Prof. zw. dr hab.n.med. Zygmunt

Stęplewski

Prof. zw. dr hab.n.med. Zygmunt

Stęplewski

KIEROWNIK KATEDRY I ZAKŁADU
MEDYCYNY ŚRODOWISKOWEJ I
ZDROWIA PUBLICZNEGO

PRZEWODNICZĄCY KOMISJI ZDROWIA
PUBLICZNEGO POLSKIEJ AKADEMII
NAUK

PREZES STOWARZYSZENIA
WSPIERANIA PROMOCJI ZDROWIA

KIEROWNIK KATEDRY I ZAKŁADU
MEDYCYNY ŚRODOWISKOWEJ I
ZDROWIA PUBLICZNEGO

PRZEWODNICZĄCY KOMISJI ZDROWIA
PUBLICZNEGO POLSKIEJ AKADEMII
NAUK

PREZES STOWARZYSZENIA
WSPIERANIA PROMOCJI ZDROWIA

TEMAT ZAJĘĆ

TEMATEM DZISIEJSZYCH ZAJĘĆ BĘDZIE

PRÓBA ODPOWIEDZI NA PYTANIA:

1.Co to jest ZDROWIE
2.Co to jest ZDROWIE

PUBLICZNE

3.Jakie czynniki wpływają na stan

zdrowia

1.Co to jest ZDROWIE
2.Co to jest ZDROWIE

PUBLICZNE

3.Jakie czynniki wpływają na stan

zdrowia

Zygmunt Stęplewski

Śląski Uniwersytet

Medyczny

KATEDRA MEDYCYNY ŚRODOWISKOWEJ

ZAKŁAD MEDYCYNY I EPIDEMIOLOGII ŚRODOWISKOWEJ

ZAKŁAD ZDROWIA PUBLICZNEGO

ZDROWIE PUBLICZNE JAKO

DYSCYPLINA MEDYCZNA

ZDROWIE PUBLICZNE JAKO

DYSCYPLINA MEDYCZNA

ZABRZE 2000

Podstawowe pojęcia z zakresu
mdycyny

*Medycyna – (termin grecko-
łaciński: meditari-modus-
medomai = medytować – wierzyć-
uważać) – to dziedzina nauk
przyrodniczych zajmująca się
budową i czynnością organizmu
zwierzęcego (także ludzkiego) w
stanie zdrowia i choroby,
rozpoznawaniem choroby, jej
leczeniem, rehabilitacją i
rokowaniem.

*Medycynę dzielimy na dwie
zasadnicze części:
Medycynę kliniczną –
praktyczną – naprawczą – to
dziedzina nauki i sztuki
polegająca na rozpoznawaniu i
nazywaniu (diagnoza)

(w oparciu o wyniki

badań przedmiotowych (wywiad), badanie fizykalne
(oglądanie, obmacywanie, opukiwanie), badania laboratoryjne
(morfologiczne, biochemiczne), specjalistyczne (obrazowanie,

konsultacje i inne)

chorób u ludzi (u zwierząt

– medycyna weterynaryjna) i ich
leczeniu.

Terapia (leczenie) – farmakoterapia,
chemioterapia, psychoterapia, fizjoterapia,
balneoterapia, fizykoterapia, hydroterapia,
terapia zabiegowa (chirurgia), rehabilicja.
*Medycyna konwencjonalna – to
medycyna posługująca się w
diagnozowaniu i terapii wynikami i
osiągnięciami naukowymi, uznanymi i
oficjalnie (prawnie) dopuszczonymi przez
właściwe gremia i towarzystwa naukowe.

*Medycyna zapobiegawcza – to dziedzina
nauki i działań praktycznych mających na
celu zapobieganie rozwojowi chorób u
ludzi.
- medycynę zapobiegawczą dzielimy na
profilaktykę i promocję zdrowia.
Profilaktykę wg Caplana dzielimy na
pierwszo/-drugo/- i trzeciorzędową –
inaczej na: I-szego/- II-go i III-ciego stopnia
– patrz dalej.
Promocja zdrowia to edukowanie i
mobilizowanie, głównie ludzi zdrowych, do
społecznego udziału w ochronie i
poprawianiu zdrowia indywidualnie i w
formach

zorganizowanych.

Narzędziami medycyny zapobiegawczej
są
-epidemiologia- badanie przyczyn
pojawiania się i mechanizmów
rozprzestrzeniania chorób.
- higiena- kontrola i eliminowanie
czynników ryzyka zdrowotnego z
środowiska i stylu życia.
- zdrowie publiczne- interdyscyplinarna
dziedzina medycyny badająca i
prognozująca zagrożenia zdrowia
zbiorowości ludzkich, organizująca
metody i instytucje, środki i podstawy
prawne ochrony i poprawiania zdrowia
ludzi.
-zdrowie środowiskowe- to dyscyplina
medyczna zajmująca się zagrożeniem
zdrowia ludzi przez czynniki środowiska
bytowania i ochroną przed nimi

HIPOKRATES-400 pne – 377 pne
* Jeden z jego traktatów ma tytuł „O
powietrzu, wodach i klimatach” –
podkreślał wpływ czynników
środowiskowych na zdrowie ludzi.
* Nakazywał, by:
„lekarze brali pod uwagę zarówno
pokarm, którym się odżywiał, wodę,
którą pił, klimat w którym żył, jak i
wpływ wywierany na człowieka przez
grecką wolność jak i wschodni
despotyzm.”

EWALUACJA DEFINICJI ZDROWIA

(PARADYGMAT ZDROWIA)

“PODCZAS GDY W MEDYCYNIE KLINICZNEJ, PRZED LEKARZEM STOJĄ
JEDNOSTKOWE CELE I SPRAWY ZDROWIA ORAZ CHOROBY W RELACJI
LEKARZ ↔ PACJENT, TO W PRAKTYCE ZDROWIA PUBLICZNEGO PACJENTEM
JEST SPOŁECZNOŚĆ” (M.Rosenau, 1913)

HIPOKRATES

• zdrowie zależy od

równowagi pomiędzy
człowiekiem a
zewnętrznym
otoczeniem
(środowiskiem).

• zewnętrzna

równowaga pozwala
zachować równowagę
wewnętrzną.

• dobre samopoczucie

to zdrowie, a złe to
choroba.

KARTEZJUSZ

• organizm człowieka

to skomplikowany,
lecz działający z
doskonałością i
precyzją mechanizm.

• filozofia

kortezjańska
doprowadziła do
rozwoju fizjologię,
czyli poznanie
funkcji organizmu.

• Choroba to

zaburzenia w
precyzji działania
mechanizmów.

PARADYGMAT
SOCJOMEDYCZNY

• oparty na filozofii

neopozytywistycznej.

• “człowiek to przede

wszystkim zespół
elementów
powiązanych względnie
prostymi relacjami,
wiedza o każdym
elemencie i każdej
relacji to wiedza o
człowieku jako całości”

• o zdrowiu decydują nie

tylko czynniki
biologiczne, ale także
społeczne.

PARADYGMAT
SOCJOŚRODOWISKOWY

• o zdrowiu decydują nie

tylko aspekty
biomedyczne, ale cały
psychologiczny,
społeczny i kulturowy
kontekst, w jakim
znajduje się człowiek.

• zdrowie jest wynikiem

dynamicznej równowagi i
potencjału zdrowotnego.

• warunkiem utrzymania

równowagi jest potencjał
zdrowotny właściwy dla
samego człowieka jak i
jego środowiska.

DEFINICJA ZDROWIA WHO

Z. Stęplewski

POJĘCIE ZDROWIA

• Pojęcie zdrowia ewaluowało od początków historii

medycyny. Początkowo odnoszono go wyłącznie do jednostki

ludzkiej (lub zwierzęcej)

• Odnosiło się ono w relacji do choroby – brak choroby to stan

zdrowia.

• Przez ostatnie dwa wieki chorobę pojmowano przede

wszystkim w kategoriach biologicznych ( medycznych).

• W połowie XIX w. nauki behawioralne zwróciły uwagę na

społeczne aspekty zdrowia i choroby (R. Virchow).

• Stopniowo zauważano, że można go również odnosić do

większej liczby ludzi.

• Rozdzielono je więc na dwa pojęcia: zdrowie jednostkowe

(jednostki) i zdrowie zbiorowości (populacji).

• Zdrowiem jednostkowym zajmuje się głównie medycyna

kliniczna natomiast zdrowiem zbiorowości zdrowie

publiczne i jej inne składowe.

ZDROWIE JEDNOSTKOWE

USŁUGI ZDROWOTNE

(OPIEKA ZDROWOTNA)

Individual Health Service

USŁUGI ZDROWOTNE

(OPIEKA ZDROWOTNA)

Individual Health Service

ZDROWIE ZBIOROWOŚCI

MEDYCYNA NAPRAWCZA

(PRAKTYCZNA)

MEDYCYNA NAPRAWCZA

(PRAKTYCZNA)

HISTORIA ZDROWIA PUBLICZNEGO

ZDROWIE PUBLICZNE

Public Health

ZDROWIE PUBLICZNE

Public Health

MEDYCYNA

ZAPOBIEGAWCZA

MEDYCYNA

ZAPOBIEGAWCZA

• cesarstwo rzymskie, judaizm – akwedukty i łaźnie, koszerność

• 1848, Anglia, pierwszy akt prawny o zdrowiu publicznym (Public Health Act), woda,

stan sanitarny

• połowa XIX wieku, Śląsk, Virchow- udowodnił związek „nędzy materialnej” ze złym

stanem zdrowia, zwrócił uwagę na konieczność podejmowania interwencji w skali
społecznej

• 1883, Polska, miesięcznik „Zdrowie Publiczne”

• 1916, powołanie Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej

• synonimy: zdrowie publiczne- medycyna społeczna- medycyna zapobiegawcza

• cesarstwo rzymskie, judaizm – akwedukty i łaźnie, koszerność

• 1848, Anglia, pierwszy akt prawny o zdrowiu publicznym (Public Health Act), woda,

stan sanitarny

• połowa XIX wieku, Śląsk, Virchow- udowodnił związek „nędzy materialnej” ze złym

stanem zdrowia, zwrócił uwagę na konieczność podejmowania interwencji w skali
społecznej

• 1883, Polska, miesięcznik „Zdrowie Publiczne”

• 1916, powołanie Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej

• synonimy: zdrowie publiczne- medycyna społeczna- medycyna zapobiegawcza

STAN NAUCZANIA

MEDYCYNY

STAN NAUCZANIA

MEDYCYNY

MEDYCYNA NAPRAWCZA

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ

WYSOKI ODSETEK

INWALIDZTWA

WYSOKI ODSETEK

INWALIDZTWA

WYDATKI OPIEKUŃCZE

I RENTOWE

WYDATKI OPIEKUŃCZE

I RENTOWE

RÓWNA SIĘ NIEPROPORCJONALNEMU

WYDAWANIU SPOŁECZNYCH ŚRODKÓW

FINANSOWYCH

RÓWNA SIĘ NIEPROPORCJONALNEMU

WYDAWANIU SPOŁECZNYCH ŚRODKÓW

FINANSOWYCH

MEDYCYNA ZAPOBIEGAWCZA

PROFILAKTYKA

WTÓRNA

PROFILAKTYKA

WTÓRNA

REZULTATY NIEWSPÓMIERNE

DO NAKŁADÓW

REZULTATY NIEWSPÓMIERNE

DO NAKŁADÓW

PROFILAKTYKA

PIERWOTNA

PROFILAKTYKA

PIERWOTNA

BEZ JEDNOCELOWYCH

WYDATKÓW I INWESTYCJI

ŁATWOŚĆ I TANIOŚĆ

BEZ JEDNOCELOWYCH

WYDATKÓW I INWESTYCJI

ŁATWOŚĆ I TANIOŚĆ

BEHAWIORALNE SKUTKI

SPOŁECZNE

BEHAWIORALNE SKUTKI

SPOŁECZNE

KONCENTROWANIE SIĘ NA SKUTKACH A NIE NA PRZYCZYNACH

PROFILAKTYKA

(PREVENTION)

ZAPOBIEGANIE CHOROBOM

PROFILAKTYKA

(PREVENTION)

ZAPOBIEGANIE CHOROBOM

wg Caplana – 1964

1. PROFILAKTYKA PIERWOTNA

– działania zmierzające do likwidacji lub usunięcia

z naszego życia wszelkich czynników ryzyka, które mogą zagrozić naszym
osobniczym mechanizmom obronnym i naszemu dobrostanowi psychicznemu
i fizycznemu, czyli zdrowiu.

