ZAGADNIENIA DO EZGAMINU Z HISTORII FILOZOFII

1. PRZEJŚCIE OD MITOLOGII DO NAUKI I PIERWSZE ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE WG TALESA Z MILETU.

Gdy rozpoczynała się filozofia w Grecji, nauki szczegółowe jeszcze nie istniały, natomiast Grecy posiadali już:

• wierzenia religijne

• umiejętności praktyczne

• reguły życiowe.

Filozofia miała z nimi pewne podobieństwa i do nich w swych początkach nawiązywała.

Mity stanowiły pierwszą próbę zrozumienia świata. Stawiały wobec każdej rzeczy pytania dotyczące jej pochodzenia, łączyły się w całości tworząc kosmogonię. Przejście od mitów do umiejętności i nauki nastąpiło dzięki
Talesowi z Miletu w VI w. p.n.e.

Tales był wybitnym politykiem, technikiem, inżynierem, kupcem, uczonym. Znał sposoby mierzenia wysokości piramid, przepowiedział zaćmienie Słońca.

Nauka, jego zdaniem, różni się od umiejętności swoim uporządkowaniem, zanalizowaną formą, dowodami. Nauka wymaga nie tylko umienia, lecz i rozumienia. Różnią się także celem - celem nauki są prawdy interesujące same przez się; umiejętności - prawdy praktycznie cenne.

Tales postulował, iż wszystko jest z wody; jego poprzednicy mówili o bóstwach wody, on o samej materii, realnym przedmiocie. Inni tworzyli mitologię, Tales dokonał przewrotu w sposobie myślenia. Dociekał co było początkiem świata, przedmiotem jego zainteresowań była przyroda, nie oddzielał pojęcia materii od sił życia, był więc
HILOZOISTĄ (materia + życie).

2. ZASADA, NATURA I BEZKRES W FILOZOFII ANAKSYMANDRA.

Anaksymander to uczeń Talesa, napisał pierwsze w Grecji dzieło filozoficzne - „O przyrodzie”.

Wyraz „arche” oznaczał najpierw początek, z czasem zaczął znaczyć „zasada”.

„Przyroda” to „natura”, czyli to, co staje się, rozrasta i rozradza, ale nie ulega zmianie.

„Bezkres” wyraża bezgraniczność materii, jej nieokreśloność.

To z bezkresu przyroda ciągle powstaje, bezkres istniał na początku i istnieje nadal, a traci swą nieokreśloność w miarę tego, jak kształtuje się zeń przyroda.

Zasada jest bezgraniczna, gdyż inaczej wyczerpałaby się. Przyroda powstaje z bezkresu.

Anaksymander uważał, że stawanie odbywa się poprzez wyłanianie się przeciwieństw.

3. OGIEŃ, JAKO ZASADA ŚWIATA, ZMIENNOŚĆ RZECZY, ICH WZGLĘDNOŚĆ, A TAKŻE POJĘCIE LOGOSU WG HERAKLITA Z EFEZU.

Ogień to arche, staje się morzem, powietrzem, ziemią i z powrotem ogniem; to z niego wszystko powstaje i na nim się kończy.

OGIEŃ

POWIETRZE

WODA

ZIEMIA

Zasadniczą własnością przyrody jest zmienność, obrazem rzeczywistości jest rzeka - wszystko płynie, niepodobna wkroczyć dwa razy do tej samej rzeki.

Natura jest ciągłą śmiercią i ciągłym rodzeniem się. Teoria powszechnej zmienności nosi nazwę HERAKLITYZMU.

Zacierają się granice między przeciwieństwami, nie ma wyraźnej granicy między nocą, a dniem, młodością, a starością, są więc tym samym, są względne. Heraklit obserwował, że nic, co istnieje, nie ma własności stałych i bezwzględnych, wszystko jest zmienne, jedynie zmienność jest stała.

Człowiekiem rządzi rozum (logos), stąd wniosek, że wszechświatem też. Rozum to siła kosmiczna, w której człowiek ma swój udział.

4. PARMENIDESA TEORIA BYTU I JEGO METODA DEDUKCYJNA. APORIE ZENONA Z ELEI.

Byt jest, niebytu nie ma - główne założenie Parmenidesa; polegał on więc na ontologicznej zasadzie tożsamości.

Własności bytu:

• nie ma początku, ani końca, jest więc wieczny,

• ciągły,

• nieruchomy,

• niezmienny, niepodzielny.

Jest stały i jedyny.

Metoda dedukcyjna:

Parmenides zaufał rozumowi i dedukcji; z dwóch rodzajów poznania (myślowe i zmysłowe), uznawał tylko myślowe. Odrzucał doświadczenie, wytworzył przekonanie, że byt ma cechy trwałości, a trwałość wyklucza zmianę. Łączność między bytem, a doświadczeniem, wiedzą rozumową, a tą o faktach, została zerwana.

ZENON Z ELEI:

Twórca dialektyki, bronił tezy o niezmienności bytu, atakował ruch:

• dychotomia ruchu - przedmiot, docierając do celu, musi najpierw przejść połowę drogi, później połowę z połowy i tak w skończonej ilości czasu nie sposób, by pokonał nieskończoną liczbę odcinków, ruch jest więc niemożliwy,

• Achilles - najszybszy biegacz nie dogoni najwolniejszego,

• strzała - pozostaje w spoczynku, zawieszeniu w powietrzu, tylko czas mija,

• stadion - wszystko jest względne, jeśli jeden przedmiot porusza się szybciej od drugiego, ale wolniej od trzeciego, niepodobna stwierdzić czy porusza się wolno czy szybko, więc ruchu nie ma.

Był przeciwnikiem poznania zmysłowego.

5. ATOMISTYCZNA TEORIA DEMOKRYTA.

Bytów jest wiele, są nimi atomy

Atomy spełniają definicję bytu Parmenidesa tzn. nie powstają i nie giną, są wieczne. Wielość atomów nie jest wielością, którą można spostrzec zmysłowo. Atom jest niewidzialny dla zmysłów, bo jest niezłożony, a jedynie to, co złożone, to co da się rozłożyć na części, możemy spostrzegać zmysłowo. Atom jednak jest widzialny dla oka intelektu. Atom, o którym mówi Demokryt jest atomem pomyślanym.

ATOM=IDEA (gr. idein- widzieć)

Atom jako idea jest tym, co może zobaczyć jedynie oko intelektu.

Atom Domokryta jest czystą materialnością nie zmieszaną z innymi postaciami materii. Rzeczy są mieszaninami atomów.

Demokryt twierdzi, że powszechną własnością atomów jest ruch. Ruch ma charakter czysto mechaniczny tzn. polega na zmianie miejsca. Zdaniem Domokryta istnieją tylko atomy i próżnia. Próżnia jest niezbędna dla wytłumaczenia zjawiska ruchu. Jakże mogłyby poruszać się atomy, gdyby nie było pustego miejsca, gdzie mogłyby się usunąć?

6. LICZBA, JAKO ZASADA ŚWIATA WEDŁUG PITAGOREJCZYKÓW.

Pitagorejczycy to filozofowie italscy, którzy zakładali, że świat powstał z liczby, jej to bowiem zawdzięcza swój kształt i ład, ona jest „życia zasadą i kierownikiem”. Istnieje hipoteza, iż Pitagorejczycy bazowali na teorii atomistów i z twierdzenia, że w rzeczach realne są jedynie ich cechy ilościowe, wysunęli własną teorię dotyczącą zasady świata. Rozumieli liczbę, jako realny kształt, przestrzenną wielkość, realną siłę w przyrodzie.

7. RELATYWIZM I KONWENCJONALIZM PROTAGORASA.

Protagoras sformułował filozoficzne zasady, w imię których występowali sofiści. Był sensualistą, twierdził, że ludzkie poznanie jest oparte na postrzeżeniach, a przyczyna względności rzeczy tkwi w postrzeganej rzeczywistości. Jeśli postrzeżenia są względne, to taka musi też być rzeczywistość. Relatywizm Protagorasa miał zabarwienie antropologiczne - wszystkich rzeczy miarą jest człowiek.

Konwencjonalizm jest dalszą konsekwencją relatywizmu. To, że niektóre spośród względnych praw są uważane za obowiązujące, jest wynikiem umowy. Krycjasz uważał, że prawo obowiązujące jest wytworem większości słabych, religia zaś wymysłem silnego władcy, dla pohamowania tłumu.

Sofiści nie zaprzeczali, że istnieją także „prawa natury”. Jeden z odłamów sofistów uznawał wyższość stosunków umownych nad naturalnymi, bo dzięki nim zamiast siły, może zapanować sprawiedliwość społeczna.

Protagoras znaczną cześć życia poświęcił, by konwencje odpowiadały wymaganiom rozumu; dążył do zreformowania prawa, a kara nie miała być zemstą za przestępstwo, a odstraszeniem od popełnienia go.

8. POGLĄDY ETYCZNE I METODA FILOZOFOWANIA SOKRATESA.

Sokrates to postać powszechna w dziejach filozofii, jednak Hegel kwestionuje jej istnienie ponieważ:

• Sokrates niczego nie napisał,

• źródła informacji o nim to jedynie relacje mu współczesnych,

• podstawowe źródło informacji stanowią Dialogi Platona, jednak on w usta Sokratesa wkłada całą swoją teorię idei, Platon przelewa w Sokratesa wszystko, co swoje.

Według Sokratesa istotę człowieka stanowi jego dusza, dusza bowiem jest tym, co wyróżnia człowieka spośród wszystkich innych istot. Pojęcie duszy pojawiło się znacznie wcześniej od Sokratesa, np. w literaturze greckiej (Homer). Jednak u Sokratesa dusza po raz pierwszy występuje jako składnik osobowy: integralna i moralna osobowość, wewnętrzne rozeznanie tego, co dobre i złe. Dusza urasta do rango pojęcia zarówno intelektualnego, jak i moralnego.

Cel filozofii Sokratesa jest celem etyczno-pedagogicznym. Nauczał on arete (cnoty). Wg niego

ARETE=EPISTEME

CNOTA=WIEDZA

Ignorancja to wada przeciwstawiona cnocie⇒ przewrót na tradycyjnej skali wartości, gdyż przed Sokratesem liczy się materialność, on wywyższył wewnętrzne wartości duszy.

Dwie zasady etyki Sokratesa:

• Cnota = wiedza

• Nikt nie czyni zła dobrowolnie

Kto czyni zło, które jest niewiedzą, czyni je z powodu niewiedzy, a nie dlatego, że chce zła, które jest złe.

Istnieje związek konieczny między poznaniem a czynieniem dobra, czyli nie jest możliwe, aby ten, kto wie, czym jest dobro, nie czynił dobra.

Ta teoria przeczy faktom. Maksyma Owidiusza stanowi ripostę na intelektualizm etyczny Sokratesa:

WIDZĘ, POCHWALAM TO, CO DOBRE, ALE WYBIERAM GORSZE.

Według Sokratesa poznanie dobra to warunek konieczny i wystarczający do czynienia dobra. Jednak w działaniu moralnym poznanie jest ważne, ale wola równie ważna.

Sokrates w etyce prezentuje eudajmonizm- szczęście jest najwyższym celem człowieka, motywem jego działań, kryterium moralnej oceny postępowania.

Szczęścia nie dają dobra zewnętrzne ani ciała, ale jedynie duszy. Szczęście tym samym zostaje przez Sokratesa zinterioryzowane (uwewnętrznione), uwolnione od wszystkiego, co pochodzi z zewnątrz.

