Wczesne wykrywanie

przewlekłej choroby nerek

Paski Analityczne do badania moczu

Testy ogólno dostępne w aptece

Marcin Dziedzic

Katedra Diagnostyki Laboratoryjnej Uniwersytet Medyczny Lublin

Przewlekła

choroba

nerek

(PChN)

jest

wieloobjawowym

zespołem

chorobowym

będącym

następstwem

uszkodzenia

lub

zmniejszenia liczby czynnych nefronów na skutek
różnorodnych procesów chorobowych toczących
się w miąższu nerek, które prowadzą do
zmniejszenia przesączania kłębuszkowego (GFR).
[1]

1. K/DOQI Clinical Practice Guidelines for chronic kidney disease: evaluation,

classification and stratification. Am J Kidney Dis 2002; 39: suppl. 1

GFR – ocena stopnia wydolności nerek

• Ilość osocza przefiltrowana w jednostce czasu przez

kłębuszki nerkowe

do tzw.

moczu pierwotnego

. Zwykle

podawany jest w ml/min, lub lepiej w ml/min*1.73m² (czyli
po przeliczeniu na standardową powierzchnię ciała).

Przesączanie kłębuszkowe zależy od:
a)

ciśnienia krwi,

b)

ciśnienia onkotycznego krwi,

c)

ciśnienia tętniczego krwi,

d)

liczby czynnych nefronów i ściśle z tym związanego

nerkowego przepływu krwi (RBF – renal blood flow).

Rozpoznanie PChN

1. Obecność wskaźników uszkodzenia nerek (utrzymującego się

powyżej 3 miesięcy przy prawidłowym lub zmniejszonym GFR).

2. Obniżenie GFR poniżej 60 ml/min/1,73m2 powierzchni ciała

przez okres 3 miesięcy z lub bez cech uszkodzenia nerek.

PChN dotyczy około 16 % populacji Polskiej

[2,3]

[2]

Rutkowski B. Epidemiologia chorób nerek. Nefrologia i nadciśnienie tętnicze 3(24)/2006 s. 13-17

[3]

Król E, Rutkowski B, Czekalski S. i wsp. Wczesne wykrywanie chorób nerek – wstępne wyniki programu
pilotażowego PolNef. Przegl. Lek. 2005; 62: 690 – 693.

Przyczyny uszkodzenia miąższu nerek

- Cukrzyca i rozwijająca się na jej tle

nefropatia cukrzycowa

- Nefropatia nadciśnieniowa jako

przyczyny wyjściowej PChN

We wczesnych stadiach PChN nie obserwujemy żadnych
objawów.
Około 60 % pacjentów wymaga leczenia
nerkozastępczego już po 6 miesiącach od rozpoznania
choroby.

Metody wczesnego wykrywania PChN

- Badanie ogólne moczu
- Ocena funkcji nerek – przesączanie kłębuszkowe

GFR

- Albuminuria
- Określanie stosunku stężenia albuminy do

kreatyniny

Badanie ogólne moczu

Niepokojącymi wskaźnikami w badaniu ogólnym moczu są:

- Białkomocz
- Krwinkomocz
- Leukocytonuria

Objawy wysoce niespecyficzne dla PChN

Zaleca się wykonanie badania ogólnego moczu
regularnie:

- u pacjentów z grupy ryzyka PChN – chorujących na :

Cukrzycę i Nadciśnienie Tętnicze

Przesączanie kłębuszkowe

Do oceny stopnia upośledzenia czynności wydalniczej
nerek konieczne jest oszacowanie:

- przesączania kłębuszkowego (ang. estimated GFR - eGFR)
Wzór Cockcrofta-Gaulta

[2]

C

Cr

– klirens kreatyniny

S

Cr

– stężenie kreatyniny w mg/dl

wiek – w latach
m.c. – masa ciała w kg
W – wskaźnik płci – 0,85 (dla kobiet) lub 1,0 (dla mężczyzn)

[2] Gault MH, Longerich LL, Harnett JD, Wesolowski C. Predicting glomerular function from adjusted serum creatinine.. „Nephron”. 3 (62), ss. 249–56

(1992).

Przesączanie kłębuszkowe

Wzór: MDRD

(Modification of Diet in Renal Disease Study Group )

GFR = 170 x (stężenie kreat.)–0,999 × (wiek)–0,176 ×× (BUN)–0,17 × (alb) –

0,318 × C

C — stała: dla mężczyzn — 1, dla kobiet — 0,762, dla Ameryk. pochodzenia afrykańskiego

— 1,18;

BUN (blood urea nitrogen) — azot mocznika;
alb — stężenie albumin

W 1 stadium PChN – wdrożenie leczenia farmakologicznego i spowolnienie

procesu choroby

Norma: 90 – 120 ml/min/1,73m2

Objawy podmiotowe

- Ból o charakterze kolkowym

(pierwszy objaw kamicy nerkowej) w
okolicy lędźwiowej.