2. PROFILAKTYKA WTÓRNA

– wczesne wykrywanie objawów chorób i uszkodzeń

i powstrzymywanie ich rozwoju- metoda z wyboru to badanie przesiewające
(screeningowe).

3. PROFILAKTYKA III STOPNIA

– usprawnianie i rehabilitacja po przebytych chorobach

aby ich skutki nie stawały się same przyczynami drobnych uszkodzeń i chorób.

Stęplewski, 1996

ZDROWIE JEDNOSTKOWE

(JEDNOSTKI)

ZDROWIE JEST STANEM ZUPEŁNEJ

POMYŚLNOŚCI FIZYCZNEJ,

PSYCHICZNEJ I SPOŁECZNEJ A NIE

JEDYNIE BRAKIEM CHOROBY LUB

UŁOMNOŚCI

ZDROWIE JEST STANEM ZUPEŁNEJ

POMYŚLNOŚCI FIZYCZNEJ,

PSYCHICZNEJ I SPOŁECZNEJ A NIE

JEDYNIE BRAKIEM CHOROBY LUB

UŁOMNOŚCI

DEFINICJA ZDROWIA

KONSTYTUCJA WHO (ŚOZ) - 1946

DEFINICJA ZDROWIA

KONSTYTUCJA WHO (ŚOZ) - 1946

DEFINICJE ZDROWIA

WHO 1946

„ZDROWIE JEST STANEM ZUPELNEJ POMYSLNOSCI

FIZYCZNEJ, PSYCHICNEJ I SPOLECZNEJ,

A NIE JEDYNIE BRAKIEM CHOROBY LUB ULOMNOSCI”

WHO 1946

„ZDROWIE JEST STANEM ZUPELNEJ POMYSLNOSCI

FIZYCZNEJ, PSYCHICNEJ I SPOLECZNEJ,

A NIE JEDYNIE BRAKIEM CHOROBY LUB ULOMNOSCI”

ZMODYFIKOWANA WHO – 1978

ZDROWIE JEST STANEM ZUPELNEJ POMYSLNOSCI

FIZYCZNEJ, PSYCHICNEJ I SPOLECZNEJ,

KTÓRY POZWALA LUDZIOM PROWADZIC

SOCJALNIE I EKONOMICZNIE PRODUKTYWNE ZYCIE

ZMODYFIKOWANA WHO – 1978

ZDROWIE JEST STANEM ZUPELNEJ POMYSLNOSCI

FIZYCZNEJ, PSYCHICNEJ I SPOLECZNEJ,

KTÓRY POZWALA LUDZIOM PROWADZIC

SOCJALNIE I EKONOMICZNIE PRODUKTYWNE ZYCIE

TRUDNOŚCI I WĄTPLIWOŚCI

CHOROBA

- jest relatywnie obiektywnym fenomenem patologicznym

ZDROWIE

mogą jednak być odczuciami subiektywnymi

(dobrostan)

Np.: > poczucie dobrostanu (zdrowia) bez choroby czy urazu

> poczucie dobrostanu (zdrowia) z chorobą lub urazem
> poczucie choroby bez choroby lub urazu
> poczucie choroby z chorobą lub urazem

WĄTPLIWOŚCI:

> Czy dobrostan fizyczny bez dobrostanu psychicznego czy społecznego jest zdrowiem?

> Czy dobrostan psychiczny bez fizycznego czy społecznego jest zdrowiem

I.T.D.

CHOROBA

- jest relatywnie obiektywnym fenomenem patologicznym

ZDROWIE

mogą jednak być odczuciami subiektywnymi

(dobrostan)

Np.: > poczucie dobrostanu (zdrowia) bez choroby czy urazu

> poczucie dobrostanu (zdrowia) z chorobą lub urazem
> poczucie choroby bez choroby lub urazu
> poczucie choroby z chorobą lub urazem

WĄTPLIWOŚCI:

> Czy dobrostan fizyczny bez dobrostanu psychicznego czy społecznego jest zdrowiem?

> Czy dobrostan psychiczny bez fizycznego czy społecznego jest zdrowiem

I.T.D.

ZDROWIE JEST TRUDNE DO ZDEFINIOWANIA !!!

JESZCZE TRUDNIEJ JEST JE MIERZYĆ !!

WHO (1978) rewizja definicji:

„... zdrowie to taki poziom dobrostanu, który

pozwala ludziom

prowadzić socjalnie i ekonomicznie produktywne

życie”

WHO (1978) rewizja definicji:

„... zdrowie to taki poziom dobrostanu, który

pozwala ludziom

prowadzić socjalnie i ekonomicznie produktywne

życie”

DEFINICJE ZDROWIA

• DEFINICJA ZDROWIA WHO (1946)

• „ZDROWIE JEST STANEM

ZUPEŁNEJ POMYŚLNOŚCI

FIZYCZNEJ, PSYCHICZNEJ I

SPOŁECZNEJ, A NIE JEDYNIE

BRAKIEM CHOROBY LUB

UŁOMNOŚCI”

• CDN

ZMODYFIKOWANA DEFINICJA

ZDROWIA WHO (1978)

• „ZDROWIE JEST STANEM

ZUPEŁNEJ POMYŚLNOŚCI

FIZYCZNEJ, PSYCHICZNEJ I

SPOŁECZNEJ, KTÓRY POZWALA

LUDZIOM PROWADZIĆ SOCJALNIE I

EKONOKICZNIE PRODUKTYWNE

ŻYCIE”

• Definicja zdrowia WHO wskazuje, że

istotę pojęcia zdrowia jednostki
można min. pojmować jako:

- zdolność do normalnego

funkcjonowania organizmu mając na
względzie wszystkie jego układy
( organy) i funkcje.

- zdolność do adaptacji w zmieniającym

się środowisku.

- pewien potencjał fizyczny i

psychiczny, dający możliwość
rozwijania aktywności.

- wyraz równowagi i harmonii

fizycznych, psychicznych i
społecznych osoby ludzkiej.

ZDROWIE ZBIOROWOŚCI

(POPULACJI)

• Zdrowie zbiorowości jest kategorią abstrakcyjną.

Nie jest prostą sumą stanów zdrowia jednostek

tworzących daną zbiorowość

• Zdrowie zbiorowości można także wyrażać innymi

terminami.

- zdrowie narodu (health of the nation) obejmuje

najczęściej wszystkich obywateli jakiegoś

państwa.

- zdrowie wspólnoty (community health) w

odniesieniu do mniejszych wspólnot

terytorialnych.

- zdrowie pewnych kategorii społecznych –

zdrowie kobiet, zdrowie mężczyzn, zdrowie dzieci,

zdrowie rodziny itd.

● Ostatnio pojawia się tendencja uwzględniania w

badaniu i ocenie tak zdrowia jednostkowego jak i

zbiorowości tzw. jakości życia (quality of life)

● Zdrowie zbiorowości bada się i mierzy pośrednio

metodami epidemiologicznymi (zwanymi

miernikami zdrowia) i socjologicznymi.

● Wyróżniamy mierniki zdrowia pozytywne i

negatywne.

● Zdrowie zbiorowości jest główną domeną zdrowia

publicznego.

GENEZA ZDROWIA

PUBLICZNEGO

• Zdrowie publiczne poprzedzone było szeregiem osiągnięć

XVII i XVIII wieku takich jak:

• Bernardo Ramazzini: w 1778 wydał „De morbis artificum

diatryba” – prekursor medycyny i higieny pracy oraz higieny

i medycyny społecznej.

• Antony Leeuwenhoek (1662) – szlifierz szkieł – mikroskop-

opisał krwinki, plemniki i inne komórki.

• John Graunta, brytyjczyk, 1662, prekursor epidemiologii –

opisał zdrowie populacji analizując sprawozdania o

urodzeniach i zgonach

• William Farra (1770) opisał i rozwinął system statystyki

medycznej.

• Największe jednak zasługi dla zdrowia zbiorowości i zdrowia

publicznego przypisać należy Johhanowi Frankowi –

profesorowi medycyny w Getyndze, Pawii, Wiedniu i

Petersburgu- 6-cio tomowe dzieło „System einer

vollstandigen medizinischen Polizei” –podstawy zdrowia

publicznego i organizacji państwowej ochrony zdrowia.

Johan Peter Frank (1745-1821)
Uważany za twórcę koncepcji i pojęcia
„zdrowie publiczne”, problematyki
zdrowia populacji Europy i organizacji
przez państwo ochrony zdrowia
* dla zdrowia populacji sformułował
zadania dla państwa, a mianowicie:
# wprowadzenie obowiązku posiadania
świadectwa zdrowia przed ślubem
# zapewnienie opieki nad matką i
dzieckiem
# zapewnienie pomocy w chorobie

# urządzenie szkół i nauczania
zgodnie z wymogami zdrowia,
# zwalczanie alkoholizmu i
prostytucji,
# zaopatrzenie w wodę i usuwanie
nieczystości,
# zwracał uwagę na konieczność
obserwowania zdrowia ludności z
użyciem statystyki,
# zwracał uwagę na związek ze
zdrowiem statusu społecznego i
warunków bytowania

• Równolegle lub nieco później pojawiają się

praktyczne działania na polu zdrowia

publicznego, oto one:

• Jenner (1798) – zastosował krowiankę do

szczepień przeciw ospie.

• Semmelweis (1847) – wprowadził aseptykę;

Lister (1867) – wprowadził abtyseptykę.

• Pasteur (1878) – teoria o bakteryjnym

pochodzeniu chorób, szczepienia przeciw

wąglikowi i wściekliźnie.

• Koch – odkrycie bakterii wąglika gruźlicy i

cholery.

• W Anglii dwie ustawy (1848 i 1875) o

ochronie zdrowia społeczeństwa (Public

Health Act).

• Chadwick (polityk, torys) (1848) –

współautor pierwszej ustawy o zdrowiu

publicznym

• Disraeli, premier Wlk.Bryt. (1875) –

„Zdrowie publiczne jest fundamentem, na

którym spoczywa dobrobyt ludności i

potęga kraju. Troska o zdrowie publiczne

jest pierwszym obowiązkiem męża stanu”.

• Graunta i Neuman (XIXw) – wprowadzenie

statystyki do badań populacyjnych.

• Wiek XIX to pojawienie się pojęcia

„medycyna społeczna” i jej rozwój:

- Virchov – koncepcja powstawania chorób z

niedostosowania społecznego i

kulturowego. „Epidemia duru brzusznego

na Górnym Śląsku to skutek niedożywienia,

złych warunków mieszkaniowych i

sanitarnych, picia alkoholu i braku

oświaty.”

- Villerme (XIXw) – prawidłowo ocenił

konsekwencje społeczne i zdrowotne

urbanizacji i industrializacji. Przedstawił

przekonywujące dane społeczne,

warunkujące różnice w umieralności wśród

bogaczy i robotników przemysłu

włókienniczego.

Cztery zasady choroby

społecznej A. Gratjana

(1911).

• 1. O znaczeniu społecznym choroby w pierwszym

rzędzie decyduje częstość jej występowania.

• 2. Związek pomiędzy chorobą a warunkami

socjalnymi musi mieć charakter przyczynowy.

• 3. Nie tylko powstanie i przebieg choroby mogą

być uwarunkowane społecznie, ale sam wynik

choroby (wyzdrowienie, przewlekła niesprawność,

predyspozycja do innego zachorowania, zgon)

wywiera wpływ na warunki socjalne.

• 4. Co do choroby ważnej z punktu widzenia

społecznego należy określić czy leczenie

medyczne może dać efekt pozytywny, czy też

należy szukać rozwiązań w społecznych

działaniach prewencyjnych wpływających na ich

przebieg.

• Po zakończeniu I-szej wojny

światowej środowiskowe i społeczne
uwarunkowania chorób zostały
ostatecznie zaakceptowane, a
medycyna społeczna została włączona
do kształcenia medycznego i działań
praktycznych w Niemczech, Francji,
Belgii, Czechosłowacji, Polski, a także
w ZSRR. W Wielkiej Brytanii
medycyna społeczna rozwinęła się
dopiero w latach 30-tych wieku.

• W Stanach Zjednoczonych Ameryki

początkowo funkcjonowała pod
nazwą medycyny środowiskowej aż
do przyjęcia terminu „zdrowie
publiczne”.

• Prekursorami medycyny społecznej w

Polsce byli dr Józef Polak (1857-1928),

który w roku 1885 założył czasopismo

„Zdrowie Publiczne” (funkcjonuje do

dzisiaj), razem z B. Prusem założył

Warszawskie Towarzystwo Higieniczne

(funkcjonuje do dzisiaj jako Polskie

Towarzystwo Higieniczne), a także dr W.

