FAZY ROZWOJU WSPÓŁCZESNEJ NAUKI O

WYCHOWANIU

W POLSCE

- klasyfikacja B. Śliwerskiego

I. ORTODOKSJA IDEOLOGICZNA

II. HETERODOKSJA

III. INTERAKCJA GLOBALNA

( postmodernizm )

I. FAZA

ORTODOKSJA IDEOLOGICZNA

-linearny rozwój pedagogiki od końca lat 40.

poprzez lata 50., 60.,70 XX wieku

-po 1947 r. – kryzys i załamanie w polskiej

pedagogice w wyniku przyjęcia przez Biuro
Polityczne KC PPR ofensywy ideologicznej,
wzmocnionej stosowaniem przemocy i
represji celem podporządkowania centrum
systemu oświatowego

-lata 50. -adaptacja i upowszechnianie

pedagogiki radzieckiej

- lata 60 – 70.te
– upaństwowienie i upartyjnienie

pedagogiki

*Cechy ORTODOKSJI:

-ideał człowieka zgodny z

ideologią polityczną

-„dwubarwne „ postrzeganie świata,

-zamknięcie się na przenikanie

informacji

z Zachodu

-wykluczająca krytyka wszystkich

nurtów z okresu II RP i

nurtów zachodnich

(tj. burżuazyjnych)

-dominacja metodologii

pozytywistycznej

z dążeniem do ustalania prawidłowości

naukowych za pomocą empirii

(uwolnienie się od filozofii)

-dominacja paradygmatu

„naukowej pedagogiki

socjalistycznej”

- marginalizacja wszystkich innych

orientacji pedagogicznych

*Miron Krawczyk

*Kazimierz Jaskot

*H.Muszyński

*B. Suchodolski

*Heliodor Muszyński

Por. Zarys Teorii wychowania, Warszawa 1977,

np. Roz. 5. Ideał i cele wychowania

„Ideał i cele wychowania nie są nigdy ustanawiane

w oderwaniu od całokształtu warunków życia

społecznego…Teleologia wychowania szczególnie silnie

związana jest z założeniami ideologiczno –filozoficznymi,

które odnoszą się do uznawanego systemu wartości…

Filozofia marksistowska dysponuje własnym, oryginalnym

systemem aksjologicznym, który stanowi podstawę do

kształtowania praktyki życia społecznego, a

więc także podstawę ideału socjalistycznego wychowania

( s. 163 – 164).

Heliodor Muszyński

*Bogdan Suchodolski,

Por. Pedagogika. Podręcznik dla kandydatów na nauczycieli, Warszawa 1980.

Roz. III. Charakter pedagogiki socjalistycznej

Autor dokonuje krytyki pedagogiki

natywistycznej, socjologicznej,

pedagogiki kultury, pedagogiki

„nowego wychowania” wskazując

wartość

w pedagogice marksistowskiej:

„Marks ukazywał zupełnie nowe zadania pracy

wychowawczej w warunkach ustroju klasowego;

ukazywał jej obowiązek sojuszu z rewolucyjną

praktyką ruchu robotniczego jako jedyną drogą

wyjścia a alternatywy oportunizmu lub utopii, jako

jedyną drogę rzeczywistego ukształtowania

nowych ludzi….Oznacza to, że należy nasycić

pracę wychowawczą treścią politycznej walki

o wyzwolenie człowieka z więzów klasowego

ucisku, ujrzeć ją w wielkich, historycznych

perspektywach radykalnego i równoczesnego

przebudowania warunków i ludzi”

(s.68).

Bogdan Suchodolski

Podejścia do pedagogiki jako

nauki w fazie ORTODOKSJI:

1. Pedagogika jako autonomiczna

nauka o wychowaniu; jako

jednorodna nauka o

wychowaniu

( S. Wołoszyn, B. Suchodolski).

B. Suchodolski:

„Pedagogika jest jednorodną nauką

zajmującą się całością zjawisk

wychowawczych, tzn. warunkami, w

których one przebiegają, celami, którym

mają służyć, procesem i

treścią działalności wychowawczej,

metodami, które mają jej zapewnić

skuteczność, oraz instytucjami, które tę

działalność prowadzą”

( j.w. s. 37)

2. Pedagogika jako pedologia

*Rozwój na przełomie XIX/XX w.

Pedologia=nauka o dziecku

-Badania nad sytuacja społeczną

dziecka, badania

eksperymentalne nad jego

rozwojem

Przedstawiciele:

*Oskar Chrisman

(1893 – am. badacz wprowadził termin „pedologia”)

*Alfered Binet

*Edouard Claparede

*Józefa Joteyko

główna propagatorka ruchu pedologicznego

Jozefa Joteyko (1866 – 1928 )

-W II poł. XX w. pedologia stała

się

nazwą historyczną

- nie można zawężać pola badań

do dziecka

3.Model integracji wewnętrznej

pedagogiki

Ten stan rozwoju nauki, w którym

miała ona integrować w sobie wiedzę

o wychowaniu i

kształceniu człowieka , jaka powstała

zarówno w wyniku badań własnych

jak i nauk pomocniczych

(por. Pedagogika, B.

