Budowa geologiczna,

Budowa geologiczna,

tektonika, zjawiska

tektonika, zjawiska

wulkaniczne,

wulkaniczne,

sejsmiczne

sejsmiczne

i kataklizmy w

i kataklizmy w

Europie

Europie

Budowa geologiczna

Budowa geologiczna

Rozwój kontynentu Europy zapoczątkowało powstanie prekambryjskiej tarczy

Rozwój kontynentu Europy zapoczątkowało powstanie prekambryjskiej tarczy

fennosarmackiej, do której w ciągu dziejów geologicznych przyrastały coraz

fennosarmackiej, do której w ciągu dziejów geologicznych przyrastały coraz

młodsze części lądu. Tarcza ta rozciąga się od Skandynawii po rejon Morza

młodsze części lądu. Tarcza ta rozciąga się od Skandynawii po rejon Morza

Azowskiego, tworząc podłoże Europy Wschodniej. Już w prekambrze tarczę

Azowskiego, tworząc podłoże Europy Wschodniej. Już w prekambrze tarczę

fennosarmacką otaczał od południa wielki ocean śródziemny , na północy

fennosarmacką otaczał od południa wielki ocean śródziemny , na północy

zarysowała się geosynklina kaledońska, a na wschodzie geosynklina Uralu.

zarysowała się geosynklina kaledońska, a na wschodzie geosynklina Uralu.

W kambrze doszło do wyodrębnienia sztywnych mas oporowych i płytkich

W kambrze doszło do wyodrębnienia sztywnych mas oporowych i płytkich

zalewów morskich. W morzach osadzały się utwory terrygeniczne, przenoszone z

zalewów morskich. W morzach osadzały się utwory terrygeniczne, przenoszone z

lądu. Znaczna częśc tarczy została pokryta osadami morskimi.

lądu. Znaczna częśc tarczy została pokryta osadami morskimi.

W sylurze rozpoczęły działalność ruchy górotwórcze orogenezy kaledońskiej,

W sylurze rozpoczęły działalność ruchy górotwórcze orogenezy kaledońskiej,

wykształcając struktury fałdowe i połączając ze sobą tarczę kanadyjską w jeden

wykształcając struktury fałdowe i połączając ze sobą tarczę kanadyjską w jeden

kontynent północnoatlantycki.

kontynent północnoatlantycki.

W górnym dewonie ówczesne morze Tetydy rozszerzyło zasięg wkraczając na

W górnym dewonie ówczesne morze Tetydy rozszerzyło zasięg wkraczając na

ląd. Ponownie morza przerwała orogeneza hercyńska, a ruchy górotwórcze tej

ląd. Ponownie morza przerwała orogeneza hercyńska, a ruchy górotwórcze tej

orogenezy wystąpiły w kilku fazach w górnym i dolnym karbonie, wytwarzając

orogenezy wystąpiły w kilku fazach w górnym i dolnym karbonie, wytwarzając

szereg struktur na Półwyspie Iberyjskim, Apenińskim i Bałkańskim.

szereg struktur na Półwyspie Iberyjskim, Apenińskim i Bałkańskim.

W dolnym permie ląd znacznie się powiększył. Tworzyła się seria utworów

W dolnym permie ląd znacznie się powiększył. Tworzyła się seria utworów

detrytycznych zwane czerwonym spągowcem o jaskrawej barwie o czym

detrytycznych zwane czerwonym spągowcem o jaskrawej barwie o czym

świadczył panujący okres suchy. W permie miała miejsce również silna

świadczył panujący okres suchy. W permie miała miejsce również silna

działalność wulkaniczna.

działalność wulkaniczna.

W ciągu całego mezozoiku Europa połączona była z lądem

W ciągu całego mezozoiku Europa połączona była z lądem

północnoatlantyckim. W dolnym triasie na lądzie panowały warunki suche,

północnoatlantyckim. W dolnym triasie na lądzie panowały warunki suche,

sprzyjające osadzaniu się pstrego piaskowca, a pod koniec triasu nastapił

sprzyjające osadzaniu się pstrego piaskowca, a pod koniec triasu nastapił

krótki zalew morski.

krótki zalew morski.