Chodźko, w roku 1905 powołał

Towarzystwo Medycyny Społecznej,

funkcjonowało do początków II Wojny

Światowej.

• W roku 1964 reaktywowano je w postaci

Sekcji Medycyny Społecznej w PTL.

• Sekcja usamodzielniła się w roku 1972 jako

PTMS, a jego pierwszym prezesem był prof.

Bugusław Kożusznik

• W 1992, w następstwie utrwalenia się w

Polsce terminu „zdrowie publiczne”, PTMS

dodało do swojej nazwy „…i Zdrowia

Publicznego.”, a jego prezesem od połowy

lat 80-tych i nadal jest

prof.zw.dr.hab.n.med. Leszek Wdowiak.

Ewaluacja definicji zdrowia

publicznego

• Jako pierwszy definicję zdrowia

publicznego sformułował w r. 1779

J.P. Frank (profesor medycyny w

Getyndze, Pawii, Wiedniu (dyrektor

generalny Zarządu Zdrowia CKA-W) i

Petersburgu, ) następująco: „Zdrowie

publiczne to sztuka ochrony zdrowia

… przed konsekwencjami

zagęszczania na ziemi …, a w

szczególności jako sztukę umacniania

większych odporności, żeby móc bez

chorób z powodu złych fizycznych

mocy, odsuwając je jak najdalej od

siebie, możliwie najpóźniej ulegać ich

działaniu.”

• Pierwsze (1913), aktualne do dziś,

scharakteryzowanie zdrowia publicznego podał

prof. med. Milton J. Rosenau (1909 został

dziekanem pierwszego w świecie Wydziału

Medycyny Zapobiegawczej, przekształconego w

1913 w Szkołę Zdrowia Publicznego Uniwersytetu

Harwarda) a mianowicie: „Podczas gdy w

medycynie klinicznej, przed lekarzem stoją

jednostkowe cele i sprawy zdrowia oraz

choroby w relacji lekarz – pacjent, to w

praktyce zdrowia publicznego pacjentem jest

społeczność. Wiele osób odgrywa tu rolę

„leczącego”, wiele celów, dyscyplin

naukowych i dziedzin życia włączonych jest

do tego procesu.”

• Pierwsze studia podyplomowe ze zdrowia

publicznego (1916) powstały, w uruchomionej z

inicjatywy Rady Edukacji Fundacji

J.D.Rockefellera, w powołanej w John Hopkins

University Szkole Zdrowia Publicznego.

• A zatem pozycję akademicką zdrowia publicznego

zawdzięczamy Stanom Zjednoczonym Ameryki.

WYBRANE DEFINICJE

„ZDROWIA PUBLICZNEGO” I

WYBRANE DEFINICJE

„ZDROWIA PUBLICZNEGO” I

„... Zdrowie publiczne to nauka i sztuka przedłużania życia, promocji zdrowia i sprawności
wysiłkiem zorganizowanej społeczności poprzez:

• sanitaryzację środowiska

• kontrolę infekcji społecznych (epidemii)

• edukację w zakresie higieny osobistej

• organizowanie służb lekarskich i pielęgniarskich do zapobiegania chorobom i wczesnej

diagnostyki

• organizowanie systemu opieki społecznej i ubezpieczeń dla każdego według standardów

zapewniających zdrowie

tak więc zorganizowanie tylu korzyści zapewnia każdemu obywatelowi zdrowie od
urodzenia i długowieczność...”
WINSLOW C.E.A., 1920 (prof. zdrowia publicznego Uniwersytetu Yale)

„... Zdrowie publiczne to nauka i sztuka przedłużania życia, promocji zdrowia i sprawności
wysiłkiem zorganizowanej społeczności poprzez:

• sanitaryzację środowiska

• kontrolę infekcji społecznych (epidemii)

• edukację w zakresie higieny osobistej

• organizowanie służb lekarskich i pielęgniarskich do zapobiegania chorobom i wczesnej

diagnostyki

• organizowanie systemu opieki społecznej i ubezpieczeń dla każdego według standardów

zapewniających zdrowie

tak więc zorganizowanie tylu korzyści zapewnia każdemu obywatelowi zdrowie od
urodzenia i długowieczność...”
WINSLOW C.E.A., 1920 (prof. zdrowia publicznego Uniwersytetu Yale)

„...Zdrowie publiczne to zapewnienie wymagań społeczeństwa w zapewnieniu takich
warunków, w których ludzie mogą być zdrowi...”

Institute of Medicine, NAS, 1988

„...Zdrowie publiczne to zapewnienie wymagań społeczeństwa w zapewnieniu takich
warunków, w których ludzie mogą być zdrowi...”

Institute of Medicine, NAS, 1988

• Definicję zdrowia publicznego

Winslowa uzupełnili o:

• Dafoe: „…walkę z nałogami…,

przeciwdziałanie wypadkom…”.

• Terris: „…walkę z bezrobociem i

ubóstwem… i i wszelką
dyskryminacją…”

• W roku 1952 WHO sformułowało swoją,

pierwszą definicję zdrowia publicznego,
którą można uznać za skondensowaną
definicję Winslowa, a brzmiała ona:
„Zdrowie publiczne to nauka i sztuka
zapobiegania chorobom, przedłużania
życia i promocji zdrowia poprzez
zorganizowany wysiłek społeczeństwa.”
Definicja ta funkcjonuje także w
piśmiennictwie jako definicja Donalda
Achesona.

• W roku 1975 C.G.Sheps, przewodniczący Komsji

Fundacji Milbank, w jej raporcie „znowelizował”

definicję do: „Zdrowie publiczne to

zorganizowany wysiłek społeczeństwa w celu

ochrony, promowania i przywracania zdrowia

ludzi. Programy, świadczenia i instytucje z

nim związane ukierunkowane są na

zapobieganie chorobom oraz na potrzeby

zdrowotne populacji w całości. Działania z

zakresu zdrowia publicznego zmieniają się w

miarę zmian technologii i wartości

społecznych, lecz cele pozostają te same:

zmniejszenie występowania chorób i liczby

przedwczesnych zgonów oraz stanów

powodujących cierpienie i

niepełnosprawność.”.,

WYBRANE DEFINICJE

„ZDROWIA PUBLICZNEGO” II

WYBRANE DEFINICJE

„ZDROWIA PUBLICZNEGO” II

„ Zdrowie publiczne to ustalane przez społeczeństwo formy zorganizowanych
wysiłków zmierzających do ochrony, promowania i przywracania zdrowia.
Jest to połączenie wiedzy naukowej, umiejętności, przekonań i postaw, ukierunkowanych
na podtrzymanie i poprawę zdrowia wszystkich ludzi- poprzez różnorakie społeczne
działania.”

WHO, 1997

„... Zdrowie publiczne- organizacja i ekonomika ochrony zdrowia.”

RGSW, 1997

„... Zdrowie publiczne- organizacja i ekonomika ochrony zdrowia.”

RGSW, 1997

WYBRANE DEFINICJE

„ZDROWIA PUBLICZNEGO” III

WYBRANE DEFINICJE

„ZDROWIA PUBLICZNEGO” III

„STAN ZDROWIA SPOŁECZEŃSTWA

JEST FUNKCJĄ DWÓCH GŁÓWNIE

CZYNNIKÓW: STANU ZAMOŻNOŚCI I

WYKSZTAŁCENIA”

World Development Report – World Bank, 1993

„STAN ZDROWIA SPOŁECZEŃSTWA

JEST FUNKCJĄ DWÓCH GŁÓWNIE

CZYNNIKÓW:

STANU ZAMOŻNOŚCI I

WYKSZTAŁCENIA

”

World Development Report – World Bank, 1993

WYBRANE DEFINICJE

„ZDROWIA PUBLICZNEGO” IV

WYBRANE DEFINICJE

„ZDROWIA PUBLICZNEGO” IV

Donald Acheson: „Jest to nauka i

sztuka zapobiegania chorobom,

przedłużania życia i promowania

zdrowia poprzez organizacje

zbiorowych wysiłków społeczeństwa”

Donald Acheson:

„Jest to nauka i

sztuka zapobiegania chorobom,

przedłużania życia i promowania

zdrowia poprzez organizacje

zbiorowych wysiłków społeczeństwa”

Nowe zdrowie publiczne

• Zespół specjalistów zdrowia publicznego

USA pod kierunkiem J. Frenk’a w roku

1992 sformułował rozszerzoną definicję

nazywaną „nowym zdrowiem publicznym”:

„Zdrowie publiczne jest to troska o

zachowanie i umacnianie zdrowia w

wymiarze makrospołecznym, lokalnym

i środowiskowym polegająca na

naukowym rozpoznawaniu stanu

zdrowia i potrzeb zdrowotnych

zbiorowości oraz inicjowaniu i

organizowaniu skoordynowanych

wysiłków instytucji rządowych

samorządowych i pozarządowych w

celu osiągania pożądanych standardów

zdrowia.

cdn

• Cel ten uzyskuje się poprzez

kontrolę czynników
ekologicznych, tworzenie
sprzyjających zdrowiu warunków
społecznoekonomicznych,
zapobieganiu zakaźnym i
niezakaźnym chorobom
społecznym, powszechny i równy
dostęp do opieki medycznej, a
przede wszystkim w wyniku
kształtowania nawyków zdrowego
stylu życia w ramach edukacji
przedszkolnej i szkolnej oraz
realizacji programów promocji
zdrowia w środowisku ludzi
dorosłych.{„

• Biorąc pod uwagę wielosektorowość

zdrowia publicznego można
wyodrębnić jego części: zdrowie
środowiskowe, promocja zdrowia i
edukacja zdrowotna, epidemiologia,
demografia, ekologia, statystyka
medyczna, ekonomika i zarządzanie
w ochronie zdrowia,
farmakoekonomika, bioetyka,
deontologia

INTERDYSCYPLINARNOŚĆ ZDROWIA

PUBLICZNEGO

Organizacja

i zarządzanie

Medycyna

kliniczna

Ekonomia

Informatyka

Higiena

Epidemiologia

Medycyna

środowiskowa

Demografia

Pedagogika

społeczna

Socjologia

Psychologia

społeczna

Etyka

Prawo

ZDROWIE

PUBLICZNE

Zakres i zadania zdrowia

publicznego wg WHO

• Monitorowanie stanu zdrowia oraz określenie potrzeb

zdrowotnych ludności,

• Identyfikacja i zwalczanie czynników ryzyka zdrowotnego w

miejscu zamieszkania, pracy i nauki.

• Zapobieganie rozprzestrzeniania się chorób, zwłaszcza

zakaźnych.

• Zapobieganie wypadkom i urazom oraz zapewnienie

kompleksowej pomocy ofiarom katastrof, kataklizmów i

klęsk żywiołowych.

• Zapewnienie nadzoru epidemiologicznego i kontroli

zagrożeń środowiska.

• Promowanie zdrowego stylu życia wszystkich obywateli, a

zwłaszcza dzieci i młodzieży.

• Kształcenie i doskonalenie zawodowe lekarzy i innego

personelu medycznego, zgodnie z wymogami współczesnej

wiedzy medycznej.

• Zapewnienie jednolitych i kompleksowych regulacji

prawnych systemu organizacji ochrony zdrowia, zasad

orzecznictwa lekarskiego.

• Monitorowanie jakości świadczeń medycznych, ich

dostępności, przestrzeganie praw pacjenta oraz zasad

bioetyki zawodowej.

• Ocena sytuacji zdrowotnej kraju na tle porównań

międzynarodowych, analiza wyzwań i zagrożeń

wynikających z procesu globalizacji.

UNIA EUROPEJSKA

• Artykuł 121.1. układu z Maastricht z roku

1993 stwierdza „Wspólnota będzie
współdziałała w celu zapewnienia
wysokiego poziomu ochrony zdrowia
obywateli. Działania Wspólnoty będą
ukierunkowane na zapobieganie
chorobom, w szczególności
najważniejszym zagrożeniom
zdrowotnym łącznie z uzależnieniami
lekowymi, poprzez promowanie badań
naukowych ukierunkowanych na ich
przyczyny i rozprzestrzenianie, jak
również na informację zdrowotną i
nauczanie. Potrzeby ochrony zdrowia
ludzi stanowią istotną część polityki
Wspólnoty.

