Granice poznania

1

Granice poznania.

Granice poznania

2

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-

1804

Krytyka czystego rozumu

1781



Hume ma rację, gdy twierdzi, że
wiedza naukowa na podstawie
samego tylko doświadczenia nie jest
możliwa.



Mamy jednak całkiem sporą wiedzę
naukową.



Musimy zatem mieć jakąś wiedzę
a priori.



Jak można

wykroczyć

w poznaniu

poza treści doświadczenia?

Granice poznania

3

Kant i problem transcendentalny

Źródłem a priori nie są idee wrodzone
(treści poznania), lecz

uposażenie

podmiotu

, które nadaje przedmiotowi

poznania określoną

formę

.

Przewrót kopernikański w filozofii:
nie podmiot dopasowuje się do przedmiotu,
lecz przedmiot do podmiotu.

Granice poznania

4

Kant i problem transcendentalny

Pytania transcendentalnego część

pierwsza:

Jak jest możliwa czysta matematyka?

Granice poznania

5

Kant i problem transcendentalny

Pytania transcendentalnego część

pierwsza:

Jak jest możliwa czysta matematyka?

Jak można przedmiot a priori oglądać?

Granice poznania

6

Kant i problem transcendentalny

Pytania transcendentalnego część pierwsza:
Jak jest możliwa czysta matematyka?

Jak można przedmiot a priori oglądać?

Formy zmysłowości:



przestrzeń



czas

Granice poznania

7

Kant i problem transcendentalny



przestrzeń i czas są a priori, bo są
koniecznym warunkiem doświadczenia



skoro jednak mogę je oglądać, to są one
we mnie, są formami zmysłowości



zjawisko



rzecz sama w sobie



zjawisko = konstrukcja z wrażeń,
dokonana za pomocą form zmysłowości

Granice poznania

8

Kant i problem transcendentalny



przestrzeń i czas są a priori, bo są koniecznym warunkiem
doświadczenia



skoro jednak mogę je oglądać, to są one we mnie, są formami
zmysłowości



zjawisko



rzecz sama w sobie



zjawisko = konstrukcja z wrażeń, dokonana za pomocą form
zmysłowości

matematyka jest nauką a priori:



geometria o przestrzeni,



arytmetyka o czasie

Granice poznania

9

Dygresja: inne poglądy na przestrzeń

i czas



Substancjalizm: czas i przestrzeń istnieją
niezależnie od umysłów i ciał, czas i przestrzeń
mogłyby być puste.



Argument: istnieje przestrzeń absolutna, bo
istnieje ruch absolutny (Newton)

Izaak Newton 1643-1727

Granice poznania

10

Dygresja: inne poglądy na przestrzeń

i czas



Relacjonizm: czas i przestrzeń są ogółem
relacji między ciałami, bez zdarzeń nie ma
czasu, bez ciał nie ma przestrzeni.



Argument: pytanie o to, czemu Bóg nie
stworzył świata godzinę wcześniej, jest
absurdalne (Leibniz)

Gottfried Wilhelm Leibniz 1646-1716

Granice poznania

11

Dedukcja transcendentalna

(fragment)



Pojęcie przyczyny nie może pochodzić z
doświadczenia.



Jest ono jednak niezbędne do wydawania sądów
o zjawiskach.



Czyli bez niego wiedza naukowa jest
niemożliwa.



Mamy wiedzę naukową.



Wniosek: mamy a priori pojęcie

przyczyny

.

Granice poznania

12

Dedukcja transcendentalna

(fragment)



Podobnie mamy a priori pojęcie

substancji

i

10 innych

kategorii czystego intelektu

.



przyroda

= konstrukcja ze zjawisk,

dokonana za pomocą kategorii czystego
intelektu



Inaczej: umysł jest aktywny w procesie
poznania. Poznanie nie polega na biernym
odbiorze wrażeń.

Granice poznania

13

Kantowskie rozwiązanie problemu

indukcji



Pojęcie przyczyny funkcjonuje jako
aprioryczna forma sądu, do wypełnienia
przez doświadczenie

…jest przyczyną…

Granice poznania

14

Kantowskie rozwiązanie problemu

indukcji



Mieć taką formę sądu znaczy tyle, co
znać a priori zasadę przyczynowości.



Zasada przyczynowości gwarantuje,
że w przyrodzie zachodzą prawidłowości.

Granice poznania

15

Przewrót kopernikański w

filozofii

Pytanie o:

Przykładowe odpowiedzi

źródła poznania

skąd można cokolwiek

wiedzieć?

granice poznania

co można wiedzieć?

Kartezjusz

idee wrodzone



w zasadzie wszystko

(gdybyśmy byli doskonali)

Hume

doświadczenie
(wrażenia)



w zasadzie nic

(

nie znamy związków

między faktami)

Kant

?

matematyka

fizyka Newtona



Granice poznania

16

Realizm i idealizm

epistemologiczny



Realizm epistemologiczny



przedmiot poznania istnieje rzeczywiście
(niezależnie od podmiotu poznającego)



Idealizm epistemologiczny



przedmiot poznania zależy od podmiotu
poznającego

Granice poznania

17

Realizm i idealizm

epistemologiczny



Realizm epistemologiczny



transcendentalny:
przedmiot poznajemy takim, jaki jest
(Kartezjusz)



immanentny (krytyczny)
przedmiot poznajemy takim, jaki się nam
jawi (Locke)

Granice poznania

18

Realizm i idealizm

epistemologiczny



Rozróżnienie na jakości pierwotne i wtórne (Locke):



wtórne: barwy, dźwięki, czucia dotykowe, smaki,
zapachy



pierwotne: kształt, wielkość, liczba, ruch



jakości wtórne powstają przez działanie na nas
jakości pierwotnych rzeczy



Berkeley: jakości pierwotne są poznawalne tylko
dzięki jakościom wtórnym

Granice poznania

19

Realizm i idealizm

epistemologiczny



Współczesne rozróżnienie:



jakości

przypadłościowe

(occurent) i

dyspozycyjne

:



Jakości dyspozycyjne (według realizmu
krytycznego) są

ugruntowane

w jakościach

przypadłościowych.

Granice poznania

20

Realizm i idealizm

epistemologiczny



Idealizm epistemologiczny



immanentny:
poznajemy tylko przedmioty w umyśle
(Berkeley)



transcendentalny (krytyczny)
poznanie wykracza poza treści
doświadczenia (Kant)