Pervin, L., John, O. (2002) „Osobowość: teoria i badania”

Rozdział 3: „Teoria psychodynamiczna: psychoanalityczna teoria osobowości Freuda” (str. 84-112)

1. ID, EGO, SUPERGO – formalny, strukturalny model dla psychoanalizy, odnoszący się do różnych aspektów ludzkiego funkcjonowania

ID – reprezentuje źródło wszelkiej energii popędowej, w swym funkcjonowaniu id dąży do uwolnienia pobudzenia, napięcia i agresji, działa zgodnie z zasadą przyjemności (dążenie do przyjemności i unikanie bólu); idn ie toleruje frustracji, jest wolne od zahamowań; pozbawione rozsądku, logiki, wartości, moralności i etyki; id jest wymagające, impulsywne, irracjonalne, aspołeczne i samolubne

EGO - ego poszukuje rzeczywistości; jedgo zadaniem jest wyrażanie i zaspokajanie pragnień id oraz równoważenie ich z wymogami superego; ego działa zgodnie z zasadą rzeczywistości (odracza gratyfikację aż do momentu, kiedy można osiągnąć maksimum przyjemności przy minimum bólu i negatywnych konsekwencji). Ego potrafi oddzielić pragnienie od fantazji, tolerować napięcie, kompromis i zmiany w czasie. To wszystko dzięki temu, że ego posiada swoje własne źródło energii i znajduje przyjemność w panowaniu nad środowiskiem.

SUPERGO – reprezentuje moralny obszar naszego funkcjonowania, dąży fo perfekcji, obejmuje ideały, normy społeczne oraz spodziewane kary za winy; pozwala dopasowywać nasze zachowanie do norm społecznych za pomocą nagród lub kar, w zależności od zachowania

2. DYNAMIKA – procesy mieszczące się w teorii psychoanalitycznej odnoszą się do sposobów wyrażania, blokowania i przetwarzania energii. Zgodnie z teorią, źródłem wszelkiej energii psychicznej są stany wzbudzenia w organizmie, które dążą do ekspresji i redukcji napięcia. Stany te zwane są instynktami lub popędami, stanowią stałe i nieuchronne siły.

Wcześniejsze ujęcie: popędy samozachowawcze i seksualne

Późniejsze ujęcie: instynkt życia (libido) i instynkt śmierci (dążenie organizmu do śmierci lub powrotu do stanu nieorganicznego); wielu psychoanalityków określa współcześnie instynkt śmierci jako „popęd agresji”.

RAMKA 'AKTUALNE PYTANIA': JAK ZMIERZYĆ FUNKCJONOWANIE EGO?

Jane Loevinger - teoria rozwoju ego: funkcjonowanie ego odnosi się do tego szczególnego sposobu, w jaki osoby interpretują doświadczenie i oddziałują na świat (jak przebiegają ich procesy informacyjne, kontrolują pobudzenie i odnoszą się do innych). Do mierzenia funkcjonowania ego, Loevinger opracowała Test Zdań Niedokończonych (SCT). To 36 niekompletnych zdań, które badani kończą w dowolny sposób. Dokończenia zdań pokazują postęp w rozwoju ego oraz zakres indywidualnych różnic w funkcjonowaniu ego.

Dynamika funkcjonowania

Ten sam instynkt może być zaspokojony na wiele sposobów (np. poprzez wyrażenie zmodyfikowanego popędu seksualnego lub przez przeniesienie), a to samo zachowanie może mieć różne przyczyny u tych samych osób.

Lęk – w teorii psychoanalitycznej lęk stanowi bolesne emocjonalne doświadczenie reprezentujące niebezpieczeństwo lub zagrożenie dla danej osoby. Często stanowi powtórzenie wcześniejszej traumy w miniaturze.

Dwie teorie Freuda nt. Lęku:

• wcześniejsze ujęcie: lęk jako wynik nierozładowanych impulsów seksualnych (czyli zatamowane libido)

• późniejsza teoria: lęk to bolesna emocja działająca jako sygnał zbliżającego się do ego niebezpieczeństwa

Wobec lęku wytwarzane są mechanizmy obronne:

• jeden z najbardziej prymitywnych z nich to projekcja (to, co wewnętrzne i niemożliwe do przyjęcia, przenoszone jest na zewnątrz i widziane jako zewnętrzne), np. zasmiast uznać w sobie wrogość człowiek przenosi ją na innych.

