Spostrzeganie

ludzi i ich

zachowań

Atrybucje = potoczne wnioski o przyczynach
obserwowanych zachowań

Klasyczne koncepcje atrybucji zakładały
racjonalność człowieka, tj. że jest “naukowcem z
ulicy” poprawnie wykorzystującym wszystkie
dostępne rodzaje informacji.

Sześcian atrybucyjny czyli model
współzmienności Kelleya:
potoczne wyjaśnianie powtarzających się
zachowań polega na sprawdzaniu, które czynniki
współzmieniają się z obserwowanym
zachowaniem.

Próbując wyjaśnić jakieś zachowanie, np. głośny
śmiech Janka podczas oglądania występu
pewnego komika, obserwator bierze pod uwagę
trzy rodzaje informacji:

o spójności zachowania – czy Janek
zawsze śmieje się podczas występów tego
komika

o wybiórczości zachowania – czy Janek
reaguje tak na wszystkich komików, czy
tylko na tego jednego

o powszechności zachowania – czy
innych ludzi komik ten też śmieszy czy nie

Spójność zachowania oznacza, że ta sama osoba
zachowuje się podobnie przy wszystkich okazjach
i “razach”

Wybiórczość – że zachowuje się w taki sposób
tylko w odniesieniu do danego bodźca, ale nie
innych bodźców podobnego rodzaju

Powszechność – że inni ludzie zachowują się
podobnie w stosunku do tego samego bodźca.

Jeżeli zachowanie jest wysoce spójne (Janek
zawsze śmieje się z tego komika), wysoce
wybiórcze (bardziej z tego komika niż z innych) i
powszechne (wszyscy się z niego śmieją), to
przyczyna zachowania upatrywana jest w
bodźcu, na które zachowanie jest kierowane
(komiku).

Jeżeli natomiast zachowanie jest wysoce spójne,
niewybiórcze (Janek śmieje się ze wszystkich
komików) i niepowszechne (inni nie śmieją się z
tego komika), to jego przyczyna upatrywana
jest w działającej osobie (Janek jest
śmieszkiem).

Ogólna zasada: przyczyna jest więc każdorazowo
upatrywana w czynniku współzmieniającym
się z zachowaniem, który pojawia się wtedy,
gdy występuje dane zachowanie i który jest
nieobecny pod nieobecność owego zachowania.

Faktyczne atrybucje zwykle w największym
stopniu opierają się na:

1) informacji o spójności zachowania
(ułatwiającej wnioskowanie o cechach
aktora jako przyczynach),

2) słabiej na informacji o wybiórczości,

3)najsłabiej na informacji o jego
powszechności (niedocenianie
prawdopodobieństw bezwarunkowych czyli
charakterystyk populacji, tego co typowe
dla wszystkich).

Deformacje procesu atrybucji =
odstępstwa od normatywnego, racjonalnego
wzorca wnioskowania

1. Podstawowy błąd atrybucji skłonność
do przypisywania cudzych zachowań
czynnikom wewnętrznym (cechy, postawy,
pragnienia) przy niedocenianiu roli
sytuacyjnych wyznaczników tych zachowań
(nacisków sytuacji, ról społecznych)
utożsamienie celu zachowania z cechą
osobowości
błąd korespondencji = przecenianie
korespondencji między zachowaniem a
osobowością

Jak wiele innych rzetelnych prawidłowości
psychologicznych, podstawowy błąd atrybucji
jest skutkiem równoczesnego działania wielu
procesów. Najważniejsze z nich to:

duża wyrazistość i dostępność percepcyjna
zachowania i jego sprawcy, a mała wyrazistość
kontekstu i ograniczeń sytuacyjnych – ludzie
upatrują przyczyny zdarzeń w tym, co przyciąga
ich uwagę. Aby sprawdzić to przewidywanie,
Taylor i Fiske (1975) manipulowały wyrazistością
i dostępnością percepcyjną zachowań dwóch
osób prowadzących rozmowę

Osoba bardziej wyrazista dla danego
obserwatora spostrzegana była jako
mająca większy wpływ na to jak toczyła
się rozmowa

Jak wiele innych rzetelnych prawidłowości
psychologicznych, podstawowy błąd atrybucji jest
skutkiem równoczesnego działania wielu procesów.
CD...

dwufazowość interpretacji zachowania

Faza 1. początkowe, rozpoznanie treści zachowania
wymaga rozpoznania jego celu (znaczenie
teleologiczne), co jest niemal równoznaczne z
przypisaniem cechy (zachowanie: agresywny, życzliwe)

Faza 2. to uwzględnienie poprawki na kontekst
zachowania tj. naciski sprzyjające zachowaniu lub je
utrudniające

faza 1 ma charakter automatyczny i nie wymaga
zasobów umysłowych;

faza 2 ma charakter kontrolowany i świadomy,
wymaga zasobów i łatwo ulega uszkodzeniu wskutek
pochłonięcia zasobów przez równolegle wykonywane
zadania.

