ZATRUCIA METALAMI CIĘŻKIMI

I SUBSTANCJAMI ŻRĄCYMI

CO TO SĄ METALE CIĘŻKIE?

W naukach zbliżonych do biologii i medycyny termin metale
ciężkie jest na ogół używany w odniesieniu do pierwiastków
używanych w przemyśle i jednocześnie odznaczających się
toksycznością dla człowieka lub środowiska.

Do metali ciężkich zaliczamy:

• RTĘĆ

• KADM

• ŻELAZO

• CYNK

• OŁÓW

• CHROM

• MIEDŻ

• BIZMUT

Charakterystyczną właściwością metali ciężkich jest ich wysoka
gęstość oraz bezwzględna toksyczność. Nie biorą one udziału w
procesach życiowych, do takich metali zalicza się kadm, ołów i
rtęć. Metale te mają największy współczynnik akumulacji, łatwo
absorbują się z powietrza, z przewodu pokarmowego, łatwo
przechodzą przez łożysko, barierę krew-mózg , łatwo wiążą się z
makrocząsteczkami (białka), łatwo uszkadzają strukturę DNA .Ich
obecność w organizmie wiąże się z efektem mutagennym,
embriotoksycznym, teratogennym i karcinogennym.

Występowanie metali ciężkich w środowisku wynika zarówno z
biogeochemicznego obiegu pierwiastków (naturalne procesy
zachodzące w przyrodzie), jak i ze źródeł antropogenicznych.
Źródła naturalne metali ciężkich:
- wietrzenie skał,
- erupcja wulkanów,
- parowanie oceanów,
- pożary lasów,
- procesy glebotwórcze.

Działanie metali ciężkich na organizmy zależy od ich stężenia.
Wysokie koncentracje mogą prowadzić do zaburzeń procesów
fizjologicznych, ale nawet przy niskich stężeniach mogą wywoływać
niepożądane zmiany na skutek akumulacji. Ostatnio jesteśmy coraz
bardziej świadomi, że działalność człowieka może zagrażać
środowisku. Niestety nie zawsze udaje się utrzymać równowagę
pomiędzy wprowadzanymi technologiami a ochroną zasobów
naturalnych. Szybki rozwój techniki i zmiany, jakie zachodzą we
współczesnym świecie, w istotny sposób wpływają na środowisko
przyrodnicze. Jednym z najgroźniejszych ubocznych skutków rozwoju
cywilizacji i przemysłu jest rozprzestrzenianie się pierwiastków
śladowych. Ma to ścisły związek z coraz większym wydobyciem złóż
mineralnych zawierających te pierwiastki oraz procesami
przetwórczymi i spalaniem surowców energetycznych. Obecnie w
wyniku znacznego uprzemysłowienia i urbanizacji, możliwość
wystąpienia nadmiaru pierwiastków śladowych w środowisku
naturalnym zwiększyła się wielokrotnie.

Toksykologia wyróżnia dwa typy oddziaływań substancji szkodliwych
na organizmy:

• oddziaływania bliskie (ekspozycja zawodowa - szybka akumulacja
substancji
toksycznej w organizmie)
• oddziaływania odległe (ekspozycja środowiskowa - powolne zmiany
w organizmie).

Toksyczne działanie powyższych metali wiąże się
m.in. ze zdolnością do kumulacji w organizmie, w
tym w kościach, nerkach, i mózgu. Ich sole oraz
tlenki mogą być przyczyną groźnych zatruć ostrych i
przewlekłych, chorób układu krążenia, układu
nerwowego, nerek, chorób nowotworowych. Część
metali ciężkich nie wchłania się do organizmu w
postaci pierwiastkowej.
Zatrucia metalami ciężkimi notuje się szczególnie
wśród pracowników określonej gałęzi przemysłu, co
powoduje liczne choroby zawodowe, np. ołowicę w
wytwórniach bieli ołowiowej. Zatrucia wywołane są
też spożywaniem pokarmów zanieczyszczonych
związkami metali, np. rtęcica.

RTĘC:

Rtęć metaliczna bardzo słabo wchłania się przez skórę -0,1 %
i z przewodu pokarmowego - 2%. Natomiast bardzo dobrze
wchłania się przez układ oddechowy - 80%. Spożycie rtęci z
termometru nie powoduje więc żadnych objawów
toksycznych, jest wydalana w niezmienionej postaci wraz z
kałem. Opary natomiast wykazują znaczną toksyczność.
Rtęć wydala się głównie przez nerki wkrótce po jej
wchłonięciu, ale powoli i przez dłuższy czas. Metal ten wydala
się także prze gruczoły ślinowe i drażni je powodując ślinotok,
który jest jednym ze wczesnych objawów zatrucia.
Pierwiastek znajduje się również w pocie.
Przewlekłe zatrucia rtęcią zdarzają się w zakładach pracy, w
których używana jest jej postać metaliczna lub sole. Zatrucia
te rozwijają się powoli i w odróżnieniu od zatruć ostrych
powodują nieodwracalne zmiany w ośrodkowym układzie
nerwowym.