Suchodolski).

Pedagogika – wyzwolona z filozofii,

korzystała z dorobku innych nauk

pogranicza

(nauki pomocnicze): biologia, psychologia,

socjologia, nauki polityczne,

ekonomia, demografia, filozofia.

Korzystanie z dorobku w/w nauk było

jednokierunkowe , o charakterze

pozytywistycznym(samozadowolenie,

uproszczenie wyników badań).

!!! Etap ortodoksji dotyczył innych

krajów w Europie, m.in. w

Niemczech

po II wojnie światowej…

*Specyfika rozwoju pedagogiki w

Niemczech po II wojnie

światowej

*Faza restauracjonizmu( 1945 –

1955) – dominacja pedagogiki

reformy z okresu

przedwojennego(pedagogika

kultury):

Theodor Herman Nohl, Wilhelm

Flitner…

*Faza konserwatyzmu( 1955 –

1965 )

-pedagogika empiryczna(teoria

wychowania behawioralnego,

autorytarnego)

- antropologia pedagogiczna:

Wolfgang Brezinka, Otto Friedrich

Bollnow…

Wolfgang Brezinka

II.FAZA

HETERODOKSJA

-lata 80. XX w. – okres powstania

niezależnego ruchu „Solidarność”

i zmiany ustrojowej po 1989 r.

-efekt wzrostu napięć politycznych i

stopnia represyjności systemu

-krytyka ped. socjalistycznej,

zakwestionowanie jej ideologii

-otwarcie się humanistów na prądy

zachodnie

-ścieranie się różnych poglądów na

wychowanie, konkurencyjność

poglądów

-„dekadencki” i „partyzancki”

styl uprawiania pedagogiki

-studia i ideologie feministyczne

-opozycja wobec rożnych systemów i

teorii

(często marginalnych i rozproszonych)

– traktowanie ich jako element gry w

pozory, „gry o przetrwanie”

-zmiana podejść do pedagogiki

autorów z okresu

ortodoksji

*np. H. Muszyński – rozczarowany

brakiem rezultatów

w budowaniu pedagogiki

socjalistycznej, empirycznej,

scjentystycznej, stwierdził, że

pedagogikę czeka przejście

”(…) w jeszcze jedno stadium: ścisłego powiązania

z naukami wyjaśniającymi rzeczywistość,

będącą przedmiotem celowej interwencji. Z tych

względów stadium to określamy jako stadium

integryzmu. Rozwiązywanie praktycznych problemów

wychowania wymaga jednoczesnego wyjaśniania

i projektowania(…).Badacz zjawisk wychowania

powinien mieć świadomość metodologiczną, kiedy

zjawiska wyjaśnia, a kiedy projektuje sposoby ich

modyfikowania. Ale wiedza, którą buduje, powinna

powstawać w sposób integralny. Nie jest to ta sama

pedagogika, lecz integralny system nauk

o wychowaniu”(

za: H.Muszyński)

*W Polsce : m.in.

-Bogusław/Wiesława Śliwerscy

(„edukacja w wolności”)

-Aleksander Nalaskowski (”szkoła

z wyboru”)

-Ryszard Łukaszewicz(„edukacja

dialektyczna”)

Nawiązywanie do uznanych

autorytetów w

pedagogice, wznawianie

wartościowych podręczników

np. S. Kunowskiego, Podstawy

współczesnej pedagogiki( I Wyd.

1980, II Wyd. 2001 r.

Aleksander Nalaskowski

Bogusław Śliwerski

Wiesława Śliwerska

(liczne ,nowatorskie zeszyty ćwiczeń dla uczniów klasa

1-3)

Z przedmowy do II wyd:

„Polska pedagogika początku lat 90 –tych znajduje się w stanie

kryzysu. Widoczne są intensywne i…gorączkowe

poszukiwania dróg wyjścia z istniejącej sytuacji. Zadanie to

prowadzi do „pytań pierwszych”: jaki jest przedmiot, cel i

rola nauk pedagogicznych w naszym kraju po upadku

komunizmu? W dyskusji na ten temat udział biorą naukowcy –

teoretycy, pedagodzy – praktycy, a także przedstawiciele

środowisk społecznych, kulturalnych czy wyznaniowych.

Widoczne są tu dwie tendencje. Pierwsza ma charakter

rozliczeniowy, dotyczy tzw. pedagogiki socjalistycznej

i jej czołowych przedstawicieli. Drugi kierunek – to

poszukiwanie teoretycznych i społecznych fundamentów dla

„nowej pedagogiki”….

(

Przedmowa W. Theissa, (w): S. Kunowski…s.7).

Podobna tendencja w innych krajach

- we Francji pod koniec lat 60. XX w.