• zaprzeczanie (zaprzeczanie rzeczywistości, bądź własnym emocjom/fantazjom). Z zaprzeczaniem rzeczywistości mamy najczęściej do czynienia tam, gdzie ludzie usiłują unikać uznania rozmiaru zagrożenia. Niektórzy psychologowie sugerują jednak, że pozytywne złudzenia i samooszukiwanie się, oparte często na zaprzeczaniu, może mieć wartość konstruktywną i przystosowawczą.

• izolacja – polega nie na tym, że impuls, myśl albo czyn nie mają dostępu do świadomości, lecz że dostępu do niej nie ma zwykle towarzysząca im emocja. Rezultatem stosowania mechanizmu izolacji jest intelektualizacja (podkreślanie dominacji myśli nad emocją oraz rozwój obszarów niedopuszczających logiki).

• Mechanizm anulowania – człowiek anuluje jeden czyn lub pragnienie za pomocą drugiego (mechanizm ten jest widoczny w kompulsjach)

• reakcja upozorowana – osoba broni się przed ekspresją niemozliwego do zaakceptowania impulsu przez akceptację i ekspresję jego przeciwieństwa (np. matki maskują wrogość wobec swojego dziecka nadopiekuńczością)

• racjonalizacja – spostrzegane jest działanie, ale nie kryjący się za nim motyw; zachowanie jest interpretowane tak, aby wydawało się sensowne i możliwe do przyjęcia

• wyparcie – odsunięcie od świadomości myśli, wyobrażenia lub pragnienia; panuje pogląd, że wyparcie odgrywa określoną rolę we wszystkich innych mechanizmach obronnych

  Rezultat badań: Wyparcie ma wartość przystosowawczą. Osoby wypierające przywołuję mniej negatywnych emocji, a także były starsze od niewypierająych w momencie doświadczenia pierwszej negatywnej emocji. Jednak zjawisko to ma też drugą stronę. Osoby wypierające (tzw. „represywne”) wydają się spokojne, mają spójny obraz siebie oraz niewielką tendencję do zmiany. Jednak ze względu na tłumienie prawdziwych reakcji emocjonalnych, wypierający są bardziej reaktywni na stres oraz bardziej zagrożeni zapadaniem na różne choroby, takiej jak choroby serca i nowotwory.

• sublimacja – zastąpienie pierwotnego obiektu gratyfikacji wyższym celem kulturowym, który następnie zostaje pozbawiony bezpośredniego wyrażenia popędu. W sublimacji popęd zostaje skanalizowany w sposób nowy i pożyteczny. Organizm nie musi więc bezustannie wydatkować energii, by nie dopuścić do rozładowania. Freud uważał, że istota kultury tkwi w zdolności danej osoby do sublimowania sił seksualnych i agresji.

RAMKA 'AKTUALNE ZASTOSOWANIA': CZY ZAPRZECZANIE JEST PRZYSTOSOWAWCZE?

Stwierdzono, ze zaprzeczanie nie ma waloru przystosowawczego wtedy, gdy blokuje działanie, które mogłoby polepszyć sytuację osoby. Ma ono jednak charakter przystosowawczy wtedy, gdy działanie jest niemożliwe lub bezcelowe oraz wtedy gdy nadmiar emocji mógłby przeszkodzić wysiłkom zmierzającym do powrotu do zdrowia.

ODZYSKANE VS. FAŁSZYWE WSPOMNIENIA – syndrom fałszywej pamięci, doświadczenia zdarzeń, które nie miały miejsca są 'sugerowane' pacjentowi w trakcie terapii z psychoanalitykiem, dotyczy to zwłaszcza traumatycznych epizodów z dzieciństwa, np. moelstowania seksualnego.

3. WZRASTANIE I ROZWÓJ

• Rozwój procesów myślenia – przejście od myślenia w procesie pierwotnym do myślenia w procesie wtórnym

Myślenie w procesie pierwotnym to język nieświadomości, w którym rzeczywistość i fantazje są nierozróżnialne; myślenie w procesie wtórnym to język świadomości i badania rzeczywistości.

Epstein: rozróżnienie na myślenie doświadczeniowe (związany z uczuciami i doświadczeniem) i myślenie racjonalne (związane z intelektem).

Myślenie doświadczeniowe: analogiczne do myślenia w procesie pierwotnym, wcześniejsze w rozwoju ewolucyjnym, całościowe, konkretne i zależne w dużym stopniu od emocji.