Sokrates wywyższa słowo, twierdzi, że język nie jest systemem umownych znaków, jest obrazem rzeczywistości, obrazem prawdy. Odnalezienie znaczenia słowa to dotarcie do prawdy.

Zwrócił uwagę na terminy ogólne z zakresu etyki (dobro, sprawiedliwość) i próbował wykazać, że sens tych terminów nie jest dowolny, lecz konieczny, ogólny, niezmienny. W pojęciach etycznych jest tym samym zawarta wiedza i to wiedza konieczna, ogólna, niezmienna.

Sokrates interesował się tylko pojęciami etycznymi.

SOKRATES reprezentuje pryncypializm, przeciwstawiający się relatywizmowi Sofistów, gdyż według niego zasady moralne obowiązują wszędzie.

METODY FILOZOFOWANIA SOKRATESA:

• Metoda enenktyczna- zbijanie, odpieranie argumentów przeciwnika;

• Metoda majełtyczna- sztuka położnicza.

Majełtyka:

• Sokrates porównywał swoją filozofię z zawodem jego matki (sztuka położnicza);

• to nie tylko metoda nauczania, ile metoda wspólnego z uczniem dochodzenia do prawdy; Sokrates nie naucza w sensie przekazywania gotowych prawd, lecz pomaga w uzyskiwaniu samowiedzy tym, którzy noszą w sobie jakąś autentyczną wiedzę; jego misją jest jedynie odbierać płody mądrości ⇒ sztuka położnicza; jednak jest to metoda arystokratyczna, bo stosowana tylko w stosunku do tych, w których duszach jest już zawarta jakaś wiedza.

Sokrates rozmawiał jednak również z tymi, którzy wiedzy nie mieli, wobec nich jednak stosował metodę enenktyczną, polegającą na tym, że udawał, że nic na jakiś temat nie wie, a przede wszystkim, że wierzy w kompetencje rozmówcy, następnie pozornie pozytywnie przyjmował udzieloną mu odpowiedź, a potem wykazywał jej słabe strony, sprowadzając do absurdu. Dlatego też metoda enenktyczna jest metodą negatywną, która ma ukazać rozmówcy słabość i pozorność jego wiedzy.

9. 
   

12.

Platon jako pierwszy wykazuje, że oprócz rzeczywistości zmysłowej istnieje rzeczywistość ponadzmysłowa, transcendentna, ujmowana intelektem.

Poglądy Platona idealizm

Wszelki idealizm, jaki występuje w historii filozofii ma źródła platońskie.

Idealizm od idea (współcześnie ma inne znaczenie niż u Platona).

Obecnie idea to pojęcie, myśl, przedstawienie umysłowe, natomiast u Platona:
idea coś, co jest przedmiotem myśli, ku czemu myśl się zwraca, bez czego myśl nie byłaby myślą.

Wg Platona idea nie jest bytem mentalnym (takim, który istnieje tylko w myśli), lecz obiektywną, niezależną od myśli rzeczywistością, będąca prawzorem rzeczy zmysłowych.

Idea z gr. Idein = widzieć

Platon używa słowa idea w znaczeniu przenośnym, dla oznaczenia rzeczywistości niewidzialnej dla zmysłów, możliwej do ujęcia tylko przez intelekt.

Platon wprowadził pojęcia: oko ducha, oko intelektu.

Platon postawił pytanie „Czy to, co ujmujemy za pomocą pojęć (to, co ogólne) istnieje w rzeczywistości czy też jest konstrukcją naszego umysłu?” Wykazuje, ze to, co ogólne, co jest przedmiotem pojęć, istnieje w rzeczywistości jako idea.

Idee są przedmiotami pojęć.

Stanowisko Platona jest następujące: oprócz świata realnych czasowo, przestrzennych rzeczy aisthetos (kosmos) istnieje świat ogólnego bytu (idei) kosmos noetos (noein = rozumieć, myśleć).

Jak Platon dochodzi do stwierdzenia istnienia świata ponadzmysłowych idei?

W dialogu Fedon Platon spowiada się z psychologicznej genezy teorii idei.

Mówi on, że przeszedł okres empiryzmu, ale zmęczyła go ta droga dochodzenia do prawdy, dlatego zaczął patrzeć nie na rzeczy zmysłowe. Zaczął brać pod uwagę jedynie słowa, pojęcia i na nich dokonywał operacji.

Doświadczenie zmysłowe mówi nam o nieprzebranym bogactwie przedmiotów konkretnych, ponieważ zmysły są zawsze nakierowane na to, co jednostkowe i zmienne.

Jeżeli chcemy coś powiedzieć o tych przedmiotach posługujemy się pojęciami. Pojęcia odznaczają się (w przeciwieństwie do danych zmysłowych) stałością, jednością.

Zdaniem Platona pojęcia (stałe i ogólne) zawsze odnoszą się do jakiegoś przedmiotu.

Jeżeli pojęcia odznaczają się stałością i jednością to przedmioty, które odpowiadają pojęciom muszą również posiadać te same cechy.

Znane nam z doświadczenia rzeczy są zmienne i wielorakie, stąd wniosek rzeczy zmysłowe nie są przedmiotami pojęć.

Przedmiotami pojęć są byty o zupełnie innej naturze idee.

Gdziekolwiek Platon znajduje wspólny wyraz (pojęcie) na oznaczenie wielu przedmiotów jednostkowych tam przeczuwa idee.

W dialogu Państwo Platon mówi: przywykliśmy zawsze przyjmować jedną ideę dla wielu przedmiotów, którym nadajemy tę samą nazwę.

Platon przyjmuje idee

• Przedmiotów naturalnych (człowieka, drzewa)

• Abstraktów (pojęć abstrakcyjnych: dobra, sprawiedliwości)

• Artefaktów (przedmiotów wytworzonych przez człowieka: idea stołu, krzesła).

Cechy idei:

1. Inteligibilność - idea jest przedmiotem intelektu i tylko poprzez intelekt może być ujęta.
   Łac. Intelligibilitos = pojmowalność intelektualna.

2. Bytowość w sensie ścisłym - idee są bytem, który istnieje naprawdę, absolutnym istnieją w sobie, uwolnionym od ontos on (rzeczywistości rzeczywiście istniejącej).

3. niezmienność - idee są bytem, którego nie dotyka stawanie się;

4. Samoistność - samodzielność w istnieniu, istnienie idei nie jest uwarunkowane przez istnienie innych bytów; idee istnieją w sobie, a nie w czymś innym nie istnieją dla kogoś innego;

5. Jedność - każda idea jest jednością, pod którą podpada wielość przedmiotów jednostkowych, które w niej partycypują (uczestniczą).

Ad. 1. Wyraża tę cechę idei, która przeciwstawia je temu, co zmysłowe i każe je traktować jako to, co istnieje ponad tym, co zmysłowe, co można ująć tylko intelektem. Z cecha tą łączy się cecha 2);

Ad. 2. Idee stanowią sferę bytu absolutnego; jako byty absolutne nie muszą pozostawać w relacji do czegokolwiek.
W przeciwieństwie do idei rzeczy zmysłowe nie są bytem, lecz mają byt zapożyczony dzięki uczestnictwu w ideach. Mamy dwa typy rzeczywistości:

1. Idee jak byty absolutne;

2. Rzeczy zmysłowe.

Platon w ten sposób godzi Heraklita z Parmienidesem.

Nie cała rzeczywistość jest taka, jak ją widział Heraklit, ale tylko rzeczy zmysłowe.

Nie cała rzeczywistość jest taka, jak ją widział Parmenides, ale tylko rzeczywistość idealna.

Platon, w dialogi Parmenides przekracza najwyższe przykazanie Parmenidesa niebytu nie ma.

Różnica między Platonem a Parmienidesem polega na tym, że wg Parmenidesa byt jest jeden, natomiast wg Platona istnieje wiele bytów, idei, rzeczy zmysłowych.

Platon dokonuje „ojcobójstwa” Parmenidesa.

Parmenides zachowuje byt kosztem negacji zjawisk zmysłowych, natomiast Platon próbuje zachować byt,
a zarazem ocalić zjawiska zmysłowe.

Idee stanowią sferę bytu absolutnego. Istnienie idei nie jest uwarunkowane przez istnienie innych bytów.

Platon

• Istnieje wiele bytów;

• Wiele rzeczy zmysłowych;

• Wiele idei.

Parmenides

• Byt rozumiany jednoznacznie (w jednym znaczeniu);

• Zachowuje byt kosztem negacji wielości zjawisk zmysłowych.

O niebycie w dwóch znaczeniach:

1. Niebyt rozumiany jak u Parmenidesa: jako negacja bytu na zasadzie niesprzeczności;

2. Niebyt należy rozumieć jako coś różnego od bytu. W tym znaczeniu niebyt to innobyt byt przeciwstawiający się jakiemuś bytowi jako byt inny.

Co to znaczy być?

Być czymś to zarazem być innym niż reszta, to znaczy odróżniać się od innych bytów, a zatem nie być tym czymś.

Każda idea jest różna od każdej innej, a w konsekwencji nie jest żadną inną.

Wg Parmenidesa jedno nie może wchodzić w relacje z tym, co inne.

Platon formułuje taką koncepcję jedności, która może wchodzić w relacje z innymi jednościami.

1. Funkcja przekreślająca istnienie - np. Pegaza nie ma;

2. Funkcja różnicująca - np. Ta ławka nie jest tym krzesłem.

niezmienność idei (na przykładzie idei piękna z odwołaniem do dialogu Uczta)

Wg Platona zmieniają się poszczególne rzeczy piękne zmysłowe. Rzecz zmysłowa z pięknej może stać się brzydka, o tyle o ile jest rzeczą zmysłową.

Piękno jako idea zmieniać się nie może.

Platon mówi o pięknie samym w sobie, które jest przyczyną piękna zmysłowego.

Platon zmiana idei piękna, czyli to, że stałaby się niepiękna pociągałoby za sobą zniknięcie wszelkiego piękna empirycznego kiedy ginie przyczyna, ginie również skutek.

Prawdziwa przyczyna tłumacząca rzeczy zmysłowe (to, co się zmienia) sama zmieniać się nie może, bo nie byłaby ostateczną przyczyną rzeczy.

Idee są rzeczywistością, której nie dotyka stawanie się.

samoistność

Idee istnieją same przez się.

Piękno samo w sobie nie można go ujmować jako własność przedmiotu bądź klasy przedmiotów; nie jest własnością czegoś; nie musi pozostawać w relacji do rzeczywistości.

Idee nie są własnością czegoś, istnieją w sobie. Istnieją niezależnie od podmiotu poznającego.

Wg Platona idee nie są przedmiotami abstrakcyjnymi.

Przedmioty abstrakcyjne to wytwory abstrakcji; istnieją na podłożu aktu myślowego jakim jest abstrakcja byt myślany, praca myślowa polegająca na pomijaniu pewnych cech danego przedmiotu, a uwzględnianiu innych, uznanych za istotne.

Wg Platona idee istnieją obiektywnie, a nie z racji naszego o nich myślenia, dlatego idee nie są abstraktami.

jedność idei

Każda idea jest jednością, pod którą podpada wielkość przedmiotów zmysłowych.

Pod ideę człowieka podpada wielkość konkretnych ludzi.

Wielość rzeczy zmysłowych tłumaczy się przez sprowadzenie ich do jedności odpowiadającej im idei, np. Wielość przejawów piękna wytłumaczono przez odniesienia do idei piękna.

