zgody we własnym

imieniu?

• Osoby nieletnie
• Osoby, których władze umysłowe

nie pozwalają na pełne
zrozumienie procedur.

• Osoby, które wyrokiem sądu są

tych praw pozbawione.

• Jest kwestią sporną, kto decyduje

w przypadku osób pełnoletnich
będących pod opieką placówek
edukacyjnych. Wg prawa osoba
pełnoletnie decyduje sama za
siebie.

8.05 Możliwość

odstąpienia od świadomej

zgody, tylko gdy:

• Badanie nie powoduje dyskomfortu i

jest to zbieranie danych, które i tak
byłyby zbierane (w toku np. edukacji);
anonimowe ankiety, obserwacja w
sytuacji naturalnej lub dostęp do danych
archiwalnych, nie powodujące zagrożenia
prawnego, finansowego, zatrudnienia,
reputacji, a poufność jest zapewniona;
badanie dotyczy efektywności pracy a
dane są poufne.

8.03 Świadoma zgoda na rejestrację

głosu i obrazu w trakcie badania.

Pobierana jest niezależnie od zgody

na udział w badaniu

8.04 Udział w badaniu

osób podległych

(klient/pacjent, student).

• Uchronienie przed negatywnymi

konsekwencjami odmowy.

• Zapewnienie aktywności zastępczej

do zdobycia tych samych korzyści
np. punkty;
lub dla członków grupy, np. klasy
szkolnej.

Kryteria włączenia osób

do badań

• Jeśli do badań kwalifikujemy osoby

spełniające określone kryteria, np.
zdrowotne, nie mamy prawa
wglądu w ich dane.

• Musimy zabezpieczyć dobre

samopoczucie osób wykluczonych
(czynność zastępcza,
wynagrodzenie zastępcze).

8.06 Wynagrodzenie za udział w

badaniach.

8.07 Procedury maskujące.

8.08 Debriefing.

8.07 Maskowanie tylko

gdy:

• Uzasadnione naukowym, edukacyjnym, czy

aplikacyjnym znaczeniem, a inaczej danych
tych nie da się uzyskać.

• Nie można stosować maskowania wtedy,

gdy badanie związane jest z bólem lub
poważnym emocjonalnym cierpieniem.

• Psycholog odkłamuje jak najwcześniej,

najlepiej po zakończeniu badania, nie
później niż natychmiast po zakończeniu
zbierania danych i umożliwia wycofanie
indywidualnych danych.

Trendy etyczne w

psychologii społecznej

Kimmel, A.J. (2001). Ethics & Behavior.

1959r. 41% badań z procedurą maskowania
1975r. 69% badań z procedurą maskowania

Do ok. 1983r. proporcja ta rosła liniowo

(również znikomy był odsetek badaczy

uzyskujących świadomą zgodę).

W latach 80. proporcja ta zaczyna się

zmniejszać.

Krytyka procedur

maskujących:

Z pobudek czysto etycznych (niezależnie

od osiągniętych efektów, jest rzeczą złą

wprowadzać w błąd osobę badaną).

Argumenty metodologiczne (maskowanie

zwiększa prawdopodobieństwo

nieufności badanych w przyszłości).

Argumenty ogólne (reputacja

psychologów).

Propozycja rozwiązania

problemu etycznego

maskowania

• W świadomej zgodzie można by

poinformować osobę badaną, że
nie ujawni się przed badaniem
wszystkich informacji istotnych
dla zrozumienia natury
eksperymentu.

8.08 Debriefing

• Udzielenie wyczerpującej informacji o

badaniu, jego wynikach i konkluzjach.
Wyjaśnienie ewentualnych mylnych
wniosków, które mogła wyciągnąć
osoba badana.

• Jeśli naukowe lub humanitarne

wartości uzasadniają odłożenie lub
rezygnację z udzielenia pełnej
informacji, psycholog podejmuje
kroki minimalizujące szkody.

• Jeśli badanie spowodowało szkody,

psycholog minimalizuje je.

Sposoby minimalizowania

szkód

• Rozmowa na temat doświadczanych

przez osobę badaną uczuć.
Omówienie ich w perspektywie
psychologicznej.

• Jeśli badanie wiąże się z obniżeniem

nastroju, należy zastosować
procedury przywracające nastrój
początkowy:
zastosowanie analogicznych
procedur jak te obniżające nastrój.

8.09 Humanitarna opieka i

wykorzystanie zwierząt w

badaniach.

Prawa zwierząt

laboratoryjnych

www.kbn.gov.pl

Krajowa Komisja Etyczna do Spraw

Doświadczeń na Zwierzętach