ENCYKLOPEDIE I SŁOWNIKI

(poszczególne epoki z historii sztuki,

terminologia

z zakresu historii sztuki i archeologii)

1. L. Reau, Dictionaire poliglotte des terms d’ arte et d’ archeologie,

Paris 1953

(słownik terminów naukowych i artystycznych używanych w historii

sztuki oraz w archeologii, ewentualnie terminów używanych w opisach
ikonograficznych; tak jak w tytule> poszczególne hasła podane są w różnych
językach ( hasło po francusku, a dodatkowo tłumaczenie po łacinie, włosku,
hiszpańsku, angielsku lub niemiecku); na końcu znajduje się bibliografia
zawierająca wykaz słowników ogólnych oraz tych dotyczących poszczególnych
dziedzin, z których dokonano wyboru haseł np. słowniki terminów
architektonicznych, terminów z zakresu rzemiosła artystycznego, itp.)

2. Die grosse Fachworeterbuch fuer Kunst und Antiquitaten. T. I,

Englisch- Franzoesisch- Deutsch, Munchen 1982

(zawiera on

zestawienie rozmaitych terminów artystycznych i technologicznych w trzech
językach; całość poprzedzona krótkim wykazem skrótów; cześć słownikowa ma
formę tabeli z trzema słupkami ( 1. hasło po angielsku, 2. tłumaczenie francuskie,
3. tłumaczenie niemieckie); na końcu dodatki> rysunki tarcz herbowych, wykaz
barw ( tynktura) używanych w heraldyce, sposoby rozmieszczenia poszczególnych
elementów w obrębie tarczy herbowej, dodatkowo ryciny przedstawiające
uzbrojenie oraz elementy mundurów)

3. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 1996

(całość

poprzedzona krótkim wykazem skrótów; większość haseł wzbogacona o rysunki,
reprodukcje rycin lub fotografie obiektów; słownik posiada także wkładki z
kolorowymi reprodukcjami; część haseł> poniżej krótkiego tekstu tłumaczącego
dany termin znajduje się łacińskie, francuskie, angielskie lub niemieckie
tłumaczenie danego hasła; słownik zakończony jest indeksem osób, które znalazły
się w tekstach towarzyszących poszczególnym terminom z zakresu sztuki, np.:
nazwiska malarzy stosujących daną technikę malarska, lub rytowników
używających konkretnej techniki graficznej, itp.).

4. K. Kubalska- Sułkiewicz, Słownik terminologiczny sztuk pięknych,

Warszawa 2003

(wznowienie i rozbudowanie haseł)

5. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 2005

6. Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, Stuttgart 1937

(leksykon obejmuje hasła z zakresu technik artystycznych, motywów
ikonograficznych pojawiających się w sztuce niemieckiej; całość poprzedzona
wykazem skrótów; cześć słownikowa wzbogacona o liczne ryciny i fotografie; każde
hasło posiada rozbudowane wytłumaczenie danego terminu lub wątku
ikonograficznego ( zazwyczaj ze zilustrowanymi przykładami) oraz krótki wykaz
najważniejszej literatury, z której czerpane były informacje do leksykonu).

7. Enciclopedia universale dell’ arte, Venezia- Roma 1958- 1968

8. Dizionario delle Arti, Novara 1963

(wydanie 2 tomowe; charakter

popularnonaukowy; wykaz słownictwa związanego ze sztukami pięknymi,
architekturą, muzyką i teatrem; w części słownikowej wklejki z reprodukcjami; II tom
zakończony indeksem haseł obecnych w słowniku).

9. The Dictionary of Art., London- New York 1996

( 34 tomy, II wydanie

1998; każdy tom zawiera rozbudowany wykaz skrótów; każde z haseł wzbogacone
o wykaz najważniejszej bibliografii. Hasła opracowane bardzo przejrzyście> np.
hasła dotyczące artystów składają się z krótkiego biogramu; następnie z opisu
kariery artystycznej oraz z wykazu i krótkiej charakterystyki dzieł danego twórcy;
na końcu najważniejsze publikacje dotyczące artysty).

