Pytania z egzaminu z psychologii wychowawczej

1. Trzy działy psychologii wychowawczej

Wyróżniamy 3 działy psychologii wychowawczej:
a) psychologia wychowania
b) psychologia nauczania
c) opieka psychologiczna

2. Trzy funkcje psychologii wychowawczej

a) teoretyczna (opracowywanie teorii i modeli wychowania)

b) diagnostyczna (ocena różnorodnych form zachowania)

c) terapeutyczno - profilaktyczna (rozwiązywanie problemów wychowawczych)

3. Trzy sposoby przekazywania wiedzy od jednej jednostki do drugiej (Wygotsky)

a) uczenie naśladujące kiedy jedna jednostka próbuje naśladować drugą
b) uczenie zgodne z instrukcją które ma miejsce wtedy, gdy uczący się zinternalizuje instrukcje nauczyciela i wykorzystuje tę instrukcję dla samoregulacji
c) uczenie się ,,kolaboracyjne” ma miejsce gdy grupa rówieśnicza przynagla, zmusza jednostkę do wzajemnego rozumowania a uczenie się występuje w tym procesie

4. Co to jest scaffolding?

 Teoria scaffoldingu (rusztowań) została sformułowana w pierwotnej postaci przez Jerome Brunera.
Jest to wsparcie udzielane przez nauczyciela uczniowi rozwiązującemu problem by umożliwić rozwiązanie go. Jest to pomoc lub wyręczenie ucznia w pewnych czynnościach składowych. 
 redukuje ryzyko porażki podczas rozwiązywania zadania / zwiększa szanse na sukces; 
 przenosi uczącego się w nowy obszar wiedzy / rozumienia;
 przybliża uczącego się do niezależności;
 motywuje;
 redukuje frustrację;
rozszerza zasięg uczącego się.

5. Teoria ekologiczna Bronfrenbrenera

TEORIA EKOLOGICZNA U. BRONFRENBRENER'A

Koncentruje się gł. na społ. kontekstach, w których dziecko żyje i na ludziach, którzy wpływają na jego rozwój. Obejmuje 5 środowiskowych systemów, które rozciągają się na kontinuum od ściśle personalnych interakcji do szeroko pojmowanych wpływów kultury:

Chodzi tu o następujące systemy:

• mikrosystem,

• mezosystem,

• egzosystem,

• makrosystem

• chronosystem

MIKROSYSTEM sprowadza się do warunków, w których jednostka spędza znaczną część czasu, np. rodzina ucznia, rówieśnicy, szkoła, sąsiedztwo. W obrębie mikrosystemu dziecko nie jest biernym odbiorcą doświadczeń, lecz jest kimś, kto pozostaje we wzajemnych interakcjach z innymi i przyczynia się do tworzenia warunków mikrosystemu (np. dziecko jest agresywne i przez to tworzy odpowiednie relacje z innymi).

MEZOSYSTEM obejmuje związki między pewnymi mikrosystemami, np. szkoły albo pomiędzy doświadczeniami rodzinnymi i gr. rówieśniczej. Doświadczenia odbierane w jednym systemie mogą wpływać na doświadczenia odbierane w drugim mikrosystemie, np. dzieci odrzucone przez rodziców mogą mieć trudności w kształtowaniu pozytywnych związków z rówieśnikami lub nauczycielami.

EGZOSYSTEM występuje wtedy, gdy doświadczenia nabywane w innych warunkach czy w innym systemie (w których dziecko nie pełni aktywnej roli) wpływają na to, co uczeń i nauczyciel doświadczają w bezpośrednim kontakcie. Zespół instytucji nadzorujących szkoły decyduje o jakości szkoły, jej wyposażenia, bibliotece itp. tego rodzaju decyzje mogą pomagać bądź stanowić przeszkody w rozwoju dziecka.

