Fundamentaliz

m religijny i

nacjonalizm

Fundamentalizm

Rygorystyczne trzymanie się

zasad i norm wyznaczonych przez

daną religię (fundamentalizm

religijny), doktrynę polityczną

(fundamentalizm polityczny) lub

ideologię (np. fundamentalizm

światopoglądu naukowego w

komunizmie).

Fundamentalizm religijny

Rygorystyczne przestrzeganie

zasad i norm wyznaczonych

przez doktrynę religijną

połączone często z

narzucaniem tych zasad

innym członkom społeczności

niekoniecznie wyznającym tę

samą religię lub

przymusowym

prozelityzmem.

Fundamentalizm religijny

• Fundamentalizm religijny stawia sobie za cel

„oczyszczenie” wiary swoich współwyznawców
z tego, co określane jest jako skutek wpływu
pluralistycznego i liberalnego współczesnego
społeczeństwa.

• Fundamentalistom współczesność jawi się jako

zagrożenie, a nowoczesne państwo, otwarte
społeczeństwo, indywidualna aktywność
jednostek jako wrogowie, których
oddziaływanie należy ograniczyć lub wręcz
zniszczyć.

Fundamentalizm religijny

• Fundamentaliści widzą konieczność

powrotu do źródeł wyznawanej wiary:
Biblii, Koranu, Magisterium Kościoła,
tradycji. Nie ma znaczenia, że w
przeszłości nigdy nie było stanu
idealnego, państwa bożej
szczęśliwości — ani w państwie
papieskim, ani tez w imperium
stworzonym przez proroka
Mahometa, ani też w jakimkolwiek
innym.

Fundamentalizm religijny

• Dążą do przywrócenia politycznej roli

religii, posługując się narzędziami
niereligijnego oddziaływania do
doprowadzenia do sukcesu swojej
idei, która używa formy religijnej, ale
w zasadniczej treści niesie przesłanie
polityczne.

• Upolitycznienie religii świadczy

dobitnie, że fundamentalizm religijny
jest formą westernizacji
społeczeństwa.

Fundamentalizm religijny

• Rozdział polityki od religii, która zgodnie z

zasadami fundamentalistów musi być
oczyszczona ze wszelkich wpływów
niereligijnych, powoduje, że sfera
publiczna zostaje oddzielona od idei
religijnych.

• Upolitycznienie religii powoduje z kolei, że

państwo, w którym władzę przejmują
fundamentaliści przejmuje kontrolę nad
instytucjami życia religijnego.

Fundamentalizm religijny

• Początki myśli fundamentalistycznej

kształtują się po koniec XIX wieku w
Stanach Zjednoczonych. Ówcześni
teologowie o nastawieniu liberalnym
dążyli do oczyszczenia Biblii ze
wszystkich naleciałości
mitologicznych i uwarunkowań
historycznych, korzystając w tym
celu z narzędzi krytycznych
używanych w naukach
humanistycznych.

Fundamentalizm religijny

• Sprzeciwili się temu konserwatywni

teologowie, którzy uznawali tekst
zawarty w Biblii za słowo boskie,
niepodlegające jakimkolwiek
interpretacjom. Na konferencji w
Niagara Falls w 1895 sformułowali
dokument, który wykluczał
jakiekolwiek badania treści Biblii,
która jako słowo Boga jest tym
samym nieomylna i jednoznaczna.

Fundamentalizm religijny

• Pojęcie fundamentalizm pojawiło się w USA w

latach 20. XX wraz z publikacja niewielkiego
dziełka Fundamental of The Faith i oznaczało
świadomie antymodernistyczne skrzydło
protestantyzmu.

• Fundamentalizm religijny ma bazę w sytuacji

społecznej, a nie w ideologii czy wyznawanej
religii — te mają znaczenie wtórne, są formą
artykulacji napięć społecznych i nie one
wpływają na powstawanie ruchów
fundamentalistycznych.

Baza fundamentalizmu

• Bazą społeczną fundamentalistów są

ludzie wyrwani na skutek emigracji z
dotychczasowej kultury, pozbawieni
wsparcia społeczeństwa i których
tradycji w których trwali od pokoleń,
postawieni wobec zagrożeń, których
nie rozumieją i tym samym nie są w
stanie sprostać.

Baza fundamentalizmu

• Fundamentalistów wszystkich wyznań łączy

idea, że nowoczesność ma tylko złe strony:
dąży do rozbicia rodziny, uznaje mniejszości
seksualne i kobiety za równoprawnych
członków społeczeństwa, zezwala na aborcję,
nie uznaje ustalonych autorytetów i wykazuje
brak szacunku dla boskiego posłannictwa.

• W efekcie możemy zaobserwować doraźne

sojusze rabina, księdza czy imama w obronie
zagrożonych podstaw wiary.

