Wstęp do prawoznawstwa

Zasada legalnej oceny

dowodów

Zasada swobodnej oceny

dowodów

Postępowanie

kontradyktoryjne i

postępowanie inkwizycyjne

Znaczenie ustalania faktów w

procesie stosowania prawa

• Znaczenie

ustalenia

faktów

w

procesie

stosowania prawa

• Sposobem ustalania faktów jest postępowanie

dowodowe

• Znaczenie

„dowodzenia”

w

sensie

metodologicznym – rozumowanie polegające na

tym, że dla zdań uważanych przez nas za

wątpliwe szukamy racji wśród zdań uprzednio

uznanych za prawdziwe, by z prawidłowości

owej

racji

wnioskować

o

prawdziwości

dowodzonego

zdania.

W

tym

znaczeniu

dowodzić można jedynie twierdzeń, a nie faktów.

Definicja ustalania faktów

• Uznanie za prawdziwe zdań, które

głoszą, że tak a tak jest albo tak a
tak było (w poznaniu naukowym, w
procesie

sądowym,

w

procesie

wydania decyzji administracyjnych),
ustalenie tego jak było za pomocą
dostępnych środków dowodowych (i
dopuszczonych przez odpowiednie
przepisy)

Cechy poznania w procesie stosowania prawa:

• Ustalenie faktów jest czynnością intelektualną – żeby jej

dokonać, trzeba dysponować wiedzą i umiejętnością sprawnego

myślenia. Ustalanie faktów w procesie stosowania prawa ma

charakter oficjalny, jest aktem, w którym autorytatywnie

stwierdza się, że tak a tak jest albo tak a tak było

• Żeby oficjalnie ustalać fakty w procesie stosowania prawa,

trzeba posiada upoważnienie przyznane przez normy należące

do systemu prawa, według którego stosowane jest prawo. Krąg

podmiotów, które są upoważnione do dokonywania aktów

poznania jest wyznaczony przez prawo

• W procesie stosowania prawa ustala się nie wszystkie fakty, ale

tylko te, które mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy

• Ustalanie faktów musi odbywać się według określonej procedury

• Organ stosujący prawo zobowiązany jest rozstrzygnąć sprawę

ostatecznie ze względu na rolę społeczną, jaką ma spełniać.

Jego orzeczenie musi mieć charakter stanowczy (coś się

wydarzyło albo nie wydarzyło)

USTAWA

z dnia 6 czerwca 1997 r.

Kodeks postępowania karnego.

Dz.U. z 1997 r., Nr 89, poz. 555 ze zm.

•

DZIAŁ V

•

 

•

DOWODY

•

 

•

Rozdział 19

•

 

•

Przepisy ogólne

•

 

•

Art. 167. Dowody przeprowadza się na wniosek stron, podmiotu określonego w art. 416 albo z urzędu.

•

 

•

Art. 168. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu. To samo dotyczy faktów znanych z urzędu, należy jednak

zwrócić na nie uwagę stron. Nie wyłącza to dowodu przeciwnego.

•

 

•

Art. 169. § 1. We wniosku dowodowym należy podać oznaczenie dowodu oraz okoliczności, które mają być

udowodnione. Można także określić sposób przeprowadzenia dowodu.

•

§ 2. Wniosek dowodowy może zmierzać do wykrycia lub oceny właściwego dowodu.

•

 

•

Art. 170. § 1. Oddala się wniosek dowodowy, jeżeli:

•

  1)   przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne,

•

  2)   okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona

zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy,

•

  3)   dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności,

•

  4)   dowodu nie da się przeprowadzić,

•

  5)   wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania.

•

§ 2. Nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo

tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić.

•

§ 3. Oddalenie wniosku dowodowego następuje w formie postanowienia.

•

§ 4. Oddalenie wniosku dowodowego nie stoi na przeszkodzie późniejszemu dopuszczeniu dowodu, chociażby nie

ujawniły się nowe okoliczności.

•

 

•

Art. 171.  § 1. Osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem

danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli

wypowiedzi.