Wg Platona wyjaśniać to unifikować sprowadzać do jedności; to umiejętność grupowania wielości postrzeganej zmysłowo w jedność idei.

Wg Platona zatem istnieją dwie rzeczywistości:

1. Zmysłowa - postrzegana przez zmysły; rzeczy zmysłowe się nie zmieniają; jest ich wiele, są względne;

2. Idealna - ujmowana intelektem; idee charakteryzują się jednością, każda idea jest jednością; idee są absolutne.

Idee są bytem.

Rzeczy zmysłowe mają byt zapożyczony dzięki uczestnictwu w ideach.

Idee są prawzorami rzeczy zmysłowych wyznacznikiem tego, jakie rzeczy być powinny.

Relacja idei do rzeczy zmysłowych to relacja oryginału do kopii.

Jest to relacja asymetryczna (jednostronna) tzn. Rzeczy zmysłowe nie mogą istnieć bez idei, ale nie odwrotnie.

Relacja symetryczna - wzajemna; jeżeli zachodzi pomiędzy x a y, to zachodzi też pomiędzy y a x.

Relacja asymetryczna - jednostronna; jeżeli zachodzi pomiędzy x a y, to nie zachodzi pomiędzy y a x.

Idee mają wartość w sobie, nie muszą wchodzić w relacje z tym, co zmysłowe.

Rzeczy zmysłowe nie mają wartości w sobie, byt zapożyczony musza w chodzić w relacje z ideami.

Relacja oryginału do kopii nigdy nie jest relacją symetryczną.

Z niedoskonałości człowieka nie można wnoście o niedoskonałości Boga.

Świat idei jest zbudowany hierarchicznie.

Idei jest wiele. Między nimi, podobnie jak między pojęciami zachodzą stosunki nadrzędności i podrzędności.

W dialogu Państwo Platon mówi: nie czcijcie wszystkich idei.

Platon rozróżnia dwa światy:

1. Wiecznych i niewidocznych idei;

2. Zmiennych, podpadających pod zmysły rzeczy.

W świecie zmysłowych króluje słońce (helios), natomiast w świecie idei - dobro (agathos).

Platon przeprowadza analogię między światem zmysłowym a światem idei. Jak ma się słońce do świata zmysłowego, tak ma się dobro do świata idei.

Słońce - przyczyna widzenia; aktualizuje zmysł wzroku, daje oku zdolność widzenia.

Przez analogię do słońca dobro jest określone tak: idea dobra nadaje przedmiotowi poznania prawdę.

Idea dobra nadaje człowiekowi moc poznawania.

Tak jak słońce nie tylko daje rzeczom to, że mogą być poznawane, widzialne, lecz jest również przyczyną tego, że rosną, rodzą się, ożywają, tak dobro nie tylko sprawia, że rzeczy stają się poznawalne, ale jest również przyczyną ich bytu.

„dobro jest ponad bytem” „tożsame z jednym”

Jedność własność czegoś (bytu).

Jedno niedefiniowalne, nie można go nawet pomyśleć (plotyn).

Rzeczy zmysłowych nie można wprost wyprowadzić ze świat idei.

Idee są prawzorami rzeczy, ale nie sprawiają niczego, mnie są przyczyną sprawczą.

Aby wyjaśnić powstanie świata zmysłowego Platon wprowadza pojęcie przyczyny sprawczej Demiurg (platoński bóg).

Koncepcję powstania świata zmysłowego przedstawia w dialogu Timaios. Charakteryzuje swoje stanowisko w czterech punktach:

1. Byt, który istnieje zawsze (tzn. Idee) nie powstaje i nie ginie;

2. To, co się zmienia nigdy nie jest bytem w prawdziwym tego słowa znaczeniu;

3. To, co podlega procesowi stawania się wymaga przyczyny sprawczej (Demiurga);

4. Demiurg wytwarza jakąś rzecz wpatrując się w coś, co jest punktem odniesienia (biorąc coś za model).

Demiurg przy tym bierze za model byt wieczny - idee.

Demiurg wytwarza rzeczy na wzór idei.

Rzeczywistość zmysłowa, która jest kopią idealnego bytu, powstaje w jakimś miejscu i niego znika.

Trzeba przyjąć taki rodzaj rzeczywistość, która dostarczałaby wszystkim powstającym i ginącym bytom miejsca.

Tą rzeczywistością jest nieokreślona, amorficzna przestrzenność (chora) odpowiednik apejronu Anaksymandra.

Ta nieokreślona przestrzeń to bezkształtne podłoże stawania się, zasada materialna, niepodlegająca zniszczeniu, coś potencjalnego, co przysługuje wszystkim formom, ale samo żadnej formy nie ma.

Przyczyną sprawczą świata zmysłowego jest Demiurg.

Przyczyną wzorczą idee.

Przyczyną materialną nieokreślona przestrzenność.

Wg Platona moc twórcza Demiurga jest ograniczona przez dodanie do jego czynności niezbędnego tworzywa, tzn. pierwotnej materii. W myśl zasady, że nic nie może powstać z niczego - Demiurg nie tworzy z niczego.

Platon ogranicza wolność Demiurga każąc mu tworzyć wg zewnętrznych wobec niego wzorców, czyli idei.

Stwarzanie Demiurga nie jest absolutne, ponieważ zakłada istnienie dwóch rzeczywistości (idei i zasady materialnej substratu tworzenia).

Demiurg nie jest absolutem.

Demiurg to budowniczy świata, jego tworzenie polega na kształtowaniu. Demiurg kształtuje rzeczy zmysłowe z pierwotnej materii na wzór idei. Bez interwencji Demiurga wszystkie rzeczy pozostałyby na wzór początku i końca.

Działanie Demiurga polega na wprowadzaniu do rzeczy znajdujących się w stanie nieporządku pewnego porządku.

Demiurg z chaosu tworzy kosmos.

W dialogu Manon Platon mówi, że w dziedzinie rzeczy powstających i ginących można wyróżnić cztery elementy:

1. Peras - granica;

2. Apejron - bezkres;

3. Meikton - zmieszanie;

4. Aitia - przyczyna zmieszania.

Rzeczy zmysłowe są mieszaniną elementów określonych i nieokreślonych - są rezultatem zmieszania.

Przyczyna zmieszania - Demiurg to nie jest idea dobra; jest dobry w sensie osobowym; idea dobra (najwyższa regułą, którą inspiruje się Demiurg) jest dobra w sensie bezosobowym.

Demiurg urzeczywistnia dobro w świecie zmysłowym, odzyskując w rzeczach miarę i początek.

Aprioryzm skrajny racjonalizm reprezentuje go Platon

Całą filozofię Platona można przedstawić graficznie:

Anamnezis - czym różni się poznanie rzeczy zmysłowych od poznania idei.

Platon odwołuje się do mitu. Dusza przed wcieleniem przebywała w świecie idei, stykała się z ideami i tym samym z chwilą wstąpienia w ciało dusza wiedza została przesłonięta pierwiastkiem zmysłowym dusza wszystko zapomniała.

Autentyczne poznanie pewna forma przypominania; ujawnienie tego, co od zawsze znajdowało się we wnętrzu ludzkiej duszy.

Platon twierdzi, że doświadczenie zmysłowe jest zewnętrzną okazją do przypominania.

Muszę widzieć wszystkie przedmioty piękne, aby przypomnieć sobie czym jest piękno samo w sobie.

Zmysły stanowią zewnętrzną okazję do przypominania.

Nasza wiedza jest wrodzona. Pogląd ten nazywa się natywizm (racjonalizm genetyczny).

Początek wiedzy rozum jest jedynym sposobem dochodzenia do wiedzy Platon reprezentuje racjonalizm metodologiczny.

Aprioryzm pogląd epistemologiczny Platona (a priori -> z czegoś wcześniejszego, co jest niezależne od doświadczenia zmysłowego.

Aprioryzm to skrajny racjonalizm, głoszący samowystarczalność rozumu w procesie poznania.

Platon jako apriorysta rozum jest warunkiem koniecznym i wystarczającym poznania.

Podział poznania

Platon twierdzi, że poznanie zawsze odnosi się do jakiś przedmiotów, jest wprost proporcjonalne do bytów, zaś to, co jest bytem w najwyższym stopniu (idee) może być najbardziej doskonale poznane.

Niebyt jest niepoznawalny.

Mamy dwie formy poznania:

1. Doksa „mniemanie”, które ma dwa stopnie:

1. Eikasia (porównanie, wyobrażenie) odnosi się do cieni, odbić w wodzie; aby uchwycić naturę odbicia/cienia trzeba go donieść (porównać) do tego, co jest odbiciem/cieniem (które są bytowo niesamoistne); np. Odbicie liści w wodzie istnieje dzięki drzewu;

2. Pistis (wierzenie) dotyczy nie cieni/odbić, ale samych przedmiotów zmysłowych; w wierzeniu są nam dane przedmioty budzące ufność, samodzielne; w tym wypadku mamy do czynienia z nawiązaniem do naturalnego zaufania do rzeczywistości. W wypadku a. Nie ma momentu zaufania. Zdaniem Platona zmysły nie dają nam wiedzy. Wiedzę daje rozum.

2. Episteme „poznanie rozumowe” poznanie w sensie ścisłym; też ma dwa stopnie:

1. Dianoia (poznanie dianoetyczne) dotyczy bytów matematycznych; poznanie w sensie dianoia to już jakiś materialny wgląd; ujmowanie tego, co ogólne, na podstawie tego, co konkretne, jednostkowe.

Na poziomie dianoia, który dotyczy przedmiotów matematycznych mamy dwa rodzaje pomocy naukowych:

1. Fizyczne przedmioty, które rysuje matematyk na tablicy;

2. Pewna hipoteza termin przyjęty hipotetycznie.

Przedmioty fizyczne służą matematykowi tylko jako modele, tzn. Rysując konkretne koła, trójkąty, itd. Matematyk nie ma na uwadze tych przedmiotów, które rysuje, ale przedmioty, które można dojrzeć tylko myślą. W matematyce rysunek jest tylko sposobnością do mówienia o tym, co niezmysłowe. Wszystkie narysowane w naturze koła, kwadraty czy trójkąty są niedoskonałe. W świecie zmysłowym nie ma doskonałego, idealnego trójkąta. Trójkąt jako idea istnieje tylko w myśli matematyka.

Zdaniem Platona matematyka jest pierwszym stopniem do filozoficznego poznania idei. Dlatego na drzwiach akademii Platona widniał napis: „niech tu nie wchodzi nikt nieobeznany z geometrią”.

Prawdy matematyczne zawsze uchodziły za najbardziej reprezentatywne przykłady prawd.

Matematyk dochodzi do dianoia.

1. Noesis (poznanie poetyczne) dotyczy idei, czyli przedmiotów idealnych.

Filozof osiąga poznanie noetyczne można je określić jako intelektualny ogląd idei.

W dialogu państwo nous rozum jest określony mianem oka ducha, natomiast noesis jest zdolnością ujmowania idei za pomocą środków niezmysłowych.

Poznanie noetyczne to ogląd, bezpośrednie ujmowanie;

Poznanie dianoetyczne forma poznania pośredniego, dyskursywnego.

Intuicja i dyskurs

W terminologii łacińskiej: to, co dianoetyczne to, co dyskursywne (od rozmowa);

To, co noetyczne intuicyjne (od przyglądanie się).

dyskurs należy zdefiniować przez operacyjność; jest to postać myślenia zmierzająca do jakiegoś celu, poznawania czegoś za pośrednictwem operacji umysłowych np. Abstrahowanie, wnioskowanie, analiza, synteza. To forma poznania racjonalnego i pośredniego.

intuicja w sensie Platona - noesis bezdyskursywny akt rozumu; jest formą racjonalnego poznania bezpośredniego.