10. H. Osborne, The Oxford Companion to Art., Oxford 1970

(poprzedzony krótkim wykazem skrótów; zawiera hasła dotyczące rozmaitych
terminów artystycznych, krótkie opracowania poszczególnych kierunków w
sztukach pięknych, informacje na temat popularnych motywów ikonograficznych
oraz biogramy artystów; na końcu bibliografia z wykazem publikacji, na podstawie
których zostały opracowane hasła w słowniku).

11. H. Osborne, The Oxford Companion to Art. to Twentieth- Century

Art., Oxford- New York- Toronto- Melbourne 1981

(dotyczy sztuki XX

wieku, podobny układ jak publikacja powyżej)

12. I. Chilvers, C. Osborne, Oksfordzki leksykon sztuki, Warszawa

2002

13. Reallexikon zur byzantinischen Kunst, Stuttgart 1966

(dostępny w

Bibliotece Jagiellońskiej, jest to wydanie 6 tomowe; gruba czarna okładka imitująca
skórę, na brzegu książki czerwony prostokąt z nadrukowanym na złoto tytułem
leksykonu)

14. Słowniczek wybranych terminów, oprac. A. Siemaszko, [w:] C.

Walter, Sztuka i obrządek Kościoła Bizantyńskiego, Warszawa
1992, s. 320- 328

(książka dotyczy kształtowania się obrządku Kościoła

Wschodniego, oraz źródeł, na podstawie których możemy prześledzić taki rozwój-
1. zachowane teksty (homilie, żywoty świętych, opisy wydarzeń historycznych itp.),
2. dekoracje z kościołów bizantyńskich; 3. ilustracje pojawiające się w różnego
rodzaju rękopisach, itp. ; Książka opisuje także ewolucję strojów kapłańskich oraz
wszelkich sprzętów liturgicznych, używanych w czasie nabożeństw; słowniczek >
zwiera opis wybranych terminów dotyczących liturgii oraz strojów używanych
podczas obrzędów w Kościele Wschodnim; książka dodatkowo wzbogacona o
ilustracje dzieł sztuki, na których pojawiły się konkretne stroje i przedmioty
liturgiczne). Na końcu książki wykaz skrótów rozmaitych publikacji z zakresu liturgii
bizantyńskiej, które wykorzystano w książce!!!.

15. Encyklopedia sztuki polskiej, Kraków 2001

(wydawnictwo

popularnonaukowe poprzedzone wstępem prof. Jana Karola Ostrowskiego – dyr.
Zamku Królewskiego na Wawelu i wykładowcy w IHS UJ)

16. J. Chrzanowska- Pieńkos, A. Pieńkos, Leksykon sztuki polskiej XX

wieku. Sztuki plastyczne, Poznań 1996

(Leksykon artystów, polskich

instytucji związanych ze sztuką, muzeów, galerii, różnego rodzaju cyklicznych
wydarzeń artystycznych; na końcu indeks pojęć , nazw oraz nazwisk artystów).

17. A. Dulewicz, Słownik sztuki francuskiej, Warszawa 1986

(składa się z

2 części: 1. cześć to słownik zaopatrzony w reprodukcje; 2 część to zarys dziejów
sztuki francuskiej od okresu prahistorycznego do XX wieku oraz bibliografia
podzielona na opracowania ogólne, książki poświęcone sztuce prahistorycznej,
starożytnej, średniowiecznej itp.; dodatkowo wykaz literatury poświęconej
poszczególnym regionom Francji, kontaktom kulturalnym miedzy Francją a Polską
oraz ważniejszym wystawom sztuki francuskiej w Polsce).

18. A. Dulewicz, Encyklopedia sztuki francuskiej, Warszawa 1997

19. Tenże, Encyklopedia sztuki. Austria- Niemcy- Szwajcaria,

Warszawa 1993

(publikacja wzbogacona o liczne kolorowe reprodukcje oraz

dokładne plany architektoniczne lub pomiary, całość poprzedzona krótkim
wykazem skrótów; hasła obejmują zarówno terminy artystyczne, biogramy
artystów, a także informacje o ważnych dla Austrii, Niemiec i Szwajcarii
instytucjach związanych ze sztuką i opisują w skrócie najważniejsze zjawiska w
sztuce owych państw; całość zakończona jest bibliografią podzieloną według
państw a następnie usystematyzowaną jako opracowania ogólne i opracowania
poszczególnych okresów w sztuce).