- Ból w okolicy spojenia łonowego –

zapalenie pęcherza moczowego.

- Ból w cewce moczowej – zapalenie.
- Ból brzycha
- Zaburzenia oddawania moczu

Badanie krwi

W każdym przypadku choroby nerek należy wykonać:
1. Badanie morfologiczne krwi.
2. Odczyn Biernackiego (OB) lub oznaczanie białka C – reaktywnego

(CRP) w surowicy.

3. Oznaczenie stężeń Na, K, Cl, wapnia całkowitego i zjonizowanego
4. Oznaczenie stężenia kreatyniny
5. Oznaczenie stężenia kwasu moczowego
6. Lipidogram – ważny u chorych z zespołem nerczycowym i

przewlekłą niewydolnością nerek.

Albuminuria

Wydalanie albumin w moczu

Wartość prawidłowa: < 30 mg/l
Wartość nieprawidłowa: ≥ 30 – 299

mg/l

Stosunek stężenia albumin do kreatyniny (urinary albumin to creatinine ratio –

UACR)

Wartość patologiczna: uznaje się iloraz ≥ 30 – 299 mg/l

Albuminuria

Badanie przesiewowe w kierunku
albuminurii należy wykonywać raz w roku
u chorych na cukrzycę typ 1 od 5 roku
trwania choroby, a u chorych na cukrzyce
typ 2 od momentu rozpoznania [6].

[6] Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Zalecenia kliniczne dotyczące

postępowania u chorych na cukrzycę. Diabetol Dośw i Klin 2009;9 (supl. A): A1-A42.

Albuminuria

U pacjentów z nadciśnieniem

tętniczym:

- Oznaczanie stężenia kreatyniny w surowicy
- Obliczanie eGFR
- Badanie ogólne moczu
- Albuminuria

[7]

[7] Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym. Nadciśn. Tętn 2008;12 (5):

319

Paski Analityczne do

badania moczu

Paski analityczne do

badania moczu umożliwiają

wykonanie testów na

białko (albumina), krew

(erytrocyty), leukocyty,

azotyny, glukozę, ciała

ketonowe (kwas

acetooctowy), pH, ciężar

właściwy, bilirubinę i

urobilinogen w moczu.
Paski przeznaczone są

wyłącznie do profesjonalnej

diagnostyki in vitro.

• Pobieranie i przygotowanie materiału
• Technika odczytu wizualnego
• OGRANICZENIA METODY

Charakterystyka testu

Bilirubina

: W prawidłowym badaniu

moczu nie powinno się stwierdzać
obecności tego barwnika. Bilirubina
może występować w moczu w
niektórych postaciach żółtaczek, np.
w żółtaczce miąższowej oraz w
marskościach wątroby.

Charakterystyka testu

Urobilinogen

: Barwnik ten jest obecny w

moczu osób zdrowych. Wydalany jest
przez nerki ok. 0,1 mg. Nadmierna jego
ilość w moczu stwierdzana jest np. w
żółtaczkach hemolitycznych lub w
uszkodzeniu wątroby.

Charakterystyka testu

Ciała ketonowe

: Test ten jest oparty

na metodzie Legal`a, w której pole
testowe zawiera glicerynę i
nitroprusyd sodowy w buforze
alkalicznym. Obecność
metyloketonów powoduje fioletowe
odbarwienie pola testowego.

Charakterystyka testu

Kwas askorbinowy

: Test opiera się

między innymi na odbarwieniu
odczynników Tillmann`a. Obecność
kwasu askorbinowego sprawia, że
kolor pola testowego zmienia się z
szaro-niebieskiego na
pomarańczowy.

Charakterystyka testu

Glukoza

: W moczu osoby zdrowej nie

stwierdza się obecności glukozy. Jeżeli
stężenie cukru we krwi przekroczy wartość
200 mg/dl, wykrywa się glukozę w moczu,
co jest istotnym podejrzeniem cukrzycy.
Ponadto glukoza w moczu może pojawić się
po spożyciu dużej ilości węglowodanów, pod
wpływem czynników emocjonalnych, w
trakcie przyjmowania leków moczopędnych
i w nadczynności tarczycy.

Charakterystyka testu

Białko (albumina)

:Oznaczanie białka w moczu jest pomocne

w rozpoznawaniu chorób nerek. Fizjologiczne wydalanie
białka jest bardzo niewielkie w standardowo wykonanym
badaniu ogólnym moczu jest niewykrywalne. Jeżeli ilość
białka wydalanego z moczem jest większa niż 150 mg na
dobę, mówimy o białkomoczu. Stale utrzymujący się
białkomocz świadczy zwykle o chorobach nerek i
dróg moczowych. W warunkach pełnego zdrowia
białkomocz może wystąpić po dużym wysiłku fizjologicznym
lub pod wpływem zimna.