•

§ 2. Prawo zadawania pytań mają, prócz organu przesłuchującego, strony, obrońcy, pełnomocnicy, biegli oraz podmiot

określony w art. 416. Pytania zadaje się osobie przesłuchiwanej bezpośrednio, chyba że organ przesłuchujący zarządzi

inaczej.

•

§ 3. Jeżeli osoba przesłuchiwana nie ukończyła 15 lat, czynności z jej udziałem powinny być, w miarę możliwości,

przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba że dobro postępowania stoi

temu na przeszkodzie.

•

§ 4. Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi.

•

§ 5. Niedopuszczalne jest:

•

  1)   wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej,

•

  2)   stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby

przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.

•

§ 6. Organ przesłuchujący uchyla pytania określone w § 4, jak również pytania nieistotne.

•

§ 7. Wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane

wbrew zakazom wymienionym w § 5 nie mogą stanowić dowodu.

•

 

•

Art. 172. Osoby przesłuchiwane mogą być konfrontowane w celu wyjaśnienia sprzeczności. Konfrontacja nie jest

dopuszczalna w wypadku określonym w art. 184.

•

 

•

Art. 173. § 1. Osobie przesłuchiwanej można okazać inną osobę, jej wizerunek lub rzecz w celu jej rozpoznania.

Okazanie powinno być przeprowadzone tak, aby wyłączyć sugestię.

•

§ 2. W razie potrzeby okazanie można przeprowadzić również tak, aby wyłączyć możliwość rozpoznania osoby

przesłuchiwanej przez osobę rozpoznawaną.

•

§ 3. Podczas okazania osoba okazywana powinna znajdować się w grupie obejmującej łącznie co najmniej cztery osoby.

•

§ 4. Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, określi, w drodze

rozporządzenia, warunki techniczne przeprowadzenia okazania, mając na uwadze konieczność zapewnienia sprawnego

toku postępowania, a także właściwej realizacji gwarancji procesowych jej uczestników. 

•

Art. 174. Dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub z zeznań świadka nie wolno zastępować treścią pism, zapisków lub

notatek urzędowych.

Rodzaje dowodów wg kpk

• Wyjaśnienia oskarżonego
• Świadkowie
• Biegli, tłumacze, specjaliści
• Oględziny. Otwarcie zwłok.

Eksperyment procesowy

• Wywiad środowiskowy i badanie

osoby oskarżonego

• Zatrzymanie rzeczy. Przeszukanie
• Kontrola i utrwalanie rozmów

USTAWA

z dnia 17 listopada 1964 r.

KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

Dz.U . Z 1964 r., Nr 43, poz.296  ze zm.

•

DZIAŁ III. DOWODY

Rozdział 1. Przedmiot i ocena dowodów

•

Art. 227. Przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.

•

Art. 228. § 1. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu.

•

§ 2. To samo dotyczy faktów znanych sądowi urzędowo, jednakże sąd powinien na rozprawie zwrócić na nie

uwagę stron.

•

Art. 229.  Nie wymagają również dowodu fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną,

jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości.

•

Art. 230. Gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze

wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane.

•

Art. 231. Sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli

wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów (domniemanie faktyczne).

•

Art. 232. Strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki

prawne. Sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę.

•

Art. 233. § 1. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie

wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

•

§ 2. Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu

lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu.

•

Art. 234. Domniemania ustanowione przez prawo (domniemania prawne) wiążą sąd; mogą być jednak

obalone, ilekroć ustawa tego nie wyłącza.

•

Rozdział 2. Postępowanie dowodowe

•

Oddział 1. Przepisy ogólne

•

Art. 235. Postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym, chyba że sprzeciwia się temu charakter dowodu albo
wzgląd na poważne niedogodności lub niewspółmierność kosztów w stosunku do przedmiotu sporu. W takich wypadkach sąd
orzekający zleci przeprowadzenie dowodu jednemu ze swych członków (sędzia wyznaczony) albo innemu sądowi (sąd wezwany).