Okres jurajski rozpoczął się starokimeryjską fazą górotwórczą, która objęła

Okres jurajski rozpoczął się starokimeryjską fazą górotwórczą, która objęła

swym zasięgiem geosynklinę krymską i niektóre pasma i platformy

swym zasięgiem geosynklinę krymską i niektóre pasma i platformy

kontynentalne. Na dnie Tetydy rozpoczął się rozwój geosynkliny alpejskiej,

kontynentalne. Na dnie Tetydy rozpoczął się rozwój geosynkliny alpejskiej,

której pierwotne zarysy istniały już w okresie triasowym. Pod koniec jury

której pierwotne zarysy istniały już w okresie triasowym. Pod koniec jury

wystąpiła neokimeryjska faza górotwórcza .

wystąpiła neokimeryjska faza górotwórcza .

W kredzie na obszar Europy wkroczyło morze, a w geosynklinie alpejskiej

W kredzie na obszar Europy wkroczyło morze, a w geosynklinie alpejskiej

rozpoczęły się ruchy wznoszące i rozwój płaszczowin.

rozpoczęły się ruchy wznoszące i rozwój płaszczowin.

Pod koniec trzeciorzędu nastąpiło ochłodzenie klimatu, a na północy w

Pod koniec trzeciorzędu nastąpiło ochłodzenie klimatu, a na północy w

szczytowych partiach gór zaczęły tworzyć się lodowce i nastał okres

szczytowych partiach gór zaczęły tworzyć się lodowce i nastał okres

lodowcowy.

lodowcowy.

Największe rozprzestrzenianie osiągnął lądolód skandynawski. Lądolody

Największe rozprzestrzenianie osiągnął lądolód skandynawski. Lądolody

przejawiały silną działalność niszczącą i budującą. Przemieszczając się na

przejawiały silną działalność niszczącą i budującą. Przemieszczając się na

tereny swej inwazji uprzątały zwietrzelinę skalną i żłobiły podłoże, a wleczony

tereny swej inwazji uprzątały zwietrzelinę skalną i żłobiły podłoże, a wleczony

materiał osadzały w postaci moren dennych i czołowych i mniejszych form

materiał osadzały w postaci moren dennych i czołowych i mniejszych form

akumulacyjnych. Na przedpolu lodowców panował klimat peryglacjalny, który

akumulacyjnych. Na przedpolu lodowców panował klimat peryglacjalny, który

sprzyjał rozwojowi procesów mrozowych. Intensywnie rozwijały się także

sprzyjał rozwojowi procesów mrozowych. Intensywnie rozwijały się także

procesy soliflukcyjne i eoliczne. Na obszarach marginalnych od północy Francji

procesy soliflukcyjne i eoliczne. Na obszarach marginalnych od północy Francji

aż po rejon Morza Czarnego osadzały się lessy.

aż po rejon Morza Czarnego osadzały się lessy.

Po wycofaniu się lądolodu skandynawskiego przed jego czołem wytworzyło się

Po wycofaniu się lądolodu skandynawskiego przed jego czołem wytworzyło się

płytkie zastoisko, zwanym bałtyckim jeziorem lodowym. Natomiast w kilku

płytkie zastoisko, zwanym bałtyckim jeziorem lodowym. Natomiast w kilku

kolejnych fazach powstało Morze Bałtyckie.

kolejnych fazach powstało Morze Bałtyckie.

Jednostki tektoniczne

Jednostki tektoniczne

W Europie wyróżniamy następujące jednostki tektoniczne:

1.

Obszar fałdowań prekambryjskich – zajmuje wschodnią część kontynentu i jest jego najstarszą częścią.

Powstał w prekambrze i składa się z :

•

Platformy Wschodnioeuropejskiej (tarcza krystaliczna przykryta płytą osadową) - sięgającej od gór

Ural -
na wschodzie po linię dyslokacyjną przechodzącą przez Polskę – na zachodzie.

•

Tarcz krystalicznych: Fennoskandzkiej (Bałtyckiej) - na Półwyspie Skandynawskim i Tarczy Ukraińskiej.

