PODEJŚCIE

NARRACYJNE W

BADANIU OSOBOWOŚCI

Irena Pilch

Psychologia narracyjna



„Życie jest historią”



„Człowiek jest zwierzęciem
opowiadającym historie”



„Ludzie tworzą różne historie, żeby
nadać swemu życiu spójność i sens”



„Ludzki mózg konstruuje
doświadczenia w kategoriach
narracyjnych (opowiadań)”

Dwa sposoby myślenia

(Bruner)

A. Paradygmatyczne (logiczne) - oparte na

związkach przyczynowo-skutkowych

B. Narracyjne – nadawanie osobistego sensu

znaczeniom, bez dbałości o prawa logiki; odnosi

się do pragnień, potrzeb, celów, intencji

Badanie psychologiczne w podejściu narracyjnym:



Człowiek poprzez narrację interpretuje świat,

a zadaniem psychologii narracyjnej jest OPIS

tego procesu, ROZUMIENIE i INTERPRETACJA, a

nie

wyjaśnianie i opis zależności



Zmienne mają charakter jakościowy

(znaczenia, wartościowanie, intencje, zmiany

interpretacji itp.)



Analiza hermeneutyczna (w interpretacji

tekstów)



Obecnie także analizy ilościowe i eksperyment

Autonarracja



polega na wyborze i interpretacji zdarzeń

oraz łączeniu ich w całość



ma charakter dialogowy (skierowana jest do

kogoś – rzeczywistego lub wyobrażonego)



zawiera elementy prawdy i fikcji; jest

procesem twórczym



sytuuje człowieka w czasie, porządkuje życie,

nadając mu spójność, cel i sens

Autonarracja



ma funkcje motywacyjne – ukierunkowuje

zachowanie



pozwala zrozumieć innych i kategoryzować

ich jako podobnych lub nie do siebie



szczególnego znaczenia nabiera w

adolescencji (tworzenie wizji życia) i w

konfrontacji ze śmiercią (tworzenie bilansu

życia)

Autonarracja



Wyznania św. Augustyna



Dzienniki Gombrowicza



Dzienniki Dąbrowskiej

Narracje z perspektywy

zbiorowości



Narracje małe – obejmują codzienne
zdarzenia, także historię własnego
życia



Narracje duże – powszechnie znane
w danej kulturze, kulturotwórcze,
ponadczasowe – wpływają na małe
(księgi religijne, baśnie, mity)

Silvan TOMKINS

(lata 70-te XX w.)



Jednostka jest dramatopisarzem,

tworzącym osobisty dramat od

najwcześniejszych okresów życia



Scena – pamięć specyficznego zdarzenia, z

przynajmniej 1. uczuciem i 1. obiektem

(osoby, miejsce, czas, działania, uczucia)



Skrypt – reguły interpretacji scen,

umożliwiające łączenie scen w sensowny

wzorzec; jest trwały, może być świadomy



Emocjonalne doświadczenia dzieciństwa

decydują o nadawaniu znaczeń

Tomkins

Rodzaje skryptów:



SKRYPT typu ZAANGAŻOWANIE –
obejmuje pozytywne uczucia, cele i silnie
nagradzającą aktywność; brak
ambiwalencji i wiara w sukces



SKRYPT typu JĄDROWEGO – źródłem
jest scena z ambiwalencją uczuć (od
pozytywnych do negatywnych), po czym
człowiek gromadzi doświadczenia
potwierdzające skrypt

Dan McAdams – teoria

tożsamości narracyjnej

HISTORIA ŻYCIA – opowiadanie

(autonarracja), w którym podmiot jest

głównym bohaterem

TOŻSAMOŚĆ NARRACYJNA (”Mit

osobisty”)



Zawiera dominujące motywy i uczucia, obraz

siebie i stosunek do innych



Pełni rolę integrującą, niezależnie od tego, ile

prawdy zawiera



Wpływa na interpretacje zdarzeń i bieg życia

Dwa główne motywy:

Siły i władzy oraz miłości i intymności, wokół

których skupiają się zadania życiowe

McAdams – teoria tożsamości

narracyjnej

Niektóre elementy tożsamości narracyjnej:



TON NARRACYJNY – charakterystyczny

klimat emocjonalny



TEMAT historii życia, wyznaczony przez

motywację (siły/władzy i

intymności/miłości)