Charakterystyka testu

Krew (erytrocyty)

: krwiomocz jest częstym objawem chorób

układu moczowego. Krwinki czerwone w moczu mogą
pochodzić z różnych części układu moczowego: nerek,
moczowodów, pęcherza moczowego lub cewki moczowej.
Obecność zwiększonej liczby RBC w moczu może świadczyć o
istnieniu zaburzeń zdrowotnych:
- ostre i przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek, łagodne i
złośliwe nowotwory, kamica nerkowa, zakrzep naczyń
nerkowych, po urazach.
U kobiet w czasie miesiączki mocz jest przeważnie
zanieczyszczony krwią (nie należy wykonywać analizy moczu
w tym okresie).

Charakterystyka testu

pH

: Prawidłowy odczyn moczu jest

lekko kwaśny, czyli pH wynosi 5,5. W
diecie bogatomięsnej oraz w
chorobach nerek odczyn moczu staje
się bardziej kwaśny. Zasadowy odczyn
moczu wywołuje dieta jarska,
zakażenia bakteryjne oraz leki
alkalizujące.

Charakterystyka testu

Azotyny

: Test pośrednio wykrywa

obecność bakterii azotowych w
moczu.

Charakterystyka testu

Leukocyty

: Zwiększenie liczby

leukocytów występuje w bakteryjnych
zakażeniach dróg moczowych, w ostrym
i przewlekłym zapaleniu miedniczek
nerkowych, zapaleniu pęcherza
moczowego i cewki moczowej, zapaleniu
gruczołu krokowego. (koniecznie
wykonać posiew moczu)

Charakterystyka testu

Gęstość względna

: Prawidłowy ciężar

moczu wynosi 1,023 – 1,035 g/cm3.

Wzrost wartości ciężaru moczu może

świadczyć o nadmiernej ilości glukozy,

białka i niektórych leków, a także w

stanach odwodnienia organizmu i przy

niewydolności nerek. Spadek ciężaru

właściwego stwierdza się w

uszkodzeniu miąższu nereki.

Wyniki

Testy na leukocyty i krew

(erytrocyty) nie są oznaczeniami

ilościowymi, ale służą jako

metoda przesiewowa na

obecność leukocytów i krwi

(erytrocytów) w moczu.

Badania mikroskopowe próbek z

pozytywnym wynikiem na

leukocyty lub krew powinny być

przeprowadzone, jeśli wymagane

jest oznaczenie ilościowe.

Kwas askorbinowy może wpływać

na testy: glukozę, azotany,

bilirubinę, krew (erytrocyty).

Jeżeli wynik na kwas askorbinowy

jest pozytywny, należy powtórzyć

test następnego dnia

przerywając zażywanie witaminy

C, albo użyć testu

fotometrycznego na który kwas

askorbinowy nie ma wpływu.

Testy ogólno dostępne w aptece

• Quixx – oznaczanie zawartości cholesterolu we krwi.
• Multi – wykrywanie obecności narkotyków w moczu

(amfetamina, kokaina, morfina, heroina, haszysz, marihuana).

• Diago – HP – wykrywanie zakażenia bakterią Helicobacter

pylori.

• FOB – wykrywanie krwi utajonej w kale, test pomocny w

diagnozowaniu nowotworów jelita grubego.

• PSA Test – pomocny w wykrywaniu raka prostaty.
• Test ciążowy
• Test płodności – umożliwia szybką kontrolę poziomu

stężenia plemników w nasieniu lub test do wykrywania
hormonu FSH w moczu oraz określenia jego stężenia,
pomagający w ocenie płodności u kobiet.

Test ciążowy

Ich zastosowanie ma na celu potwierdzenie lub wykluczenie,
w warunkach domowych, czy kobieta jest w ciąży.
Zasada działania testu polega na wykryciu w moczu hormonu
hCG (ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej), który jest
wytwarzany przez komórki łożyska wkrótce po zapłodnieniu.
Wyróżniamy dwa rodzaje testów ciążowych: płytkowy (np.
Bobo EZ-HCG, Pre-test, Acon) i strumieniowy (np.
Clearblue Compact, Bobo-test strumieniowy). W
przypadku testu płytkowego mocz nanoszony jest przy
pomocy pipetki na płytkę testową. Używając z kolei testu
strumieniowego należy umieścić końcówkę absorbującą
testera w strumieniu moczu przez 10 sekund, a następnie
ustawić ją w pozycji pionowej. Wyniki obu testów odczytuje
się po 3-5 minutach.

Testy te są wiarygodne i wykrywają już 6-dniową
ciążę.
Na wynik nie wpływają zażywane leki
przeciwbólowe,

antykoncepcyjne,

antybiotyki czy alkohol.