MAKROSYSTEM obejmuje szeroko rozumianą kulturę, w której żyją uczniowie i nauczyciele. Kultura ta wpływa w znacznym stopniu na system wartości i zwyczaje panujące w tej społeczności, np. porównanie kultury islamskiej i europejskiej w zakresie ujmowania tradycyjnych ról związanych z płcią; pojmowanie tych ról i czynniki społ.-ekonomiczne wpływają na rozwój dziecka, jak również na jego edukację.

CHRONOSYSTEM odnosi się do społ.-historycznych warunków dziecka, np. współcześnie uczniowie spędzają swoje dzieciństwo w warunkach wielu „pierwszeństw”, tj. są jakby pierwszą generacją, która wzrasta w elektronicznej atmosferze środowiska określonego przez komputery i nowe formy mass mediów, są pierwszą generacją po seksualnej rewolucji i tzw. seksizmie (domagają się pełnego równouprawnienia kobiet w stosunku do mężczyzn, a nawet przyznania pra kobietom, które są przyznawane mężczyznom).

Zaletą tej teorii jest to, że dostarcza dobrej strategii do rozpatrywania nie tylko tego, co dzieje się w szkole, ale także tego, co zdarza się w rodzinie dziecka, w gr. rówieśniczej, sąsiedztwie.

Brakiem jest przywiązanie zbyt dużej wagi do roli czynników biologicznych i poznawczych w rozwoju i edukacji dziecka. (? Mi się wydaje że właśnie on w ogóle nie przywiązywał wagi do genów, ale nie wiem)

6. Czym wg Eriksona nie musi charakteryzować się nauczyciel

Kompetentny nauczyciel przejawia:

• zaufanie do samego siebie i innych,

• wykazuje inicjatywę,

• jest przedsiębiorczy,

• jest opanowany,

• jest umotywowany do dostarczania czegoś sensownego następnemu pokoleniu.

Rola nauczyciela w kontekście teorii E. najlepiej oddaje pojęcie wspaniałomyślności, które jest typowe dla 7. Stadium wg Eriksona. Wspaniałomyślność oznacza czegoś pozytywnego następnemu pokoleniu i obejmuje ona takie role jak rodzicielstwo i nauczanie, poprzez które dorośli pomagają następnemu pokoleniu w rozwijaniu użytecznego stylu życia.

7. Co nie należy do grupowych metod wychowania

Grupowe metody wychowania

4. metody:

• metody kształtowania odniesienia porównawczego

• metody nacisku grupowego

• metody kształtowania systemu ról i norm grupowych

• metody kształtowania grupowych wzorów życia

8. co należy do indywidualnych metod oddziaływania wychowawczego

Konarzewski wyróżnia metody indywidualne:

 metoda modelowania (metoda przykładu, naśladownictwo);

 metoda zadaniowa (polega na powierzaniu dzieciom i młodzieży zadań do wykonania, które mają prowadzić do zmian w ich zachowaniu, wzbogacania wiedzy i doświadczenia – np. nauka pływania, jazdy na rowerze)

 metoda perswazyjna (uświadamianie dzieciom i młodzieży różnych obowiązków i powinności jakie mają nie tylko wobec siebie, ale także wobec innych ludzi, a także społeczeństwa oraz pokazywaniu im jakie mają prawa; jest to więc wyjaśnienie komuś czegoś, bądź przekonywanie kogoś o czymś);

metoda nagradzania i karania: (metoda nagradzania – wzmacniania pozytywnego, polega na promowaniu zachowań pozytywnych, pożądanych w wychowaniu, metoda karania – wzmocnień negatywnych, jest sposobem oddziaływania wychowawczego polegającym na świadomym stosowaniu kar w celu zapobiegnięcia niepożądanym, niezgodnym z zasadami i normami społecznymi zachowaniom dzieci i młodzieży).

9. Piaget

JEAN PIAGET

Zgodnie z założeniami koncepcji J. Piageta:

• Wszyscy ludzie, niezależnie od wieku, mają potrzebę poznawania otaczającego świata, przyswajania sobie nowych pojęć, gromadzenia nowych faktów.