Objawy zatrucia przebiegają w następującej kolejności:

a) zmiany w jamie ustnej - obrzęk ślinianek, dziąseł i języka
b) zęby chwieją się i łatwo wypadają, a w zębodołach tworzą się
owrzodzenia
c) w dziąsłach dookoła kieszonek dziąsłowych osadza się czarny
ząbek siarczku rtęciowego, wytrącany przez siarkowodór z
rozkładu resztek pokarmowych - może się nie tworzyć, kiedy
zachowana jest higiena jamy ustnej
d) ślinotok
e) bóle i zawroty głowy
f) wzmożona pobudliwość nerwowa, trudność skupienia myśli,
uczucie znużenia
g) drżenia powiek, języka, palców, które w miarę upływu czasu
rozszerzają się na całe kończyny
h) trudności w mówieniu
i) nerwica rtęciowa

KADM:

Zatrucia przewlekłe rozwija się powoli. Pierwszy okres trwa około 1
roku i jest bezobjawowy, można jedynie stwierdzić wyższy poziom
kadmu w moczu i we krwi. Dłuższe - 2 letnie narażenie, prowadzi do
rozwoju przewlekłej kadmicy. Charakteryzuje się ona ogólnym
osłabieniem, suchością jamy ustnej, posmakiem metalicznym,
brakiem łaknienia, występowaniem rąbka kadmowego na dziąsłach,
okresowymi bólami brzucha i głowy, wzrostem OB i innymi objawami.
Po 5 latach występuje bezsenność, pobudliwość nerwowa, zawroty
głowy, krwawienia z nosa, bóle mięśniowo- stawowe, zmiany w
kościach na tle odwapnieni. Natomiast po kilkunastu latach narażenia
zaczynają się nieustające bóle mięśni, osłabienie, bezsenność,
duszności, rozedma płuc, uszkodzenia nerek, szpiku oraz zmiany
włókniejące w płucach.
W zatruciach przewlekłych mogą następować też zmiany w układzie
kostnym (zaburzenie metabolizmu związków wapnia i fosforu).
Powoduje także zakłócenia w przemianach witamin- głównie
witaminy D i B1. Gromadzenie się kadmu w mięśniu sercowym i
ścianach naczyń krwionośnych prowadzi najczęściej do nadciśnienia
tętniczego i zwyrodnienia mięśnia sercowego.
Kadm indukuje przerywanie łańcuchów DNA i aberracje
chromosomowe. Został on umieszczony na liście związków
rakotwórczych.

OŁÓW:

Ten pierwiastek jest trucizną kumulującą się w organizmie. Zaabsorbowany
ołów przenika do krwiobiegu, gdzie jego większa część wbudowuje się do
czerwonych ciałek krwi- średni czas przebywania wynosi 30 dni. Z stąd 25-
40% jego zawartości przenika do tkanek miękkich, około 15% do kości, a
pozostała ilość jest wydalana. Czas przebywania w tkankach miękkich wynosi
około 30 dni, a w kościach 40-90 lat u dorosłego osobnika.
Ołów jest silnie wiązany ze związkami o dużej liczbie cząsteczkowej, takich
jak: aminokwasy, hemoglobina, enzymy, RNA, DNA; w ten sposób ulegają
zaburzenia wiele metabolicznych dróg przemian. Skutkami toksyczności są:
zaburzenia tworzenia krwi, nadciśnienie tętnicze, neuropatia, a także
uszkodzenia mózgu.
Zatrucia przewlekłe - ołowica - są bardzo złożone a szybkość ich rozwoju
zależy od stężenia w powietrzu oraz od okresu narażania na działanie pyłów
lub par ołowiu. Do najbardziej charakterystycznych i najczęściej spotykanych
objawów należy zabarwienie skóry bladoszare o żółtawym odcieniu - cera
ołowicza. Już po kilku dniach może powstać na dziąsłach charakterystyczna
niebiesko- czarna obwódka, osadzającego się siarczku ołowiu - tzw. rąbek
ołowiczy. Występują także z różnym nasileniem objawy takie jak: zmęczenie,
zwiększona pobudliwość nerwowa, brak łaknienia, zaparcie, upośledzenie
przyswajania pokarmów. Przy dalszym rozwoju zatrucia występuje metaliczny
posmak, kolka ołowiczna - czyli ostry, silny skurcz mięśni gładkich jelit, trwa
kilka minut, występuje zwykle w nocy powodując silne bóle, obfite poty,
biegunkę i wymioty. Napadom towarzyszy przyspieszenie czynności serca,
skąpomocz i białkomocz oraz spadek temperatury ciała. Ołów powoduje
skurcz naczyń mózgowych, wywołując wiele ciężkich zaburzeń.