•

Art. 236. W postanowieniu o przeprowadzeniu dowodu sąd oznaczy fakty podlegające stwierdzeniu, środek dowodowy i -
stosownie do okoliczności - sędziego lub sąd, który ma dowód przeprowadzić, a ponadto, jeżeli to jest możliwe, termin i miejsce
przeprowadzenia dowodu. Wyznaczając sędziego, sąd może pozostawić mu oznaczenie terminu przeprowadzenia dowodu.

•

Art. 237. Niestawiennictwo stron na termin nie wstrzymuje przeprowadzenia dowodu, chyba że obecność stron lub jednej z nich
okaże się konieczna.

•

Art. 238. § 1. Protokół zawierający przebieg postępowania dowodowego przed sędzią wyznaczonym lub przed sądem
wezwanym podpisują, oprócz sędziego i protokolanta, także osoby przesłuchane oraz strony, jeżeli są obecne.

•

§ 2. Odmowę lub niemożność podpisania stwierdza się w protokole.

•

Art. 239. Sędzia wyznaczony i sąd wezwany mają w zakresie zleconego im postępowania dowodowego prawa
przewodniczącego i prawa sądu orzekającego. Na ich uchybienia strony mogą zwrócić uwagę sądu nie później niż na najbliższej
rozprawie.

•

Art. 240. § 1. Sąd nie jest związany swym postanowieniem dowodowym i może je stosownie do okoliczności uchylić lub zmienić
nawet na posiedzeniu niejawnym.

•

§ 2. Sędzia wyznaczony i sąd wezwany mogą uzupełnić na wniosek strony postanowienie sądu orzekającego przez przesłuchanie
nowych świadków na fakty wskazane w tym postanowieniu.

•

Art. 241. Sąd orzekający może zarządzić powtórzenie lub uzupełnienie postępowania dowodowego.

•

Art. 242. Jeżeli postępowanie dowodowe napotyka przeszkody o nieokreślonym czasie trwania, sąd może oznaczyć termin, po
którego upływie dowód może być przeprowadzony tylko wówczas, gdy nie spowoduje to zwłoki w postępowaniu.

•

Art. 243. Zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekroć ustawa przewiduje
uprawdopodobnienie zamiast dowodu.

Rodzaje dowodów wg kpc

• Dokumenty

• Zeznania świadków

• Opinia biegłych

• Oględziny

• Przesłuchanie stron

• Inne środki dowodowe
-dowód z badania krwi
- dowód z filmu, telewizji, fotokopii,

fotografii, planów, rysunków oraz

płyt lub taśm dźwiękowych i innych

przyrządów utrwalających albo

przenoszących obrazy lub dźwięki

USTAWA

z dnia 14 czerwca 1960 r.

Kodeks postępowania administracyjnego.

Dz.U. z 2000 r. Nr 98 poz. 1071 ze zm.

•

Dowody

•

Art. 75. § 1. Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z

prawem. W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny.

•

§ 2. Jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze

zaświadczenia właściwego organu administracji, organ administracji publicznej odbiera od strony, na jej wniosek,

oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Przepis art. 83 § 3 stosuje się odpowiednio.

•

Art. 76. § 1. Dokumenty urzędowe sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy państwowe w ich

zakresie działania stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone.

•

§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzanych przez organy jednostek organizacyjnych

lub podmioty, w zakresie poruczonych im z mocy prawa lub porozumienia spraw wymienionych w art. 1 pkt 1 i 4.

•

§ 3. Przepisy § 1 i 2 nie wyłączają możliwości przeprowadzenia dowodu przeciwko treści dokumentów wymienionych w tych

przepisach.

•

Art. 77. § 1. Organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał

dowodowy.

•

§ 2. Organ może w każdym stadium postępowania zmienić, uzupełnić lub uchylić swoje postanowienie dotyczące

przeprowadzenia dowodu.

•

§ 3. Organ przeprowadzający postępowanie na wezwanie organu właściwego do załatwienia sprawy (art. 52) może z urzędu

lub na wniosek strony przesłuchać również nowych świadków i biegłych na okoliczności będące przedmiotem tego

postępowania.

