1

REGULACYJNA TEORIA

TEMPERAMENTU

RTT to koncepcja temperamentu polskiego

psychologa Jana Strelaua, stanowiąca
kontynuację badań nad temperamentem
Pawłowa

2

RTT



Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT)

głosi, że cechy temperamentu stanowią
regulator (czyli modyfikują) relacji między
sytuacją, a sposobem reagowania na nią.

3

RTT – dwuwymiarowe pojęcie

temperamentu

POZIOM

ENERGETYCZNY :

-

Aktywność

w teorii Strelaua,

jest rozumiana jako tendencja

do zachowań o wysokiej

wartości stymulacyjnej

(dostarczających wysokiej

stymulacji zewnętrznej).

-

Reaktywność

to tendencja do

intensywnego reagowania na

bodźce, wywołujące emocje,

czyli wrażliwość (↑ RE) lub

odporność (↓ RE) emocjonalna.

Poziom reaktywności warunkuje

styl działania jednostki, czyli

typowy sposób wykonywania

czynności

.

POZIOM CZASOWY :

Wyróżniono kilka cech
temperamentu na początek
(np. szybkość, tempo reakcji)
wyróżniająca rolę pełni tu
RUCHLIWOŚĆ czyli szybka
zmiana zachowania
adekwatna do zmian
otoczenia.

4

CECHY TEMPERAMENTU



Żwawość to tendencja do szybkiego reagowania,

utrzymywania wysokiego tempa aktywności oraz łatwej

zmiany reakcji



Perseweracja to tendencja do kontynuowania zachowań po

zaprzestaniu stymulacji



Wrażliwość sensoryczna to zdolność reagowania na bodźce o

niskiej wartości sensorycznej



Wytrzymałość to zdolność adekwatnego reagowania na

bodźce długotrwałe lub silnie stymulujące



Reaktywność emocjonalna tendencja do intensywnego

reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w

dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej



Aktywność tendencja do podejmowania zachowań i dużej

wartości stymulacyjnej lub zachowań dostarczających

stymulacji zewnętrznej.

5

POMIAR CECH TEMPERAMENTU

FORMALNA CHARAKTERYSTYKA
ZACHOWANIA-KWESTONARIUSZ
TEMPERAMENTU (FCZ-KT) – składa się ze 120

pozycji z czterostopniowa skalą odpowiedzi.

W RTT przyjmuje się założenia, że każde

zachowanie jest wynikiem interakcji wszystkich

mechanizmów fizjologicznych i biochemicznych

uczestniczących w regulacji poziomu aktywacji.

Biologiczne mechanizmy temperamentu składają

się na tzw. indywidualność neurohormonalną.

6

Teoria Pięciu Czynników w ujęciu Costy i

McCrae

08/11/2008

7

Cecha a Osobowość

08/11/2008



Cecha (właściwość)- względnie stała, charakterystyczna dla
jednostki (dziedzicznie zdeterminowana), zgeneralizowana
tendencja do określonych zachowań przejawiających się w
różnych sytuacjach.



Osobowość- zespół dość trwałych cech. Cechy osobowości
mogą być rozpatrywane jako najbardziej rozciągnięte w
czasie aspekty emocjonalności.

8

Podstawowa Hipoteza Leksykalna

08/11/2008

Celem stworzenia pięcioczynnikowego modelu

osobowości była chęć ujęcia tych cech osobowości, które

ludzie uważają za szczególnie ważne w życiu. Podstawy

do takiego sposobu ujmowania osobowości sformułował

Goldberg w postaci tak zwanej hipotezy leksykalnej,

zgodnie z którą „najważniejsze dla kontaktów

międzyludzkich różnice indywidualne zakodowane

są w postaci pojedynczych terminów w części lub

we wszystkich językach świata”.

9

PODSTAWOWE WYMIARY OSOBOWOŚCI

W MODELU WIELKIEJ PIĄTKI

1.