Myślenie racjonalne: analogiczne do myślenia w procesie wtórnym, traktowane jako późniejsze w rozwoju ewolucyjnym; bardziej abstrakcyjne, analityczne, przebiega zgodnie z zasadami logiki i dowodzenia

Zdaniem Epsteina, oba rodzaje myślenia są paralelne, mogą działać w połączeniu ze sobą lub pozostawać ze sobą w konflikcie.

• Rozwój popędów

Popędy są skoncentrowane w pewnych partiach naszego ciała, zwanych strefami erogennymi. W danym momencie główne źródło pobudzenia skupia się w określonej strefie. Jej lokalizacja zmienia się w ciągu pierwszych lat rozwoju. Pierwsza strefa erogenna to usta, druga odbyt, trzecia genitalia. Rozwój umysłowy i emocjonalny dziecka zależy od interakcji społecznych, lęków i gratyfikacji, występujących w powiązaniu z tymi strefami.

STADIA ROZWOJU:

a/ Stadium oralne: obszarem pobudzenia, wrażliwości i energii są usta, objawia się to w niemowlęctwie poprzez takie czynności jak ssanie kciuka; wczesne stadium oralne – dziecko jest bierne i receptywne; późniejsze stadium oralne – może nastąpić połączenie przyjemności seksualnych i agresji

b/ Stadium analne (2-3 r.ż.): zainteresowanie odbytem i wydalaniem;

- wypróżnienie się ma uwalniać od napięcia i sprawiać przyjemność;

- pojawia się w tym stadium pierwszy konflikt pomiędzy jednostką a społeczeństwem: pomiędzy wydalaniem i zatrzymaniem kału oraz pomiędzy przyjemnością wydalania, a przymusem odroczenia ze strony zewnętrznego otoczenia

c/ Stadium falliczne (4-5 r.ż.): wzbudzenie i napięcie koncentrują się w genitaliach; chłopiec zacyzna mieć erekcje, pojawia się lęk przed kastracją; rodzi się kompleks Edypa, gdy syn konkuruje z ojcem o uczucia i względy matki. Kompleks ten zanika z powodu lęku przed kastracją

• u dziewczynki w stadium fallicznym rozwija się zazdrość o członek, gdyż uświadamia sobie ona brak członka i obwinia za ten „defekt” matkę (pierwotny obiekt miłości). Wybiera teraz ojca jako obiekt miłości i wyobraża sobie, że odzyska utracony członek, jeśli będzie miała dziecko ze swoim ojcem. Dziewczynka rozwiązuje ten konflikt poprzez zachowanie ojca jako obiektu miłości oraz identyfikację z matką.

4-letnie okazują wzmożone zainteresowanie rodzicem płci przeciwnej oraz silną wrogość wobec rodzica własnej płci!!! Zanika to w wieku 5-6 lat. Aby rozwiązać ten konflikt dziecko, jak już wspomniano, identyfikuje się z rodzicem swojej płci. Ta identyfikacja następuje poprzez przybieranie cech tego rodzica oraz integrowanie ich w swoje funkcjonowanie. Dzieci przejmują też wartości moralne rodzica, z którym się identyfikują i w ten sposób kształtuje się supergo, które również pomaga przezwyciężać kompleks Edypa.

d/ Po stadium fallicznym następuej stadium latencji – żadnych nowych osiągnięć ani gratyfikacji

e/ Stadium genitalne – towarzyszy procesowi dojrzewania, wiąże się z ponownym rozbudzeniem impulsów seksualnych oraz uczuć edypalnych, powracają też nie w pełni rozwiązane poczucia zależności oraz dążenia edypalne

Zdaniem Freuda, pomyślne przejście przez wszystkie 5 stadiów rozwoju, prowadzi do ukształtowania osoby psychicznie zdrowej, czyli takiej, która potrafi kochać i pracować (taaaa, tylko ciekawe ile osób wg Freuda przechodzi w ogóle bez szwanku te 5 stadiów :P)

STADIA ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO WG ERIKSONA

Erikson był jednym z czołowych przedstawicieli psychologii ego, bardziej podkreślał też w rozwoju czynniki psychospołeczne niż tylko seksualne.