Test owulacyjny

Test owulacyjny pomaga kobiecie w zidentyfikowaniu dwóch
najbardziej płodnych dni w cyklu miesiączkowym, w których
zbliżenie może prowadzić do zapłodnienia.
Działanie testu opiera się na wykryciu wzrostu hormonu
luteinizującego (LH) w moczu. Poziom LH zwiększa się
zawsze na około 24-36 godzin przed uwolnieniem komórki
jajowej z jajników. Biorąc pod uwagę długość cyklu, należy
określić dzień rozpoczęcia testowania. Tester umieszcza się
końcówką absorbującą w strumieniu moczu przez 5 sekund.
Następnie po 3 minutach odczytuje się wynik.

Na uwagę zasługuje także test Donna, którego zadaniem jest
określenie

dni

płodnych

i

niepłodnych

w

cyklu

miesiączkowym kobiety na podstawie badania śliny.

Test narkotykowy

Test paskowy, służący do wykrywania
w moczu substancji takich jak
kokaina, morfina czy amfetamina
(np. Amfetamina Strip, THC Strip,
Acon Multi-Drug, Multi-test).

Test do diagnozowania zakażeń układu

pokarmowego

„Domowym” testem przeznaczonym do diagnozowania
zakażeń układu pokarmowego jest test do wykrywania
Helicobacter pylori (np. Test Helico).
Często występująca niestrawność, nadkwaśność, wymioty,
zgaga mogą świadczyć o obecności tych drobnoustrojów w
organizmie.
Rozwój chorób żołądkowo-jelitowych, takich jak wrzody
żołądka i dwunastnicy, czynny i chroniczny nieżyt
żołądka, często związany jest z zakażeniem beztlenowym
drobnoustrojem Helicobacter pylori.
Bakteria ta upłynnia śluz i uszkadza barierę śluzową żołądka,
może przez to prowadzić do uszkodzenia nabłonka przez soki
trawienne. Zniszczenie tego drobnoustroju zmniejsza
częstotliwość nawrotów choroby.

Wykonanie wyżej wymienionego testu polega na
wykryciu w surowicy lub osoczu przeciwciał IgG,
które są charakterystyczne dla tych bakterii.
Przeprowadzenie testu jest bardzo proste.
Wystarczy jedną kroplę krwi (surowicy lub osocza)
nanieść na kasetkę testową.
Jeżeli próbka zawiera przeciwciała IgG, słaba linia
testowa różowoczerwona razem z niebieską linią
kontrolną uwidoczni się w okienku odczytu
wyniku. Oznacza to obecność Helicobacter pylori.

Testy do wykrywania krwi utajonej w kale

Polega na wykryciu w kale peroksydazy hemoglobiny.

Tego typu testy, np. EZ DETECT, FOB-Test
pozwalają wcześnie wykryć niektóre choroby
odbytu,

takie

jak:

nowotwory,

wrzody,

hemoroidy, polipy, zapalenie okrężnicy i
podjąć odpowiednie leczenie specjalistyczne.
Leki

przeciwzapalne,

aspiryna,

maści

doodbytnicze mogą wpłynąć na wynik testu,
dlatego dwa dni przed badaniem należy unikać
ich przyjmowania.

W celu przeprowadzenia badania za
pomocą FOB-Testu należy pobrać
próbkę

kału,

wprowadzić

do

załączonego pojemnika z płynem i
dokładnie wymieszać. Próbkę nanosi
się na próbkę testową a wynik
odczytuje się po 5 minutach.

Testy paskowe do

pomiaru cholesterolu

Służą one do określenia ilości cholesterolu we krwi i
dostarczają informacji dotyczących metabolizmu
tłuszczowego (np. Test cholesterolowy Venture).
Przed rozpoczęciem testu należy znaleźć spokojne miejsce i
zrelaksować się przez 5 minut w celu ustabilizowania
poziomu cholesterolu w organizmie.
Pierwszą kroplę krwi z czubka palca należy zetrzeć, żeby nie
wprowadzić innych płynów, które mogłyby wpłynąć na
wynik testu.
Przeprowadzenie testu polega na wypełnieniu krwią okienka
testowego.

• Test można przeprowadzić o każdej porze dnia, bez

konieczności wcześniejszego poszczenia. Ponieważ
poziom cholesterolu może zmieniać się z dnia na
dzień, dlatego należy dokonać przynajmniej dwa
testy i wyciągnąć średnią z uzyskanych rezultatów.
Za normę przyjmuje się wyniki mniejsze od
200mg/dl. Gdy wyniki przekroczą powyższą normę,
zalecane jest specjalistyczne leczenie.

• Testy diagnostyczne do stosowania w warunkach

domowych

dają

możliwość

samokontroli

i

pozwalają

na

wykrycie

niektórych

zmian

zachodzących w naszym organizmie