Rozróżnienie to występuje również u Arystotelesa (oraz u Tomasza z Akwinu, racjonalistów nowożytnych Kartezjusz, fenomenologów Hussrel) nadaje temu inny sens; nie ma niczego w umyśle, co by wcześniej nie znajdowało się w zmysłach, dlatego u arystoltesa zaznaczyła się operacyjna interpretacja rozumu dociera do przedmiotów po zmysłach za pomocą operacyjnego opracowywania materiału zmysłowego; Arystoteles ograniczył aktywność intuicji do poznania najwyższych zasad:

1. Tożsamości;

2. Wyłączonego środka;

3. Niesprzeczności.

Cechy poznania intuicyjnego:

1. Bezpośrednie - dociera do samego przedmiotu;

2. Momentalne - akt intuicyjny nie jest aktem rozwijającym się w czasie (w przeciwieństwie do dyskursu);

3. Receptywne = odbiorcze - prawda poznawana intuicyjnie zniewala nasz umysł bez żadnej aktywności z jego strony;

4. Całościowe - jest poznaniem przedmiotu w jednym rzucie.

U Platona intuicja ma charakter intelektualny.

Wszyscy empiryści wykluczają istnienie intuicji intelektualnej.

Dostęp do idei to nie tylko droga poznawcza, ale również droga etyczna zakładająca jakąś doskonałość.

Człowiek może poznawać idee o ile sam w jakimś stopniu upodabnia się do bogów, w jakiś stopniu sam staje się doskonały.

Poznanie idei zawsze poznanie duchowe, zakładające nieśmiertelność duszy.

Gdyby nasza dusza była śmiertelna nie miałaby prawdopodobnie dostępu do idei. Chodzi o odpowiedniość między przedmiotem a podmiotem poznania nie można przecież oglądać czystych rzeczy przez brudne szkło.

W felonie: temu, kto sam nieczysty, nie godzi się w żaden sposób tknąć tego, co czyste.

Warunkiem poznania idei jest również doskonałość moralna. Realizacja dobra w sobie.

Wszystkie aspekty filozofii Platona (ontologiczny, epistemologiczny, etyczny) znajdują wyraz w słynnej metaforze jaskini Platon w dialogu państwo:

Jesteśmy w jaskini. W jej połowie znajduje się murek, który przesłania pewne rzeczy, za nim pojawiają się ludzie, którzy niosą różne figury, przedmioty. Dalej płonie ogień.

Na dole jaskini znajduje się więzień, skuty tak, że nie może odwrócić głowy w stronę wejścia.

Blask słońca nie dociera do jaskini.

Więzień widzi tylko cienie.

Życie w jaskini symbolizuje życie w wymiarze zmysłów, w wymiarze estetycznym. Natomiast życie w świetle symbolizuje życie w świecie ducha.

Jeden z więźniów zrywa łańcuchy i wznosi się ku źródłu światła. Zerwanie kajdan symbolizuje zwrot do tego, co ponadzmysłowe.

Najwyższy ogląd słońca. Wyjście z jaskini symbolizuje ogląd dobra. Ten, kto wyszedł z jaskini, ma obowiązek wrócić do niej i wybawić innych.

Jest możliwe odwrócenie się do świata zmysłów, cienia i zwrot ku temu, co ponadzmysłowe.

Platon idealista (pogląd ontologiczny, idee są najwyższym bytem) i racjonalista (epistemologiczny, prymat rozumu).

Wszelkie inne racjonalizm i idealizmy mają źródła platońskie.

Empiryzm Arystoteles

Ontologiczny paradygmat filozofowania w jego ramach naturalną opozycją jest filozofia Platona i Arystotelesa.

11. NAUKA O PRZYRODZIE PLATONA.

Wszystko w świecie jest celowe, Platon widział w nim twór organiczny, ułożony celowo i rozumnie. Choć przyroda jest materialna, ma pierwiastki idealne i duchowe. Harmonia jest zasadą budowy świata, we wszechświecie panują kształty najprostsze, a więc rządzi nim rozum i ład.

Demiurg to budowniczy świata (przyczyna sprawcza, a nie celowa), zbudował go powodowany dobrem.

Materia jest wieczna, tak samo jak Bóg i idee. Świat nie jest więc stworzony, ale zbudowany z istniejącego już wcześniej tworzywa.

Materia jest z natury bezkształtna, nieograniczona i nieokreślona, może natomiast przyjmować wszelkie kształty.

13. KONCEPCJA PAŃSTWA IDEALNEGO WG PLATONA.

Konkretne zadania człowieka objawiają się w pełni nie w życiu jednostkowym, a społecznym.

• państwo powinno dążyć do zalet najwyższych, właściwych ideom - powszechności i stałości. Poeci, którzy podlegają na ogół zmiennym uczuciom, a przez swoją sztukę mogą oddziaływać na innych obywateli, powinni być wydaleni z państwa, które ma charakter uniwersalny,

• niedopuszczalne jest dążenie do indywidualnego dobra na własną rękę; państwo ma być jak organizm

• musi być oparte na wiedzy, bo aby dobro czynić, trzeba je znać. Na tronach mają znaleźć się filozofowie,

• do państwa mogą należeć tylko ci, którzy są dlań potrzebni:

• władcy - filozofowie

• strażnicy państwa - wojsko

• wykonawcy przedmiotów materialnych - rzemieślnicy

Państwo idealne ma być więc stanowe. Jego części powinny mieć te same cnoty, co części duszy. Idealne państwo musi być hierarchiczne.

• idealne państwo jest także ascetyczne, dąży bowiem do idealnego celu, który nie zapewnia obywatelom bezpośrednich korzyści, a wręcz wymaga wyrzeczenia się ich. Obowiązuje tam ustrój komunistyczny, w którym wspólne nie jest posiadanie, lecz wyrzeczenie się dóbr.

Idea Platona nie liczyła się z wolnością i szczęściem obywatela.

14. PODZIAŁ FILOZOFII WG ARYSTOTELESA.

FILOZOFIA

15. BYT JAKO SUBSTANCJA I JEJ SKŁADNIKI W METAFIZYCE ARYSTOTELESA.

Bytem samoistnym, czyli substancją, są jedynie konkretne rzeczy.

To przekonanie, zrywające z platońskim idealizmem, było zasadniczym założeniem Arystotelesa - METAFIZYKA MA BADAĆ BYT SAMOISTNY, A WIĘC REALNE RZECZY.

Substancje składają się z formy (własności pojęciowe, ogólne, gatunkowe rzeczy) i materii (to, co z natury nieokreślone, nieuformowane podłoże zjawisk; materia nie istnieje samodzielnie).

16. NAUKA O POZNANIU, DEFINICJA PRAWDY.

Prawda to zgodność, adekwatność treści sądu z rzeczywistym stanem rzeczy - prawda to zgodność myśli z rzeczywistością.

Ludzie nie posiadają ukrytej pamięci idealnego świata, lecz cała ich wiedza pochodzi z doczesnego doświadczenia; Arystoteles wolał przyjąć, iż ludzie rodzą się z niezapisanym umysłem i dopiero sami poznają świat.

Teoria poznania Arystotelesa to starożytny racjonalizm poznawczy.

17. ARYSTOTELESA TEORIA PRZYRODY.

Arystoteles dopatrywał się w przyrodzie działania samorzutnych sił, których działanie tłumaczył ich dążeniem do celu.

Oprócz tego przyroda miała się składać z czynników charakterystycznych również dla bytu, czyli:

• substancjalności

• jakości

• dynamiczności

• celowości

Arystoteles wrócił do obrazu świata opartego na zeznaniach zmysłów. W astronomii cofnął się - odrzucił hipotezę o ruchu Ziemi i wrócił do systemu Eudoksosa.

Zakładał, że ruch nie może trwać, jeśli nie jest podtrzymywany, przyjął więc, że istnieją siły poruszające stale sfery niebieskie.

18. ETYKA ARYSTOTELESA.

Dobro jako wartość indywidualna, a nie absolutna.

Etyka Arystotelesa wynikała w dużym stopniu z jego teorii bytu, ale także była wypracowana na drodze praktycznych obserwacji. Rozumiał on dobro i cnotę jako dążenie do doskonalenia swojej formy, czyli duszy. Gdy dusza osiągnie optymalną, przeznaczoną dla danej jednostki postać, to wtedy jednostka ta osiągnie trwałe szczęście i cnotę.

Dusze ludzkie są niepowtarzalne, dlatego to, co jest dobre dla jednego człowieka, niekoniecznie musi być dobre dla drugiego. Dobro zatem jest pojęciem subiektywnym i zależy od mnóstwa różnych czynników. Próba uszczęśliwiania wszystkich poprzez tworzenie idealnego państwa jest więc mrzonką, która w istocie może tylko wszystkich unieszczęśliwić (było to sprzeczne z poglądami Platona).

Nakazy moralne i żądze

Arystoteles nie zgadzał się też ze zrównywaniem dobra z wiedzą o ideach. Jego osobiste doświadczenia z Akademii Platońskiej przekonały go, że nawet najmądrzejsi filozofowie nie są wolni od zwykłych ludzkich namiętności, a nawet zdarza się, że podlegają im silniej. Zgodnie ze swoją teorią duszy, Arystoteles twierdził, że każdy człowiek trwa w naturalnym konflikcie żądz cielesnych i racjonalnej ocenie sytuacji dostarczanej mu przez rozumną część jego duszy. Z tego powodu cnota to stały proces przezwyciężania i kontrolowania żądz wymagający stałego wysiłku a nie coś co na trwałe można posiąść przez proste nabywanie wiedzy. Moralność to zatem podążanie za nakazami rozumu, które mogą być albo wpojone przez wychowanie albo uzyskane na skutek własnych przemyśleń, co dla samej moralności jako takiej ma drugorzędne znaczenie. Stąd człowiek mądry, ale o słabej woli bywa często mniej cnotliwy od człowieka niewykształconego ale o silnej woli.

Cnoty

Arystoteles dokonał rozróżnienia cnót na: cnoty dianoetyczne (intelektualne), które są skutkiem doświadczenia oraz cnoty etyczne (moralne), które są skutkiem przyzwyczajenia.

Z cnót intelektualnych najważniejsze są dwie: rozsądek (phronesis) i mądrość (sophia). Rozsądek dotyczy ludzkich spraw, dba o zapewnienie człowiekowi zarówno dóbr duchowych jak i cielesnych. Przedmiotem i polem działania rozsądku są rzeczy zmienne i przemijające. Mądrość jest najwyższą z rodzajów wiedzy. Zajmuje się bytami wiecznymi i niezmiennymi.

Cnoty etyczne mieszczą się w tzw. "złotym środku", między dwiema wadami (nadmiarem i niedostatkiem).Np. odwaga mieści się między zuchwalstwem i tchórzostwem. Żadna z cnót nie jest wrodzona, z natury jesteśmy tylko zdolni do ich nabywania, a rozwijamy je dzięki przyzwyczajeniu. Z cnót etycznych najwyższa jest sprawiedliwość, którą dzielił na rozdzielającą (słuszny podział dóbr) i wyrównującą (kompensację krzywd); podstawą jednak jest konstytuującą wspólnotę ludzką przyjaźń. Postawa moralna (hexis) powstaje zatem nie w wyniku samego rozumienia, ale praktyki życia i moralności otoczenia. Nie bez znaczenia jest ćwiczenie, przyzwyczajenie i uczenie się.