CZYNNIKI GENETYCZNE

CZŁOWIEK

HOMEOSTAZA I JEGO ZDROWIE

ŚRODOWISKO ZEWNĘTRZNE

UWARUNKOWANIA ZDROWIA CZŁOWIEKA

Stęplewski 2000

1. CZYNNIKI

BIOLOGICZNE

1. CZYNNIKI

BIOLOGICZNE

3. STYLE

ŻYCIA

3. STYLE

ŻYCIA

4. ORGANIZACJA

OPIEKI

MEDYCZNEJ

4. ORGANIZACJA

OPIEKI

MEDYCZNEJ

ZDROWIE

HOLISTYCZNY MODEL „PÓL ZDROWIA”

LALONDA

KANADA, 1974

HOLISTYCZNY MODEL „PÓL ZDROWIA”

LALONDA

KANADA, 1974

2. CZYNNIKI

ŚRODOWISKOWE

2. CZYNNIKI

ŚRODOWISKOWE

Składniki „pól zdrowia”

Lalonda (minister zdrowia w

rządzie Kanady

• 1. Czynniki biologiczne (uwarunkowania

genetyczne, rozwój i dojrzewanie, starzenie

się, mechanizmy adaptacyjne, regulacje

homeostatyczne.

• 2. Czynniki środowiskowe (biotyczne i

abiotyczne (chemiczne, fizyczne,

psychospołeczne).

• 3. Style życia (zachowania prozdrowotne i

czynniki ryzyka zdrowotnego).

• 4. Organizacja opieki zdrowotnej

(dostępność, zorganizowania, sprawność

działania, nowoczesność, profilaktyka,

edukacja zdrowotna, terapia,

redhabilitacja).

• Zorganizowany w roku 1948 przez

CDC&P (Atlanta, USA) prospektywny,

czterdziestoletni program badań w

oparciu o „pola zdrowia” Lalonda,

jest rzetelnym potwierdzeniem ich

prawdziwości, a jego wyniki pozwoliły

uszeregować te „pola” wg ich

odpowiedzialności za stan zdrowia

mieszkańców miasteczka Frimingham

(Massachussetts, USA)

STYL ŻYCIA
53%

ŚRODOWISKO
FIZYKOCHEMICZNE
21%

DZIEDZICZNOŚĆ
16%

OPIEKA
ZDROWOTNA
10%

DETERMINANTY ZDROWIA

BADANIA PROSPEKTYWNE

1948-1988

Fremingham, Massachusetts, USA

DETERMINANTY ZDROWIA

BADANIA PROSPEKTYWNE

1948-1988

Fremingham, Massachusetts, USA

AKTUALNA „TRIADA ŚNIERCI” r. 2006

1) Choroby układu krążenia

- 453,9 tyś. zgonów na 100 tyś ludności

(45,4% ogółu zgonów)

2) Choroby nowotworowe

- 223,2 tyś. zgonów na 100 tyś ludności

(22,3% ogółu zgonów)

3) Zewnętrzne przyczyny urazów

- 66,7 tyś. zgonów na 100 tyś ludności

(6,7% ogółu zgonów)

74,4%

1) Choroby układu krążenia

- 453,9 tyś. zgonów na 100 tyś ludności

(45,4% ogółu zgonów)

2) Choroby nowotworowe

- 223,2 tyś. zgonów na 100 tyś ludności

(22,3% ogółu zgonów)

3) Zewnętrzne przyczyny urazów

- 66,7 tyś. zgonów na 100 tyś ludności

(6,7% ogółu zgonów)

74,4%

ZASADNICZE CZYNNIKI RYZYKA

• Brak aktywności ruchowej

• Nieumiejętność radzenia sobie z reakcją stresową

• Nieracjonalne odżywianie

• Palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu

• Chemiczne i fizyczne czynniki środowiska

• Brak aktywności ruchowej

• Nieumiejętność radzenia sobie z reakcją stresową

• Nieracjonalne odżywianie

• Palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu

• Chemiczne i fizyczne czynniki środowiska

PROBLEMY ZDROWOTNE SPOŁECZEŃSTWA

POLSKIEGO

ŚRODOWISKO ZEWNĘTRZNE CZŁOWIEKA

POWIETRZE, WODA, ŻYWNOŚĆ, GLEBA, ODPADY, UWARUNKOWANIA PSYCHOSPOŁECZNE

ŚRODOWISKO ZEWNĘTRZNE CZŁOWIEKA

POWIETRZE, WODA, ŻYWNOŚĆ, GLEBA, ODPADY, UWARUNKOWANIA PSYCHOSPOŁECZNE

CZYNNIKI BIOTYCZNE

• PRIONY ?

• WIRUSY

• BAKTERIE

• PASOZYTY

CZYNNIKI BIOTYCZNE

• PRIONY ?

• WIRUSY

• BAKTERIE

• PASOZYTY

CZYNNIKI ABIOTYCZNE

CZYNNIKI PSYCHOSPOŁECZNE

CZYNNIKI CHEMICZNE

CZYNNIKI

FIZYCZNE

CZYNNIKI

FIZYCZNE

STYL ŻYCIA

ŚRODOWISKOWE ODDZIAŁYWANIA

NA ZDROWIE CZŁOWIEKA

ŚRODOWISKOWE ODDZIAŁYWANIA

NA ZDROWIE CZŁOWIEKA

Stęplewski 1996

CZYNNIKI RYZYKA ZDROWOTNEGO

I. CZYNNIKI

BIOLOGICZNE

I. CZYNNIKI

BIOLOGICZNE

II. CZYNNIKI

ŚRODOWISKOWE

(czynniki behawioralne)

II. CZYNNIKI

ŚRODOWISKOWE

(czynniki behawioralne)

III. STYL ŻYCIA

IV. CZYNNIKI

PSYCHOSPOŁECZNE

IV. CZYNNIKI

PSYCHOSPOŁECZNE

V. OPIEKA

ZDROWOTNA

V. OPIEKA

ZDROWOTNA

Stęplewski 2000

I. CZYNNIKI BIOLOGICZNE

1. UWARUNKOWANIA GENETYCZNE

 homeostaza

 mechanizmy adaptacyjne

 mechanizmy obronne

 mutacje genów

•

zaburzenia metaboliczne i czynnościowe

•

zaburzenia regulacji międzykomórkowych

•

zaburzenia apoptozy

 wady rozwojowe

2. WIEK

 sprawność psychofizyczna i metaboliczna

 starzenie się organizmu

 zmiany zwyrodnieniowe

 zmiany aktywności hormonalnej

3. PŁEĆ

1. UWARUNKOWANIA GENETYCZNE

 homeostaza

 mechanizmy adaptacyjne

 mechanizmy obronne

 mutacje genów

•

zaburzenia metaboliczne i czynnościowe

•

zaburzenia regulacji międzykomórkowych

•

zaburzenia apoptozy

 wady rozwojowe

2. WIEK

 sprawność psychofizyczna i metaboliczna

 starzenie się organizmu

 zmiany zwyrodnieniowe

 zmiany aktywności hormonalnej

3. PŁEĆ

Stęplewski 2000

II. CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE

(powietrze, woda, gleba, żywność, odpady)

II. CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE

(powietrze, woda, gleba, żywność, odpady)

BIOTYCZNE

• priony

• wirusy

• bakterie

• pasożyty

BIOTYCZNE

• priony

• wirusy

• bakterie

• pasożyty

ABIOTYCZNE

FIZYCZNE

1. Drgania mechaniczne

•

wibracje

•

hałas

2. Promieniowanie

•

jonizujące

•

elektromagnetyczne

•

ultrafioletowe

•

podczerwone

3. Warunki klimatyczne

•

ciśnienie atmosferyczne

•

temperatura

•

wilgotność

•

ruchy powietrza

•

światło słoneczne

FIZYCZNE

1. Drgania mechaniczne

•

wibracje

•

hałas

2. Promieniowanie

•

jonizujące

•

elektromagnetyczne

•

ultrafioletowe

•

podczerwone

3. Warunki klimatyczne

•

ciśnienie atmosferyczne

•

temperatura

•

wilgotność

•

ruchy powietrza

•

światło słoneczne

CHEMICZNE

Priorytetowe trucizny
środowiskowe

• Dwutlenek siarki i zw. pochodne

-114

• Pył

-108

• WWA

-88

• Tlenki azotu i zw. pochodne -83

• Fluor i jego związki

-72

• Ołów i jego związki

-52

• Kadm i jego związki

-42

• Nawozy azotowe

-42

• Pestycydy

-28

• Tlenek węgla

-25

Priorytetowe trucizny
środowiskowe

• Dwutlenek siarki i zw. pochodne

-114

• Pył

-108

• WWA

-88

• Tlenki azotu i zw. pochodne -83

• Fluor i jego związki

-72

• Ołów i jego związki

-52

• Kadm i jego związki

-42

• Nawozy azotowe

-42

• Pestycydy

-28

• Tlenek węgla

-25

Pozostałe

• Rtęć

• Arsen

• Dioksyny i furany

• Azbest

• Aflatoksyny

Pozostałe

• Rtęć

• Arsen

• Dioksyny i furany

• Azbest

• Aflatoksyny

Stęplewski 2000

III. STYL ŻYCIA

1.Aktywność ruchowa (fizyczna)
2.Zwyczaje żywieniowe (odżywianie)
3.Sposób spędzania czasu wolnego
4.Używki (tytoń, alkohol, narkotyki, leki)
5.Zachowania seksualne

Stęplewski 2000

IV. CZYNNIKI

PSYCHOSPOŁECZNE

IV. CZYNNIKI

PSYCHOSPOŁECZNE

1. Umiejętność radzenia sobie z reakcją stresową
2. Wykształcenie
3. Stosunki społeczne

(w rodzinie, środowisku, miejscu pracy, całym społeczeństwie)

4. Posiadanie pracy i satysfakcja z niej
5. Warunki mieszkaniowe
6. Dochody osobiste

– żywność, ubranie, higiena, kultura, rozrywki

7. Poczucie bezpieczeństwa

– w domu, miejscu zamieszkania, kraju, świecie

1. Umiejętność radzenia sobie z reakcją stresową
2. Wykształcenie
3. Stosunki społeczne

(w rodzinie, środowisku, miejscu pracy, całym społeczeństwie)

4. Posiadanie pracy i satysfakcja z niej
5. Warunki mieszkaniowe
6. Dochody osobiste

– żywność, ubranie, higiena, kultura, rozrywki

7. Poczucie bezpieczeństwa

– w domu, miejscu zamieszkania, kraju, świecie

Stęplewski 2000

V. OPIEKA ZDROWOTNA

1.Dostępność
2.Akceptacja pracowników, metod i urządzeń
3.Zorganizowanie
4.Skuteczność
5.Koszty

Stęplewski 2000

Zygmunt Stęplewski

PODSTAWY ZDROWIA

PUBLICZNEGO

MIERNIKI ZDROWIA

Wyróżnia się trzy grupy mierników zdrowia :

1. NEGATYWNE

2. POZYTYWNE

3. NARAŻENIA

Mogą być : osobnicze (dotyczą jednostki – ta

sama osoba może zachorować na tę samą
chorobę kilka razy/rok) i zbiorowe
(dotyczą zbiorowości).

NEGATYWNE MIERNIKI

ZDROWIA

Podstawowe negatywne mierniki zdrowia to :

zachorowalność

(zapadalność); chorobowość; umieralność;

śmiertelność.

1. ZACHOROWALNOŚĆ

Zachorowalność to liczba nowych przypadków choroby

zaistniałych w analizowanym okresie czasu.

•

zalicza się przypadki choroby

zaczynającej

się; kończącej się;

zaczynającej się w danym okresie i trwającej dłużej.

•

wyraża się za pomocą współczynnika zachorowalności tzn.

liczba nowych zachorowań do ogółu populacji narażonej na

zachorowania w danym okresie.

W = l/c

Gdzie : l – liczba przypadków zachorowań

c – liczba populacji narażonej

k - stała (1000; 10000; 100000 – zależności od tego, na

jaką liczbę mieszkańców liczymy współczynnik

2. CHOROBOWOŚĆ

• Chorobowość określa liczbę osób chorych w badanym okresie

(niezależnie od momentu zachorowania).

• Współczynnik chorobowości to liczba przypadków danej choroby do

całej populacji narażonej na tę chorobę.

• Między chorobowością a zapadalnością istnieje wyraźna

współzależność, a mianowicie:

• chorobowość = zapadalność x czas trwania choroby.

• * Zachorowalność jest odzwierciedleniem rozpowszechnienia chorób

ostrych o krótkim przebiegu, natomiast chorobowość miarą

rozpowszechnienia chorób przewlekłych.

• Rozróżniamy chorobowość chwilową (liczba osób chorych w danym

momencie np. dniu) i chorobowość okresową (liczba chorych w danym

okresie).