Cechy i symptomy

fundamentalizmu

• Fundamentaliści dają sobie prawo do osądzania,

kto jest prawdziwym wiernym, a kto nim nie jest.
Oczywiście siebie uważają za prawdziwie
wierzących.

• Fundamentaliści szczycą się, że znają ostateczne

odpowiedzi na wszystkie możliwe pytania.

• Widzą wszystkie problemy w czarno-białych

kolorach bez pozostawiania jakichkolwiek
wątpliwości.

• Tworzą enklawy oddzielając się od innych, których

uważają za niewiernych. Charakteryzuje ich
ekskluzywizm.

• Nie uznają kompromisów, charakteryzuje ich

postawa konfrontacji. Dążą do tego, aby
podporządkować sobie lub pognębić myślących
inaczej.

Cechy i symptomy

fundamentalizmu

• Swoich przywódców poddają testowi siły, moralności i

sprawiedliwości.

• Wzniecają niepokoje, aby osiągnąć swoje cele.

Organizują rewolty, angażują się w konflikty.

• Religia góruje ponad innymi sprawami typu

społeczeństwo, ekonomia czy polityka. Całe życie
społeczne musi być podporządkowane rygorom religii.

• Prowadzą prosty styl życia, są zdeterminowani w

osiąganiu swoich celów.

• Są wysoce nietolerancyjni, traktują inaczej myślących

jako zagrożenie dla swojej egzystencji. Dlatego
zwalczanie ich uważają za naczelny swój cel.

Fundamentalizm w USA

• Amerykański fundamentalizm religijny uległ

istotnym zmianom — stał się elementem
składowym nowego amerykańskiego
nacjonalizmu, który otworzył się na bliskie
wieloetnicznemu narodowi amerykańskiemu
wartości ogólnoludzkie.

• Oprócz USA chrześcijańskie środowiska

fundamentalistyczne znajdują się także w
Indiach (National Liberation Front of Tripura),
czy Ugandzie Armia Bożego Oporu (Lord's
Resistance Army).

Fundamentalizm w Ameryce

Łacińskiej

• Fundamentalizm religijny w krajach Ameryki

Południowej i Środkowej ma charakter
masowego ruchu społecznego protestu wobec
istniejącej elity władzy, do której, obok
właścicieli ziemskich i przedsiębiorców,
zaliczany jest też kler katolicki.

• Próby przybliżenia Kościoła Katolickiego do

problemów biedoty, swoiste „lewicowe"
chrześcijaństwo, spotkało się ze zdecydowanym
oporem hierarchii, w tym także, a może przede
wszystkim rzymskiej, na czele z papieżem.

Fundamentalizm islamski

• To z bunt przeciwko westernizacji świata,

któremu nie można się przeciwstawić.

• Niemożliwość wypracowania własnej

alternatywy rozwoju innowacyjnego na bazie
tradycyjnej kultury islamu spowodowało, że
wytworzyły się warunki do buntu.

• Jedynym realnym odniesieniem była historia —

legenda wielkości imperiów stworzonych przez
Mahometa i jego następców, których państwa
sięgały Pirenejów i Zatoki Bengalskiej.

Fundamentalizm islamski

• Uznano, że źródłem tej wielkości był

fakt, iż islam VII czy VIII wieku miał
czystą formę, nieskażoną dekadencją
późniejszych wieków. Wrócono do
studiowania świętych tekstów w
takiej formie, w jakiej je stworzył
Prorok i jego bezpośrednie otoczenie,
mające kontakt z Bogiem.

Fundamentalizm islamski

• Dla fundamentalistów islamskich

prawda historyczna nie ma
znaczenia. Powrót do źródeł wiary ma
tylko i wyłącznie kontekst
mobilizacyjny, umożliwiający
koncentrację ogromnych rzesz ludzi
wobec prostego przesłania, które są
w stanie zrozumieć i które formułuje
proste rozwiązania ich problemów.

Muzułmański reformizm

• Rozwijała się w tym samym czasie co

fundamentalizm i ma wspólne korzenie wiary.

• Najwybitniejszym przedstawicielem był Pers

Dżamal ad-Din al Afgani (1839-1897), który uważał
że sukcesy Europy tkwią nie w sile armii, ale
potędze nauki.

• Dlaczego islam nie był w stanie wytrzymać

konkurencji z nauką zachodnią? Gdyż nad
interpretacją racjonalną świętego tekstu
przeważyło naśladownictwo. Zaprzestano
uprawiania hermeneutyki teologicznej, podczas gdy
w Europie się rozwijała.

Radykalizacja islamu

• Początki współczesnego islamskiego

radykalizmu, który dokonał integracji
myśli wahhabickiej i reformistów,
wiążą się z działalnością Egipcjanina
Hasana al-Banny (1906-1949) i
założonego przez niego Bractwa
Muzułmanów.

