Kształcenie

ustawiczne

dorosłych

w okresie aktywności

zawodowej

Co to jest kształcenie ustawiczne?



Zdaniem T. Sosnowskiego „kształcenie
ustawiczne jest to kształcenie poszkolne,
trwające od ukończenia szkoły aż do końca
aktywności zawodowej, a nawet do końca życia.



Zgodnie z "Ustawą o systemie oświaty" –
kształcenie ustawiczne – należy rozumieć, jako
kształcenie w szkołach dla dorosłych, a także
uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy ogólnej,
umiejętności i kwalifikacji zawodowych w
formach pozaszkolnych przez osoby, które
spełniły obowiązek szkolny.

Historia kształcenia

ustawicznego w Polsce

Już w 1551 roku Szymon Marycjusz (w traktacie „De scholis
seu academiis libri duo”) głosił pogląd, że uczyć się trzeba
przez całe życie i lepiej późno się uczyć niż nigdy. W
żadnym wieku nie powinno się wstydzić tego, że czegoś się
nie wie, ponieważ zamiłowanie do nauki i zajmowanie się nią
nie ogranicza się do czasów szkolnych, lecz kończy się z
życiem. Jednak dopiero działacze Komisji Edukacji Narodowej
uważali, że należy podejmować działalność wychowawczą
wśród dorosłych w celu ukształtowania poglądów dorosłego
społeczeństwa w duchu reformatorskim. Stanowisko takie
szczególnie silnie wyrażali: Ignacy Potocki, Franciszek
Bieliński, Antoni Popławski, Stanisław Konarski, Hugo Kołłątaj
i Stanisław Staszic,

Działalność edukacyjna Komisji wpłynęła w

znacznym stopniu na wytworzenie się

postaw w społeczeństwie polskim. Trzy

rozbiory Polski dokonane przez zaborców w

latach 1773-1795 spowodowały znaczne

osłabienie działalności zapoczątkowanej

przez Komisję Edukacji Narodowej. Ale już

w połowie XIX wieku Bronisław Trentowski,

Karol Libelt, August Cieszkowski i inni

reprezentanci działań oświatowych w

ówczesnym Wielkim Księstwie Poznańskim

wykazali, iż nie można nawet marzyć o

wolności bez podniesienia na wyższy

poziom oświaty ludu i oświecenia mas.

Po rozbiorach Polski oświata dorosłych uformowała się

jako odrębna dziedzina i praktyka życia oświatowego.

Najbardziej charakterystycznym i znaczącym

zjawiskiem tego toru oświatowego był ruch

samokształceniowy. W procesie wychowania młodzieży

i dorosłych szczególną rolę odgrywało doskonalenie

moralne i samokształcenie, przy czym

samokształcenie traktowane było za podstawową

drogę do zdobywania rzetelnej wiedzy, rozwinięcia

umysłu i zainteresowań przez jednostkę. W okresie

powojennym zagadnienia oświaty dorosłych i dalszego

kształcenia sytuowano w ogólnopolskim systemie

edukacyjnym. Przede wszystkim zbudowano rozległy i

względnie spójny system kształcenia dorosłych

(głównie pracujących), ale także prowadzono liczne

badania naukowe oraz organizowano przeróżne formy

działalności oświatowej wśród dorosłych.

Dzięki takim nazwiskom jak Z. Wiatrowski,

St. Kaczor, T. Sosnowski, T. Nowacki, K.

Wojciechowski, R. Wroczyński czy A.

Kamiński nie byłaby możliwa analiza

problemów oświaty dorosłych i kształcenia

ustawicznego w Polsce powojennej

.Faktem jest, że w całym tym okresie aż

do lat 90. problematyka oświaty dorosłych

i kształcenia ustawicznego dorosłych

podejmowana była w wersji systemowej,

co doprowadziło do utworzenia nowej

dyscypliny pedagogicznej - pedagogiki

dorosłych, zwanej także andragogiką i

ściśle współpracującej z pedagogiką pracy



Kształcenie ustawiczne dorosłych to

proces systematycznego uczenia się
następujący po zakończeniu obowiązku
szkolnego lub wydłużonej edukacji
stacjonarnej i trwający przez cały okres
aktywności zawodowej, a często także
dłużej, w okresie tak zwanego "trzeciego
wieku".