Stadium psychospoł.	Wiek	Pozytywne wyniki	Negatywne wyniki
Podst. ufność vs nieufność	1	Uczucie wew. dobroci, optymizm, zaufanie do siebie i innych	Poczucie zła, nieufność do siebie i innych, pesymizm
Autonomia vs wstyd i niepewność	2-3	Ćwiczenie woli, samokontrola, zdolność dokonywania wyborów	Nieustępliwość, przesadne sumienie, zwątpienie, przewrażliwienie na własnym punkcie, wstyd
Inicjatywa vs poczucie winy	4-5	Przyjemność czerpana z osiągnięć, działanie, kierunek i cel	Poczucie winy z powodu zamierzonych celów i zainicjowanych osiągnięć
Pracowitość vs poczucie niższości	stadium latencji	Zdolność do zaangażowania w twórczą pracę, duma z wykonanego dzieła	Poczucie niestosowności i niższości, niezdolność do ukończenia dzieła
Tożsamość vs pomieszanie ról	dorastanie	Wiara w wew. identyczność i ciągłość, obietnica kariery	Skrępowanie w rolach, brak ustalonych standardów, poczucie sztuczności
Bliskość vs izolacja	wczesna dorosłość	Wzajemność, wspólnota myśli, uczuć i pracy	Unikanie bliskości, relacje powierzchowne
Twórczość vs stagnacja	dorosłość	Zdolność do zatracenia się w pracy i relacjach	Utrata zainteresowania pracą, zubożałe relacje
Integracja vs rozpacz	lata późniejsze	Poczucie porządku i sensu, zadowolenie z siebie i swoich osiągnięć	Strach przed śmiercią, zgorzknienie co do życia i tego, co się od życia dostało lub tego, co się nie wydarzyło

• TOŻSAMOŚĆ: W swoich badaniach nad formowaniem się tożsamości, Marcia zidentyfikował 4 stadia, w których mogą pozostawać osoby w obrębie tego procesu:

Osiągnięcie tożsamości – ustalenie się poczucia tożsamości w wyniku eksploracji, zdolność samodzielnego myślenia, pozostawania w bliskich relacjach z innymi oraz wysokiego funkcjonowania psychicznego; asertywność, odporność na manipulowanie zachowaniem i samooceną, złożenie rozumowanie moralne

Moratorium tożsamości – osoby w tym stadium również myślą samodzielnie oraz funkcjonują dobrze pod względem psychicznym, mają też potrzebę bliskości, jednak przeżywają kryzys tożsamości: ciągle poszukują tego, kim są; są także mniej zdolne do podejmowania odpowiedzialności i zobowiązań

Tożsamość zamknięta – osoba osiągnęła tożsamość bez uprzedniej eksploracji; osoby takie są nieustępliwe i jednocześnie wrażliwe na presję ze strony grupy, są stereotypowe, łatwo manipulować nimi i ich samooceną, nie są asertywne

Rozpad tożsamości – osoba taka nie posiada poczucia tożsamości lub zobowiązania; wrażliwa na ataki, cechuje się zdezorganizowanym myśleniem i trudnościami w nawiązywaniu bliskich relacji

TRZY GŁÓWNE ZASŁUGI ERIKSONA DLA ASPEKTU ROZWOJU W PSYCHOANALIZIE:

a/ podkreślenie zarówno popędowej jak i psychospołecznej podstawy rozwoju osobowości

b/ rozszerzenie stadiów rozwoju ujmujących cały cykl życia, zwerbalizowanie głównych problemów psychicznych

c/ uznanie, że ludzie patrzą zarówno w przyszłość jak i w przeszłość oraz że sposób w jaki interpretują swoją przyszłość może stanowić równie istotną część ich osobowości jak sposób interpretowania przeszłości

4. Znaczenie wczesnych doświadczeń

• lata dzieciństwa mają znaczenie bardziej w kategoriach wzorów relacji interpersonalnych niż w kategoriach odosobnionych wydarzeń

• styl przywiązania dziecka może mieć powiązanie z jego przyszłymi zaburzeniami, szczególnie u chłopców (u dziewczynek styl przywiązania w dzieciństwie nie ma ŻADNEJ wartości predykcyjnej dla ich przyszłych zachowań). Chłopcy o przywiązaniu niepewnym w wieku 1. roku mieli w wieku 6. lat większe zaburzenia niż chłopcy o bezpiecznym stylu przywiązania

  - 80% chłopców, których w wieku 6. lat zaliczono do grupy ryzyka lub do grupy z zaburzeniami klinicznymi w wieku 1. roku było przypisanych do stylu unikowego lub ambiwalentnego