NEUROTYCZNOŚĆ – wymiar odzwierciedlający

przystosowanie emocjonalne – emocjonalne

niezrównoważenie. Neurotyczność oznacza

podatność na doświadczanie negatywnych emocji,

takich jak strach, zmieszanie, niezadowolenie, gniew,

poczucie winy oraz wrażliwość na stres

psychologiczny. Osoby neurotyczne są skłonne do

irracjonalnych pomysłów, stosunkowo mało zdolne do

kontrolowania swoich popędów oraz zmagania się ze

stresem. Osoby z małą neurotycznością są

emocjonalnie stabilne, spokojne, zrelaksowane i

zdolne do zmagania się ze stresem, bez doświadczania

obaw, napięć i rozdrażnienia. Cecha ta jest przede

wszystkim wymiarem normalnej osobowości.

5

10

2.

EKSTRAWERSJA – charakteryzuje jakość i ilość

interakcji społecznych oraz poziom aktywności,
energii i zdolności do odczuwania pozytywnych
emocji.

11

3. OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIA – opisuje

tendencje jednostki do poszukiwania i pozytywnego
wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję
wobec nowości i ciekawość poznawczą.

12

4. UGODOWOŚĆ – opisuje pozytywne vs. negatywne

nastawienie do innych ludzi, orientację
interpersonalną przejawiającą się w altruizmie vs.
antagonizmie, doświadczanych w uczuciach, myślach
i działaniu.

13

5. SUMIENNOŚĆ – charakteryzuje stopień

zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w
działaniach zorientowanych na cel (opisuje stosunek
człowieka do pracy). Czynnik ten określa się czasem
mianem „woli dążenia do osiągnięć”

14

Struktura pięciu czynników osobowości

według Costy i McCrae

15

EMOCJE I MOTYWY A MODEL WIELKIEJ

PIĄTKI

Stwierdzono związek pomiędzy wysokim natężeniem

pewnych cech a określonymi motywacjami (potrzeby)
oraz emocjami. Wysokie wyniki N wiążą się z
podatnością na negatywne emocje i ze złym
samopoczuciem, a wysokie E – z tendencją do
przeżywania emocji pozytywnych i dobrym
samopoczuciem. Wysokie wyniki SUM i UGD idą w
parze z dobrym samopoczuciem i uczuciami
pozytywnymi.

16

INTERPRETACJA PROFILU NA PODSTAWIE

WYNIKÓW UZYSKANYCH W NEO – FFI

1. Analizę profilu zaczynamy od wyodrębnienia

najbardziej wyróżniających się cech.

2. W kolejnym kroku dokonujemy opisu innych

właściwości indywidualnych jednostki:



Potrzeby



Style zmagania się ze stresem



Procesy poznawcze

3. Poszczególne cechy osobowości, jak i ich

konfiguracje, mają określone znaczenie

adaptacyjne. Należy więc dokonać interpretacji

funkcjonalnej profilu pod kątem dwóch obszarów:



Osiągnięć zawodowych lub/ i szkolnych



Podatności na choroby psychosomatyczne



Zaburzenia zachowania.

17

SKALA

WYSOKIE

PRZECIĘTNE

NISKIE

NEU

osoba podatna na
irracjonalne pomysły,
mniej zdolna do
kontrolowania swych
popędów. Wrażliwa,
emocjonalna, reaguje
silnie lękiem, skłonna do
doświadczania napięć,
wykazuje tendencję do
zamartwiania się. Często
doświadcza stanów
wrogości i gniewu,
Łatwo zniechęca się i
załamuje w trudnych
sytuacjach. Wykazuje
niskie poczucie własnej
wartości, wstydliwość i
poczucie zmieszania w
obecności innych.

Osoba ogólnie
spokojna i
zrównoważona, ale
czasami
doświadczająca
gniewu, smutku i
poczucia winy.

Osoba
emocjonalnie
stabilna,
spokojna,
zrelaksowana,
bez
doświadczania
obaw, napięć i
rozdrażnienia.
Odporna na
trudy życia,
dobrze radząca
sobie w
trudnych
sytuacjach.