Podstawowymi ogniwami problemowo-

strukturalnymi kształcenia ustawicznego
dorosłych, a zarazem charakterystycznymi
procesami są: samokształcenie,
dokształcanie, doskonalenie i kształcenie
bezinteresowne.



Samokształcenie- to proces przedłużonego i poszerzonego
kształcenia prowadzący do wzbogacania intelektu i osobowości
jednostki zgodnie z jej potrzebami ideowymi, społecznymi,
zawodowymi i indywidualnymi.



Dokształcanie- to proces podwyższania kwalifikacji formalnych,
a szczególnie proces teoretycznego dopełnienia kwalifikacji
zawodowych, kończących się uzyskaniem odpowiedniego
świadectwa, dyplomu lub certyfikatu.



Doskonalenie- to proces systematycznego aktualizowania,
poszerzania i pogłębiania wiadomości i umiejętności oraz
sprawności ogólnych i zawodowych.



Kształcenie bezinteresowne- to proces dochodzenia przez
jednostkę do dobrowolnie założonego stanu wiedzy i
umiejętności, proces doskonalenia własnej osobowości,
podejmowany z własnej inicjatywy i dla własnej przyjemności.
Może on przebiegać w dwóch podstawowych formach :
1.) W formie indywidualnego samokształcenia,
2.) W formie zinstytucjonalizowanej – uniwersytety otwarte, kursy
językowe.

Istota i cele kształcenia

ustawicznego



Proces uczenia się i uczeń są najważniejszymi elementami kształcenia
ustawicznego.

Istotę kształcenia ustawicznego najpełniej wyraża obecnie pogląd
mówiący, iż obejmuje ono całe życie człowieka i służy jego rozwojowi,
stanowi to także naczelną zasadę określającą kierunek współczesnych
reform oświatowych dotyczących szkolnictwa powszechnego,
zawodowego i wyższego, a także doskonalenia zawodowego
pracujących i oświaty dorosłych, kształcenia równoległego oraz
wychowania w rodzinie i środowisku. Głównym celem edukacji
ustawicznej jest w tym ujęciu wychowanie nowego typu człowieka,
charakteryzującego się twórczym i dynamicznym stosunkiem do życia i
kultury, człowieka, który potrafi doskonalić siebie, zmieniać warunki
życia i ulepszać je dla dobra społeczeństwa.

Organizacja kształcenia

ustawicznego dorosłych



Najogólniejsza klasyfikacja prowadzi do wyróżnienia szkolnych i poza
szkolnych form dalszego kształcenia, przy czym w obu przypadkach
mają zastosowanie przeróżne rozwiązania organizacyjno- programowe.

Pozaszkolne formy kształcenia prowadzone są poprzez :



Stowarzyszenia gospodarcze, kulturalne, społeczne i edukacyjne,



Organizacje społeczno – polityczne i wyznaniowe,



Związki zawodowe i inne organizacje pracownicze



Organizacje branżowe i zakłady pracy,



Kluby zainteresowań i usług społecznych,



Fundacje oraz komercyjne spółki w różnych dziedzinach szeroko
rozumianej gospodarki narodowej,



Osoby prywatne kierujące się jak dotychczas głównie osobistym
interesem, chociaż spotykamy się też z oznakami działalności
charytatywnej

Formy organizacyjno- programowe kształcenia
ustawicznego:



W zestawie form szkolnych : szkoły dla dorosłych, studia
podyplomowe i specjalistyczne,



W zestawie form pozaszkolnych : uniwersytety – powszechny,
robotnicze, ludowe, dla rodziców, trzeciego wieku, studia
oświatowe oraz kursy zawodowe i problemowe, jak również
odczyty, spotkania autorskie, spotkania hobbystyczne i inne formy.