•

§ 4. Fakty powszechnie znane oraz fakty znane organowi z urzędu nie wymagają dowodu. Fakty znane organowi z urzędu

należy zakomunikować stronie.

•

Art. 78. § 1. Żądanie strony dotyczące przeprowadzenia dowodu należy uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu jest

okoliczność mająca znaczenie dla sprawy.

•

§ 2. Organ administracji publicznej może nie uwzględnić żądania (§ 1), które nie zostało zgłoszone w toku przeprowadzania

dowodów lub w czasie rozprawy, jeżeli żądanie to dotyczy okoliczności już stwierdzonych innymi dowodami, chyba że mają

one znaczenie dla sprawy.

•

Art. 79. § 1. Strona powinna być zawiadomiona o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu ze świadków, biegłych lub

oględzin przynajmniej na siedem dni przed terminem.

•

§ 2. Strona ma prawo brać udział w przeprowadzeniu dowodu, może zadawać pytania świadkom, biegłym i stronom oraz

składać wyjaśnienia.

•

Art. 80. Organ administracji publicznej ocenia na podstawie całokształtu materiału dowodowego, czy dana okoliczność

została udowodniona.

•

Art. 81. Okoliczność faktyczna może być uznana za udowodnioną, jeżeli strona miała możność wypowiedzenia się co do

przeprowadzonych dowodów, chyba że zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 10 § 2.

•

Art. 82. Świadkami nie mogą być:

•

  1)   osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń,

•

  2)   osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej i służbowej na okoliczności objęte tajemnicą, jeżeli nie zostały w

trybie określonym obowiązującymi przepisami zwolnione od obowiązku zachowania tej tajemnicy,

•

  3)   duchowni co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi.

•

Art. 83. § 1. Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonka strony, wstępnych, zstępnych i

rodzeństwa strony oraz jej powinowatych pierwszego stopnia, jak również osób pozostających ze stroną w stosunku

przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub

kurateli.

•

§ 2. Świadek może odmówić odpowiedzi na pytania, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub bliskich wymienionych w § 1 na

odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania

prawnie chronionej tajemnicy zawodowej.

•

§ 3. Przed odebraniem zeznania organ administracji publicznej uprzedza świadka o prawie odmowy zeznań i odpowiedzi na

pytania oraz o odpowiedzialności za fałszywe zeznania.

•

Art. 84. § 1. Gdy w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, organ administracji publicznej może zwrócić się do biegłego

lub biegłych o wydanie opinii.

•

§ 2. Biegły podlega wyłączeniu na zasadach i w trybie określonym w art. 24. Poza tym do biegłych stosuje się przepisy dotyczące

przesłuchania świadków.

•

Art. 85. § 1. Organ administracji publicznej może w razie potrzeby przeprowadzić oględziny.

•

§ 2. Jeżeli przedmiot oględzin znajduje się u osób trzecich, osoby te są obowiązane na wezwanie organu do okazania przedmiotu

oględzin.

•

Art. 86. Jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub z powodu ich braku pozostały nie wyjaśnione fakty istotne do

rozstrzygnięcia sprawy, organ administracji publicznej dla ich wyjaśnienia może przesłuchać stronę. Do przesłuchania stron

stosuje się przepisy dotyczące świadków, z wyłączeniem przepisów o środkach przymusu.

•

Art. 87. Organ kolegialny, właściwy do wydania decyzji w sprawie, może zlecić przeprowadzenie postępowania dowodowego lub

jego części jednemu ze swych członków lub pracowników, jeżeli szczególne przepisy temu się nie sprzeciwiają.

•

Art. 88. § 1. Kto, będąc obowiązany do osobistego stawienia się (art. 51), mimo prawidłowego wezwania nie stawił się bez

uzasadnionej przyczyny jako świadek lub biegły albo bezzasadnie odmówił złożenia zeznania, wydania opinii, okazania

przedmiotu oględzin albo udziału w innej czynności urzędowej, może być ukarany przez organ przeprowadzający dowód grzywną

do 50 zł, a w razie ponownego niezastosowania się do wezwania - grzywną do 200 zł. Na postanowienie o ukaraniu grzywną

służy zażalenie.

