Metodologiczna charakterystyka

antropologii oraz problemy

praktyki badawczej i

zastosowanie wyników badań.

Przedmiotem badań antropologii są rozmaite
społeczeństwa kulturowo różniące się między sobą.
Dziś antropologia interesuje się społeczeństwami
dużymi, rozwiniętymi strukturalnie, zaczyna
ujawniać się specyfika metodologiczna tej
dyscypliny, a zaciera się specyfika przedmiotowa.
Claude Levi-Strauss porządkuje antropologię,
wyróżniając w niej poddyscypliny wg poziomu
ogólności twierdzeń:

• Etnografia – badania ściśle opisowe i monograficzne;
• Etnologia – ogólniejszy poziom twierdzeń

porównawczych, międzykulturowych;

• Antropologia – poziom najwyższy, poziom twierdzeń

ogólnych.

To trzy fazy tego samego procesu
poznawczego, który rozpoczyna się
obserwacją terenową, następnie przechodzi
przez fazę porównawczych generalizacji, by
wreszcie dojść do twierdzeń natury ogólnej.

Wyróżniamy dwa nurty w badaniach
antropologicznych. Pierwszy nurt,
reprezentowany jest jako podejście
historyczne (wielu wiąże go z historią
naturalną i określa jako podejście
partykularystyczne i relatywistyczne) oraz
nurt scjentystyczny (inni określają go jako
uogólniający, mechanistyczny, procesualny).

Te dwa nurty są traktowane jako odrębne style
uprawiania antropologii, wymagające różnych
procedur metodologicznych, bądź jako dwa ściśle
ze sobą sprzężone i wzajemnie uzupełniające się
sposoby analizy tej samej rzeczywistości.

Alfred Kroeber twierdzi: „Dane mogą być
bezpośrednio rozpatrywane tak, jak się
przedstawiają same lub też możemy się starać
dotrzeć poprzez nie do związanych z nimi
procesów. Na tej podstawie nauki są albo
historyczne i tylko przypadkowo dotyczą
mechanizmów lub też są ahistoryczne i całkowicie
poświęcają się określeniu mechanizmów zjawisk”.

Podejście historyczne

(partykularystyczne)

• Kierunek dominujący w antropologii;
• Przedstawiciele: Franz Boas (Ameryka), Bronisław Malinowski

(Europa); uczniowie Boasa: Alfred L. Koeber, Ruth Benedict,
Ralph Linton;

• Ma wiele cech charakterystycznych dla historii naturalnej.

Zainteresowanie konkretnymi zjawiskami, sytuacjami czy
procesami. Pytania o przyczyny są stawiane tylko i wyłącznie w
odniesieniu do określonego zjawiska, które pragnie opisać i
zrozumieć;

• U podłoża przeradzania się praktyki badawczej w stanowisko

metodologiczne leżało dążenie do możliwie jak najgłębszego
wniknięcia w życie i kulturę badanej zbiorowości przez całkowite
zanurzenie się w środowisku będącym przedmiotem obserwacji;

• Odkrycie specyfiki różnych kultur było podstawą rozumienia

faktu zróżnicowania kulturowego, wykształciło też właściwą
postawę ogólną w badaniach nad zróżnicowaniem kulturowym;

• Stanowisko relatywistyczne (Franz Boas)

– poszczególne kultury to odrębne całości
mające własny styl, geniusz, wzór,
konfiguracje. Kultury to zamknięte
całości.

• Dwa odrębne etapy procedury badawczej:

Etap pierwszy (szczegółowe badania
kolejnych kultur z uwzględnieniem
konkretnego kontekstu. Celem
rekonstrukcja plemiennych kultur i ich
historii); Etap drugi (porównywanie
konkretnych historii plemiennych, celem
formułowanie ogólnych praw rozwoju
kulturowego).

• Bronisław Malinowski: zalecał

skoncentrowanie się na szczegółowym
badaniu konkretnych społeczeństw z
uwzględnieniem ich specyfiki.

•

Krober – twórca koncepcji opisowej integracji danych:
wiązanie w logiczne schematy całości nazywanych
wzorami. Uzyskuje je za pomocą analizy danych
wynikających z opisu ściśle historycznego. Opis konkretu;

•

Evans-Pritchard i Kroeber: opisowa integracja danych to
procedura badawcza polegająca na typologicznym,
kontekstowym, czyli rozumiejącym, opisie konkretnego
zjawiska. Rozumienie uzyskuje się dzięki odniesieniu do
zjawisk podobnych w innych zbiorowościach.

•

Antropologia nie jest nauką ścisłą, bo zajmuje się
rzeczywistością, która jest powtarzalna tylko w bardzo
niewielu o bardzo ogólnych aspektach. Poza tym operuje
danymi jakościowymi, bardzo rzadko zaś ilościowymi;

Nurt ten dostarczył ogromnej masy
informacji na temat bogactwa
różnych kultur, odmienności i
zróżnicowań form adaptacji do
środowiska wśród zbiorowości
ludzkich. Umożliwił wniknięcie w
poszczególne kultury, stwarzając
szansę badania kultur niejako od
wewnątrz.

Nurt scjentystyczny

• Jest dziś reprezentowany w antropologii

słabiej niż w przeszłości;

• Badacze o orientacji scjentystycznej

zakładają, że wszystkie monograficzne
badania szczegółowe zmierzają lub powinny
zmierzać ku nadrzędnemu celowi, którym jest
tworzenie teorii ogólnych;

• Antropologowie w tym nurcie nie ograniczają

swoich ambicji do opisu oderwanych faktów,
czy konkretnych zespołów faktów (kultur).