– „nauki o wychowaniu” na

uniwersytetach zamiast pedagogiki :

Mialaret, Debesse….

-w Niemczech : faza kontestacji,

II poł. lat 60. XX w. –rozwój pedagogiki

emancypacyjnej(teorii krytycznych),

ped. analityczno - empirycznej

*faza rezygnacji, poł. lat 70. XX w.

– rozwój pedagogiki

humanistycznej(rogerowska,

Gestalt), wypieranie teorii

emancypacyjnych przez

neokonserwatywne, rozwój

antypedagogiki

i czarnej pedagogiki

III. FAZA

INTERAKCA GLOBALNA

(postmodernizm )

-lata 90. XX w. w Polsce

-heterogeniczność pedagogiki

-dominacja różnych gier mimetycznych

(maski-uczulenia-ucieczki-nawrócenia)

– tendencje do ukrycia, wyparcia,

pomniejszenia lub zapomnienia

przeszłości

-przełom formacyjny1989 r. postawił

problem otwarcia się na nowe,

częściowo nieznane prądy i teorie

pedagogiczne,

znane poza Polską

-otwartość i zainteresowanie

pedagogiką zachodnią- recepcja

modeli wychowania

Zainteresowanie pedagogiką

zachodnią, alternatywną m.in:

-przedszkola/szkoły

Waldorfskie(Rudolfa Steinera)

-przedszkola/szkoły Montessori

Rudolf Steiner(1861 – 1925)

Jedna ze szkół waldorfskich

książka nt szkół waldorfskich

Maria Montessori( 1870 – 1952)

„Pomóż mi samemu to zrobić”

-otwartość na radykalne teorie,

metodologie i modele

edukacyjne, np.

*teorie radykalnego humanizmu

(teorie krytyczne) ,
*teorie radykalnego

interpretatyzmu( teorie

fenomenologiczne i

hermeneutyczne), promujące

metody jakościowe

-eklektyczny, ambiwalentny model

uprawiania pedagogiki

-pojawienie się map teorii

pedagogiczny

-stanowisko „równorzędnych” teorii

-walka teoretycznych dyskursów i ich

miejsce

w centrum

-walka teoretycznych dyskursów

i ich miejsce w centrum

*obiektywizm – subiektywizm

*uniwersalizm – relatywizm

*adaptacja – transformacja

*porządek - konflikt

*wolne działanie – strukturalne

zniewolenie

*neutralność aksjologiczna – wartość jako

podstawa zaangażowania (

za: Z. Melosik

)

W Polsce :

*Zbigniew Kwieciński

*Lech Witkowski

*Ewa Rodziewicz

*Zbyszko Melosik

*Joanna Rutkowiak

*Bogusław Śliwerski

Ze wstępu B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty w

wychowaniu, Kraków, Impuls 1998 r.

„Mam nadzieję, że niniejsza książka stanie się kolejną zachętą

do zgłębiania <świata pedagogicznych idei>, ich korzeni i
współczesnej ich ewolucji, bez roszczenia sobie pretensji do
jakiejkolwiek wyłączności. Nie jest ona przecież
ostatecznym, zamkniętym zbiorem teorii czy nurtów
współczesnego wychowania, ale zaledwie otwarciem pola do
ich zaistnienia, które będzie z czasem wypełniane kolejnymi
ich rodzajami i odcieniami. Warto –jak sądzę-
kontynuować rozpoczęty przez wspomnianych wyżej
profesorów(tj. L. Witkowskiego, Z. Kwiecińskiego, przyp. M.Miksza)
proces badań metateoretycznych, by dokonywanie wyborów
nie wiązało się z hierarchicznym ich porządkowaniem ze
względu na siłę, wagę czy znaczenie, a mimo to nie było
trywialne”(s.5).

Ogólnie:

-przedmiotem pedagogiki staje się edukacja

(nie tylko wychowanie)

-poszukujące, wyjaśniające badania w

pedagogice

-ożywione dyskusje wokół tożsamości pedagogiki

-wspólnota badań porównawczych i

syntetycznych

-współpraca pedagogów w skali

międzynarodowej

-relatywizacja myśli pedagogicznej

dwukierunkowość dyskusji nad polską

pedagogiką:

1)zamykanie się tożsamości pedagogiki

w granicach obowiązującej

ortodoksji i heterodoksji pedagogiki monistycznej

(odrzucenie alternatywności)

2)”epistemologiczna niepewność”

– pedagogika otwarta, bez granic,

kompleksów, świadomej swej interdyscyplinarności

i wewnętrznego zróżnicowania, wielokierunkowej

i wieloparadygmatycznej (

za: M. Szulakiewicz)

„Pedagogika jest nauką, której

przedmiotem badań jest
rzeczywistość edukacyjna, jej
procesy i konstrukty. Zajmuje się
ona tym wszystkim, co determinuje
środowisko edukacyjne wraz z
realizowanymi w nim procesami
oraz co obejmuje wyniki i efekty
tego procesu

”( Jan Prucha).