20. A Dulewicz, Encyklopedia sztuki niemieckiej, Warszawa 2002

21. R. Genaille, Encyklopedia malarstwa flamandzkiego i

holenderskiego, Warszawa 2001

(wcześniejsze wydanie z 1975 roku;

całość poprzedzona krótkim wykazem skrótów; cześć słownikowa > hasła +
czarnobiałe reprodukcje; na końcu znajduje się bibliografia, zawierająca
podstawowe publikacje z zakresu badań nad malarstwem flamandzkim i
holenderskim)

22.

E. Viollet- le- Duc, Dictionnaire raisonne de Architecture Francaise

du XI au XVI siecle, Paris b.d.

(seria składa się z 10 tomów wydawanych od

ok. 1856 roku, jest to opracowanie późnoromańskiej i gotyckiej architektury
francuskiej. Słownik wzbogacony jest o liczne ryciny ukazujące elementy
konstrukcyjne romańskich i gotyckich kościołów francuskich. Pamiętać trzeba>
Eugene Emmanuel Viollet- le- Duc ( 1814- 1879) architekt, historyk sztuki i
konserwator; jeden z „ojców” współczesnej wiedzy w zakresie konserwacji zabytków
architektury, chociaż sposób konserwacji, jaki stosował, wzbudzał i nadal wzbudza
ogromne kontrowersje!!! Odnawiając bowiem średniowieczne budynki, usuwał
całkowicie późniejsze naleciałości, a rekonstruując niektóre elementy gotyckich
kościołów, niestety był bardziej „gotycki” niż ich pierwotni wykonawcy) .

23. M. Małachowska, Słownik terminologiczny włókiennictwa,

Warszawa 1995

(książka zawiera wybraną bibliografię dotyczącą

włókiennictwa; kolejne rozdziały dotyczą technologii wykonania m.in. tkanin,
kilimów, tapiserii, kobierców, koronek, haftów itp.; w każdym z rozdziałów opisane
są maszyny i narzędzia potrzebne do wykonania takich tkanin oraz informacje o
materiałach, technikach barwienia i o sposobach przędzenia danego rodzaju
materiału; w publikacji znajdują się tablice ilustrujące rodzaje przędz , nitek,
wzorów itp.)

24.

M. Gradowski, Dawne złotnictwo. Technika i terminologia,

Warszawa 1980

(książka podzielona jest na 2 części – cz. I. Technika i

technologia w dawnym złotnictwie (tutaj kwestia znaków złotniczych; zagadnienie
wyglądu warsztatu złotnika i narzędzi jakimi się posługiwał, zagadnienia dotyczące
poszczególnych prac- np. kucie, repusowanie, odlewnictwo, szlifowanie, cyzelowanie
itp.; następnie opis technik dekoracyjnych- niello, filigran, emalia itp.)cz. I
zakończona spisem literatury fachowej; cz. II. to słownik terminologiczny wyrobów
złotniczych i ich części składowych, np.: budowa naczyń, budowa świeczników,
sprzętów kultowych wyznań chrześcijańskich lub mojżeszowego, elementy składowe
biżuterii i innych ozdób stroju , itp.).

25. M. Gradowski, Z. Żygulski, Słownik polskiej terminologii

uzbrojenia historycznego, Warszawa 1982

(podobne publikacje to : S.

Kobielski, Polska broń. Broń Palna, Wrocław- Warszawa- Kraków- Gdańsk 1975>
historia broni palnej w Polsce; jej ewolucja, ilustracje z opisem poszczególnych
elementów broni; słownik wyrazów technicznych; bibliografia dotycząca
zagadnienia. A. Nadolski, Polska broń. Broń biała, Wrocław- Warszawa- Kraków-
Gdańsk 1974> historia broni białej w Polsce, jej ewolucja oraz fachowy słownik i
bibliografia; J. Werner, Polska broń. Łuk i kusza, Wrocław- Warszawa- Kraków-
Gdańsk 1974; układ książki podobny jak w obu poprzednich)