• Większość antropologów wyznaje możliwość, a

nawet konieczność wzorowania antropologii na
modelu nauk ścisłych;

• Do badaczy nastawionych na realizację

scjentystycznego programu badań w
antropologii należał np. Alfred Radcliffe-Brown,
który poszukiwał związków np. między
miejscem zamieszkania pary po ślubie, a
zaleceniem wzajemnego unikania się teściowej
i zięcia.

• Kolejnym przedstawicielem jest Leslie White,

autor słynnego prawa ewolucji opierającego się
na kryterium energii absorbowanej z otoczenia
i przetworzonej przez system kultury.

• Claude Levi-Strauss widzi przyszłość

antropologii w stosowaniu wzorów
nauk przyrodniczych (odwołuje się on
do prac Marcela Maussa);

• Dla badaczy scjentystycznych

charakterystyczne jest stosowanie
metody porównawczej, która cechuje
się sięganiem do rozmaitych kultur,
stosowaniem indukcji do uzyskania
pełnego materiału do uogólnień.

• Jednym z kryteriów dojrzałości nauk w

sensie science jest zdolność
kumulowania wiedzy.

ANALIZA FAKTÓW.

•Dane antropologa:

- dane, którymi dysponuje antropolog, to zachowania jednostek ludzkich,
ich sposoby odczuwania i przezywania;

- pierwotnymi i zasadniczymi danymi są wypowiedzi i zachowania;

•Metoda porównawcza:

- polega na porównywaniu materiałów pochodzących z różnych,
odmiennych kulturowo społeczeństw;

- jest ona obecna w nurcie historycznym, np. w procedurach kontekstu
międzykulturowego potrzebnego do konstruowania podstawowych pojęć;

- w nurcie scjentystycznym była ona stosowana jako sposób wykrywania
cech kulturowych absolutnie uniwersalnych, czyli występujących we
wszystkich znanych nam zbiorowościach

.

TECHNIKI BADAŃ.

• Metoda terenowa:

- polega ona na długotrwałym i bezpośrednim
kontakcie badacza z przedmiotem badań;

- obserwacja bezpośrednia jest dla
antropologa niezbędna m.in. dlatego, że
przedmiotem jego badań są zbiorowości obce
mu kulturowo w podstawowych kulturach
myślenia, odczuwania i oceniania.

• Badanie kultury poprzez jednostki:

- badanie zbiorowości małych liczebnie
umożliwia kontakt z poszczególnymi jej
przedstawicielami;

- Ruth Benedict twierdzi, że w
społeczeństwach pierwotnych cała kultura
zamyka się bez reszty w doświadczeniach
poszczególnych jej uczestników, czyli, że
badając doświadczenia wybranej jednostki,
możemy poznać kulturę zbiorowości, której
jest ona przedstawicielem.

• Element subiektywny w badaniach

antropologicznych:

- są nim cechy badacza: zespół czynników,
którymi wyjaśnić można rozbieżności w
badaniach tej samej populacji, społeczeństwa
na ten sam temat;
- odmienność cech osobistych badaczy
powoduje powstanie odmiennych obrazów tej
samej kultury
- odmienne spojrzenia na kulturę = BADANIA
PRYWATNE;
- odmienne obrazy =
ZINDYWIDUALIZOWANE.

Specyfika technik antropologicznych
wiąże się z tradycją bezpośrednich
badań terenowych, długiego
kontaktu badacza z badanymi,
nacisku na poznawanie jednostek i
poszukiwanie w nich realizacji całej
kultury patrzenia - jeśli to tylko
możliwe - na rzeczywistość
kulturową od jej wnętrza, czyli ze
współczynnikiem humanistycznym.

Problemy praktyki badawczej i

zastosowanie wyników badań.

Etyczne problemy antropologii:

Problemy powstają na etapie wyboru
przedmiotu badań, ich prowadzenia
oraz praktycznego stosowania
wyników.

Wybór przedmiotu badań.

• Motywacja:

- intelektualna (ciekawość),
- ideologiczna (temat jest „palący”, pilny do
zbadania przez badacza).

- Antropologia przedmiotu (połączenie dwóch
motywacji przedstawionych wyżej, idealizacja
kultury której nie znamy, do której chcielibyśmy
należeć, być jej cząstką, kultury egzotyczne)
- Poznawczo-ideologiczna (zachwyt dla cywilizacji
zachodniej z pełną jej akceptacją i przewidywaniem
jej świetlanej przyszłości).

• Cel: uzasadnienie jakieś ogólnej tezy,

sprawdzenie techniki badania
terenowego, czy też metody
podporządkowania faktów ;

• Wybór: zawsze kryją się wartości

bardziej lub mniej świadome. Nie ma
badania pozbawionych
wartościowania przez badacza.
Człowiek poddawany jest badaniu,
nawet gdy tego nie chce. Człowiek =
badany przedmiot.

Procedura badawcza.

PROBLEM:

• ochrona prywatności życia badanych -

trudno zachować anonimowość (Antropolog
bada na ogół małe społeczności);

• etyka antropologa: tajemnice, tradycje w

kulturach skrywane dla osób obcych (np.
praktyki związane z inicjacją, tajne
stowarzyszenia) Antropolog zadaje sobie
pytanie : wnikać? Chociaż wie że nie
powinien.

•

Leo Simmons ujawnił tajemnice obrzędów
Indian Hopi w mediach w celu wydobycia
jeszcze głębszych, szerszych informacji. Reakcja
Indian: smutek i podziw dla sprytu antropologa;

•

przekupstwo: pieniądze, rzeczy wartościowe dla
danej kultury, lub przekonanie o ważności
sprawy informatorów antropologa;

•

tworzenie nowych wersji mitów na użytek
badacza - czasem celowe fałszerstwo;

•

sama obecność antropologa sprawia, że ludność
badana zachowuje się nienaturalnie.