2. Obszar fałdowań paleozoicznych – część Europy, która powstała w erze paleozoicznej podczas

orogenezy

kaledońskiej i orogenezy hercyńskiej. Zaliczamy do niej następujące jednostki :

•

Kaledonidy: Góry Skandynawskie,, Góry Grampian, Góry Pennińskie oraz góry północnej Irlandii

•

Hercynidy - czyli góry i zapadliska śródgórskie. Zaliczamy do nich : góry Ural, Góry Świętokrzyskie, Masyw

Czeski z Sudetami, Masyw Centralny, Masyw Iberyjski, Basen Polski i Basen

Północnoniemiecki,

,

3. Obszar fałdowań kenozoicznych -czyli góry i zapadliska śródgórskie, które powstały w czasie orogenezy

alpejskiej. Zajmują one całą południową część kontynentu. Zaliczamy do nich:

•

Alpidy : Pireneje, Alpy, Apeniny, Góry Dynarskie, Karpaty

•

Zapadliska : zapadlisko rzeki Ebro, Zapadlisko rzeki Pad, Zapadlisko Podkarpackie, rów tektoniczny

Renu, rów tektoniczny Rodan

Zjawiska wulkaniczne

Zjawiska wulkaniczne

W minionych epokach geologicznych na terenie

kontynentu zachodziły dość intensywne procesy wulkaniczne. Ich

pozostałościami są stożki wygasłych wulkanów. W czasach

historycznych zjawiska wulkaniczne występują tylko na

niewielkich obszarach Europy, przy czym oprócz Wezuwiusza

wszystkie takie obiekty znajdują się na otaczających Europę

wyspach, najczęściej oddalonych od głównej części kontynentu.

Największym skupiskiem wulkanów jest Islandia. Na niej i

otaczających wysepkach znajduje się około 20-35 czynnych

wulkanów, często tworzących systemy. Zaliczamy do nich m.in

Askja, Hekla, Katla. Wulkany w większej liczbie występują także

na południu Europy – we Włoszech, zarówno w kontynentalnej

części tego kraju (Wezuwiusz), jak i na należących do tego

państwa wyspach – Sycylii (Etna), i na Wyspach Liparyjskich,

gdzie do niedawna aktywnych było kilka tego typu obiektów

(m.in. Vulcano) .

Obecnie (od początku XX wieku) czynny jest jedynie

Stromboli (co nie przesądza, iż pozostałe wulkany definitywnie

wygasły). W czasach historycznych czynny był także wulkan

zlokalizowany na południowo-wschodnim skrawku Europy – na

wyspie Thera (Santorin).

Ważniejsze wulkany

Ważniejsze wulkany

Nazwa

Położenie

Wysokość

w m

n.p.m.

Rok

ostatnie

go

wybuchu

Etna

Sycylia(Włochy)

3 323

1993

Askja

Islandia

1 570

1961

Hekla

Islandia

1 491

1991

Wezuwiusz

Włochy

1 277

1944

Stromboli

Wyspy

Liparyjskie(Włochy)

926

1992

Santorin(Thira)

Morze Egejskie

556

1956

Vulcano

Wyspy Liparyjskie

195

1980

Etna- Sycylia

Etna- Sycylia

Askja -

Askja -

Islandia

Islandia

Hekla – Islandia Wezuwiusz -

Włochy

Stromboli – Wyspy Liparyjskie (Włochy)

Stromboli – Wyspy Liparyjskie (Włochy)

Zjawiska sejsmiczne

Zjawiska sejsmiczne

Polegają na drganiu skorupy ziemskiej spowodowanym rozchodzeniem się fal
sprężystych, zwanych falami sejsmicznymi. Trzęsienia Ziemi wywołane są
ruchami mas skalnych w głębi skorupy ziemskiej lub w płaszczu Ziemi. W
wyniku tych ruchów powstają w skałach naprężenia, których nagłe
rozładowanie wywołuje falę.

RODZAJE TRZĘSIEŃ ZIEMI

:

-tektoniczne -powstają na styku płyt litosfery w górnej części
płaszcza

Ziemi

-wulkaniczne -związane są z gwałtownym przedzieraniem się gęstej
magmy przez skorupę ziemską
-zapadliskowe -powstają na skutek obrywania się dużych mas
skalnych, zawalenia się stropu jaskini lub dużego wyrobiska.

OBASZARY SEJSMICZNE W EUROPIE

• Pas równoleżnikowy :

Alpy, Karpaty, Kaukaz, Himalaje, Wielkie

Antyle.