Teoria "złotego środka"

Arystoteles uważał, że zbyt skrajne czy rygorystyczne podejście do moralności oraz całkowite ignorowanie żądz cielesnych ma zwykle fatalne rezultaty, gdyż żądze te są sposobem, w jaki ciało komunikuje silnie zależnej od niego duszy swoje potrzeby.

W swoim postępowaniu człowiek powinien kierować się "złotym środkiem", który jest określany przez jego rozum, gdyż jest to droga do osiągnięcia szczęścia, najwyższego dobra, które jest naszym celem ostatecznym.

Wynika z tego, iż człowiek powinien podążać drogą "złotego środka" - nie ignorować żądz, ale też nie może się im podporządkowywać, nie może im ulegać. Jego działanie ma być umiarkowane, ale ma jednocześnie przynosić mu przyjemność. Żądze muszą zostać zaspokojone, ale w sposób umożliwiający harmonijny rozwój także rozumnej części duszy, która to powinna oprócz nabywania wiedzy kultywować również umiejętności panowania nad żądzami, poprzez silną wolę, odwagę i rozsądek.

Wg Arystotelesa nie w każdym postępowaniu można odnaleźć "złoty środek", do takich czynów zalicza: cudzołóstwo, kradzież, morderstwo- tutaj nie ma średniej miary, są to czyny niegodziwe!

19. FILOZOFIA PRZYRODY STOIKÓW I ICH ETYKA.

Należy uniezależnić się od zewnętrznych okoliczności, by osiągnąć szczęście. Niepodobna zapanować nad światem, trzeba więc zapanować nad sobą - aby wszystko mieć, trzeba się wszystkiego wyrzec. Tak robi mędrzec. Należy zabiegać tylko o dobra wewnętrzne, np. cnotę.

Łączność mądrości, cnoty, niezależności i szczęścia to osnowa stoickiej etyki.

Wyznawali także kult natury, będącej tworem rozumnym, harmonijnym, boskim. Największą więc doskonałością dla człowieka powinno być dostosowanie się do tej powszechnej harmonii.

Cnota polega na życiu zgodnym z naturą. Życie cnotliwe to życie wolne, a więc zgodność z naturą oznacza wolność.

Rozum rządzi człowiekiem i całym kosmosem.

Wzorem dla stoików jest mędrzec - żyjący zgodnie z naturą. Jego przeciwieństwo to szaleniec. Niema nic pośredniego - cnota to usposobienie, które nie ulega stopniowaniu; ludzie dzielą się na dobrych i złych.

Poza cnotą i złem wszystko jest obojętne - bogactwo, uroda, zdrowie, a nawet życie.

Rzeczy godne wyboru dzielą się na:

• duchowe (talenty, pamięć itp.)

• cielesne (sprawność narządów)

• zewnętrzne (posiadanie dzieci, miłość)

20. FILOZOFIA PRZYRODY EPIKURA I JEGO ETYKA.

Szczęście polega na doznawaniu przyjemności; do szczęścia wystarcza brak cierpienia. Gdy ciało będzie zdrowe, a dusza spokojna, życie będzie rozkoszą - hedonizm łączy się z kultem życia.

Dobro, jakie posiadamy, trzeba ocenić i użyć od razu, bo jest przemijające i jednorazowe; trzeba go użyć docześnie, bo na przyszłe bytowanie nie można liczyć.

Epikureizm czyni człowieka odpowiedzialnym za własne szczęście i nieszczęście; uważa spokój za najdoskonalszy stan człowieka. W rozumnym, cnotliwym, kulturalnym trybie życia widzi najlepszy środek do osiągnięcia egoistycznego szczęścia.

Epikurejska filozofia przyrody radykalnie wyrzekła się czynników nadprzyrodzonych i uznawała wszelki byt za cielesny, ciała są zbudowane atomistycznie, zdarzenia uwarunkowane przyczynowo, a przyczyny działają mechanicznie.

21. ARGUMENTY SCEPTYKÓW PRZECIW MOŻLIWOŚCI POZNAWANIA RZECZY.

1. przez zmysły

• te same rzeczy są różnie postrzegane przez różne gatunki istot

• -------------------------------------------- przez różnych ludzi

• -------------------------------------------- przez różne narządy zmysłów

• -------------------------------------------- zależnie od subiektywnych warunków postrzegającego

• -------------------------------------------- zależnie od położenia rzeczy i jej odległości od postrzegającego

• rzeczy są postrzegane przez środowisko, zatem żadna rzecz nie może być postrzegana w czystości

• te same rzeczy wywołują inne reakcje w zależności od ich ilości

• wszelkie postrzeżenia są względne i zależne o natury postrzegającego i warunków, w jakich się znajduje rzecz postrzegana

• rzeczy są różnie postrzegane w zależności czy już je wcześniej widzieliśmy (i ile razy)

• sąd człowieka o rzeczach jest zależny od jego wychowania, obyczajów, wiary i przekonań

1. przez pojęcia:

Gatunek poznajemy przez pojęcie. Niemożliwe jest jednak posiadanie wszystkich własności gatunku, zatem gatunek jest czymś sprzecznym i nieistniejącym, żaden przedmiot nie odpowiada pojęciom i nic przez pojęcia nie poznajemy.

22. TEORIA POZNANIA ŚW. AUGUSTYNA (ŹRÓDŁA POZNANIA, PRZEDMIOT POZNANIA, CEL POZNANIA).

Celem człowieka jest osiągnięcie szczęścia, a filozofia ma je odnaleźć. Szczęście może dać jedynie Bóg, a by do Niego dotrzeć, niezbędne jest poznanie własnej duszy i samego celu (Boga).

PRAGNĘ ZNAĆ BOGA I DUSZĘ. I NIC WIĘCEJ? I NIC WIĘCEJ.

Poznanie wg św. Augustyna zrywało z obiektywizmem, skupiało uwagę na wnętrzu człowieka.

Umysł, poza własnymi przeżyciami, poznaje również prawdy wieczne. Umysł może wiedzę przyjmować wprost, bez pośrednictwa ciała i zmysłów. Skoro więc umysł jest tylko odbiorcą, to przedmioty, które poznaje muszą istnieć poza nim - prawdy wieczne w myśli są odbiciem prawd wiecznych, istniejących obiektywnie.

Świat idealny jest dla Augustyna złączony z Bogiem (prawdy wieczne istnieją w Bogu, są ideami Bożymi).

Jeśli dusza poznaje prawdę, to dzięki temu, że istnieje Bóg, który oświeca, dokonuje iluminacji. Poznanie umysłowe ma charakter intuicyjny, a oświecenie jest aktem nadprzyrodzonym, dziełem łaski. Stąd wniosek, że poznanie ma także charakter mistyczny - bierze w nim udział Bóg.

POZNANIE MISTYCZNE = UKORONOWANIE DLA RACJONALNEGO.

23. TEOCENTRYCZNA METAFIZYKA ŚW. AUGUSTYNA.

Św. Augustyn uczynił Boga ośrodkiem myśli filozoficznej. Twierdził, iż:

• Bóg ma przewagę nad światem, jest najwyższym bytem, bo tylko on istnieje z istoty swej natury (całej reszty mogłoby nie być); to byt niezależny, przyczyna wszelkiego bytu - jego powstania i przemian. Bóg nie tylko stworzył świat, ale i nieustannie go zachowuje, jakby tworzył na nowo,

• Bóg jest najważniejszym przedmiotem poznania i jego przyczyną,

• Bój jest najwyższym dobrem i przyczyną wszelkiego dobra, jest celem życia. Dążenie do Boga leży w naturze człowieka.

Augustyn zakładał także, że dusza ma przewagę nad ciałem.

Dusza to substancja samoistna, nie jest rodzajem, ani własnością ciała, nie ma w sobie nic materialnego, posiada w sobie tylko takie funkcje, jak myśl, wola, pamięć. Dusza jest doskonalsza od ciała, bo bliższa Boga. Jest niezniszczalna, nieśmiertelna, a poznając prawdy wieczne ma udział w wieczności.

Człowiek zna duszę lepiej, niż ciało, wiedza o duszy jest pewna, a o ciele nie.

Wobec wyższości duszy nad ciałem, należy o nią dbać. Rozkosz zmysłowa jest godna potępienia, bo skłania do wywyższania dóbr cielesnych ponad zmysłowe.

Trzecie założenie Augustyna mówi o przewadze sił irracjonalnych duszy nad rozumem.

Zasadniczą postacią życia duchownego jest wola. Natura człowieka przejawia się nie w tym, co wie, ale w tym, czego chce. Filozofia Augustyna przeszła od intelektualizmu do woluntaryzmu.

Czynniki irracjonalne mają przewagę także w dziedzinie poznania - prawdę o Bogu, która przerasta przyrodzenie człowieka, poznaje nie rozum, lecz wiara.

U Augustyna Bóg, jako źródło poznania to przedmiot teorii poznania, Bóg, jako jedyne dobro i piękno - etyki, Bóg, jako osoba wszechmocna i pełna miłości - religii.

Cechy Boga: nieskończony, godny miłości, sprawiedliwy.

Cechy świata: rozumny, bo wykonany wg planu Boga.

24. TEODYCEA ŚW. AUGUSTYNA.

Teodycea = obrona doskonałości stworzenia.

1. zło nie należy do przyrody - jest dziełem wolnych stworzeń (doskonały boski twór - przyrodę, zatruła zła wola),

2. zło nie jest realne, jest tylko brakiem dobra, nie ma absolutnego zła, a jest absolutne dobro,

3. zło jest potrzebne do zachowania harmonii świata (musi istnieć nagroda i kara, święci muszą zostać wyróżnieni, a grzesznicy ukarani).

25. RELACJA WIARY DO ROZUMU WG ŚW. TOMASZA Z AKWINU.

Św. Tomasz oddzielał wiedzę od wiary, dziedzinę rozumu od dziedziny objawienia.

Dziedzina wiedzy wg św. Tomasza jest rozległa, rozum poznaje nie tylko rzeczy materialne, ale również Boga (jego istnienie, własności, działanie). Dla rozumu nie do ogarnięcia są jednak takie pojęcia, jak: Trójca Święta, grzech pierworodny, stworzenie świata w czasie. Prawdy te przekraczają rozum, ale nie sprzeciwiają się mu.

Na tej podstawie rozgraniczono filozofię, jako naukę budującą na zasadach rozumu i teologię - na zasadach objawienia.

26. NAUKA O BYCIE ŚW. TOMASZA.

Wg św. Tomasza umysłowi ludzkiemu są znane jedynie rzeczy jednostkowe, które są substancjami, a więc samoistnymi bytami. Powszechniki istnieją w łączności z jednostkowymi rzeczami:

1. powszechnik może być zawarty w substancji jednostkowej (powszechnik bezpośredni),

2. powszechnik może być wyabstrahowany przez umysł (powszechnik refleksyjny),

3. powszechnik niezależny od rzeczy (idea w umyśle Bożym).

Istotą rzeczy są jej cechy wspólne z gatunkiem, z którego się wywodzi i te zawarte w jej definicji. Bóg jest bytem koniecznym i niezależnym, a stworzenie przypadkowym i zależnym.

BÓG = byt prosty

STWORZENIE = byt złożony.

Istota substancji cielesnej jest złożona z formy i materii. Forma to podstawa tego, co w jednostkach jest gatunkowe, a materia tego, co indywidualne.