• Współczynnik chor. chwil. ; W = l/cxk

• i –liczba osób chorych

• c – liczba osób narażonych na chorobę

• współczynnik chor. okres. : W = l/cxk

• l – liczba przypadków choroby

• c- liczebność populacji narażonej na chorobę

3. UMIERALNOŚĆ

Umieralność to liczba zgonów zaistniałych w badanej populacji.

* Umieralność liczbowo można wyrazić za pomocą współczynników ogólnych

(zgony w populacji ogółem) lub swoistych (standaryzowanych)

współczynników umieralności (z podziałem wg wieku, płci, przyczyn).

•

Miarą natężenia umieralności jest współczynnik umieralności – czyli

stosunek liczby zgonów do liczebności populacji pomnożony przez stałą k.

•

Istotne znaczenie dla oceny zdrowia populacji ma współczynnik

umieralności niemowląt. Jest on bardzo czuły na wszelkie zmiany

warunków ekonomicznych, socjalnych i środowiskowych.

•

Jest on liczony następująco :

LZN+LUNZO/LUZ+LUNZO

a współczynnik umieralności okołoporodowej:

LZNWN+LUM+LUNZO+LUNBO/LUZ+LUN+LUNZO+LUNBO x

1000

LZN – liczba zgonu niemowląt (okres do ukończenia pierwszego roku życia)

LUNZO – liczba urodzeń niezdolnych do życia z oznakami życia

LUZ – liczba urodzeń żywych

LZNWN – liczba zgonów wczesnych neonatalnych (0-7 dni po urodzeniu

LUM – liczba urodzeń martwych

4. ŚMIERTELNOŚĆ

Śmiertelność w odróżnieniu od umieralności jest odsetkiem

zgonów na ściśle okreloną chorobę.

• Miarą natężenia śmiertelności jest współczynnik śmirtelności –

stosunek liczby zgonów z powodu danej choroby do liczby chorych
na tę chorobę.

W = l/c x 100%

l – liczba zgonów z powodu danej choroby
c – liczba chorych na tę chorobę

INNE NEGATYWNE MIRNIKI

ZDROWIA

Do grupy negatywnych mierników zdrowia zalicza się także :
• Współczynnik absencji chorobowej (zachorowalność połączona

czasową niezdolnością do pracy zawodowej usprawiedliwioną

orzeczeniem lekarskim)

• Współczynnik urodzeń martwych
• Współczynnik inwalidztwa
• Współczynnik kwarantanny
• Wskaźnik rozwodów
• Wskaźnik uzależnień
• Wskaźnik fluktuacji zawodowej
• Wskaźnik wypadków drogowych
• itp

POZYTYWNE MIERNIKI ZDROWIA

Do pozytywnych mierników zdrowia jednostki zalicza się wszystkie

stwierdzone stany normalne, charakterystyczne dla określonej fazy
życia organizmu.

Za dodatnie dla zdrowia jednostki uznaje się :
1.

Wzrost i masę ciała (odpowiednią dla poszczególnych grup
wiekowych)

Prawidłowość odżywiania (odpowiedni stosunek tkanki mięśniowej,
kostnej i tłuszczowej).

Pojemność odechową płuc.

Morfologiczne i biochemiczne parametry krwi.

Zdolność do określonego wysiłku.

Stan uzębienia.

Płodność (rodność) kobiet.

Przyrost naturalny

PŁODNOŚĆ KOBIET I PRZYROST

NATURALNY

Współczynnik rodności liczbowo wyraża się stosunkiem liczby

urodzeń żywych do liczby kobiet w wieku rozrodczym (15 – 49
lat).

Współczynnik rodności wyraża się wzorem :

W = l/c x 1000

l - liczba urodzeń żywych
c – przeciętna liczba kobiet w wieku 15 – 49 lat w badanym
okresie.

Przyrost naturalny wyraża się liczbowo stosunkiem różnicy między

liczbą urodzeń żywych, a liczbą zgonów w badanym okresie i w
danym miejscu do przeciętnej liczby ludności w tym samym czasie i
na tym samym obszarze.

SYSTEMY OPIEKI

ZDROWOTNEJ

• W każdym żywym organizmie może wystąpić

dysfunkcja lub też uszkodzenia struktury
(morfologii), czyli pojawienie się choroby.

• Także ludzie od zarania swoich dziejów chorowali –

początkowo leczyli się przez samo wyleczenie,
następnie przez adaptację zwierzęcych metod
leczenia.

• Stopniowo w rodzinach, społecznościach

wyodrębniały się osoby (szamani, czarownicy) lub
grupy (kasty, zakony) specjalizujące się w leczeniu
swoich współplemienców.

• W miarę organizowania się społeczeństw

koncentrowały się przy dworach możnowładców
lub w instytucjach religijnych. cdn

• Taki stan opieki zdrowotnej (a raczej leczniczej)

trwał właściwie do połowy XVIII w.

• Jeżeli za NSJP (PWN 2000) przyjmiemy definicję

„systemu” jako „…Uporządkowany zbiór

jednostek tworzących jakąś zorganizowaną

całość służących jednemu celowi… bądź …

zasady organizacji czegoś, ogół przepisów,

reguł obowiązujących, stosowanych w

jakiejś dziedzinie, według których coś jest

wykonane, zorganizowane.” to poprzedniego

stanu „opieki zdrowotnej” nie możemy nazwać

„systemem” !!!

• Kształtowanie się systemów opieki zdrowotnej

we współczesnym rozumieniu było funkcją

rozwoju cywilizacyjnego społeczeństw.

cdn

• Były to głównie przemiany „…historyczne,

społeczne, ekonomiczne, polityczne,

kulturowe,… rozwój nauk, transformacja

epidemiologiczna i demograficzna, a

ostatnio tempo procesów

globalizacyjnych.” (J. Leowski).

• Szczególne przyspieszenie tego procesu

miało miejsce na przełomie wieków XVIII i

XIX w wyniku intensyfikacji urbanizacji i

industrializacji (rewolucja przemysłowa).

• Przemiany te cechowały się przede

wszystkim pojawieniem się i rosnącą rolą

państwa i jego struktur administracyjnych

w zapewnieniu obywatelom elementarnej

ochrony i opieki zdrowotnej.

• Na przełomie wieku XIX i pierwszej połowy XX

wieku ostatecznie ukształtowały się cztery

podstawowe systemy ochrony zdrowia, które w

czystej lub mieszanej postaci funkcjonują do

dzisiaj.

• W układzie chronologicznym są to:
- system bismarkowski, zwany systemem

ubezpieczeń

zdrowotnych.
- system Siemaszki, zwany systemem centralnie

planowanym,
- system Beverydge’a, zwany systemem

narodowej

służby zdrowia,
- system wolnorynkowy, zwany jako „zdrowie =
towar”.

• ŚOZ w swoich materiałach i dokumentach

nieco inaczej systematyzuje cztery systemy
opieki zdrowotnej, a mianowicie :

- oparty o zasady pomocy społecznej

(dominuje w krajach rozwijających się).

- oparty o system ubezpieczeń

chorobowych (model Bismarck’a).

- model Narodowej Służby Zdrowia (model

Beverydge’a i model Siemaszki).

- model oparty o ubezpieczenia prywatne

(finansowane przez ubezpieczonych lub
pracodawców, bądź wspólnie).

SYSTEM UBEZPIECZEŃ

ZDROWOTNYCH BISMARCK’A

• Otto Bismarck - pruski junkier, latyfundysta, twórca

zjednoczonych Niemiec i Cesarstwa Niemieckiego,

pierwszy kanclerz Cesarstwa, zwycięzca w wojnie prusko-

francuskiej.

- stworzenie tego systemu było reakcją rządu Prus i

osobiście premiera Bismarck’a na zagrożenia wynikające z

rewolucji przemysłowej i rosnącego w siłę ruchu

socjalistycznego, a także w trosce o zwiększenie odsetka

mężczyzn zdolnych do służby wojskowej, malejącego w

wyniku zbyt wczesnego rozpoczynania pracy w przemyśle

przez dzieci i ich chorób.

- rok 1883 pierwsza ustawa o ubezpieczeniach

chorobowych.

- rok 1884 ustawa o ubezpieczeniach ofiar wypadków przy

pracy

- rok 1889 ustawa o ubezpieczeniach osób starszych i

inwalidów

- rok 1909 nowelizacja ustaw rozszerzająca obowiązek

ubezpieczeń na wszystkie grupy zawodowe i stosowanie

zasad zapobiegania chorobom i

wypadkom

cdn

• Model Bismarck’a stał się wzorcem dla

następujących krajów: Francji, Belgii, Austrii,
Holandii, Japonii, międzywojennej Polski, a także
Izraela.

• Główne założenia systemu to:
- finansowanie ubezpieczeń oparte na

obowiązkowych dla pracodawców i pracobiorców
składkach, uzupełnianych budżetowymi dotacjami
państwa.

- istnienie zasady udziału własnego, niezależnie od

wnoszonej składki na ubezpieczenie zdrowotne.

- zarządzanie funduszami przez niezależne od

rządu instytucje typu pas chorych.

- kontraktowanie świadczeń
- zakłada się istnienie sektorów publicznego i

niepublicznego, które ze sobą konkurują w
świadczeniach usług zdrowotnych.

SYSTEM CENTRALNIE

PLANOWANY

• System centralnie planowanej ochrony

zdrowia powstał w wyniku rewolucji
październikowej 1917 r. w ZSRR z inicjatywy
lekarza, bliskiego współpracownika Lenina,
ludowego komisarza zdrowia, Nikołaja
Aleksandrowicza Siemaszki.

• Powołał on Państwowy Instytut Naukowy ds.

Zdrowia, funkcjonujący do dzisiaj jako
Instytut Siemaszki.

• Tworzenie i konsolidacja systemu trwała aż

10 lat – dopiero w roku 1928 uchwalono i
rozpoczęto realizację pierwszego 5-cio
letniego planu ochrony zdrowia. Cdn

• System funkcjonuje w oparciu o następujące założenia:
- tworzenie i realizowanie centralnych, 5-cio letnich planów

rozwoju.

- państwo finansuje wszystkie wydatki na ochronę zdrowia z

budżetu państwa.

- państwo tworzy, zarządza i utrzymuje cała infrastrukturę

ochrony zdrowia.

- państwo organizuje, zarządza i finansuje wszystkie systemy

i instytucje kształcenia kadr medycznych wszystkich stopni i

je zatrudnia.

- państwo produkuje, atestuje i dystrybuuje sprzęt

diagnostyczny, terapeutyczny i leki.

- centrale, pięcioletnie planowanie działalności naukowej,

leczniczej i inwestycyjnej.

- pełna kontrola systemu przez rząd.
- zapewnienie pełnej dostępności świadczeń zdrowotnych.
- całkowity zakaz działania sektora prywatnego.
- zatrudnienie personelu ochrony zdrowia przez państwo i

opłacanie wg centralnej tabeli płac.

- kraje demokracji ludowej przyjęły ten system w latach 50-

tych – w Polsce, Jugosławii i Chinach nigdy nie został w

pełni zastosowany.

SYSTEM NARODOWEJ SŁUŻBY

ZDROWIA

• Model narodowej służby zdrowia powstał

jako „produkt uboczny” raportu, zleconego w

roku 1942, opracowanego w r. 1946 przez

Sir Williama Henry Beveridge’a (ekonomista,

Prezydent Królewskiego Towarzystwa

Statystyki) pt. „Social Insurance and Alied

Services” (Ubezpieczenia społeczne i służby

pokrewne) i wprowadzonego w pełni w roku

1948.

• Główne założenia tego systemu:
- finansowanie opieki zdrowotnej głównie z

budżetu pochodzącego z podatków,

dystrybuowanego przez ministerstwa

finansów i zdrowia. cdn

- pełna kontrola systemu przez rząd lub jego

agendy.

- władze centralne formułują strategię i politykę

zdrowotną

- pełna i równa dostępność dla wszystkich

obywateli z preferencjami dla dzieci, kobiet
ciężarnych i osób przewlekle chorych.

- dominująca państwowa forma własności zakładów

opieki zdrowotnej.

- zakłady opieki zdrowotnej posiadają znaczną

autonomię.

- dopuszczony udział sektora prywatnego.
- udział pacjentów w kosztach.
System ten od roku 1950 w różnych modyfikacjach

został wprowadzony m.in. w: Danii, Finlandii,
Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Kanadzie, Norwegii,
Portugalii, Szwecji i Włoszech.