CHROM:

Nawet niewielkie ilości chromu na +6 stopniu utlenienia mają
działanie szkodliwe dla zdrowia człowieka. W codziennym życiu
kontakt z materiałami zawierającymi chrom, takimi jak skóry
garbowane chromowo, środki wybielające, farby i lakiery
zawierające chrom, może prowadzić do wystąpienia reakcji
uczuleniowych. Chrom jest najczęstszą przyczyna zawodowego
wyprysku kontaktowego. Większe stężenia chromu
sześciowartościowego ma działanie toksyczne, mutagenne i
kancerogenne. Chrom sześciowartościowy posiada zdolność
penetracji błon komórkowych i przedostawania się do wnętrza
komórki, gdzie ulega redukcji do chromu trójwartościowego,
który sam nie jest w stanie dostać się do wnętrza komórek,
uwalniając przy tym elektrony, które uszkadzają błonę. Sam
chrom trójwartościowy znajdujący się we wnętrzu komórki
tworzy związki kompleksowe, między innymi z DNA uszkadzając
go tym samym, co może prowadzić w rezultacie do powstania
nowotworu.

W grupie metali ciężkich znajdują się też
niezbędne dla organizmu człowieka . Są nimi:
żelazo, cynk i miedź.

Należy jednak pamiętać , że mimo tego iż są one
niezbędne do normalnego funkcjonowania
organizmu to ich przedawkowanie może skończyć
się skutkami uboczny i doprowadzić do uszkodzeń
organizmu.

Jedynym metalem ciężkim , którego sole i tlenki
nie działają toksycznie jest Bizmut. Występuje on w
naturalnie w kościach i krwi (ok. 0,2 ppm), ale nie
odgrywa tam żadnej roli.

ŚRODKI ŻRĄCE:

Do środków żrących zalicza się:

• Lizol

• Fenol

• Kwasy

• Zasady

• Rozpuszczalniki organiczne

• Środki ochrony roślin

Środki żrące powodują oparzenie skóry oraz błon
śluzowych.
Jeśli zatrucie nastąpiło poprzez skórę należy usunąć
odzież z poszkodowanego, a następnie zmyć skórę
dużą ilością ciepłej wody i założyć opatrunek jałowy
na uszkodzoną powierzchnię ciała.

Natomiast jeżeli do zatrucia doszło przez drogę
pokarmową w żadnym wypadku nie wolno
powodować u poszkodowanego wymiotów! Jeśli
mamy taką możliwość, można dać do wypicia
białko kurze, które może powlec uszkodzoną
śluzówkę.

Wszystkie te czynności należy robić w rękawiczkach
!!!!!!
(ze względu na możliwość oparzenia!!!)

ZATRUCIE ROZPUSZCZALNIKAMI

ORGANICZNYMI

Rozpuszczalniki z tej grupy wchłaniają się dobrze
przez skórę i przedostają się do centralnego układu
nerwowego. Bardzo dobrze rozpuszczają się w
tłuszczach i działają narkotycznie. Należą do nich
tri, toluen, tetra, benzen i benzyna.
Udzielanie pomocy jest analogiczne jak przy
zatruciach środkami żrącymi przy zatruciu poprzez
skórę z tym, że poszkodowanego należy wynieść z
pomieszczenia w którym nastąpiło zatrucie.

ZATRUCIE ŚRODKAMI

OCHRONY ROŚLIN

Najgroźniejsze z tej grupy są zatrucia środkami na bazie fosforu.
Zatruć można się nimi tak jak środkami żrącymi: poprzez skórę lub
doustnie.
Widoczne objawy takiego zatrucia to wąskie źrenice, obfite pocenie
się, łzawienie, biegunka oraz wymioty.
Jeżeli do zatrucia doszło drogą doustną a poszkodowany jest
przytomny należy przeprowadzić płukanie żołądka.
Jeśli jest nieprzytomny to należy sprawdzić podstawowe funkcje
życiowe oraz ułożyć ofiarę w pozycji bocznej bezpiecznej.
Natomiast gdy doszło do zatrucia poprzez skórę należy zmyć
poszkodowanego dużą ilością ciepłej wody.
W każdym przypadku należy wezwać karetkę pogotowia.