 

Do podstawowych form kursowych przyjęto zaliczać :



Kursy kwalifikacyjne, przygotowujące do egzaminów na tytuł
robotnika kwalifikowanego i mistrza w przemyśle oraz w rzemiośle,



Kursy wyuczające zawodu lub przygotowujące do egzaminów na
określone uprawnienia, np. do kierowania pojazdem
samochodowym,



Kursy doskonalące, mające na celu aktualizację i renowację
wiadomości i umiejętności pracowników kwalifikowanych,



Kursy wynikające z osobistych zainteresowań, np. kursy językowe,
komputerowe,

Cele kształcenia zawodowego

1. Cele ogólne (kierunkowe) – zakładają kształtowanie
wszechstronnie rozwiniętej osobowości człowieka oraz uwzględnia
kształtowanie prawidłowego stosunku do: świata wartości,
społeczeństwa, drugiego człowieka, samego siebie, świata kultury i do
przyrody.
2. Cele szczegółowe (instrumentalne)



- opanowanie wiedzy, umiejętności i nawyków zawodowych
warunkujących przygotowanie zawodowe



- opanowanie typowych metod, środków i form działalności
zawodowej



- rozwinięcie specjalnych uzdolnień, motywacji, zainteresowań i
sprawności niezbędnych do wykonywania zawodu



- rozwinięcie umiejętności i przyzwyczajeń do ciągłego podnoszenia
kwalifikacji drogą doskonalenia zawodowego



- wykształcenie gotowości dążenia do mistrzostwa w zawodzie

Zadania kształcenia

zawodowego dorosłych



przygotowanie  do wykonywania określonego

zawodu,



pomaganie ludziom w przystosowaniu  się do

zmian i wyjaśnienie ich konieczności,



kształcenie postaw gotowości do

akceptowania nowych rzeczy i zjawisk,



przygotowanie ludzi do samokształcenia. 

Obszary kształcenia ustawicznego dorosłych



Można mówić o obszarach problemowych

oraz o zbiorowościach ludzkich objętych
kształceniem ustawicznym. W przypadku
pierwszym chodzi o dominujące problemy i
kierunki kształcenia ustawicznego, w tym
szczególnie dokształcania i doskonalenia
ogólnego oraz zawodowego. Z kolei w
przypadku drugim interesują nas zbiorowości
osób uczestniczące w procesie kształcenia
ustawicznego.

 

Obszary problemowe kształcenia ustawicznego dorosłych w Polsce



Owych obszarów wyróżnić można wiele, jako że kształt
życia społecznego i gospodarczego jest wielce złożony.
W Polsce w całym okresie powojennym, tj. w okresie
PRL, w szeroko uprawianym kształceniu ustawicznym
dominowały problemy: ogólno edukacyjne,
ekonomiczne, rolnicze, medyczne, pedagogiczne,
techniczne, polityczne i kulturalno-oświatowe. W
zestawie problemów ogólno edukacyjnych zakładano
nade wszystko szansę dla ludzi w ich dążeniu do
uzyskania wyższej rangi wykształcenia, świadectw i
dyplomów. W tym sensie wyjątkowo licznie tworzono i
prowadzono różnego typu szkoły dla pracujących,
ostatnio nazywane szkołami dla dorosłych

Zadania organizacyjno – programowe i metodyczne edukacji

ustawicznej dorosłych

1.)nauczania i upowszechniania języków obcych, głównie

angielskiego, niemieckiego i francuskiego, warunkujących
normalny i skuteczny kontakt z Europą i ze Światem;

2) kształcenia informatyczno-komputerowego i upowszechniania

komputera

oraz Internetu jako niezbędnych środków komunikacji

profesjonalnej i społecznej;

3) rozwoju marketingu i kształcenia menadżerów we wszystkich

dziedzinach

gospodarki narodowej;
4) sfery bankowo-finansowej, gwarantującej właściwy obieg

kapitału pieniężnego i operacji inwestycyjnych oraz właściwe
kontakty w układzie gospodarki wolnorynkowej;

5) sfery szeroko rozumianych działali ekonomicznych i prawnych,

w aspekcie restrukturyzowanych zakładów pracy i rozwijania
nowych inwestycji;

6) przygotowania i przekwalifikowywania kadr pracowniczych dla

potrzeb nowej organizacji handlu, zbytu i usług społecznych;

 7) innego określenia i usytuowania kształcenia i dokształcania

rolniczego, nastawionego głównie na gospodarstwo prywatne,
drobnotowarowe, funkcjonujące w nowoczesnej formule
gospodarczej;

