52a. Postać w dramacie (także jako: koryfeusz, porte-parole, rezoner). Kryteria podziału na rodzaje literackie.
Aleksandra Biardzka
POSTAĆ W DRAMACIE
W dramacie nie istnieje podmiot mówiący, dlatego światopoglądy autora wyrażają się w starciu postaw uczestniczących bohaterów. Typy bohaterów:
1. Rezoner-albo wcale nie uczestniczył w konflikcie dramatycznym, albo był z nim związany bardzo luźno; zazwyczaj jego wypowiedzi stanowiły ściśle pojęciowy wywód komentujący to, co dzieje się na scenie
2. Porte-parole- postać w utworze literackim, osoba której wypowiedzi traktuje się jako wyraz bezpośrednich poglądów i przekonań autora
3. Koryfeusz-główna postać chóru w dramacie antycznym
KRYTERIA PODZIAŁU NA RODZAJE LITERACKIE
I podmiot i jego postawa wobec świata przedstawionego
Liryka: w liryce najistotniejszym czynnikiem jest podmiot liryczny, to główna postać, która w swej wypowiedzi przekazuje własne przeżycia i doznania; wszystkie elementy wchodzące w skład świata przedstawionego są wyraźnie zabarwione uczuciowo; świat przedstawiony wyrażony jest w języku zarezerwowanym dla poezji; podmiot występujący w tego rodzaju utworach nazywamy podmiotem lirycznym
Epika: w epice najistotniejszym czynnikiem jest świat przedstawiony, a wyrazistość podmiotu jest zdecydowanie mniejsza; jego rola ogranicza się tylko do przekazywania pewnych faktów i zdarzeń-jest informatorem; świat przedstawiony istnieje jakby samodzielnie, niezależnie od podmiotu, który o nim opowiada; podmiot zawsze wpływa na wygląd i charakter świata przedstawionego, ale najczęściej pisarz dąży jakby do ukrycia go poza faktami, o których opowiada; jeśli pojawiają się jego bezpośrednie wypowiedzi (np. komentarze do zdarzeń) to mają najczęściej charakter osobisty; podmiot występujący w tego rodzaju utworach nazywamy narratorem
Dramat: w dramacie niknie podmiot, który swą wypowiedzią ogarniał cały świat przedstawiony utworu; pisarz rezygnuje do wprowadzania do dzieła jednego opowiadającego, a świat przedstawiony zarysowuje się poprzez słowa i czyny bohaterów
II konstrukcje stylistyczne
Liryka: sytuacja wyznania(w jej centrum znajduje się tylko 1 osoba, tylko 1 osoba jest jej czynnym uczestnikiem; mówi ona o tym co w momencie wypowiedzenia stanowi dla niej sprawę istotną; w momencie wypowiedzenia podmiot może być nadawca i odbiorcą swego przekazu lub kierować swe wyznania do innej postaci) monolog liryczny(wyraz wewnętrznych przeżyć podmiotu; poeta nie orzeka o świecie zewnętrznym; sens wchodzących w jego skład zdań ujawni się dopiero wtedy, gdy uświadomimy sobie ich związek z podmiotem; zawartością liryki są przeżycia podmiotu czasowo współbieżne z wypowiadaniem monologu, dlatego nawet zdarzenia wcześniejsze traktowane są tak, jakby dokonywały się w czasie teraźniejszym, ważne są ze względu na aktualna sytuację, w jakiej znajduje się podmiot)
Epika: sytuacja narracyjna( narrator nie relacjonuje tego, co jest współczesne momentowi wypowiedzi, między czasem opowiadania a czasem zdarzeń musi istnieć pewien dystans; język relacji zwrócony jest ku przedmiotowi relacji; narrator może być niewidoczny lub występować jako konkretna osoba; może kierować swą relację bezpośrednio do innych osób, ale odbiorca może też nie być wprowadzany do utworu) narracja(zawiera informacje o tym, co stało się w przeszłości; jej celem jest obiektywne zarysowanie zdarzeń; w epice występuje czas przeszły)
Dramat: sytuacja rozmowy(sytuacja wypowiadania wynika ze stosunków pomiędzy wypowiadającymi postaciami; brak podmiotu) dialog(uczestniczące w nim postacie należą do świata przedstawionego; ich wypowiedzi dokonują się w obecności odbiorców-widzów lub czytelników)
III budowa świata przedstawionego (kompozycja)
Liryka: świat przedstawiony nie istnieje samodzielnie, bo jest podporządkowany podmiotowi lirycznemu; jest uzależniony od charakteru i kształtu przeżyć podmiotu lirycznego; istnieje tylko czas teraźniejszy
Bibliografia
1. Zarys teorii literatury M. Głowiński, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Warszawa 1986
2. Słownik terminów literackich M. Krassowski, Warszawa 1996
Epika: świat przedstawiony jest w mniejszym stopniu uzależniony od podmiotu; świat przedstawiony istnieje poza narratorem, który może tylko czasem ingerować; zjawisko dwoistości czasowej-czas świata przedstawionego jest uprzedni do czasu narracji; istnieje czas przeszły
Dramat: ze względu na brak podmiotu świat przedstawiony uzyskał pełną niezależność; stanowi on zespół aktualnych działań bohaterów dokonujących się w obecności odbiorcy, który jest bezpośrednim świadkiem rozgrywających się wypadków; istnieje tylko czas teraźniejszy.