SYSTEM RYNKOWY

Udzielanie świadczeń zdrowotnych w systemie

rynkowym istniało od stuleci. Zasadą tego systemu
jest traktowanie świadczeń zdrowotnych jako
towaru, który jest przedmiotem transakcji.
Przykładem funkcjonowania tego systemu są Stany
Zjednoczone Ameryki, gdzie system ten, chodź z
rosnącą interwencją państwa i prywatnych
ubezpieczeń, funkcjonuje do dziś. Podejmowano
tam wielokrotne wysiłki zreformowania rynkowego
systemu ochrony zdrowia, lecz z powodu bardzo
silnego lobby lekarskiego przeciwnego tym
zmianom, bez znaczącego powodzenia. Nie mniej,
udało się wprowadzić pewne formy społecznej
ochrony zdrowia, a mianowicie:

- MEDICER - rządowy program ubezpieczeń

zdrowotnych dla osób starszych i
niepełnosprawnych.

• MEDICAID – rządowy program

świadczeń medycznych dla osób
biednych finansowany wspólnie przez
rząd federalny i rządy stanowe.

Równolegle pojawiły się prywatne

ubezpieczenia zdrowotne oferowane
przez coraz liczniejsze towarzystwa
ubezpieczeniowe. Oferty ubezpieczeń
adresowane są głównie do
pracodawców, prywatnych korporacji i
dotyczą różnego zakresu świadczeń.

SYSTEM OPARTY O ZASADĘ POMOCY

PUBLICZNEJ

Model ten charakterystyczny jest dla krajów

trzeciego świata i jeszcze 20 lat temu

funkcjonował w 108 krajach. Nadal istnieje w

niektórych krajach Ameryki Łacińskiej, Azji i

Afryki. Główne założenia tego systemu to:

- większość obywateli ma zagwarantowaną opiekę

zdrowotną, lecz ograniczoną do minimum i na

bardzo niskim poziomie, finansowaną przez

państwo i w dużym stopniu przez organizacje

międzynarodowe.

- baza szpitalna i ambulatoryjna skupia się w

ośrodkach miejskich.

- na terenach słabiej zaludnionych występują

rażące braki zasobów finansowych, kadrowych i

aparaturowych.

- niekiedy wprowadza się w ograniczonym zakresie

ubezpieczenia chorobowe dotyczące jedynie

wąskiej grupy funkcjonariuszy publicznych i kadry

wielkich zakładów przemysłowych.

POLITYKA ZDROWOTNA I

OCHRONA ZDROWIA

POLITYKA

Polityka to celowa działalność dotycząca regulacji i kształtowania

wzajemnych stosunków między grupami społecznymi, a w

wymiarze międzynarodowym między państwami i narodami,

której celem jest zdobycie lub utrzymanie władzy, a także nauka o

oddziaływaniu na układ stosunków społecznych i przekształcanie

warunków życia ludności.

POLITYKA ZDROWOTNA

Polityka zdrowotna w szerokim znaczeniu polega na tworzeniu

podstawowych ram funkcjonowania opieki zdrowotnej w

długich przedziałach czasowych, a w znaczeniu węższym

jest to podejmowanie krótkoterminowych działań

zmierzających do realizacji założonych celów oraz

odpowiednie rozdysponowanie zasobów.

Politykę zdrowotną można definiować w odniesieniu do jej: celu,

etyki, działania i podziału zasobów.

cdn

CEL „polityka zdrowotna to działalność, która ma na celu

poprawę stanu zdrowia , zaspakajania potrzeb
zdrowotnych albo udzielanie świadczeń zdrowotnych”.

ETYKA „polityka zdrowotna kraju lub społeczności to

przyjmowana przez nie strategia, służąca kontrolowaniu i
optymalizowaniu wykorzystywania przez nie wiedzy
medycznej i dostępnych zasobów do rozwiązywania
problemów zdrowotnych”.

DZIAŁANIE „polityka zdrowotna to artykulacja celów

prowadzących do poprawy sytuacji zdrowotnej , wśród
nich celów priorytetowych i głównych kierunków działań
służących ich realizacji … i określenia zobowiązań dla
różnych instytucji, także dla instytucji rządowych”.

PODZIAŁ ZASOBÓW „polityka zdrowotna to zbiór zasad i

sposobów przyjętych przez społeczeństwo, które
określają jak dokonywana jest alokacja zasobów
przeznaczonych na ochronę zdrowia albo też określają
udział w kosztach i korzyściach zdrowotnych, jakie stają
się udziałem poszczególnych grup”.

Odpowiedzialność za

politykę zdrowotną

W miarę rodzenia się i rozwoju na przełomie XIX i

XX stulecia nowych koncepcji socjalnych, w tym

ochrony zdrowia utrwalało się przekonanie o

odpowiedzialności państwa za rozwój ochrony

zdrowia i opieki medycznej swoich obywateli.

Taka filozofia nabrała rozpędu z chwilą powołania

ONZ i jej agendy WHO (ŚOZ). Od lat 50-tych XX

wieku zdrowie zaczęto coraz powszechniej

traktować jako dobro publiczne, dobro

podstawowe lub nawet jako prawo przysługujące

każdemu obywatelowi.

Punktem kulminacyjnym tego procesu reformowania

systemu ochrony zdrowia było przyjęcie w roku

1978 przez wszystkie rządy świata strategii WHO

pod nazwą

„ZDROWIE DLA WSZYSTKICH”

CDN

Dokument ten przedstawia szczegółowe polityki zdrowotne:
•

Politykę zachowań prozdrowotnych

•

Politykę kształtującą ochronę środowiska

•

Politykę dotyczącą organizacji opieki zdrowotnej

•

Politykę działań wspierających (głównie budowanie

zaplecza naukowego).

Główne przesłania strategii „Zdrowie dla wszystkich” to:

1. Równość społeczna w dostępie do podstawowej opieki

zdrowotnej wg potrzeb.

2. Współuczestnictwo i współodpowiedzialność za zdrowie

społeczeństwa.

3. Promocja zdrowia adresowana do wszystkich, w

szczególności jednak do dzieci i młodzieży – od szkoły

podstawowej po uniwersytety.

4. Wielosektorowość działań na rzecz zdrowia.
5. Zapewnienie nowoczesnych technologii i efektywności

nakładów ponoszonych na zdrowie.

cdn

Można więc stwierdzić, że za realizację tej

strategii i za kreowanie polityki państwa

odpowiedzialni są:

1. Władza ustawodawcza (Sejm i Senat).
2. Władza wykonawcza (Prezydent, Rząd i

jego agendy).

3. Władze samorządowe.
4. Fundusze (kasy) ubezpieczeń

zdrowotnych.

5. Korporacje zawodowe ochrony zdrowia.
6. Społeczeństwo (w tym organizacje

pozarządowe).

Warto jednak przypomnieć o indywidualnej

odpowiedzialności za zdrowie każdego

obywatela, czyli każdego z nas !!!

METODOLOGIA DZIAŁAŃ W ZDROWIU

PUBLICZNYM

ETAPY DZIAŁAŃ

1.Analiza rzeczywistej, istniejącej sytuacji

zdrowotnej.

2. Wybór priorytetów działania.
3. Zdefiniowanie celów i strategii działania.
4. Realizacja i kontynuacja działań.
5. Ewaluacja działań.

ETAP 1. Analiza istniejącej, rzeczywistej

sytuacji zdrowotnej.

►

wyodrębnienie zbiorowości (populacji)

- terytorialne
- demograficzne
- zawodowe

►

wyodrębnienie problemów zdrowotnych

- całokształt
- w obrębie określonych usług medycznych
- w obrębie determinant stanu zdrowia

zbiorowości

►

wyodrębnienie przedziału czasowego i

periodyzacja

- długość obserwacji i działania
- częstość obserwacji i działań

cdn

►

ocena istniejących zasobów

- źródła i zasoby finansowania
- zasoby instytucjonalne
- zasoby metod i aparatury

►

ocena przeszkód i trudności

- społeczne
- kulturowe
- organizacyjne
-metodyczne

►

wyodrębnienie współpracujących

partnerów

REZULTATY PIERWSZEGO ETAPU TO:

- charakterystyka zbiorowości i jego

środowiska

- wskazanie i ustalenie czynników ryzyka

zdrowotnego

- ustalenie natury i rodzajów problemu

zdrowotnego

- rozpoznanie dostępnych zasobów
- ustalenie działających partnerów
- poznanie opinii personelu i użytkowników
- poznanie potrzeb w dziedzinie koordynacji z

innymi.

ETAP 2 : Wybór priorytetów działania

►

ważność problemu

- zdefiniowanie wskaźników i kryteriów, które

pozwalają zdecydować jakie działania są pożądane,

następnie jakie są możliwe do realizacji, konieczne i w

końcu które mają znaczenie priorytetowe

- oszacowanie ważności i wykonalności

proponowanych i przyjętych rozwiązań

►

ocena wykonalności zadania

- oszacowanie wykonalności proponowanych i

przyjętych rozwiązań

- ocena koniecznych w danym okresie czasu środków,

personelu, jego kompetencji, nakładów finansowych

- ewaluacja celowości lub konieczności danych

działań – co robić, jakie działania podjąć lub nie

podejmować.

ETAP 3 : Zdefiniowanie celów działania

►

określenie ogólnego celu zdrowotnego

- powody określenia takiego, a nie innego

celu

- wyodrębnienie celu szczegółowego
- uznanie jego zgodności z wcześniej

ustalonymi priorytetami

►

zdefiniowanie strategii działania

- przydatność wybranej strategii do

osiągnięcia celu ogólnego

- określenie celów operacyjnych (jak)
- kiedy i w jakiej kolejności realizować.

ETAP 4 : Realizacja działań

- ustalenie planu działania dla

poszczególnych okresów czasowych

- precyzyjne rozdzielenie zadań pomiędzy

uczestniczących w realizacji zadań

- zdefiniowanie problemów organizacyjnych,

a zwłaszcza koordynacji działań

- określenie środków osobowych,

materialnych, finansowych mając na uwadze

przygotowanie, wykonanie zadań i kontrolę

- przyjęcie metod i technik pomiaru

rezultatów

- określenie kryteriów i wskaźników

ewaluacji uzyskanych wyników.

ETAP 5 : Ewaluacja działań

►

czemu winna służyć

- permanentnemu doskonaleniu działań

- czy zakładane cele zostały osiągnięte

- czy przewidywane pierwotnie i zaplanowane

rodzaje aktywności i działania zostały zrealizowane

i w jakim stopniu

- jakie rezultaty zostały osiągnięte

- jakie zostały wykorzystane zasoby i środki

- jaka była rola i udział poszczególnych

elementów i podmiotów działania

- jakie były inne efekty działania (w tym uboczne)

►

co powinno podlegać ewaluacji

- ewaluacja ilościowa

- ewaluacja jakościowa

►

metody i techniki ewaluacji.

PROGNOZOWANIE NA TRZECIE TYSIĄCLECIE

PROBLEMÓW ZDROWOTNYCH W POLSCE

PROGNOZOWANIE NA TRZECIE TYSIĄCLECIE

PROBLEMÓW ZDROWOTNYCH W POLSCE

Analiza trendów demograficznych, zapadalności i umieralności wskazuje

na nasilenie
następujących problemów społecznych i zdrowotnych:

1. Malejące „rodność kobiet i przyrost naturalny” zagrażają

odtwarzaniu populacji
w jej aktualnej liczebności co spowoduje problemy społeczne i
ekonomiczne.

2. Wydłużenie średniej długości życia i starzenie się populacji

spowodują problemy
społeczne i ekonomiczne, w szczególności w opiece socjalnej,
gerontologicznej
i geriatrycznej. Wymusi to rozwój medycyny wieku starszego oraz
promocji starości
jako nieuniknionego zjawiska społecznego.

3. Widoczne są wyraźne tendencje do wzrostu liczby osób

niepełnosprawnych
w wieku produkcyjnym i inwalidów biologicznych (wzrost wad
genetycznych)
-są i nasilą się zagadnienia leczenia, opieki i utrzymania tej grupy
populacji.

4. Wyraźne ilościowe nasilanie się tzw. patologii społecznych także w

zakresie
zdrowia, takich jak: narkomania, prostytucja, utrzymujący się
alkoholizm
i jego następstwa, nikotynizm oraz zwiększająca się liczba
samobójstw-
będą nadal problemy z koniecznością kierowania sił i środków
zdrowotnych
na zwalczanie następstw cywilizacji. Konieczna jest tu umiejętna
mobilizacja
wszystkich służb administracyjnych na profilaktykę tych zjawisk.