8) kształcenia, dokształcania i doskonalenia pracowników

administracji państwowej, samorządowej i gospodarczej,
nastawionej na pełnienie usług w warunkach poszerzonej
demokracji i decentralizacji, a zatem w warunkach zwiększonej
odpowiedzialności za przekazywane informacje i podejmowane
decyzje;

9) unowocześnienia i rozwijania nowych form komunikacji

międzyludzkiej ze szczególnym zwróceniem uwagi na
telekomunikację;

10) dokształcania i doskonalenia oraz przekwalifikowywania

nauczycieli w związku z koniecznością dochodzenia do
podmiotowego traktowania wszystkich sił funkcjonujących w
szkole



W nowej rzeczywistości polskiej zaczęli pojawiać się nowi
rzecznicy idei i organizacji kształcenia ustawicznego
dorosłych. Mamy na myśli głównie nowo tworzone w danym
okresie stowarzyszenia, organizacje społeczne, fundacje, a
nawet spółki i firmy prywatne, które niekiedy z powodów
komercyjnych zaczęły angażować się stosunkowo silnie w
interesującym nas zakresie. Problematykę dalszego
kształcenia, w tym głównie związaną z rekonstrukcją
stanów kwalifikacyjnych pracowników, szczególnie mocno
zaczęto akcentować w takich działach gospodarki
narodowej, jak bankowość i finanse, administracja
państwowa, samorządowa i gospodarcza oraz handel i
usługi społeczne. Wiele form i programów kształceniowych
uruchomiono także w związku z procesami rekonstrukcji
gospodarczej, prywatyzacji i reprywatyzacji.



Ale najwięcej form dalszego kształcenia zaczęto powoływać
i prowadzić w zakresie kształcenia językowego i
komputerowego.

Doskonalenie ogólne i zawodowe

dorosłych



Doskonalenie ogólne- to proces systematycznego aktualizowania,
poszerzania i pogłębiania wiadomości i umiejętności oraz sprawności
ogólnych i zawodowych.



W przypadku doskonalenia zawodowego jest to proces ściśle
związany z zawodem wykonywanym oraz z zawodami pokrewnymi,
umożliwiający stopniowe dochodzenie do mistrzostwa w zawodzie oraz
uzyskiwanie coraz wyższej pozycji społeczno - zawodowej, bez
konieczności wychodzenia z danej grupy zawodowej. Potrzeba
doskonalenia zawodowego wynika z rozwoju nauki i techniki, ze zmian
w technologiach wytwarzania i z dążenia każdego człowieka do
stawania się doskonalszym; wynika także z odczuwania potrzeby bycia
samodzielnym organizatorem procesu oraz z dążenia do znaczącego
udziału w życiu społeczno politycznym, zawodowym i kulturalno-
oświatowym własnego środowiska i kraju. W Polsce doskonalenie
zawodowe dla wielu grup pracowniczych jest obligatoryjne.

Fazy rozwoju

zawodowego

Doskonalenie zawodowe obejmuje ludzi od 18-65 roku

życia. W ciągu pracy zawodowej człowiek przechodzi
różne fazy rozwoju zawodowego :

* dojrzewanie decyzji do podjęcia pracy zawodowej,
* adaptację społeczno-zawodową,
* identyfikację społeczno - zawodową,
* stabilizację społeczno- zawodową,
* dokształcanie i doskonalenie społeczno – zawodowe,
* szczytowe osiągnięcia społeczno- zawodowe,
* stopniowy regres,
* wycofanie się z czynnej pracy zawodowej

Funkcje doskonalenia zawodowego

Według T. Nowackiego istnieją następujące funkcje dokształcania i doskonalenia
zawodowego:



Adaptacyjna lub wdrożeniowa; adaptacyjna występuje wtedy gdy
podejmujemy pierwszą pracę lub gdy zmieniają się warunki naszej pracy.
Wdrożeniowa wystąpi , gdy zaistnieje konieczność przeorganizowania
dotychczasowych doświadczeń i umiejętności stosownie do wymagań stanowiska
pracy.



