Tworzenie

przykładow

ego

programu

profilaktycz

nego

Fazy

diagnozy

przy

konstruowaniu

programów

profilaktycznych:

Należy odpowiedzieć na pytania:

1. KTO będzie objęty programem profilaktycznym?

2. JAKIE ZACHOWANIA objęte zostaną programem

zmiany?

3. JAK DŁUGO I W JAKIM ZAKRESIE będą trwały

oddziaływania?

4. KIEDY te oddziaływania będą zrealizowane?

Przed opracowaniem programu:

I. Rozpoznanie strategii lokalnej- nie można rozpocząć

konstruowania PP bez wiedzy, co dzieje się na naszym terenie
odnośnie interesującej nas dziedziny. Ustala się:

1. Jakie są (jeśli są) planowane kierunki działań profilaktyki dla

środowiska lokalnego- to, że w środowisku istnieje wiele
programów nie oznacza, że są skuteczne- chodzi o to by każdy
tworzył (wypełniał luki) całość.

2. Kto decyduje o wyborze programów do realizacji, skąd pochodzą

fundusze, jak duże to są środki?

KT

O

Organizacje

wyznaniowe

Organizacje

pozarządowe

Policja

Służba

zdrowia

Placówki

oświatowe

Placówki

penitencjarne

Placówki

pomocy

społecznej

INNE?! Kto?!

Osoby

fizyczne

KTO

JESZCZE ?!

- z kim możecie
współpracować?

1. Obszar jakiego będzie dotyczyć PP?

• Informacja i edukacja

• Zajęcia alternatywne

• Wczesna interwencja

• Opieka socjalna

• Pomoc specjalistyczna ambulatoryjna

• Stacjonarna opieka specjalistyczna

• Readaptacja społeczna

2. Do kogo adresowany będzie PP?

 Dzieci w wieku przedszkolnym

 Dzieci ze szkół podstawowych

 Dzieci i młodzież ze szkół gimnazjalnych

 Młodzież ze szkół średnich

 Studenci

 Rodzice

 Nauczyciele

 Policja, straż miejska

 Pracownicy socjalni

 Lekarze, służba zdrowia

 Władze lokalne

 Inni

Lp.

Nazwisko,
imię i wiek

Dotychczasowe
doświadczenie
w pracy
profilaktycznej

Przynależ
ność
organizac
yjna

Umiejętno
ści
praktyczne

Zadania w
których
może brać
udział

Atut
y

1.

II. Rozpoznanie potencjału własnego- uwzględnienie

własnych możliwości

1. Czy planowane działania profilaktyczne są zgodne z

poglądami i zasadami pozostałych członków grupy?

2. Warto współpracować ze sobą, a nie działać w pojedynkę.
3. Dokonanie inwentaryzacji posiadanych środków materialnych i

niematerialnych:

 materialne: są to narzędzia za pomocą , których można

będzie zrealizować cele postawione w PP np.: lokal, środki
transportu, środki telekomunikacyjne, urządzenia techniczne,
pomoce dydaktyczne itp.

 niematerialne: właściwy potencjał grupy to przede wszystkim

ludzie. Warto wiedzieć kto ma jakie umiejętności, możliwości,
jakie doświadczenie posiada.

4. Analiza potencjalnych ograniczeń:

• Czas

• Brak dostatecznych środków finansowych

• Brak potrzebnego wyposażenia

• Konflikty i niezdrowa konkurencja

• Nieuczciwość w wykorzystywaniu rezultatów działań

Etapy opracowania programu profilaktycznego:
Na przykładzie środków psychoaktywnych
1) Ocena aktualnych potrzeb
a. W

jakich

obszarach

lokalnej

społeczności

środki

psychoaktywne występują najczęściej (w szkole, w klubie,
wśród dzieci, młodzieży)

b. Jakie środki psychoaktywne są głównie używane?
c. Jaka jest skala i charakter tego zjawiska (proporcja

potencjalnie zagrożonych, wzory używania substancji, sposoby
pozyskiwania, okoliczności używania, jak problem spostrzegają
mieszkańcy społeczności)

d. Jakie problemy- jednostkowe i społeczne są związane z

używaniem środków psychoaktywnych (problemy zdrowotne,
gorsze wyniki w nauce, poczucie zagrożenia bezpieczeństwa
publicznego, problemy rodzinne) oraz jakie są oczekiwania
społeczności lokalnej co do sposobów ich rozwiązania.

Działania odnośnie aktualnych potrzeb:

• uświadomienie społeczności lokalnej (władz, rodziców,

nauczycieli) o szkodliwości środków psychoaktywnych oraz o
środkach

zaradczych

i

możliwych

źródłach

pomocy

specjalistycznej;

• znalezienie ludzi, którzy zajmą się profilaktyką uzależnień;

• „zajęcie” się dziećmi i młodzieżą w szkole;

• zorganizowanie klubu lub świetlicy dla dzieci i młodzieży;

• podjęcie innych działań

2) Określenie celów programu:

a. cele behawioralne: redukowanie zjawiska inicjacji wszystkich

środków psychoaktywnych zwłaszcza w kryzysowych okresach życia
jak wczesny okres dojrzewania czy też w sytuacjach przejściowych
(np.: zmiana szkoły). Ograniczanie przypadków przechodzenia od
odurzania się okazjonalnego do odurzania zależnego, oraz
przechodzenia od środków łagodniejszych do mocniejszych

b. cele społeczne: redukowanie takich czynników jak: absencja

szkolna, absencja w pracy, niezdolność do pracy wynikająca z
zażywania środków psychoaktywnych, przestępczość, przemoc,
prowadzenie auta pod wpływem alkoholu

c. cele ogólno zdrowotne: redukcja przypadków infekcji górnych

dróg

oddechowych

spowodowanych

wdychaniem

dymu

tytoniowego, redukcja liczby wypadków drogowych, redukcja
doświadczeń traumatycznych związanych z upojeniem alkoholowym
rodziców, redukcja przypadków zachorowań i śmierci z powodu
zaburzeń układu krążenia, chorób nowotworowych, marskości
wątroby.