18

EKS

osoby przyjacielskie,
serdeczne, towarzyskie i
rozmowne. Skłonne do
zabawy oraz poszukiwania
stymulacji, wykazują
tendencję do dominowania
w kontaktach społecznych i
są życiowo aktywne i pełne
wigoru, wykazują optymizm
życiowy i pogodny nastrój.

osoba przeciętna pod
względem towarzyskości i
aktywności, lubi kontakty
z innymi, ale ceni sobie
prywatność i intymność

osoba poważna,
zachowująca
rezerwę w
kontaktach z
innymi, woli
przebywać sama
lub w towarzystwie
nielicznej grupy
przyjaciół,
charakteryzuje się
brakiem

optymizmu.

19

OTW

Osoba ciekawa zjawisk
zarówno świata zewnętrznego,
jak i wewnętrznego,
kreatywna, z żywą i twórczą
wyobraźnią. Wykazuje
intelektualną ciekawość i
zainteresowanie sztuką oraz
dużą wrażliwość estetyczną.
Niekonwencjonalna, skłonna
do kwestionowania
autorytetów, niezależna w
sądach i nastawiona na
odkrywanie nowych idei
(politycznych, społecznych,
etycznych).

Osoba praktyczna,
ale mająca także
niekonwencjonalne
zainteresowania,
stara się utrzymać
równowagę między
„przywiązaniem do
starego” a
„fascynacją
nowością”.

osoba
konwencjonalna w
zachowaniu i
konsekwentna w
poglądach. Ceni
sobie tradycyjne
wartości, ma
pragmatyczne
zainteresowania i
preferuje uznane
społecznie sposoby
działania.

20

UGD

osoba prostolinijna,
prostoduszna, szczera,
altruistyczna, potulna,
łagodna oraz skromna.
Sympatyczna w stosunku do
innych i skłonna do
udzielania pomocy.
Przekonana, że inni mają
podobne postawy.

osoba ogólnie miła i
przyjazna, ale
czasami może być
nastawiona
rywalizacyjnie.

osoba
egocentryczna,
sceptyczna w
opiniach na temat
intencji innych
ludzi, przejawia
raczej nastawienie
rywalizacyjne niż
kooperatywne,
agresywna i oschła
w kontaktach z
innymi.

21

SUM

osoba o silnej woli,
zmotywowana do działania
oraz wytrwała w
realizowaniu swoich celów.
Skrupulatna, obowiązkowa,
punktualna, rozważna i
rzetelna w pracy,
charakteryzująca się
dużymi osiągnięciami
akademickimi i
zawodowymi. Ze
skłonnością do
utrzymywania porządku i
perfekcjonizmu.

Osoba przeciętnie
zorganizowana, ma
zazwyczaj jasno
określone cele
życiowe, chociaż
nie dąży do
osiągnięcia ich „za
wszelką cenę”

Wykazuje raczej
małą skrupulatność
w wypełnianiu
obowiązków i małą
motywację do
osiągnięć
społecznych.
Hedonistycznie
nastawiona do
życia, brak jasno
sprecyzowanych
celów życiowych,
rozleniwiona.
Impulsywna przy
podejmowaniu
decyzji
spontaniczna w
działaniu.

22

NEO – FFI A STRUKTURA POTRZEB W

UJĘCIU MURRAYA

NE
U

EKS OT

W

UGD SU

M

p. osiągnięć

+

+

+

p. afiliacji

+

+

p. agresji

+

-

p. dominacji

+

-

p. uległości

+

+

p. pokazywania się

+

-

p. opiekuńczości

+

+

p. porządku

+

p. uznania
społecznego

+

+

23

NEU EKS OTW UGD SU

M

p. dociekliwości

+

p. autonomii

+

-

p. przyjemnych doznań
estetycznych

+

+

p. zmiany

+

+

p. poniżania się

+

+

p. aprobaty społecznej

-

+

+

duża impulsywność

+

-

Duża wytrzymałość

+

+

Duża refleksyjność

-

+

24

NEO – FFI A MECHANIZMY OBRONNE I
STYLE RADZENIA SPOBIE ZE STRESEM

NEU

EKS

OTW

UGD

SUM

- regresja,
- brak
umiejętnoś
ci
decydowan
ia się,
- uciekanie

w fantazję,
- wrogość,
-

obwinianie
się

- optymizm,
- myślenie
pozytywne,
- zdolność do
- zdolność
do
racjonalnego

działania,
- wyparcie.