To, co cielesne składa się z formy i materii, to, co czysto duchowe - tylko z formy. Forma to akt, materia - potencja.

27. NAUKA O BOGU ŚW. TOMASZA.

Istnienie Boga nie jest prawdą oczywistą, nie wymagającą dowodzenia. Dowód istnienia Boga należy oprzeć na doświadczeniu, trzeba wyprowadzić Jego istnienie ze znanych nam Jego dzieł. Tomasz dał 5 dowodów istnienia Boga:

• z istnienia ruchu wnosi się o istnieniu jego przyczyny

• z niesamowitości świata wnosi się o istnieniu jego przyczyny

• z przypadkowości rzeczy wnosi się o istnieniu istoty koniecznej

• z faktu, że istnieją rzeczy w różnym stopniu doskonałe, wnosi się o istnieniu istoty najdoskonalszej

• z powszechnej celowości przyrody wnosi się o istnieniu istoty najwyższej, działającej celowo.

Przymioty Boga:

• można go poznać za pomocą rozumu, na drodze negacji,

• istotą metafizyczną Boga jest samoistność,

• nie ma przyczyny, jest niezmienny, wieczny, niematerialny,

• jest bytem prostym, doskonałym mądrym, wszechmocnym i inteligentnym.

W ten sposób ograniczony umysł ludzki próbuje ująć PROSTĄ naturę Boga.

28. NAUKA O DUSZY ŚW. TOMASZA.

Dusza i ciało stanowią część człowieka, są złączone, jak forma z materią. Dusza to forma istoty organicznej, jej czynny pierwiastek. Jest rozumna, gdyż rozumne poznanie jest czynnością właściwą i wyróżniającą człowieka.

Dusza jest formą ciała, a nie samoistną substancją. Tomasz stanął na stanowisku psychofizycznej jedności człowieka.

29. NAUKA O POZNANIU WG ŚW. TOMASZA.

1. Poznanie polega na upodobnieniu podmiotu do poznawanego przedmiotu. Jest procesem receptywnym, który polega na wtłaczaniu przez przedmiot swego obrazu w duszę. Wszystko to zachodzi dzięki zmysłom. Wszelakie poznanie jest więc pochodzenia empirycznego.

2. Władze poznawcze człowieka są albo zmysłowe, albo umysłowe. Umysłowe posługują się zmysłowymi. Umysł złączony z ciałem nie może obejść się bez pośrednictwa zmysłów. Dzięki rozumowi poznanie postępuje naprzód na drodze abstrakcji.

Rozum dzieli się na dwie sfery:

• czynną, która nie jest władzą poznawczą,

• bierną, dokonującą aktu poznawczego, dzięki światłu rzucanemu przez sferę czynną.

Wszelkie poznanie rozumowe, tak jak zmysłowe, jest receptywne. Przedmioty materialne możemy poznawać rozumem, a własną duszę tylko pośrednio. Tomasz twierdził więc, że poznajemy jedynie to, co rzeczywiste, a nie to, co potencjalne.

Podsumowanie tomizmu, jego własności:

• dualizm Boga i świata,

• hilemorfizm (obrona jedności ludzkiej natury),

• obiektywizm (przekonanie, że rzeczy zewnętrzne są nam dane bardziej bezpośrednio, niż wewnętrzne),

• empiryzm (wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia),

• uniwersalizm (wyższość ogółu nad jednostką),

• realizm,

• intelektualizm (pierwszeństwo intelektu, przeciwstawienie się woluntaryzmowi Augustyna).

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kartezjusz (1596 - 1650)

30. Metoda analityczna jako gwarant niezawodności wiedzy naukowej

1. Kartezjusz postanowił dokonać reformy nauki, bo jej stan , jak na owe czasy, był niezadowalający. Przyczynę tego widział w braku właściwej metody. „Metoda” stała się pierwszym zadaniem jego filozofii. Miała ułatwić zdobywanie wiedzy i przede wszystkim zapewnić jej niezawodność.

2. Dla Kartezjusza miarą niezawodności wiedzy była jasność i wyrazistość. To co jasne i wyraziste jest pewne i powinno być proste. (to co splatane i ciemne np. złożone myśli - ulega błędom). Nauce potrzebna więc była metoda wykrywająca proste składniki myśli, a to spełnić mogła metoda analityczna.

3. Metodę analityczną stosuje się w matematyce, która K. uważał za jedyna dotychczasową jasną i wyrazistą naukę. M. a. Zastosował głównie w geometrii i zbudował geometrię analityczną.

4. Wszystkie nauki pod względem ścisłości i jasności miały być podobne do matematyki. Zaletą jej jest fakt, że rozważa tylko własności ilościowe - chciał więc wszystkie nauki ograniczyć do rozważań ilościowych. Liczbowo daje się ująć przestrzeń i ruch - pragnął wszelkie własności rzeczy wywieść z kształtu i ruchu - całą przyrodę rozważać tylko geometrycznie i mechanicznie.

31. poszukiwania pewności metafizycznej: droga od metodycznego sceptycyzmu do pewności

1. K. szukał stwierdzenia, które oprze się wszelkim wątpliwościom. Jego metoda polegała na próbowaniu wszelkich argumentów sceptyckich - zwątpienie nie było wynikiem, ale punktem wyjścia, a jego celem było uzyskanie pewności. Jest to sceptycyzm metodyczny, który K. stosował specjalnie wobec twierdzeń o istnieniu. Aby upewnić się co do realności przedmiotów, rozważał możliwość, że są one tylko naszymi ideami (dlatego teorię tę nazywa się tez idealizmem metodycznym)

2. Posługiwał się tymi samymi argumentami sceptyckimi, które doprowadziły do zwątpienia filozofów staroż. i średn.:

• arg. Kwestionujące naszą wiedzę o rzeczach zewnętrznych:

• złudzenie zmysłów

• brak wyraźniej granicy między jawą a snem

• arg. Czyniący wątpliwymi także prawdy matematyczne

• możliwość, że jesteśmy wprowadzani w błąd przez jakąś potężniejszą od nas istotę

3. Wątpienie ostoją pewności

Jeśli wątpię, to myślę myśl istnieje (nawet jeśli śnię lub zły demon wprowadza mnie w błąd) mogę mylić się w rozumowaniach, ale mylę się tylko, gdy myślę istnienia rzeczy zew. Nie jesteśmy pewni, ale istnienia własnej myśli tak.

4. wywyższenie myśli nad materię - fundament wiedzy tkwi:

• nie w świecie zew. ale w człowieku

• nie w przedmiocie lecz w podmiocie

• nie w materii lecz w świadomym duchu

5. w myśli, samowiedzy tkwi przekonanie o istnieniu jaźni (pośrednio też o istnieniu Boga i ciał): jeśli jest myśl musi być ktoś kto myśli - „Myślę więc jestem”. Jestem istotą, która myśli. Jaźń myśląca (dusza) istnieje nawet jeśłi moje ciało jest złudzeniem - jaźń istnieje więc niezależnie od ciała (to niezależna substancja)

32. Res cogitas i res extensa. Mechanistyczna teoria przyrody.

1. Res cogitas (substancja myśląca)

• przedmiotem duszy jest świadomość (myślenie wg K.); myślenie to funkcje psych. + wola + uczucie; myślenie to jedyny przymiot duszy (żadne własności cielesne nie są w stały sposób związane z duszą)

• w staroż. przedmioty dzielono na żywe lub martwe; K. dzielił istoty inaczej: na świadome i nieświadome (te co maja duszę, mają i świadomość np. zwierzęta nie maja duszy)

• życie to proces czysto materialny; dusza straciwszy łączność z życiem, straciła także łączność z życiem (radykalny dualizm duszy i ciała)

2. Res extensa (substancja rozciągła)

• przymiotem ciała jest rozciągłość; jej właściwością jest nieskończona podzielność (ciała nie mogę więc składać się z atomów, bo te są niepodzielne)

• ciała posiadają tylko własności przestrzenne - więc podlegaja tylko przestrzennym zmianom (czyli ruchowi)

• ciała mają tylko właściwości geometryczne i ulęgają tylko zmianom mechanicznym. Jakość i ich zmiany są tylko subiektywnymi reakcjami naszych zmysłów.

3. Dualizm duszy i ciała

• dusza i ciało to dwa odrębne światy - na ogół nie stykają się ze sobą

• człowiek jest jedynym wyjątkiem, gdzie obie sub. są złączone, a nadto oddziałują te sub. w nim na siebie

• ciało nie może spowodować by cokolwiek powstało lub zmieniło się w duszy, ani dusza by coś powstało lub zmieniło się w ciele. ALE! Ciało może wpłynąć na zmianę kierunku tego, co dzieje się w duszy i odwrotnie (dusza na ciało)

4. Mechanistyczna koncepcja przyrody (zjawiska są ruchami)

• życie to mechaniczny proces, powodowany prze materialne impulsy, powstające we krwi

• zwierzęta to maszyny i tak się zachowują

• ciała pozbawione sa właściwości dynamicznych - nie są wyposażone w siły, więc nie mają zdolności wytwarzania ruchu - jednak poruszają się

• ruch materii - ruch ciałom został udzielony - przymiotem duszy jest tylko myślenie, więc ruch nie pochodzi od niej - ruch materii udzielony jej został więc przez Boga

• ilość ruchu we wszechświecie jest stała - bo ciała nie mając sił, nie mogą tego ruchu ani spotęgować, ani zahamować - prawo zachowania ruchu.

33. Problem psychofizyczny

1. Rozum - jest miarą poznania, pewne jest to co on uzna za wyraźne i jasne

Zmysły - nie są równorzędne z rozumem; są przydatne do życia, ale nie do poznania

• zmysły są dane umysłowi (jak uczucia) do sygnalizowania człowiekowi co odpowiednie, a co szkodliwe, ale nie wskazują prawdy

• wbrew naturze jest traktować zmysły jako źródło poznania - tę funkcje spełnia tylko rozum

• zmysły są tylko okazją do uświadomienia sobie przez rozum własnych wrodzonych idei

2. Wrodzone idee - urodzone „razem z nami” np. przedstawienia Boga i własnej jaźni

• Najważniejsze cechy:

• nie są one wynikiem działania na umysł przedmiotów zewnętrznych

• są własnością umysłu

• są niezależne od woli

• są proste

• są jasne i wyraźne

• nie są stale obecne w umyśle

• wrodzona jest tylko predyspozycja do pewnych przedstawień (zdolność do wytwarzania ich przez umysł)

• są niezawodne, bo zostały wpojone człowiekowi przez Boga i Bóg gwarantuje ich prawdziwość

3. Prawda i błąd, rozum i wola

• K. dzielił przeżycia na:

• bierne - gdy przedstawiam coś sobie, mam jakieś idee

• czynne - gdy dokonywam aktów (twierdzę, zaprzeczam, sądzę)

• gdy zachowuję się biernie, nie popełnię błędu - jedynie gdy twierdze lub zaprzeczam (czynnie)

• przedstawienia, idee nie są fałszywe (np. idea chimery); błąd i fałsz pojawiają się, gdy o ideach wydaje się sądy np. że chimerze odpowiada istota rzeczywista

• sąd - biorą w nim udział rozum i wola; rozum miał przedstawiać, a zaprzeczać i twierdzić miała wola (zdolność czynna)

• sąd to akt zgody lub niezgody (akt decyzji) - prawda i błąd są sprawą uznania lub odrzucenia, i wola jest tym co znajduje prawdę lub fałsz (teoria sądu)