3) Wybór metod i sposobów realizacji celów

Z problemem doboru metod badawczych wiążą się 3 podstawowe

zagadnienia:

1. Rodzaje zastosowanych metod
2. Zgodność metod badawczych z przyjętą teorią psychologiczną
3. Techniki standardowe czy narzędzia samodzielnie

skonstruowane

Można wykorzystać następujące metody:

o metoda obserwacji

o metoda eksperymentu

o analiza wytworów działania

o metoda wywiadu

o ankiety i kwestionariusze

o metoda testów

o metody socjometryczne

4) Ustalenie kosztów realizacji programu

1. Wynagrodzenia dla osób realizujących program

2. Opłaty za wynajęcie lokalu, sal, energię elektryczną, wodę, telefon

itp.

3. Środki na zakup materiałów i wyposażenia

4. Środki na materiały opatrunkowe i ewentualne leki

5. Środki na konserwacje i remonty

6. Środki na pomoce naukowe i materiały biurowe

7. Środki na usługi pocztowe, transportowe, delegacje służbowe,

ubezpieczenia itp.

5) Kontrola realizacji programu

MONITORING:
etap ten powinien koncentrować się na ustaleniu narzędzi

monitoringu

oraz sposobów sprawowania kontroli nad realizacją

programu. Najczęściej

takimi narzędziami są zapisy w dzienniku dyżurów, wpisy

do kart

obserwacyjnych, sprawozdania i inne formy rejestracji tego

co się dzieje.

Monitoring jest poniekąd podstawą przeprowadzenia

ewaluacji.

6) Analiza otrzymanych rezultatów

Ewaluacja:
Na tym etapie ustala się konkretne sposoby pozwalające

stwierdzić, czy dany program realizowany jest zgodnie z
zamierzeniami

i

czy

osiąga

rezultaty,

które

były

zaplanowane. Często ten etap pozwala na określenie korzyści
i strat wynikających z realizacji programu. Warto dokonać
takiego rozeznania bezpośrednio po zakończeniu programu i
powtórzyć je po miesiącu, dwóch lub kilku miesiącach.

7) Modyfikacja programu

Na podstawie informacji o programie zebranych podczas

ewaluacji można go korygować, zmieniać, unowocześniać,
upraszczać itp. Zmiany te powinny być stosowane z
rozwagą i niezbyt pochopnie. Warto też poddawać pod
szerszą dyskusję otrzymywane rezultaty i spostrzeżenia co
do realizacji programu. Każda modyfikacja ma być dobra
dla programu, a nie sztuką dla sztuki.

Podsumowując:

Wszechstronny

program profilaktyczny, angażujący lokalną społeczność

powinien- zdaniem C.A.Johnsona- zawierać siedem podstawowych aspektów:

1.

Jednoznaczność

definicyjna:

oznacza

konieczność

wyraźnego

zdefiniowania istoty profilaktyki oraz jej poziomów. Profilaktyka to nie tylko
likwidowanie przyczyn zachowań dysfunkcjonalnych, ale również tworzenie
warunków do tego, aby ludzie mogli realizować swoje potencjały. Korzystne
jest przekonanie, że podstawą jest profilaktyka pierwszorzędowa, na drugim
miejscu- drugorzędowa, na trzecim- profilaktyka trzeciorzędowa.

2.

Zakres programu: nie należy koncentrować się na jednym tylko zjawisku,
ale należy uwzględniać także inne zachowania powodujące konflikty.

3.

Cele: pozwalają na ukazanie istoty działania, ponieważ identyfikują zjawiska
na jakie jest ukierunkowany program profilaktyczny.

4.

Zawartość treściowa: powinna uwzględniać 4 zasadnicze kanony:

a.

niedozwolone są działania w oparciu o samą intuicję- program powinien się
opierać na empirycznie potwierdzonej wiedzy teoretycznej;

b.

działania powinny być objęte systematyczną kontrolą jakości;

c.

program powinien obejmować wiele składników (rodziny, szkoły, media,
organizacje) i wykorzystywać wszelkie możliwe źródła aktywności oraz
wsparcia społecznego;

d.

wdrożenie programu powinno odbywać się etapowo- od podstawy poprzez
stopniowe włączanie innych strategii i form działania

5.

Czytelne zasady i zrozumiałe przepisy:

Zasady na których będą opierały się przepisy powinny być jasne i czytelne

nie tylko dla twórców programu, ale dla wszystkich jego uczestników.

6. Poziomy oceny:

a. ocena kształtująca specyfikę programu, obejmująca analizę

materiałów stanowiących podstawę do oddziaływań oraz celów, ku
którym

program

zmierza;

dokonywana

ona

jest

przed

rozpoczęciem i w trakcie realizacji programu;

b. ocena procesu wdrażania, skoncentrowana na analizie

kolejności i specyfice poszczególnych etapów i faz oraz zgodności z
opracowanym planem realizacji;

c. ocena przebiegu programu, rozumiana jako analiza doraźnych

efektów działań profilaktycznych, obserwowanych w zmianach
świadomości odbiorców, ich zainteresowań, postaw, w zakresie
wiedzy, a także intencji behawioralnych;

d. globalna ocena skuteczności programu profilaktycznego,

polegająca na określeniu stopnia realizacji w zakresie trzech
wyróżnionych kategorii celów.