• Zdolność percypowania świata jest jednak zależna od procesów dojrzewania!

  • Wraz z wiekiem jednostka zaczyna coraz lepiej różnicować otaczający świat, że pewne fakty okazują się bezużyteczne, nie należy więc nimi obciążać pamięci.

  • Wyraźne zmiany zachodzą w procesie myślenia. To, co jest proste dla człowieka dorosłego okazuje się być trudne, a czasami nieosiągalne dla dziecka(np. dziecko czasami myli pojęcia przeszłości i przyszłości)

• Tym samym można powiedzieć, że rozwój poznawczy człowieka jest czymś więcej niż dodawaniem kolejnych faktów czy idei do istniejącego magazynu informacji.

W celu wyjaśnienia prawidłowości rozwojowych J. Piaget przyjmuje 4 czynniki, które odpowiadają za rozwój psychiczny:

• Czynniki biologiczne

  • Proces dojrzewania polegający na rozwoju biologicznych predyspozycji, które są genetycznie zaprogramowane w każdej jednostce w momencie poczęcia.

  • Wychowawcy mają niewielki wpływ na ten aspekt poznawczego rozwoju, przy założeniu, że dzieci są odżywione i otoczone opieką.

• Aktywność własna

  • Wraz z dojrzewaniem fizycznym dokonuje się wzrost zdolności do oddziaływania środowiska i zdobywania informacji o nim.

  • Właściwie rozwinięta koordynacja sensoryczno-motoryczna pozwala dziecku odkrywać zasady równowagi i eksperymentować z przedmiotami, które występują w tym środowisku.

  • Oddziaływanie na środowisko ma miejsce, gdy dziecko bada środowisko, obserwuje je, sprawdza, organizuje informacje o nim.

• Społeczne doświadczenie

  • Rozwój poznawczy podlega wpływom społecznej transmisji, szczególnie gdy chodzi o proces uczenia się od innych.

  • Bez społecznej transmisji dzieci byłyby pozbawione wiedzy, jaka jest im oferowana przez kulturę.

  • Trzeba zaznaczyć, że zakres czerpania informacji ze społecznej transmisji zależny jest od stopnia rozwoju poznawczego.

• Proces równoważenia

  • W oparciu o pewne przesłanki biologiczne u człowieka i zwierząt wyższych występują dwie podstawowe tendencje związane z procesem myślenia:

    1. Proces organizacji – polegający na łączeniu oraz szeregowaniu różnych form zachowania oraz myślenia w spójne systemy.

    2. Proces adaptacji – dostosowania się do środowiska.

• Współdziałanie tych czynników wpływa na zmiany w procesie myślenia!!!

Ludzie rodzą się z tendencją do organizowania swoich procesów myślowych w psychologiczne struktury, które są naszymi systemami, dzięki którym poznajemy, rozumiemy i współdziałamy ze światem.

Proste struktury ciągle podlegają łączeniu, koordynowaniu, stają się coraz bardziej złożonymi i tym samym skutecznymi. Piaget struktury te nazwał schematami. Schematy są podstawowymi elementami, które zmieniają(komplikują) się w miarę nabywania nowych informacji.

Piaget stwierdza, że ludzie dziedziczą tendencję do adaptowania się do swojego środowiska. Adaptacja obejmuje dwa podstawowe procesy:

• Asymilacja – ma miejsce wtedy, gdy ludzie wykorzystują swoje schematy do nadawania sensu wydarzeniom w ich świecie (polega więc na dopasowywaniu nowych informacji do już istniejących schematów).

• Akomodacja – występuje wtedy, kiedy jednostka musi zmienić istniejący schemat aby reagować na nowe sytuacje. Inaczej mówiąc akomodacja polega na zmianie istniejących już u jednostki schematów umożliwiających właściwe reagowanie na nowe informacje. Czasami mogą wystąpić momenty, kiedy ani asymilacja ani akomodacja nie są wykorzystywane, np. jednostka spotyka coś co jest bardzo obce, nieznane, np. obcy język, nie będzie się ani asymilować, ani dostosowywać.