• pochodzenie błędu - jeśli wola utrzymuje się w granicach, w których rozum daje podstawę do sądu - wtedy nie mija się z prawdą - jak wybiega poza tę granicę - błądzi (Bóg dał człowiekowi wolną wolę, co pociągnęło za sobą możliwość błędu)

4. afekty - przedstawienia, które dusza wywodzi z samej siebie

• wywołane są przez przedmioty zew. - bezpośrednio przez siły życiowe z krwi - siły te (zależnie od temperamentu) wytwarzają różne afekty

• a. Pobudzają duszę do działania

• 6 afektów: podziw, miłość, nienawiść, pożądanie, radość, smutek

• skłaniają nas do tego co użyteczne, a odwodzą od tego co szkodliwe

John Locke (1632 - 1704)

34. Empiryzm genetyczny

1. program filozofii

• zadaniem fil. Było poznanie pojęć o bycie - badanie poznania (poch, pewności, zakresu) - fil. Jako pogląd na człowieka, a nie na świat

• jedną z metod była metoda genetyczna - naturę pojęć określano na podstawie ich pochodzenia, przy założeniu, że objawia się ona najczyściej w pierwotnej postaci

2. empiryczne pochodzenie wiedzy

• nasza widza pochodzi z doświadczenia - umysł jest nie zapisaną tablicą, która zapisuje doświadczenie

• empir. Zwalczał teorię idei wrodzonych - idee te wcale nie są znane wielu ludziom

• w swej teorii zachował jeden czynnik wrodzony - władze umysłu nie są nabyte lecz właściwe jemu z natury

• dwie drogi nabywania doświadczenia:

1. doświadczanie rzeczy zew. przez postrzeżenia (czyli dośw przez zmysły)

2. doświadczanie samego siebie przez refleksję (dośw faktów zew.)

• stosunek rodzajów dośw: umysł działa, gdy postrzeżenie otrzyma materiał do działania (postrzeżenie wyprzedza refleksję); zaś wiedza oparta na refleksji jest pewniejsza

• teoria refleksji: 3 źródła wiedzy - myślenie zmysłowe, postrzeganie i introspekcja (czyli dośw wewnętrzne - nierówne postrzeganiu zmysłowemu)

Berkeley (1685 - 1753)

35. Esse = percipi (istnieć = być postrzeganym) IMMATERIALIZM

1. sub. nie doświadczamy, więc jej nie ma, są one fikcją umysłu; ciała to zespoły jakości zmysłowych - jeśli z nich usunąć jakość to nie zostanie nic

2. świat zew. składa się tylko z jakości postrzegalnych

własności pierwotne i wtórne są subiektywne

3. dla przedmiotów istnieć znaczy być postrzeganym (esse = percipi)

4. jeśli materia to sub istniejąca niezależnie od postrzeżeń to nie ma materii

5. jeśli mówię, że coś istnieje tzn. że ja lub ktoś widzi to i tego dotyka

David Hume (1711 - 1776)

36. Nauka o faktach i stosunkach między ideami.

1. Przedmioty badania:

• stosunki między ideami; np. matematyka: twierdzenia umysł znajduje niezależnie od doświadczenia; są oczywiste i pewne

• fakty; przeciwieństwo faktu nie zawiera sprzeczności i umysł może je przedstawić z całą wyrazistością;

2. Przedmioty badania różnią się stopniem pewności i sposobem uzasadnienia.

• stosunki między ideami dotyczą idei (tu prawdy są konieczne i oczywiste)

• fakty dotyczą rzeczywistości (tu prawdy nie są konieczne i oczywiste)

3. idee - są w naszym umyśle, możemy więc bezpośrednio ustalać stosunki między nimi;

fakty - także stwierdzamy bezpośrednio; ale czy mogą mieć pewność twierdzenia o rzeczywistości, które wykraczają poza świadectwo zmysłów? Np. fakt, że jutro wzejdzie słońce oparte jest na empiryzmie, nie jest stwierdzeniem faktu, bo ten jeszcze nie zaszedł.

4. co zawiera doświadczenia poza stwierdzeniem faktów?

Doświadczenie wykracza poza fakty, gdy na podstawie faktu stwierdzonego wnosimy o fakcie nie stwierdzonym. Wtedy między faktami musi zachodzić związek niezawodny (konieczny)

37. Krytyka pojęcia przyczynowości, siły i substancji (materialnej i duchowej)

1. Krytyka pojęcia przyczynowości

związek przyczynowy - wychodzimy poza stwierdzone fakty, szukając ich przyczyn lub skutków (do takich związków mamy prawo tylko jeśli związek przyczynowy jest konieczny)

• na jakiej podstawie poznajemy, że związek przyczynowy jest koniecznym?

• a priori - wnioski H: nie poznajemy go a priori (ze znajomości przyczyny nie da się wydedukować znajomości skutku); rzeczywistość sądzić możemy tylko na podstawie doświadczenia, że zaś konieczność poznać można jedynie a priori to związek przyczynowy nie jest koniecznym.

• empirycznie - wnioski H: nie poznajemy go empirycznie (czyste doświadczenie uczy o stałym następstwie faktów, ale nie poucza, że jeden fakt wynika z drugiego; jeśli więc mamy trzymać się doświadczenia to musimy wyrzec się związków przyczynowych i zadowolić ustalaniem stałych następstw)

• dlaczego uznajemy istnienie związków przyczynowych choć nie mamy do tego podstawy? Gdyż opieramy się na dawnym doświadczeniu i przenosimy je na przyszłość. Czyniąc tak przekraczamy czyste doświadczenie. Jednak nie ma rozumowania, które by nas do tego upoważniało. Jest to rzeczą przyzwyczajenia. Stałe powtarzanie się pewnych związków zmienia nasz stosunek do nich. Wtedy właściwa podstawa związku jest subiektywna i uczuciowa, a wnioskowanie to akt wiary, a nie wiedzy. Poszukiwanie związków przyczynowych to instynkt, nie dający zrozumienia - zasada ta nie jest wiec odpowiednia podstawą poznania rzeczywistości.

2. Krytyka pojęcia siły

Siła - zdolność wywoływania skutków (jest związana z pojęciem przyczynowości)

• Gdybyśmy doznawali wrażenia siły, to byłby to pierwowzór przyczynowości, jednak go nie doznajemy ani przez:

• doświadczenie zewnętrzne - widzimy ruchy, ale nie widzimy siły, która je popycha

• doświadczenie wewnętrzne - to czego doznajemy w aktach woli to nie siła ale wysiłek; przeżywając akt woli nie możemy przewidzieć jego skutków

3. Krytyka pojęcia substancji (analogiczna do krytyki przyczynowości)

Substancja - łączy fakty współczesne; wrażenia dostarczane przez różne zmysły odnosimy do jednej substancji i choć wrażenia zmieniają się, mniemamy, że substancja jest taka sama - jednak wtedy wykraczamy poza fakty

• Przyjmując istnienie substancji wykraczamy poza fakty za pomocą wniosku, który nie jest uzasadniony ani przez analizę pojęć (a priori) ani przez fakty. Działa tu wyobraźnia i instynkt, a podstawą wniosku (subiektywną) jest przyzwyczajenie. Wniosków dokonuje naturalna skłonność umysłu, posiadają konieczność psychologiczną.

• Wrażenia nie maja przyczyny w zewnętrznych substancjach, one są i koniec

• Skoro nie ma podstawy do przyjmowania substancji materialnych, nie ma i postawy do przyjmowania duchowych; złudzeniem jest, że nasza jaźń jest substancją, i że istnieje niezależnie od naszych uczuć i postrzeżeń (nie ma ani materii ani duszy, są tylko wrażenia!)

Immanuel Kant (1724-1804)

38. Pogodzenie empiryzmu z racjonalizmem

Dwa stanowiska w sprawie oceny źródeł poznania:

• Racjonalizm - cenił rozum, odrzucał zmysły

• Empiryzm - cenił zmysły, odrzucał rozum

Wg Kanta oba źródła są niezbędne do poznania (nauka o dwóch pniach poznania):

• aby poznać rzecz trzeba najpierw wejść z nią w kontakt (zmysły)

• potem należy ją zrozumieć (rozum)

• Dało to kryterium pewności poznania (wzajemna kontrola władz umysłu); wyobrażenia i pojęcia możemy porównywać; one kontrolują się wzajemnie, przez co dają gwarancję prawdy.

39. Podział krytyki poznania

a) Dwa główne działy krytyki:

• logika transcendentalna (myślenie aprioryczne)

• estetyka transcendentalna (aprioryczne czynniki poznania zmysłowego)

b) Logika transcendentalna:

• teoria rozsądku - transcendentalna analityka (rozsądek - tworzenie pojęć na podstawie danego materiału)

• teoria rozumu - transcendentalna dialektyka (rozum - wyciąganie wniosków wybiegających poza materiał doświadczalny w dziedzinę bytu absolutnego)

4. Mamy więc trzy działy krytyki umysłu:

• Estetykę - teoria zmysłowości (teoria nauki)

• Analitykę - teoria rozsądku (teoria nauki)

• Dialektykę - teoria rozumu (teoria metafizyki - wiedzy rzekomej)

40. Aprioryczne formy zmysłowości i aprioryczne kategorie intelektu (rozsądku). „Przewrót kopernikański”

1. aprioryczne formy zmysłowości (estetyka)

• przestrzeń (analogicznie jest z czasem)

• nie jest wyobrażeniem empirycznym - wszelkie doświadczenia zewnętrzne zaczerpnięte są z przestrzeni (nie odwrotnie)

• jest wyobrażeniem koniecznym, bo nie można go usunąć z myśli (przedmiotów może nie być w przestrzeni ale przestrzeń istnieć musi)

• czas i przestrzeń

• nie są niczym realnym, są więc czymś idealnym - pochodzą ze zmysłów

• zmysły nie wytwarzają ich z wrażeń lecz do wrażeń je dodają, ujmując je w pewien porządek (czyli czas i przestrzeń, które są formami zmysłowości)

• wrażenia - empiryczna materia wyobrażeń - forma ich jest a priori (przestrzenna i czasowa)

2. aprioryczne kategorie rozsądku (analityka)

kategorie (czyste pojęcia rozsądku) - „formy rozsądku”, zawarte w nim a priori i stanowiące sposoby łączenia wyobrażeń przez rozsądek (bo przedmioty są pewnym zespoleniem wyobrażeń)

kategorie:

• ilości (jedność, mnogość, wszystkość)

• jakości (realność, zaprzeczenie, ograniczenie)

• stosunku (substancja, przyczyna, wspólności)

• modalności (możliwość, istnienie, konieczność)

Wykaz tych kategorii był sztuczny, prawdziwie ważne były kategorie stosunku (głównie substancja i przyczyna). Prawdziwie istotna była myśl, że to pojęcia są warunkiem doświadczenia, a jaźń warunkiem przedmiotów.

3. „Przewrót kopernikański”

Dwie drogi wytłumaczenia zgodności doświadczenia z pojęciami:

1. doświadczenie umożliwia pojęcia

2. pojęcia umożliwiają doświadczenia

Kant obrał druga drogę rozumowania; była ona rewolucyjna bo wymagała odwrócenia dotychczasowego sposobu myślenia. Kant nazwał to „przewrotem kopernikańskim” w filoz.

• tu rozum wyprzedza doświadczenie; stawia pyt. i skłania przyrodę aby na nie odp.