26. Ch. Zieliński, Sztuka sakralna. Co należy wiedzieć o budowie,

urządzeniu, wyposażeniu, ozdobie i konserwacji Domu Bożego,
Poznań- Warszawa- Lublin 1959

(rodzaj poradnika mającego na celu pomoc

w odpowiedniej aranżacji wnętrza kościelnego; troska o to, aby wszelkie dekoracje
były zgodne z uznanymi przez Kościół Katolicki wytycznymi. Całość poprzedza
wykaz skrótów różnych publikacji oraz skrótów z Pisma św.; następnie> bibliografia
ogólna zawierająca najważniejsze dokumenty i pisma dotyczące wytycznych co do
sztuki sakralnej, wydane przez Stolicę Apostolską oraz inne katolickie instytucje;
podane są także czasopisma oraz inne książki o tematyce historyczno-
artystycznej, w których jest mowa o odpowiednim wyglądzie Kościoła. Kolejna
część zawiera informacje> historia liturgii, podstawowe zasady sztuki kościelnej;
Kolejny rozdział> architektura wnętrza kościoła- ja ma wyglądać ołtarz,
tabernakulum itp.; wyposażenie naw kościoła; urządzenie zakrystii itp.; kolejne
instrukcje dotyczą m.in. wyglądu sprzętów i szat liturgicznych a także ikonografii
chrześcijańskiej)

27. Podręczny Słownik geograficzny ze szczególnym uwzględnieniem

Polski, jej spraw i interesów, red. E. Maliszewski, B. Olszewicz,
Warszawa 1925

(wydanie 2 tomowe, stronę tytułową poprzedza krótki wykaz

publikacji obu redaktorów)

28.

Słownik starożytności słowiańskich, Wrocław 1961- 1997

(wydanie

składa się z 8 tomów; jest to encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów
najdawniejszych i dotyczy całej Europy środkowo- wschodniej i Bałkanów; całość
poprzedza wykaz skrótów bibliograficznych, cześć słownikowa składa się z
alfabetycznie ułożonych haseł ( opis + najważniejsze publikacje dotyczące danego
zagadnienia); dodatkowo w słowniku znajdują się liczne fotografie, mapy, rysunki
obiektów znajdowanych na wykopaliskach archeologicznych itp.; ostatni> 8 tom z
rozbudowanym indeksem osób wymienionych w słowniku oraz wykazem
topograficznym).

29. Z.Gloger, Encyklopedia staropolska, t. I- IV, Warszawa 1900- 1903

(II wydanie Warszawa 1958; opracowanie 2 tomowe> jest to przedruk I wydania z
zachowaną pierwotną paginacją, reprodukcjami i rycinami; hasła dotyczą kultury i
sztuki polskiej od XVI do początków XIX wieku> chociaż pojawiają się także
informacje dotyczące wcześniejszych epok; obok haseł z zakresu historii sztuki (w
nich m.in. opracowania terminów odnoszących się do architektury, rzemiosła
artystycznego itp.) oraz biogramów artystów obecne są biogramy ważniejszych
postaci z epoki > głównie poetów, muzyków, teologów; ciekawostką są hasła
dotyczące rożnego rodzaju wierzeń lub zabobonów, obecnych w dawnych epokach>
hasło opisujące wilkołaka; lub hasło dotyczące typów fizjonomicznych, które miałyby
charakteryzować ludność polską).

30. A. Bruckner, Encyklopedia staropolska, Warszawa 1937- 1939

(wydanie 2 tomowe, ilustracje do encyklopedii przygotował Karol Estreicher;
Encyklopedia miała powstać jako uzupełnienie i wzbogacenie wcześniejszej
Encyklopedii Glogera, w której- ze względów na czas wydania= zabory- nie można
było opracować pewnych wątków z historii i kultury dawnej Rzeczpospolitej; hasła
ułożone alfabetycznie; większość z nich wzbogacona o ilustracje; obok terminów z
zakresu sztuki obecne są hasła dotyczące urzędów świeckich i kościelnych w
dawnej Polsce; określeń różnego rodzaju zawodów; hasła dotyczące
przedrozbiorowych uczelni; terminów stosowanych dawniej w rozmaitych naukach;
terminów związanych z wojskowością , itp.).