Są to też obszary związane z aktywnością

wulkaniczną jak : wulkan Etna

na Sycylii, Wezuwiusz nad Zatoką Neapolitańską, Stromboli na Morzu

Tyrreńskim (dokładnie Wyspy Liparyjskie), a także wulkany na Islandii:

Hekla, Katla.
Główną przyczyną aktywności wulkanicznej w Włoszech są dwie płyty

tektoniczne: afrykańska i eurazjatycka, które nacierają na siebie

powodując aktywność wulkaniczną.
Ta sama przyczyna występuje na Islandii, gdzie zderzają się ze sobą:

płyta północnoamerykańska i eurazjatycka.

Katastrofalne trzęsienia ziemi

Katastrofalne trzęsienia ziemi

• Najtragiczniejsze trzęsienie w Europie miało miejsce 28 XII

1908 r. w okolicach Mesyny we Włoszech. Śmierć poniosło ok.

100 tys. ludzi.

• Niewiele mniej ofiar śmiertelnych (ok. 70 tys.) spowodowało

trzęsienie ziemi, które zniszczyło Lizbonę w 1755 r. Trzęsienie

to nastąpiło 1 listopada, w dzień Wszystkich Świętych.

Zniszczeniu uległo ok. 20 tys. domów

Kataklizmy

Kataklizmy

W Europie najbardziej zagrożone są kraje w zachodniej, południowej i

w środkowej części kontynentu

• Na 12. pozycji ogólnoświatowej listy znalazły się Włochy, gdzie średnia liczba zgonów

to ponad 2 tysiące, czyli prawie 4 osoby na 100 tysięcy mieszkańców.

• Drugim europejskim krajem jest Hiszpania, która znalazła się na 16. miejscu. Średnia

liczba zgonów to prawie 1,5 tysiąca, a więc 4 osoby na 100 tysięcy mieszkańców.

• Trzecim krajem jest Portugalia, gdzie średnia śmiertelność na przestrzeni ostatnich lat

to 1,5 osoby na 100 tysięcy mieszkańców, a więc 146 osób.
W krajach europejskich najbardziej ekstremalnym zjawiskiem ostatnich 20 lat była fala

rekordowych upałów, która pojawiła się latem 2003 roku pochłaniając kilkadziesiąt

tysięcy ofiar.
W rankingu znaleźliśmy także Polskę, która spośród 176 pozycji znalazła się na 68.

miejscu. Na przestrzeni 20 lat średnia liczba zgonów wyniosła 26, czyli zaledwie 0,07

osoby na 100 tysięcy mieszkańców. Pod względem liczby zgonów znaleźliśmy się

dopiero na 108. miejscu listy, a pod względem strat materialnych na 23. miejscu.
W Europie do najbardziej bezpiecznych pod względem pogody krajów należą :

Finlandia, Szwecja, Norwegia, Dania i Estonia.

Powodzie

•

Nazywana niekiedy Wielką powodzią tysiąclecia nawiedziła tereny Europy Środkowo-Wschodniej w sierpniu

2002. Straty jakie spowodowały ulewne desze w kilkunastu krajach sięgają miliardów euro. Największe

zniszczenia miały miejsce na terenach: Austrii, Czech, Niemiec, Słowacji, Polski(2002 i 2010r), Węgier, Rumunii i

Chorwacji

•

Powódź dotknęła takżę Anglie i Walie. Dotkniętych powodzią zostało ponad milion osób, zalało tysiące domów.

Upały

•

Ofiarą upałów padły Węgry. Z powodu upałów zmarło ok. 500 osób. Od 15 do 22 lipca średnia temperatura w

większej części kraju przekraczała 30 st. C.

•

Upały spowodowały klęskę żywiołową także na Bałkanach.

•

W Serbii odnotowano temperatury rekordowe w wysokości 44 st. C. Na południu kraju stanęły w płomieniach lasy.

•

Fala upałów w Rumunii pochłonęła blisko 20 ofiar śmiertelnych

•

Wysoka temperatura spowodowała także pożary lasów w Grecji . Co najmniej dwie osoby zginęły w czasie

pożarów. W południowo-wschodniej Grecji spaliło się kilkadziesiąt domów.

•

Pożary zaatakowały też Włochy. W turystycznym regionie Apulii z powodu pożarów zginęły cztery osoby , kilkaset

zostało rannych.

•

Rozległy pożar terenu

•

Obfite opady śniegu oraz lawiny śnieżne

•

Ekstremalny mróz

•

Osuwiska ziemi

•

Katastrofy kosmiczne (upadek meteorytu)