Analiza trendów demograficznych, zapadalności i umieralności wskazuje

na nasilenie
następujących problemów społecznych i zdrowotnych:

1. Malejące „rodność kobiet i przyrost naturalny” zagrażają

odtwarzaniu populacji
w jej aktualnej liczebności co spowoduje problemy społeczne i
ekonomiczne.

2. Wydłużenie średniej długości życia i starzenie się populacji

3. Widoczne są wyraźne tendencje do wzrostu liczby osób

niepełnosprawnych
w wieku produkcyjnym i inwalidów biologicznych (wzrost wad
genetycznych)
-są i nasilą się zagadnienia leczenia, opieki i utrzymania tej grupy
populacji.

4. Wyraźne ilościowe nasilanie się tzw. patologii społecznych także w

PROGNOZOWANIE NA TRZECIE TYSIĄCLECIE

PROBLEMÓW ZDROWOTNYCH W POLSCE

PROGNOZOWANIE NA TRZECIE TYSIĄCLECIE

PROBLEMÓW ZDROWOTNYCH W POLSCE

5. Aktualne problemy zdrowotne- wysokie odsetki w strukturze

umieralności z powodu
takich chorób jak: choroby układu krążenia, choroby
nowotworowe i urazy, wypadki
i zatrucia- stanowią i będą stanowiły główne problemy zdrowotne,
wymagające nie tylko rozpoznawania i leczenia lecz także
profilaktyki i promocji.

6. Wzrost zapadalności na choroby alergiczne- wymaga intensyfikacji

badań etiologii
i czynników ryzyka. Wyniki pozwolą na rozwinięcie stanowczych i
skutecznych
metod profilaktyki.

7. Narastanie zapadalności na choroby zakaźne, których czynniki

etiologiczne odkryto
niedawno, a także te znane, stające się powtórnie problemem
terapeutycznym. Są
to: wielolekooporne szczepy M.Tuberculosis; Escherichia Coli
0157:H7; wirusy
Ebola; wirusy Hanta. Wymagać to będzie nowych działań
sanitarno-
epidemiologicznych, zapobiegawczych i terapeutycznych.

5. Aktualne problemy zdrowotne- wysokie odsetki w strukturze

6. Wzrost zapadalności na choroby alergiczne- wymaga intensyfikacji

badań etiologii
i czynników ryzyka. Wyniki pozwolą na rozwinięcie stanowczych i
skutecznych
metod profilaktyki.

7. Narastanie zapadalności na choroby zakaźne, których czynniki

Stęplewski, Jabłoński 2000

Zygmunt Stęplewski

Śląska Akademia

Medyczna

KATEDRA MEDYCYNY ŚRODOWISKOWEJ

ZAKŁAD MEDYCYNY I EPIDEMIOLOGII ŚRODOWISKOWEJ

ZAKŁAD ZDROWIA PUBLICZNEGO

ASPEKTY ETYCZNE

ZDROWIA PUBLICZNEGO

ASPEKTY ETYCZNE

ZDROWIA PUBLICZNEGO

ZABRZE 2000

KONFERENCJA

„Etyczny wymiar zdrowia publicznego”

ADLAYDA, 1991

Słowo wstępne H.Mahler’a na otwarcie

konferencji.

KONFERENCJA

„Etyczny wymiar zdrowia publicznego”

ADLAYDA, 1991

Słowo wstępne H.Mahler’a na otwarcie

konferencji.

„Wielu spośród pionierów /zdrowia publicznego/ było także

reformatorami społecznymi, byli pionierami w dziedzinie

organizacji pracy, kształcenia, mieszkalnictwa i spraw

sanitarnych. Jednak wiele spośród tych więzi uległo zerwaniu w

toku rozwoju zdrowia publicznego. Medycyna społeczna /a więc i

zdrowie publiczne/ i polityka społeczna zaczęły kroczyć

odrębnymi drogami. Nowe podręczniki zdrowia publicznego i
epidemiologii przerażają mnie ujawniając jak bardzo zdrowie

publiczne utraciło swoje pierwotne związki ze sprawiedliwością

społeczną i reformami społecznymi, a jednocześnie jak bardzo

zdrowie publiczne jest skłonne obciążać ludzi winą za to, że ich

zachowania prowadzą do negatywnych skutków zdrowotnych”

„Wielu spośród pionierów /zdrowia publicznego/ było także

reformatorami społecznymi, byli pionierami w dziedzinie

organizacji pracy, kształcenia, mieszkalnictwa i spraw

sanitarnych. Jednak wiele spośród tych więzi uległo zerwaniu w

toku rozwoju zdrowia publicznego.

Medycyna społeczna /a więc i

zdrowie publiczne/ i polityka społeczna zaczęły kroczyć

odrębnymi drogami.

Nowe podręczniki zdrowia publicznego i

epidemiologii przerażają mnie ujawniając

jak bardzo zdrowie

publiczne utraciło swoje pierwotne związki ze sprawiedliwością

społeczną i reformami społecznymi,

a jednocześnie jak bardzo

zdrowie publiczne jest skłonne obciążać ludzi winą za to, że ich

zachowania prowadzą do negatywnych skutków zdrowotnych”

DOSTĘPNOŚĆ ŚWIADCZEŃ

ZDROWOTNYCH

DOSTĘPNOŚĆ ŚWIADCZEŃ

ZDROWOTNYCH

nierówności w stanie zdrowia i dostępie do opieki

zdrowotnej
między krajami i między grupami społecznymi

wykluczenie społeczne: pozostawanie poza głównym

nurtem życia
społecznego (w działaniach państwa, rynku,
społeczeństwa
obywatelskiego)

sytuacja wykluczenia uniemożliwia korzystanie ze

świadczeń
zdrowotnych

czynniki sytuacji wykluczenia (ubóstwo, bezrobocie,

złe warunki
mieszkaniowe, niskie wykształcenie) prowadzą do
złego stanu
zdrowia

zły stan zdrowia prowadzi do (i wzmacnia) sytuacji

wykluczenia

nierówności w stanie zdrowia i dostępie do opieki

zdrowotnej
między krajami i między grupami społecznymi

wykluczenie społeczne: pozostawanie poza głównym

nurtem życia
społecznego (w działaniach państwa, rynku,
społeczeństwa
obywatelskiego)

sytuacja wykluczenia uniemożliwia korzystanie ze

świadczeń
zdrowotnych

czynniki sytuacji wykluczenia (ubóstwo, bezrobocie,

złe warunki
mieszkaniowe, niskie wykształcenie) prowadzą do
złego stanu
zdrowia

zły stan zdrowia prowadzi do (i wzmacnia) sytuacji

wykluczenia

USUŁUGI ZDROWOTNE NA POGRANICZU

MECHANIZMÓW RYNKOWYCH I

SOLIDARYZMU

USUŁUGI ZDROWOTNE NA POGRANICZU

MECHANIZMÓW RYNKOWYCH I

SOLIDARYZMU

1. Pryncypium sprawiedliwości społecznej i

solidaryzmu czy zasady wolnego rynku?

2. Jeżeli zasady wolnego rynku to czy konkurencja

między publicznymi zakładami opieki zdrowotnej
(niekomercyjne) czy pomiędzy prywatnymi
(komercyjne)?

3. A może współistnienie obu systemów?
4. Przy uwzględnieniu sposobów finansowania, to

który z tych sposobów jest etyczny, a który
nieetyczny?

5. W niedostatku usług formowanie list oczekiwania-

czy to jest etyczne? Jakie kryteria przyjąć w ich
formowaniu?

1. Pryncypium sprawiedliwości społecznej i

solidaryzmu czy zasady wolnego rynku?

2. Jeżeli zasady wolnego rynku to czy konkurencja

między publicznymi zakładami opieki zdrowotnej
(niekomercyjne) czy pomiędzy prywatnymi
(komercyjne)?

3. A może współistnienie obu systemów?
4. Przy uwzględnieniu sposobów finansowania, to

który z tych sposobów jest etyczny, a który
nieetyczny?

5. W niedostatku usług formowanie list oczekiwania-

czy to jest etyczne? Jakie kryteria przyjąć w ich
formowaniu?

AUTONOMIA PACJENTA I OBYWATELA

1. Dobrowolny wybór usługodawcy,

sposobu diagnozowania i terapii

2. Rola udostępniania pacjentowi informacji
3. Kwestie bioetyczne badań naukowych i

klinicznych

4. Medyczny faszyzm i imperializm

(fluoryzowanie wody, jodowanie soli i inne
suplementacje, szczepienia obowiązkowe,
obowiązkowe badania przesiewowe)

1. Dobrowolny wybór usługodawcy,

sposobu diagnozowania i terapii

2. Rola udostępniania pacjentowi informacji
3. Kwestie bioetyczne badań naukowych i

klinicznych

4. Medyczny faszyzm i imperializm

(fluoryzowanie wody, jodowanie soli i inne
suplementacje, szczepienia obowiązkowe,
obowiązkowe badania przesiewowe)

PRZESTRZEGANIE TAJEMNICY

LEKARSKIEJ

PRZESTRZEGANIE TAJEMNICY

LEKARSKIEJ

1. Przysięga Hipokratesa: „Cokolwiek przy leczeniu albo też

poza leczeniem w życiu ludzi czynię lub uczynię, czego
ujawniać nie można, milczeć będę, za świętą tajemnicę
mając”. Jest to obowiązek bezwzględny.

2. Wg World Medical Association’s International Code of

Medical Ethics – jest to nakaz absolutny, obowiązujący
nawet po śmierci pacjenta.

3. Regulacje prawne w Polsce – art. 40 Ustawy o zawodzie

lekarza z 5.12.1996
- art. 24 – 28 Kodeksu Etyki Lekarskiej

4. Czy etyczne jest przekazywanie informacji uzyskanych w

procesie diagnozowania, terapii czy rehabilitacji:

1) członkom rodziny pacjenta bez jego wyraźnej zgody
2) innym pracownikom instytucji ochrony zdrowia

(pielęgniarki, analitycy, psycholodzy, rehabilitanci,
administracja, farmaceuci)

3) firmom ubezpieczeniowym

1. Przysięga Hipokratesa

: „Cokolwiek przy leczeniu albo też

poza leczeniem w życiu ludzi czynię lub uczynię, czego
ujawniać nie można, milczeć będę, za świętą tajemnicę
mając”. Jest to obowiązek bezwzględny.

2. Wg

World Medical Association’s International Code of

Medical Ethics

– jest to nakaz absolutny, obowiązujący

nawet po śmierci pacjenta.

3. Regulacje prawne w Polsce

– art. 40 Ustawy o zawodzie

lekarza z 5.12.1996
- art. 24 – 28 Kodeksu Etyki Lekarskiej

4. Czy etyczne jest przekazywanie informacji uzyskanych w

procesie diagnozowania, terapii czy rehabilitacji:

1) członkom rodziny pacjenta bez jego wyraźnej zgody
2) innym pracownikom instytucji ochrony zdrowia

(pielęgniarki, analitycy, psycholodzy, rehabilitanci,
administracja, farmaceuci)

3) firmom ubezpieczeniowym

CHOROBY CYWILIZACYJNE

NIEINFEKCYJNE CHOROBY

SPOŁECZNE- CHOROBY

CYWILIZACYJNE

Zygmunt Stęplewski

• Pierwsza zasada medycyny społecznej Gratjahna

mówi „O znaczeniu społecznym choroby w pierwszym

rzędzie decyduje częstość jej występowania”.

• We wczesnych społeczeństwach poprzedzających

wiek XVIII charakter chorób społecznych miały

przede wszystkim choroby zakaźne (infekcyjne).

• Przyspieszony rozwój społeczno-ekonomiczny

społeczeństw rozpoczęty w końcówce XVIII w.,

kontynuowany w wiekach XIX i XX charakteryzował

się istotnymi zmianami cywilizacyjnymi.

• Skutkiem tych zmian było pojawienie się nowych

chorób społecznych, zwanych obecnie chorobami

cywilizacyjnymi takimi jak: choroby metaboliczne,

choroby sercowo-naczyniowe, choroby nowotworowe,

urazy i wypadki, a ostatnio tzw. „nowe” choroby

zakaźne (infekcyjne).

• Cechą zmian cywilizacyjnych była

bardzo istotna zmiana warunków

bytowania:

• pozytywnych – warunki mieszkaniowe,

zaopatrzenie w czystą wodę,

higienizacja środowiska, łatwość

podróżowania, poprawa jakości

żywności, jej dostępności i wzrost

spożycia.

• negatywne – industrializacja,

urbanizacja, zmniejszenie aktywności

ruchowej, wzrost współczynnika

otyłości.