Cognitive busyness and the fundamental

attribution error

Gilbert, Pelham & Krull (1988)

warunki

"tematy relaksujące"

Warunki

"tematy niepokojące"

zachowanie o.

spostrzeganej

zmiany mody

publiczne upokorzenie

lękowe

podróże po świecie

wstydliwe sekrety

lękowe

ulubione książki

fantazje seksualne

lękowe

hobbies

Hobbies

swobodne

filmy zagraniczne

publiczne ośmieszenie

lękowe

wymarzone wakacje

wymarzone wakacje

swobodne

najlepsze restauracje

osobiste porażki

lękowe

Spostrzegane natężenie lęku

wypowiadającej się osoby

JEDNO ZADANIE

DWA ZADANIA

tematy relaksujące

10,31

9,28

tematy niepokojące 7,79

8,88

różnica

2,52

0,40

pamięć/atrybucja lęku

(korelacja)

- 0,61

0,56

2. Atrybucyjna różnica aktor-obserwator =
odmienne spostrzeganie przyczyn zachowania
własnego i cudzego
Perspektywa aktora: własne zachowania częściej
wyjaśniamy czynnikami zewnętrznymi
Perspektywa obserwatora: cudze zachowania
częściej wyjaśniamy czynnikami wewnętrznymi
np. zakochanie

Przyczyny różnicy aktor – obserwator

odmienność ukierunkowania uwagi (aktor
skupia się na otoczeniu, obserwator na
aktorze);
odmienność wiedzy (aktor więcej wie o
międzysytuacyjnej zmienności własnego
zachowania)
odmienność języka opisu obserwowanych
zachowań (aktor opisuje siebie za pomocą
konkretnych czasowników ja krzyczałem,
obserwator za pomocą abstrakcyjnych
czasowników bliskich przymiotnikom
oznaczającym cechy on był agresywny).

Aby sprawdzić przewidywania koncepcji
odmienności ukierunkowania uwagi (aktor skupia
się na otoczeniu, obserwator na aktorze) Storms
(1973) przeprowadził badanie, w którym aktorzy i
obserwatorzy proszeni byli o wskazanie, jak wielka
rolę w przebiegu rozmowy miały czynniki
sytuacyjne a jak dużą dyspozycyjne. Rozmowę
nagrywano na dwie kamery, także, niektórzy
uczestnicy mieli możliwość obejrzenia całej

sytuacji z odtworzenia
zanim udzielili
odpowiedzi.

Niektórzy widzieli
nagranie zgodne ze
swoja perspektyw a
inni “odwrócone”.

Atrybucyjna różnica aktor-obserwator
uległa odwróceniu u osób, które
oglądały nagranie z „odwróconej”
perspektywy

3. Egotyzm atrybucyjny – wyjaśnianie w
pochlebny sposób przyczyn zachowania własnego
i osób, z którymi jesteśmy związani

silna i konsekwentna tendencja do
upatrywania przyczyn sukcesów w sobie
słabsza i mniej konsekwentna tendencja do
upatrywania przyczyn porażek

Wyjaśnienia egotyzmu:
przejaw motywu autowaloryzacji, czyli tendencji
do obrony, utrzymania lub podwyższenia poczucia
własnej wartości
przejaw działania oczekiwań i skłonności do
upatrywania przyczyn:
zdarzeń oczekiwanych (pozytywnych) w sobie
samym
zdarzeń nieoczekiwanych (negatywnych) w
czynnikach zewnętrznych

4. Egocentryzm atrybucyjny – przecenianie
własnego wkładu w wyniki osiągane wspólnie z
innymi

Wyjaśnienia egocentryzmu atrybucyjnego:

ogólne przecenianie siebie (przejaw
autowaloryzacji czyli obrony, utrzymywania
i podwyższania poczucia własnej wartości)
ksobność (ogólny egocentryzm)
lepsza pamięć i dostępność umysłowa
własnych zachowań niż partnerów (tych
ostatnich często nie widzieliśmy)