Wyrównawcza - wystąpi podczas uzupełniania wiedzy i umiejętności do
wymagań formalnych niezbędnych dla zajmowanego stanowiska. Polega to
zazwyczaj na uzupełnianiu poziomu wykształcenia do poziomu wymaganego przez
odpowiednie dokumenty prawne.



Renowacyjna - jest wynikiem szybszego rozwoju nauki i techniki. Polega na
aktualizacji wiedzy po upływie pewnego czasu od ukończenia szkoły.



Rekonstrukcyjna - polega na kształtowaniu postaw i zdolności innowacyjnych,
podejmowaniu wysiłków twórczych, których celem jest wprowadzenie
nowatorskich rozwiązań w pracy.



Rekwalifikacyjna - ma prowadzić do zmiany specjalności zawodowej, bądź
uzyskania dodatkowej specjalności.

Poradnictwo i doradztwo zawodowe

dorosłych



Poradnictwo i doradztwo zawodowe - to procesy celowego
oddziaływania na jednostkę i zespoły ludzkie nastawione na
dobre rozpoznanie wymagań i możliwości bycia w zawodzie
oraz przygotowania się do działalności zawodowej, ale także
na bycie dobrym pracownikiem z szansą dochodzenia do
sukcesu i mistrzostwa w zawodzie, wreszcie na pomoc
osobom, które z różnych powodów znalazły się w konieczności
zmiany zawodu lub chociażby tylko miejsca pracy.



Powyższą rolę spełniać mogą różni specjaliści i róże
instytucje. W pierwszej kolejności - doradca zawodu i doradca
pracy oraz pedagog pracy, ale także psycholog pracy,
socjolog pracy, organizator pracy, mistrz do spraw adaptacji
społeczno-zawodowej, wreszcie liczni pracownicy urzędów
pracy i służb pracowniczych w zakładzie pracy.

Poradnictwo zawodowe



Poradnictwo zawodowe ma

zastosowanie głównie wobec osób

czynnych zawodowo, które albo dążą

do mistrzostwa w zawodzie i oczekują

fachowej pomocy o charakterze

doradczym, albo też stają przed

koniecznością zmiany zawodu i wyboru

zawodu w pełni odpowiadającego

nowym okolicznościom i nowym

potrzebom.

Doradztwo zawodowe



Doradztwo zawodowe polega na udzielaniu osobom poszukującym pracy

(zarówno bezrobotnym, jak i zamierzającym zmienić pracę) pomocy w wyborze
odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia. Natomiast pracodawcom pomaga w
doborze kandydatów do pracy na stanowiska wymagające szczególnych
predyspozycji. Coraz częściej doradztwo zawodowe staje się niezbędnym
elementem w planowaniu własnej kariery zawodowej.



Celem doradztwa zawodowego jest pomoc osobie w osiągnięciu lepszego
zrozumienia siebie samego po to, aby umożliwić trafny wybór pracy lub
odpowiednią zmianę zawodu.



Z usług doradcy zawodowego może korzystać każdy: ten, kto poszukuje pracy, jak
i pracodawca, który poszukuje pracownika.



Doradztwo zawodowe świadczone jest w formie indywidualnej i grupowej:

- indywidualne doradztwo zawodowe polega na rozmowach pomiędzy doradcą lub

psychologiem a klientem;

- grupowe doradztwo zawodowe to spotkania odbywające się w większym gronie,

mające na celu aktywizację poszczególnych grupy osób.

„ ... zamiłowanie do nauki i
zajmowanie się nią nie ogranicza
się do czasów szkolnych, lecz
kończy się z życiem” , ponieważ
uczymy się przez całe życie.

Zygmunt Wiatrowski

Bibliografia



Sosnowski T., Kształcenie ustawiczne, Warszawa

1976



Wiatrowski Z., Podstawy pedagogiki pracy,

Bydgoszcz 2005



Wiatrowski Z., Pedagogika pracy w zarysie,

Warszawa 1985



„Słownik pedagogiki pracy”. Pod red. Z.

Koczniewskiej-Zagórskiej, T. Nowackiego i Z.
Wiatrowskiego. Wrocław 1986



Suchy S., Kształcenie ustawiczne dorosłych,

Warszawa 1980.