-

radzenie
sobie
przez
humor,
- ujemnie
-radzenie
sobie

przez
wiarę

-

tendencja
do samo
poświęcan
ia się

-

ujemnie z

regresją
- tendencja

do
skutecznego
radzenia

sobie ze
stresem.

25

NEO – FFI A OSIĄGNIĘCIA I

PREFERENCJE ZAWODOWE



NEUROTYCZNOŚĆ – wiąże się z przeciwwskazaniami do pracy silnie

stresującej



EKSTRAWERSJA – osoby te preferują pracę z ludźmi, natomiast osoby

introwertywne – pracę nie wymagającą kontaktów społecznych



DUŻA OTWARTOŚĆ – predyspozycje do pracy twórczej i

intelektualnej



MAŁA OTWARTOŚĆ – zwłaszcza jeśli towarzyszy jej wysoka

sumienność wiąże się z predyspozycjami do pracy wymagającej

konserwatywnego przestrzegania przepisów



DUŻA UGODOWOŚĆ – predyspozycje do pracy wymagającej działania

na rzecz innych, na przykład działania o charakterze charytatywnym.



MAŁA UGODOWOŚĆ – preferencje do pracy związanej z krytycznym

ocenianiem innych osób (np. stanowiska menadżerskie)



DUŻA SUMIENNOŚĆ – predysponuje do pracy wymagającej

szczególnej dokładności



MAŁA SUMIENNOŚĆ – jeśli towarzyszy jej wysoka otwartość –

predysponuje do takiej pracy, która wymaga orientacji na problem a

nie na reguły działania.

26

NEO – FFI A ZDROWIE FIZYCZNE



NEU – wiąże się z tzw. postawami i zachowaniami zdrowotnymi.
Osoby neurotyczne znacząco częściej są palaczami i trudniej jest im
rzucić palenie



NEU – zwłaszcza w postaci tzw. neurotycznej wrogości z tendencją
do wypierania emocji jest czynnikiem chorób nowotworowych



SUM – wiąże się z przejawianiem przez jednostkę pozytywnych i
obiektywnie korzystnych zachowań zdrowotnych



MAŁA UGODOWOŚĆ – zwłaszcza w postaci tzw. cynicznej wrogości
wiąże się z ekspresją gniewu, ujawnianiem go na zewnątrz, w postaci
reakcji ukierunkowanej przeciwko konkretnym obiektom, przez co
jest czynnikiem ryzyka zawału serca, śmierci z powodu nagłej
niewydolności krążenia oraz arteriosklerozy

08/11/2008

27

NEO – FFI A ZDROWIE PSYCHICZNE



WYSOKA NEU + NISKA UGD = osobowość narcystyczna



WYSOKA SUMIENNOŚĆ + NISKA OTW i NISKA UGD + WYSOKA
NEU = osobowość kompulsyjno – kompulsywna



NISKA UGD + NISKA SUM + WYSOKA NEU = zaburzenia
antyspołeczne

28

Krytyka Pięcioczynnikowej Struktury

Osobowości i argumenty na jej poparcie

Krytyka:



Jack Block



Eysenck

Argumenty za:



Niezmienniczość czynników NEOAC



Czynniki NEOAC istnieją realnie



Uniwersalność



Podstawy biologiczne czynników NEOAC

Wprowadzenie do Psychologii Osobowości

08/11/2008

28

29

Dziękujemy za uwagę

14/10/2008

29