5. Efekt fałszywej powszechności – skłonność do
przeceniania częstości, z jaką inni wyznają opinie
podobne do naszych i postępują podobnie jak my
(gdyż ja jestem normalny)
Wyjaśnienia efektu fałszywej powszechności:

stosowanie własnego ja jako symulatora
ludzkiej psychiki (heurystyka
zakotwiczenia/dostosowania
ja=zakotwiczenie)
wybiórczo nasilona dostępność informacji o
poglądach podobnych wskutek częstych
kontaktów z osobami podobnymi (getto
informacyjne)
przekonanie o dużym rozpowszechnieniu
własnych opinii jest subiektywnym
świadectwem ich słuszności (przecenianie
pojawia się głównie u osób wyznających
poglądy mniejszościowe, które bardziej
muszą bronić trafności własnych poglądów)

3

13

23

33

43

53

63

73

przeciw pośrednie

za

przeciw pośrednie

za

stosunek do dopuszczalności aborcji

odsetek rzeczywisty

odsetek subiektywny

1994

1998

Wielość i alternatywność znaczeń zachowania

Wiele (większość) zachowań można
zinterpretować na różne sposoby – skłonność do
wyjaśniania cudzych zachowań w kategoriach
cech nie przesądza więc jaka to będzie cecha.

Wybór kategorii do interpretacji zachowania
zależy przede wszystkim od:

stopnia podobieństwa obserwowanego
zachowania do prototypu (jak typowym
przejawem cechy jest zachowanie)

stopnia zaktywizowania kategorii

Istnieją także dwie klasy cech najczęściej
wykorzystywanych w interpretacji dotyczące
dwóch rodzajów znaczeń zachowania:

znaczenie moralne: jak treść celów
działającego aktora wpływa na stan innych
osób (w tym i obserwatora) – czy jego
zachowanie jest korzystne czy szkodliwe dla
innych;

znaczenie sprawnościowe: czy cele są
realizowane skutecznie, czy nie

Dowody na podstawowe znaczenie cech
moralnych i sprawnościowych:

informacja o tych cechach (jednych lub
drugich) jest najczęściej poszukiwana, gdy
chcemy sobie wyrobić opinie o innym
człowieku

kiedy mamy zdecydowany (pozytywny lub
negatywny) sąd o innym człowieku, to
opiera się on w większości (75%)
przypadków albo na cechach moralnych,
albo sprawnościowych

Dwie wiązki cech najczęściej spostrzegane
u przywódców politycznych to:

- uczciwość (integrity)
- kompetencja

Dowody na podstawowe znaczenie cech
moralnych i sprawnościowych:

Dwa rodzaje przywódców grupie

- zadaniowy (kompetencja)
- społeczno-emocjonalny

Dwa wymiary ukrytej teorii osobowości
(Rosenberg)

- dobry-zły społecznie
- dobry-zły intelektualnie (sprawny niesprawny)

moralność

sprawność



+

-

+

cnotliwy

sukces

grzeszny

sukces

-

cnotliwa

porażka

grzeszna

porażka

Interpretacje zachowania w kategoriach
moralnych i sprawnościowych:

•są wzajemnie niezależne w sensie logicznym
(coś może być dobre lub złe niezależnie od tego
czy jest dobre lub złe w drugim sensie)

Interpretacje zachowania w kategoriach
moralnych i sprawnościowych:
•psychologicznie alternatywne: jeżeli widzimy w
zachowaniu moralność (że złodziej), to
przestajemy widzieć sprawność (że bardzo
zręczny); te dwie interpretacje są negatywnie
skorelowane
•interpretacja w kategoriach moralnych jest
silniejsza w odniesieniu do cudzych zachowań niż
własnych
•interpretacja w kategoriach sprawnościowych
jest silniejsza w odniesieniu do własnych
zachowań niż cudzych
•oceny innych ludzi znacznie silniej opierają się
na naszych wnioskach o ich moralności, niż o ich
sprawności

7 PIERWSZYCH WARTOŚCI W HIERARCHII

DLA “JA”

DLA INNEGO

CZŁOWIEKA
niezależny s

uczciwy m

kochający m

kochający m

inteligentny s

odpowiedzialny

m
odważny s

wesoły

?

wesoły ?

pomocny m

odpowiedzialny m

uprzejmy m

ambitny s

czysty ?

Wojciszke, 1997, EJSP