Fundamentalizm

judaistyczny

• Wśród partii religijnych zasiadających w Knessecie

znajdują się ugrupowania sprzeciwiające się istnieniu
Państwa Izrael, postrzeganego jako twór ludzki i
świecki w przeciwieństwie do właściwego Izraela,
który ma być dziełem mesjasza.

• Grupy te nie akceptują zwrotu Palestyńczykom oraz

sąsiadom Izraela żadnych ziem okupowanych uznając
je za część świętej ziemi narodu izraelskiego
przekazanej mu przez Boga.

• Ze środowiska judaistycznych fundamentalistów

wywodził się m.in. zabójca dążącego do pokoju z
Palestyńczykami izraelskiego premiera Icchaka
Rabina.

Gusz Emunim

• Gusz Emunim (Blok Wiernych). Zakłada on

„judaizację” państwa i tradycji, oraz lekceważenie
wszystkiego, co nie jest żydowskie. Przywódcy ruchu
uważają, iż Holocaust był próbą daną Żydom od
Boga, który pragnął w ten sposób zmusić ich do
powrotu do Syjonu. Blok Wiernych neguje prawo
Palestyńczyków do tego kraju uważając, że tylko
Żydzi są spadkobiercami praw do „ziemi obiecanej”.
Grupa ta domaga się w wielu miejscach
wprowadzenia do prawa stanowionego zapisów
opowiadających się za dyskryminacją rasową, a
także polityką „żelaznej pięści” przeciwko
Palestyńczykom.

Meir Kahanne – „izraelski

ajatollah”

• Rabin M. Kahane - założyciel Żydowskiej Ligi

Obrony (Jewish Defense League) działającej na
terenie USA.

• Liga przeprowadziła w latach 70. szereg aktów

terrorystycznych na ternie USA. Jej ideologia
zbliżona była do rasistowskiej - naród żydowski
jest „wyjątkowy, wybrany, Święty i najwyższy”.

• Po przeprowadzce do Izraela Kahne powołał do

życia Kach – grupę Terror Przeciwko Terrorowi
(Terror Neged Terror), która planowała wysadzić
meczety na Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie.

Kahane Chai

• Po zamordowaniu w Nowym Jorku Kahenea

Organizacja Kach uległa rozbiciu na dwie
frakcje: Kach prowadzoną przez Barucha
Marzela w Kiryat Arba oraz Kahane Chai
(Kahane Żyje) prowadzoną przez syna
rabina Kahane - Benjamina Kahane, z
siedzibą w osadzie Tapuah.

• Po zdelegalizowaniu obu grup w 1994 roku

zwolennicy rabina M. Kahane utworzyli
organizację, która przyjęła nazwę
Niepodległe Państwo Judei lub Sykariusze.

Fundamentalizm

hinduistyczny

• W Ajodhji (Indie) w 1992 ruch hinduistyczych

fundamentalistów w wyniku masowych demonstracji
doprowadził do zburzenia meczetu Babri Masdżid
zbudowanego w XVI wieku przez pierwszego z władców
Wielkich Mogołów Babura - rzekomo stojącego na miejscu
świątyni boga Ramy.

• Na tle sporów z muzułmańskim Pakistanem niejednokrotnie

dochodzi także w Indiach do pogromów muzułmanów, a
także Sikhów, którym fundamentaliści nie mogą wybaczyć
dążenia do utworzenia Kalistanu.

• Fundamentaliści hinduistyczni uważają, że zarówno

muzułmanie, jak i chrześcijanie stanowią obcy element
napływowy. Pierwsi mieli opanować Indie wraz z dynastią
Wielkich Mogołów, drudzy za sprawą Brytyjczyków w czasie
ich obecności na Półwyspie Indyjskim.

Fundamentalizm buddyjski

• Sri Lanka – konflikt buddystów

Syngalzezów z Tamilami wyznania
hinduistycznego.

• Buddyjscy mnisi są główny wrogami

uznania hindusów za pełnoprawnych
członków lankijskiego społeczeństwa.

• Od chwili wybuchu 1970 rebelii

Tamilów buddyjscy mnisi byli
głównymi inicjatorami przemocy
skierowanej przeciwko Tamilom.

Nacjonalizm

• Uważa interes własnego narodu za nadrzędny

wobec interesu jednostki, grup społecznych, czy
społeczności regionalnych.

• Uznaje naród za najwyższego suwerena

państwa, a państwo narodowe za najwłaściwszą
formę organizacji społeczności, złączonej
wspólnotą pochodzenia, języka, historii i kultury.

• Przedkłada interesy własnego narodu nad

interesami innych narodów, zarówno wewnątrz
kraju (mniejszości narodowe lub etniczne) jak i
na zewnątrz (narody sąsiednie).

Nurty nacjonalizmu

• Narodowy katolicyzm
• Narodowy bolszewizm
• Narodowy radykalizm
• Narodowy syndykalizm
• Narodowy konserwatyzm
• Narodowy socjalizm
• Lewica narodowa
• Kemalizm
• Nacjonalizm integralny