•

§ 2. Organ, który nałożył karę grzywny, może na wniosek ukaranego, złożony w ciągu siedmiu dni od daty otrzymania

zawiadomienia o ukaraniu, uznać za usprawiedliwioną nieobecność lub odmowę zeznania, wydania opinii albo okazania

przedmiotu oględzin i zwolnić od kary grzywny. Na odmowę zwolnienia od kary służy zażalenie.

•

§ 3. Ukaranie grzywną nie wyklucza możności zastosowania do opornego świadka środków przymusu przewidzianych w

przepisach szczególnych.

•

Art. 88a. W razie uchybienia przez żołnierza w czynnej służbie wojskowej obowiązkom, o których mowa w art. 88 § 1, organ

przeprowadzający dowód, zamiast wymierzyć żołnierzowi karę grzywny, występuje do dowódcy jednostki wojskowej, w której

żołnierz ten pełni służbę, z wnioskiem o pociągnięcie go do odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Zasady oceny dowodów

• Historyczne ukształtowanie

podstawowych zasad oceny
dowodów:

1)Zasada legalnej oceny dowodów
2)Zasada swobodnej oceny dowodów

Zasada legalnej (formalnej) oceny

dowodów

• Głosi, że dowody mają taką wartość

w ustaleniu faktów, jaką wyznacza im
prawo. Normy prawa określają więc,
jakie warunki muszą być spełnione,
aby jakiś fakt można było uznać za
udowodniony

- Historyczne przykłady zasady

confessio est regina probationum

Zasada swobodnej oceny

dowodów

• Organy stosujące prawo rozważając wartość zgromadzonych

dowodów, kierują się swoim przekonaniem, nieskrępowanym

ustawowymi regułami. Nie oznacza to jednak dowolności – organ,

który rozstrzyga sprawę, może dać wiarę temu, a nie innemu

świadkowi, może opierać się na tych, a nie innych dokumentach, ale

musi uzasadnić swoją decyzję.

• Art. 7. KPK

Organy

postępowania

kształtują

swe

przekonanie

na

podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych

swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz

wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego

• Art. 233. § 1 KPC

Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego

przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego

materiału.
§ 2. Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadać

odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom

stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu

sądu.

Formy procesu

• Pojęcie strony – podmioty, które mają

odrębne interesy

• Strony w postępowaniu karnym to:

pokrzywdzony jako oskarżyciel posiłkowy,
oskarżyciel prywatny albo powód cywilny,
oskarżyciel, oskarżony.

• Strony w postępowaniu cywilnym to

(wyliczenie niepełne): powód,
(wnioskodawca), pozwany (uczestnik
postępowania).

Formy procesu

• Kontradyktoryjny – proces toczy się w

formie

sporu

obu

stron

przed

bezstronnym sądem a obie strony mają

prawo, by walczyć o korzystne dla siebie

rozstrzygnięcie

–w

modelowym

przykładzie sąd zachowuje się biernie,

jego rola ogranicza się do czuwania, by w

toku

postępowania

respektowano

przepisy prawne i do wydania wyroku –

nie może uwzględnić dowodów, na które

strony się nie powoływały

Formy procesu

• Inkwizycyjny – postępowanie jest

prowadzone z urzędu przez sąd – do
niego należy badanie sprawy. Rola
stron ogranicza się jedynie do
przekazywania sądowy tych
informacji, które uzna on za
niezbędne dla rozstrzygnięcia
sprawy.

Podsumowanie

• Współczesne postępowanie

procesowe jest ukształtowane w taki
sposób, że łączy elementy
postępowania kontradyktoryjnego i
inkwizycyjnego, przy czym w
państwach demokratyczych
przeważają zazwyczaj elementy
postępowania kontradyktoryjnego