• Negatywne i pozytywne zmiany

warunków bytowania leżą u podstaw

zamiany społecznych chorób

infekcyjnych na społeczne choroby

cywilizacyjne.

• Pierwszym skutkiem wzrostu spożycia żywności i

ubytku aktywności ruchowej, które było
powszechne, występowanie nadwagi (otyłości)
było coraz częstsze.

• Szacuje się obecnie, że liczba osób z nadwagą

wynosi blisko 1 mld, a wśród nich około 300 mln
to otyłość w znaczeniu klinicznym.

• Następstwem tego stanu rzeczy było pojawienie

się, jako pierwszej choroby cywilizacyjnej
cukrzycy, a w szczególności cukrzycy
insulinoniezależnej.

Choroby sercowo-naczyniowe

• Kolejnym efektem postępu cywilizacyjnego

jest rosnący udział w strukturze zachorowań
i przyczyn zgonów chorób naczyniowych,
szczególnie serca i mózgu.

• Głównie są to: miażdżyca, nadciśnienie

tętnicze, choroba niedokrwienna serca,
zawał serca, udary i zatory mózgu.

• Jest to efekt wieloletniej ekspozycji

społeczeństw na wiele czynników
związanych ze zmianą stylu życia
starzejących się społeczeństw.
cdn

• Głównie to:
- Niedostateczna aktywność ruchowa
- Nieumiejętność radzenia sobie z reakcją

stresową.

- Nieracjonalne odżywianie (dodatni

bilans energetyczny, nadmiar tłuszczów
nasyconych, niedobór tzw. „zmiataczy”
wolnych rodników i inne).

- Palenie tytoniu.
- Narażenie na czynniki methemoglobino-
twórczych.

- Chemizacja życia codziennego (indoor).
- Palenie tytoniu.
- Nieracjonalne odżywianie (nadmiar

tłuszczów nasyconych, nadmiar wolnych
rodników, niedostatek błonnika).

- Starzenie się społeczeństwa.

Choroby nowotworowe

• Urbanizacja, industrializacja i chemizacja

życia codziennego skutkuje narastaniem
zachorowalności na kolejną grupę chorób
cywilizacyjnych jakimi są choroby
nowotworowe.

• Czynnikami ryzyka chorób

nowotworowych są głownie:

- Chemiczne i fizyczne (energie) elementy

mediów środowiska takich jak: powietrze,
woda, gleba, żywność i odpady. cdn

Urazy, wypadki, i

samobójstwa

• To kolejne cywilizacyjne zagrożenia

zdrowia.

• Jest to głównie efekt ekspozycji

społeczeństw na nowe rodzaje energii,
rozwój technologii przemysłowych rozwój
środków transportu.

• Kolejne przyczyny to: alkoholizm,

narkomanie, lekomanie, samobójstwa.

• Także: katastrofy żywiołowe, wypadki przy

pracy, konflikty społeczne, katastrofy
budowlane, bioterroryzm, konflikty zbrojne,
czystki etniczne i inne.

CHOROBY ZAKAŹNE – INFEKCYJNE

CHOROBY SPOŁECZNE ?

Zygmunt Stęplewski

2008

• Choroba zakaźna to zespół objawów (subiektywnych i

obiektywnych) występujących w skutek zakażenia,

związanych z uszkodzeniem tkanek lub zmienioną

czynnością fizjologiczną.

• Jest to swoisty proces patologiczny wywołany przez

drobnoustrój chorobotwórczy i biologicznie czynne

substancje przez niego wytwarzane.

• Drobnoustroje chorobotwórcze to zarazki, wśród

których możemy wyróżnić: bakterie, wirusy, priony,

grzyby i pierwotniaki.

• Substancje wytwarzane przez nie to: jady –

wywołujące choroby zwane jadzicami, oraz toksyny

(endotoksyny, egzotoksyny), wydzielane przez

drobnoustroje lub wyzwolone w następstwie ich

rozpadu.

Podstawowe pojęcia w chorobach

zakaźnych

• Źródła zakażenia – człowiek, zwierze, roślina lub materia

nieożywiona z której zarazek lub inny czynnik

chorobotwórczy został przeniesiony na wrażliwą osobę.

• Drogi przenoszenia zarazka lub drogi szerzenia się

zakażenia to - sposób i mechanizmy przenoszenia zarazków

ze źródła zakażenia na osobniki wrażliwe za pośrednictwem

nośnika zarazków

• Wrota zakażenia – miejsce wniknięcia drobnoustroju do

organizmu człowieka lub zwierzęcia.

• Endemia – występowanie zachorowań na daną chorobę

wśród ludności na określonym terenie , w liczbie

utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie.

• Epidemia – wystąpienie zachorowań na daną chorobę

wśród ludności na określonym terenie i w określonym

czasie, w liczbie wyraźnie większej niż w poprzednich

latach.

• Pandemia – epidemia szerząca się gwałtownie i ogarniająca

duże tereny kraju lub kilku krajów, a także kilku części

świata.

• Co najmniej od 50 lat społeczeństwa krajów

rozwiniętych ufne w sukcesy higieny, szczepień

ochronnych i wprowadzonej antybiotykoterapii

było coraz pewniejsze praktycznego

wyeliminowania widma nieuchronnej śmierci z

powodu chorób zakaźnych.

• Punktem granicznym był rok 1980, rok udanej

eradykacji ospy prawdziwej, jednej z największych

plag w historii ludzkości.

• Sytuacja epidemiologiczna w tej dziedzinie jest

różna:

• W krajach rozwiniętych choroby zakaźne są

przyczyną zgonów ponizej 1 % wszystkich zgonów.

• W globalnym rozliczeniu stanowią one jednak

około 29 % wszystkich zgonów, a zatem w

niektórych obszarach należy je traktować jako

choroby społeczne.

• Choroby zakaźne zawsze miały i nadal

mają związek z niskim poziomem rozwoju
społeczno-ekonomicznego i towarzyszącym
temu ubóstwem, niskim poziomem
wykształcenia, wysokim poziomem
analfabetyzmu, złym odżywianiem czy
wręcz niedożywieniem, złymi warunkami
bytowania, brakiem zdrowej wody do picia,
brakami w zakresie elementarnych
urządzeń sanitarno-higienicznych. (J.
Leowski)

• Samozadowolenie świata medycyny ze

zwycięstwa stopniowo wygasało z uwagi na
zwiększanie się zachorowalności na
choroby, które w krajach rozwiniętych,
uznane zostały za egzotyczne.

• Paradoksalnie zjawisko to należy uznać za

efekt cywilizacyjny ( lekooporności,
zniknięcie izolacji ognisk endemicznych,
rozwój komunikacji międzykontynentalnej
itd.)

• W latach 70-tych XX wieku pojawiły się, nieznane

dotychczas, choroby zakaźne wywoływane przez

nowe czynniki etiologiczne.

• Pierwszą była choroba znana dzisiaj jako

legionelloza, która pojawiła się nagle w lipcu 1976

roku wśród uczestników Konwencji Legionu

Amerykańskiego odbywającej się w jednym z

nowoczesnych hoteli filadelfijskich.

• Była to ostra infekcja układu oddechowego z

kilkoma zejściami śmiertelnymi.

• Szczegółowe badania przeprowadzone przez CDC

z Atlanty zidentyfikowały czynnik etiologiczny,

którym okazał się nowy rodzaj bakterii nazwany

przez CDC jako Legionella Pneumophilia

•

Te dwa fakty kazały nam zróżnicować choroby

zakaźne i wyodrębnić aktualnie istniejące ich

trzy grupy:

1. Tzw. „stare choroby zakaźne”, nieprzerwanie i

nadal stanowią poważne zagrożenie zdrowotne.

2. Tzw.”nawracające choroby zakaźne”, które

kiedyś były uznane za wyeliminowane, lecz

pojawiają się znów endemicznie lub

epidemicznie.

3. Tzw. „nowe choroby zakaźne”, nieznane (lub

nie rozpoznane) do roku 1975 lub te które

pojawiły się tam, gdzie dotąd nie występowały.

STARE CHOROBY ZAKAŹNE

Wg WHO

(60 Światowe Zgromadzenie Zdrowia- Genewa 2007)

stare choroby zakaźne to:

1. Gruźlica

2. Grypa endemiczna

3. Malaria

4. Leiszmanioza

5. Gruźlica – jeden z tzw. „trzech killerów” jako

choroba pierwotna i samoistna lub jako wtórne

zakażenie u chorych na AIDS.

około 1/3 populacji generalnej jest zarażona prątkiem

gruźlicy

- corocznie na świecie zapada na gruźlicę 8 milionów osób.

- w 2003 roku zarejestrowano w Polsce 10125 nowych

zachorowań.

-WHO-owski „Plan Stop TB” z roku 2007 zakłada eliminację

gruźlicy jako problem zdrowia publicznego do roku 2050.

cdn

2. - Grypa endemiczna – na świecie w

wyniku zmian antygenowych (antygenic

shifts) pojawiają się nowe podtypy wirusa

grypy wywodzących się z wirusa tzw.

hiszpanki z lat 1918-19 (50 milionów zgonów

na świecie) typ A(H1N1).

- wirusem, który może obecnie wywołać

pandemię jest typ H5N1(ptasia grypa), który

zaatakował człowieka po raz pierwszy w

Hongkongu w roku 1997 (18 zgonów), a także

ostatnio typ A(H1N1) początkowo nazwana

„grypą świńską”.

- WHO szacuje, że nowa pandemia grypy

może doprowadzić nawet do 7,4 mln zgonów

na całym świecie

- w skutek szybkiej zmienności

antygenowej brak szczepionki

. Malaria – trzeci składnik tzw. „trzech

killerów”.

- główny problem zdrowia publicznego w

krajach tropikalnych jako choroba

samodzielna lub następstwo AIDS.

- WHO w roku 2006 zainicjowało „Global

Malaria Program”

4. Leiszmanioza – jedna z najbardziej

zaniedbanych (neglected) chorób

tropikalnych.

- choroba przenoszona przez moskity
- rocznie 2 miliony nowych zachorowań

(postać skórna i postać trzewna).

- w skutek urbanizacji i migracji pojawia się

obecnie w krajach w których nie

występowała

• Nawracające choroby zakaźne to:

1. Cholera –

1. Płonica (Szkarlatyna)
2. Polio (polineuritis).
Ad 1. Cholera – w połowie XX w. uznana za

całkowicie zlikwidowaną.

- czynnik etiologiczny to Vibrio cholerae

(znane dwa biotypy)

- źródła zakażenia - woda i żywność

zanieczyszczone kałem, generalnie brak

higieny w otoczeniu chorego.

- główny objaw kliniczny to biegunka

krwotoczna. cdn

- epidemiologia – w latach 1930 – 1960

występowała wyłącznie w Indiach i

Pakistanie

- w roku 1961 rozpoczęła się siódma

pandemia nowym biotypem EL TOR w

większości krajów świata.

- w 1970 roku dotarła do krajów

europejskich (Hiszpania, Portugalia,

Rumunia)

- od roku 1994 występuje wyłącznie w

krajach afrykańskich.

- w roku 2002 zarejestrowano w Afryce

137866 przypadków (97 % przypadków w

świecie).

- ostatnia epidemia w roku 2003 w Liberii.
- ostatni przypadek w Polsce w r. 1994

(Głogów – zawleczona z Indii.

• Ad 2. Płonica – ostra choroba wysypkowa

wieku dziecięcego o średnio 25 %
śmiertelności

czynnik etiologiczny to paciorkowiec ß-

hemolizujący.

- źródła zakażenia – chory człowiek lub

nosiciel, droga kropelkowa.

- objawy kliniczne – wysypka, gorączka,

toksyczne uszkodzenie drobnych naczyń,
toksyczne uszkodzenia narządów
miąższowych.

- epidemiologia – epidemie pojawiają się

okresowo co 8-12 lat; ostatnia w Polsce w
1995 roku, w roku 2004 – około 6 tys.
przypadków.

• Ad 3 – polio (polineuritis – choroba

Heinego – Medina) – czynnik etiologiczny
to wirus polio, źródła zakażenia to chory
człowiek, zakażenie drogą kropelkową.

- charakteryzuje się wysokim

powinowactwem do motoneurów, wywołując
w nich niszczący stan zapalny, porażenie
mięśni poprzecznie prążkowanych,
niesprawność ruchowa i oddechowa, śmierć
przez uduszenie.

- zapobieganie przez powszechne

szczepienia ochronne (Koprowski, Salk).

- występuje endemicznie w czterech krajach

afrykańskich jako skutek zaniedbań
szczepień.