Według Piageta organizowanie, asymilowanie i akomodacja mogą być rozpatrywane jako pewien rodzaj złożonego działania równoważącego (równoważenie = zmiany w procesie myślenia).

W jego teorii rzeczywiste zmiany w procesie myślenia stają się możliwe dzięki procesowi równoważenia, a więc działania polegającego na poszukiwaniu równowagii.

Możliwość zastosowania teorii Piageta w pracy nauczyciela:

• Jeżeli lepiej zorganizujemy myślenie dziecka, będziemy w stanie lepiej dostosować metody nauczania do jego zdolności i możliwości.

• Zastosowanie przez Piageta odpowiednich dla danego poziomu rozwoju strategii działań nauczyciela (tj. strategii typowych dla stadium myślenia przedoperacyjnego, operacji konkretnych, formalnych):

  • Przyczyni się do rozwoju intelektualnego dziecka.

  • Wpłynie na usprawnienie całego procesu edukacji.

  • Wpłynie na całokształt jego rozwoju w obrębie sfery behawioralnej, emocjonalnej, społecznej, moralnej, itp.

• W okresie myślenia przedoperacyjnego w celu usprawnienia ich rozwoju intelektualnego dzieci powinny:

  • Mieć możliwość działania na różnych grupach przedmiotów (różne bodźce).

  • Być włączone w społeczne interakcje celem zredukowania egocentryzmu.

  • Być zachęcane do dokonywania porównań celem ukształtowania pojęć takich jak: większy, wyższy, szerszy – rozszerzają one zakres myślenia dziecka.

• Powinno się dostarczać dzieciom okazji do nabywania doświadczeń związanych z porządkowaniem czy szeregowaniem operacji na przykładach (np. porządkowanie przedmiotów do najwyższych do najniższych).

• Dzieci w okresie przedoperacyjnym powinny uczyć się przedstawiania na rysunku scen z perspektywą, np. widząc konia na końcu łąki powinny starać się go tak narysować

• Dzieci powinny mieć okazję do konstruowania planów uwzględniających zróżnicowanie terenu na wzgórzu i doliny tak, by mogły zrozumieć, że coś się toczy z górki i pod górkę – przez to kształtuje się pojęcie szybkości.

• Powinno zachęcać się dzieci do uzasadniania swych wypowiedzi, kiedy dochodzi do wyciągania konkluzji, np. ilość płynu w menzurkach o różnej średnicy – kiedy stwierdzi różnicę by mogło uzasadnić dlaczego tak sądzi.

10. co powoduje frustrację

Frustrację powoduje brak nagrody, podanie jej ze zmiennym opóźnieniem, lub nagroda o zmiennej atrakcyjności

11. od czego zależy skuteczność oddziaływania kar i nagród

Czynniki warunkujące skuteczność kary:

• siła karania

kara łagodna nie tłumi i intensyfikuje czynności podlegające karze

• wraz z wzrostem siły kary strach i frustracja zaczynają rozciągać się na większy zbiór bodźców podobnych do karanych

• kara wcześniejsza jest bardziej skuteczna niż opóźniona, bo początkowe czynności nie są tak utrwalone jak końcowe

• kara sporadyczna mniej skuteczna od ciągłej

• jeżeli po serii kar kolejna kara nie wystąpi jest to zdarzenie wzmacniające i ma charakter nagrody

• chcąc wyeliminować jakaś czynność z zachowania jednostki wychowawca winien konsekwentnie karać za każdym pojawieniem się, brak konsekwencji w karaniu sprawi że gdy inny wychowawca chce zablokować niepożądaną formę zachowań będzie musiał uciec się do silniejszej kary

• kara musi wyraźnie wiązać się z określoną czynnością wychowanka

• Skuteczność oddziaływania za pomocą nagród i kar zależy od takich czynności jak:

• kolejność ich występowania

• proporcje, częstotliwość stopień nasilenia stosowanych kar i nagród

• stosunki interpersonalne miedzy wychowawca a wychowankiem

• od indywidualnej potrzeby osiągnięć

• od odporności na frustrację

• od samooceny

• od zewnętrznych sytuacji i okoliczności np. czy kara została wymierzona w sposób dyskretny czy w obecności innych ludzi

• czy nagrodę uzyskano w sytuacji współzawodnictwa przy dużej małej konkurencji w atmosferze życzliwości niechęć osób ubiegających się o nagrodę

12. od czego zależy siła perswazji

Perswazja – przekazywanie wychowankowi komunikatów językowych celu zmiany jego przekonań to 2 po nagrodzie i karze rodzaj działań tradycyjnie łączonych w proc.wychowania.

Efekty tych oddziaływań SĄ zależne od wielu czynników:

• wzajemnych relacji osób komunikujących się

• pozycja osoby przekazującej komunikat

• jasność przekazu

• czy odbiór przekazu jest pełny czy ograniczony

13. dwie fazy procesu modelowania

   W procesie modelowania wyróżniamy dwie fazy: 

przyswojenie (polega na zrozumieniu sensu danego zachowania i utrwaleniu go w pamięci)

wykonanie (wymaga ponadto sprawności i umiejętności bądź zaistnienia odpowiednich warunków czy okazji, bądź też wystarczająco silnej motywacji dla wprowadzenia w czyn tego, co zostało zaobserwowane i przyswojone)

14. z kim nie identyfikuje się młodzież

Nie identyfikuje się z rodzicami

15. w kontekście psychologii wychowawczej: czym jest identyfikacja

Najczęściej termin „identyfikacja” bywa używany w odniesieniu do drugiej grupy zagadnień, czyli tendencji jednostki do upodobnienia się pod względem zachowania któregoś z rodziców, czy też innych osób znaczących.

W tym rozumieniu identyfikacja jest rzeczywiście metodą zdobywania nowych zainteresowań, sposobów zachowań, postaw i uczuć względem osób i przedmiotów z otoczenia.

Im większa jest liczba identyfikacji, tym szerszy jest zasięg zainteresowań jednostki, tym bogatsza jest osobowość.

W toku swojego rozwoju jednostka przechodzi przez szereg identyfikacji:

• z osobami(najwcześniejsze i najważniejsze są identyfikacje z rodzicami, najpierw z matką, potem z ojcem, następnie z osobami znaczącymi spoza rodziny, bohaterami literackimi, filmowymi)

• grupami społecznymi(prawie równoległe z identyfikacjami osobowymi występuje identyfikacja z grupami, najpierw z grupą rodzinną, a następnie z grupą rówieśniczą, szkolną zawodową itp.)

• rolami społecznymi(tj. rolą związaną z płcią, a także, z rolą dziecka, siostry, brata, syna, córki, ucznia, kolegi, pracownika, męża, żony, rodzica itp.

Ważną cechą identyfikacji jest jej intensywność. J. Rembowski twierdzi, że cecha ta powinna być funkcją siły motywu, a także jakości i częstotliwości działania elementów wzmacniających. Siła identyfikacji, jak twierdzi autor, powinna maleć z wiekiem.

Na proces identyfikacji, a szczególnie na jej ukierunkowanie i siłę istotny wpływ ma szereg czynników, np.:

• płeć i związane z nią predyspozycje zachowania się osobniczego

• nacisk grupy na dziecko w kierunku identyfikacji z płcią

• stopień uczuć okazywanych dziecku przez osobę, z którą próbuje się identyfikować

• stopień zaspokajanych potrzeb dziecka przez osobę, z którą próbuje się identyfikować

• stopień znajomości łączących dziecko z osobą będącą przedmiotem identyfikacji

• jasność roli odgrywanej wobec dziecka przez osobę, z którą się dziecko identyfikuje

• nastawienie osób postronnych wobec osoby z którą dziecko się identyfikuje

• nastawienie dziecka wobec osoby mającej być przedmiotem identyfikacji

Interesujące badania nad procesem identyfikacji prowadził S. Stocke. Wyodrębnił on dwa rodzaje identyfikacji:

1. Identyfikacje dotyczące zachowań – ten typ identyfikacji rodzi się ograniczonym kontakcie z modelem.

2. Identyfikację uczuciową – występuje w następstwie częstych i bezpośrednich kontaktów wzajemnych wywoływanych przez różnorodne czynni

16. czego nie robi wykładowca, gdy chce przyciągnąć uwagę studentów

Nie daje gotowych materiałów.