GŁÓWNA POSTAĆ historii życia –

wyidealizowana personifikacja JA; może

zawierać wiele różnych postaci (ról)



SKRYPT GENERATYWNY – troska o przyszłe

pokolenia w związku z świadomością

śmierci w „połowie życia”

Hubert HERMANS



Agnieszka Hermans-
Konopka

Hubert HERMANS – teoria

wartościowania

Osobowość = system znaczeń

osobistych



Tworzy się w procesie wartościowania
wydarzeń, czyli poprzez:



interpretację (co oznaczają?),



selekcję (na ile są ważne?)



integrację znaczeń (wokół tematu
przewodniego)



Powinien być adekwatny do rzeczywistości



Jest dynamiczny (zmienny)

Hermans – teoria

wartościowania

SELF (Ja) –

zorganizowany proces wartościowania

(oceniania doświadczeń z całego spektrum

czasowego i tworzenia z nich całości)

2 motywy podstawowe:



Umacnianie siebie

(dążenie do sukcesu, ekspansji,

transcendencji i samoobrony)



Pragnienie kontaktu i jedności

– (miłość,

współzależność, współdziałanie)

6 typów wartościowań:

- siła i jedność (++) - autonomia i sukces

(1+)

- jedność i miłość (2+) - agresja i złość (1-)

- niezaspokojona tęsknota (2-) - bezsilność i izolacja (--)

Hermans – teoria

wartościowania

Zagrożenia dla zdrowia:



Nadmierne przywiązanie do
wartościowań jednego typu



Przewaga wartościowań z silnymi,
negatywnymi uczuciami



Dysocjacje – pomijanie ważnych
doświadczeń lub niedostrzeganie
związków między nimi

Teoria Dialogowego Ja -

Hermans



Działalność psychiczna człowieka ma
charakter dialogowy



JA wielogłosowe – wielość punktów
widzenia obecnych w JA. Ja
przemieszcza się między nimi,
obdarzając je głosem



JA dialogowe – relacja dialogu
między wewnętrznymi głosami (i
pozycjami na zewnątrz)

Dialogowe ja – przestrzeń

dialogowa

ojciec

siostra

matka

Ja-uległy

Ja-pełen obaw

Ja-buntownik

Teoria Dialogowego Ja -

Hermans

Funkcje dialogowego JA:



Wielość punktów widzenia umożliwia
wieloaspektowe poznanie świata



Konstruowanie tożsamości,
integracja



Rozwiązywanie konfliktów
wewnętrznych i zewnętrznych



Empatia



Bilans życiowy i przewartościowania

Teoria Dialogowego Ja -

Hermans

Zagrożenia zdrowia



JA zdominowane przez 1 głos – 1
punkt widzenia



JA złożone z wielu sprzecznych
głosów nie pozwala na spójne
funkcjonowanie

Praktyczne zastosowania koncepcji

(szkolenia, coaching, terapia)

Myślenie narracyjne a zdrowie i

dobrostan



Myślenie narracyjne jako czynnik
wpływający korzystnie na zdrowie,
dobrostan i funkcjonowanie społeczne



„”Ekspresyjne pisanie” – codzienne
opisywanie ważnych wydarzeń
oddziałuje na fizjologiczne i
behawioralne wskaźniki
funkcjonowania



Terapie narracyjne: trauma może być
przezwyciężona dzięki znalezieniu
odpowiedniej (tłumaczącej) opowieści

Tzw. „dobra” narracja

Jakie mechanizmy odpowiadają za

skuteczność autonarracji?



Ujawnienie ukrywanych doświadczeń



Ujęcie emocji w słowa



Tworzenie coraz bardziej spójnej struktury
opowieści („lepsze” narracje pomagają
bardziej); tzw. „dobra” narracja:



z dobrze wyodrębnionym bohaterem,



z początkiem, rozwinięciem i zakończeniem



zawierająca słowa pokazujące, że opisywane
doświadczenie stało się „sensowne”

Literatura zalecana

Trzebiński (red.) 2002: Narracja jako

sposób rozumienia świata. Gdańsk:
GWP

Dryll, Cierpka (red.) 2011: Psychologia

narracyjna. ENETEIA

Straś-Romanowska, Bartosz, Żurko

(red.) 2010: Badania narracyjne w
psychologii. ENETEIA