17. prawa uczenia się

Prawa uczenia się

• ucząc się należy nie tylko zapamiętywać, ale również przeciwdziałać zapominaniu, zniekształcaniu i ćwiczyć się w odtwarzaniu

• ilość zapamiętywanego materiału początkowo zwiększa się szybko, a potem przebywa go coraz mniej

• ilość powtórzeń zależy od ilości przyswajanego sobie materiału i stopnia jego trudności

• dlatego materiału przeznaczonego do nauki nie można dzielić według równych odcinków czasu; czas przeznaczony na każdą następną porcję materiału musi odpowiednio wzrastać, albo na te same odcinki czasowe należy planować coraz mnie materiału

• przed przystąpieniem do uczenia się należy materiał uporządkować i starać się go zrozumieć

• zapamiętują sensownie; lepiej jest stosować metodę całościową niż częściową, mimo, że ta pierwsza jest trudniejsza; godną polecenia jest również metoda kombinowania tj., całościowo-częściowa(staramy się zapamiętać cały materiał, następnie uczymy się poszczególnych części i na zakończenie powtarzamy całość)

• skuteczność zapamiętywania i pamiętania jest tym większa, im więcej powstaje w korze mózgowej różnorodnych połączeń, mających związek z przedmiotem uczenia się

• najszybciej i najlepiej zapamiętujemy początek i koniec materiału, a najtrudniej i najkrócej pamiętamy środek

• zapominanie jest procesem naturalnym i zawsze następuje z biegiem czasu niezależnie od nas; dlatego należy powtarzać nie wtedy gdy materiał został już zapomniany lecz możliwie wcześnie

• rozłożenie powtórzeń w czasie podnosi skuteczność zapamiętywania; im dłuższe są przerwy tym lepiej, przy czym przerwa nie może być tak długa, by materiał uległ zapomnieniu(np. zamiast powtarzać 20 razy jednego dnia lepiej jest powtórzyć 2 razy przez 10 dni)

• powtarzając nie należy ograniczać się jedynie do czytania i słuchania, ale także należy starać się przypominać

• najlepsze przypomnienie następuje dopiero po 1 – 3 dni po nauczeniu się; konieczna jest przerwa między uczeniem się a odtwarzaniem

• nie jest obojętne czym jest przerwa wypełniona, gdyż działalność następcza może zatrzeć poprzednie wyniki; im bardziej różnią się czynności wykonywane w przerwie między kolejnymi etapami uczenia się tym lepiej

18. 3 rodzaje wychowania

fizyczne

umysłowe

duchowe

19. błąd wychowawczy a dydaktyczny

Błąd wychowawczy =/= dydaktyczny!

Błąd wychowawczy to takie zachowanie wychowawcy, które stanowi realną przyczynę (lub ryzyko) powstania szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków wszędzie tam, gdzie obserwujemy zaburzenia interakcji między wychowawcą a wychowankiem, a szczególnie jej zerwanie, możemy z ogromnym prawdopodobieństwem mówić o błędzie wychowawczym

Błąd dydaktyczny to na przykład zajęcia pierwszej grupy ze staty (tak głosi wieść gminna). Wiecie o co chodzi, nie mogę znaleźć takiej ąę definicji w swoim zeszycie, jak znajdę to dopiszę.

20. co nie jest błędem dydaktycznym

Poprawna odpowiedź to było „rozpatrywanie problemu z wielu stron”