• dotąd uznawano, że ludzkie poznanie musi stosować się do przedmiotów - to zaś uniemożliwia poznanie a priori

Kant wytłumaczył:

• jak możliwe są sądy syntetyczne a priori

• jak możliwe są nauki, zawierające takie sądy (matematyka i przyrodoznawstwo)

• jak możliwe jest doświadczenie

• jak możliwa jest przyroda

Doświadczenie wg Kanta - to nauka doświadczalna (prawidłowy zespół sądów)

Przyroda - prawidłowy zespół zdarzeń

Prawidłowość - twór stale działających form umysłu

41. krytyka metafizyki (racjonalnej psychologii, kosmologii i teologii)

1. krytyka psychologii racjonalnej

psychologia racjonalna - istnieje dusza (substancja myśląca) i jako substancja jest prosta i niezniszczalna

krytyka:

• substancja to tylko forma łączenia wyobrażeń

• my nie posiadamy wyobrażenia duszy, więc nie możemy stosować kategorii substancji

• jaźń znamy jako funkcję i podmiot myślący, nie zaś jako substancję i przedmiot myśli

• upada więc i teza o tym, że dusza jest prosta, a za nią, że jest i nieśmiertelna

2. krytyka kosmologii racjonalnej

kosmologia racjonalna - próby określenia natury wszechświata; pojawiają się w nich 4 antynomie:

Tezy i antytezy:

1. świat ma początek w czasie i ma granice w przestrzeni (świat nie ma początku w czasie i granic w przestrzeni)

2. wszystko w świecie jest prostym składnikiem lub składa się z prostych składników (nic w świecie nie jest proste ani z prostych składników złożone)

3. istnieje w świecie wolność (nie ma w świecie wolności, wszystko dokonuje się wg praw przyrody)

4. naturą świata jest istnienie istoty koniecznej, jako jego części lub przyczyny (nie ma żadnej istoty koniecznej ani w świcie ani poza nim jako jego przyczyny)

krytyka:

• skoro przestrzeń i czas są przedmiotami nierealnymi to dwie pierwsze antynomie są bezprzedmiotowe

• dwie ostatnie antytezy: jeden i ten sam fakt może być i uwarunkowany i wolny; tezy są prawdziwe dla świata myślnego, antytezy - dla zjawisk.

3. krytyka teologii racjonalnej

idea Boga - „hipoteza konieczna dla zaspokojenia rozumu”, nie jest jednak faktem stwierdzonym przez umysł;

krytyka dowodów istnienia Boga:

• dowód ontologiczny (z pojęcia Boga wnosi o Jego istnieniu): z pojęcia przedmiotu można wnosić o jego możliwości, ale nie o istnieniu; istnienie może być stwierdzone jedynie przez doświadczenie

• dowód kosmologiczny (z faktu istnienia świata wnosi o istnieniu Boga jako jego przyczyny): zasadę przyczynowości, która obowiązuje tylko w świecie doświadczalnym, stosuje poza nim

• dowód fizyko-teologiczny (z organizacji świata wnosi o istnieniu Stwórcy): dowodzi najwyżej, że świat ma budowniczego, ale nie, że ma stwórcę.

Uwaga: tak samo jak nie można dowieść, że Bóg istnieje, tak samo nie można dowieść, że nie istnieje.

42. krytyka rozumu praktycznego (etyka)

Sądy autonomiczne - gdzie rozum przemawia od siebie a nie pod naciskiem czynników obcych (tj. Boskich, wymagań społecznych, pożądań jednostki);

Dobra wola - wg Kanta była ona sądem autonomicznym;

• wola jest dobra wtedy, gdy usiłuje spełnić swój obowiązek; nie ma dobrej woli tam, gdzie skłonność przyrodzona prowadzi do dobra

• „moralne” były czyny wykonane z obowiązku a nie pod wpływem skłonności

Obowiązek - jego istotą było podporządkowanie się prawu; nakaz jego jest formalny, przez to cała etyka jest tylko formalna. Było to aprioryczne prawo moralne: powszechne i konieczne.

Friedrich Hegel (1770 - 1831)

43. Idealizm ewolucyjny

a) byt a myśl:

• myśl jest pierwotna, a rzeczy są jej wytworami

• w pierwotnej myśli należy szukać pierwotnej natury bytu

• myśl jest natury logicznej, tak więc i byt jest natury logicznej

• składnikiem myśli jest pojęcie, tak więc i składnikiem bytu jest pojęcie

• ogólność stanowi istotę pojęć, jest też i istotą bytu (to co jednostkowe jest jego wtórnym przejawem)

b) byt jako całość:

• byt tylko w całości jest absolutem

• tylko jako absolut jest racjonalny i logiczny

• fakty dopiero w połączeniu z całością bytu stają się racjonalne

• prawdą może być jedynie twierdzenie o całości bytu

c) zmienność (ewolucyjność) bytu:

• byt jest zmienny i dzięki temu wyłania z siebie mnogość postaci jaka go cechuje (wbrew mniemaniu, że to co absolutne musi być niezmienne)

• byt rozwija się nieustannie, wyłaniając przez to swoje nowe postacie (natura ewolucyjna bytu)

4. logiczność bytu:

• skoro byt jest logiczny, to jego rozwój podlega logicznym prawom (każdy jego stan wynika logicznie z poprzedniego)

• co wynika logicznie - jest konieczne, więc rzeczywistość jest konieczna

• to co konieczne zgodne jest z rozumem, przez to rzeczywistość jest rozumna

44. Logika, filozofia przyrody i ducha

• pierwotną postacią bytu jest pojęcie - ono jest punktem wyjścia dla rozwoju bytu

• przyroda i duch to dwie postacie w jakie przyobleka się byt

• przyroda - jest antytezą bytu; jest ona ideą, która oddzieliła się od myśli (przez to wydaje się zewnętrzna)

• duch - jest syntezą przyrody i idei

• tym trzem postaciom bytu odpowiadają trzy działy filozofii: logika, filozofia przyrody i ducha

• dialektyczne triady:

• logika - wywodziła a priori kategorie myśli

• filozofia przyrody - postacie bytu przyrodzonego

• filozofia ducha (przejawy absolutu) - a) postacie ducha subiektywnego; b) ducha obiektywnego (postacie antytezy) - przejawia się w prawie, państwie i moralności; c) ducha absolutnego (postacie syntezy) - przejawia się w sztuce, religii i filozofii

Artur Schopenhauer (1788 - 1860)

45. Świat jako wola i pesymistyczny pogląd na świat

1. Świat jako wola

• człowiek jest nie tylko poznającym podmiotem, ale i przedmiotem do poznania (jesteśmy rzeczami w sobie) - jeśli więc do istoty rzeczy nie możemy przeniknąć z zewnątrz, możemy dojść do niej od wewnątrz (samowiedza)

• samowiedza poucza nas, że jesteśmy wolą - doznanie woli jako naszej wewnętrznej istoty, jest kluczem do znalezienia istoty rzeczy we wszystkich innych wypadkach (jedyna droga do prawdy)

• wola jest więc osnową przyrody - nawet przyrodnicy rozważają działanie sił, a siła to przecież objaw woli

• wewnętrzna istota świata to wola, zewnętrznie objawia się on jako wyobrażenie

• wola jest popędem irracjonalnym - działającym ślepo i bez celu

2. Pesymistyczny pogląd na świat

• na dnie człowieka i rzeczy jest popęd

• popęd jest bezrozumny, działa bez celu i ukojenia, towarzyszmy mu ciągle poczucie braku i niezaspokojenia

• dążymy do szczęścia i utrzymania życia, ale tego nie możemy osiągnąć

• przy tym ciągle towarzyszy nam lęk (głównie przed śmiercią)

• człowiek na próżno szuka ulgi w filozofii i religii

46. Etyka współczucia i estetyka kontemplacyjna jako paliatywy przeciw cierpieniu

1. etyka współczucia

• przez wyzbycie się pożądań możemy oderwać się od świata i jego cierpień

• współczucie (pochodzące z etyki chrześcijańskiej to podstawa jego etyki) - życie jest męko nie tylko dla nas, ale i dla innych, i widok innych musi wzbudzać w nas współczucie

• współczucie jest naturalna reakcja i motywem działania

• współczucie jest także wyzwalające - przejmując się cudzym cierpieniem, wyzwalamy się od własnego

2. estetyka kontemplacyjna

• drugim źródłem ulgi w cierpieniu jest sztuka

• sztuka zatrzymuje pęd woli, który jest przyczyną cierpienia, bowiem wobec sztuki zatapiamy się w kontemplacji, a wtedy ustaje działanie woli i popędów

• kontemplacja daje najwyższe poznanie - chwyta w rzeczach to co stale i niezmienne, tu można poznać idee

Ludwig Feuerbach (1804 - 1872)

47. Materializm, antropologizm i naturalistyczna metafizyka

1. Materializm

• tajemnica wiedzy leży w zmysłowości

• istnieje jedynie przyroda: „poza człowiekiem i przyrodą nie ma nic”

• najgłebsze tajemnice są w najprostszych przyrodzonych rzeczach

• przyroda jest jedynym bytem i jest materialna w swej osnowie: „Myśl z bytu, a nie byt z myśli”, „Człowiek jest tym, co je”

2. Antropologizm

• właściwym przedmiotem filozofii jest człowiek, a nauka uniwersalną - antropologia

• widział w człowieku twór przyrody

• człowiek był jej tworem najdoskonalszym (był ideałem)

• antropologizm ten był postacią naturalizmu

3. Naturalistyczna metafizyka

• Naturalistyczna etyka

• skoro nie ma nic ponad przyrodą, jest więc ona najwyższym dobrem, które należy czcić

• zaczynamy żyć pełnia życia dopiero, gdy zdamy sobie sprawę, iż śmierć jest rzeczywista

• jednak z tego jaka jest przyroda nie wynika jak należy żyć (tutaj znajduje się granica materializmu w etyce)

• Naturalistyczna teoria religii

• Bóg został stworzony przez człowieka na jego własny obraz

• Bez ludzkich pragnień nie byłoby bogów; tacy są bogowie jakie są ludzkie pragnienia

• Potrzeby wiodące do religii są wieczne - dlatego i religia jest wieczna

• Rola religii jest doniosła - nowa era powstaje, gdy zmienia się ludzki stosunek do religii

Karl Marks (1818 - 1883) i Friedrich Engels (1820 - 1895)

48. Materializm dialektyczny i historyczny

1. Materializm dialektyczny

Dialektyka dawniej	Dialektyka Marksa i Engelsa
metoda umysłowa, własność myśli snucie myśli bez odwołań do doświadczenia związana z filozofią idealistyczną	własność materialnej przyrody stała się wyrazem doświadczenia związana z filozofią materialistyczną

• podstawową cechą przyrody uznali jej nieustanny ruch i ciągły rozwój (dawna dialektyka zaobserwowała to samo, ale w odniesieniu do myśli)

• dialektyczny materializm - istnieje jedynie materia, ale nieustannie się rozwijająca i przyjmująca nowe postacie

Cztery właściwości przyrody:

1. składa się z rzeczy spojonych ze sobą, warunkujących się i przez to względnych

2. jest w ciągłym ruchu, przemianie i rozwoju

3. rozwijając się wytwarza nowe jakości

4. motorem jej rozwoju jest walka wewnętrznych przeciwieństw

• przeciwstawiali dialektykę metafizyce:

• metafizyka - filozofia absolutu

• dialektyka - filozofia zmienności bytu

2. Materializm historyczny

• Materializm dialektyczny obejmował także zjawiska społeczne

• Dzieje ludzkie mają osnowę materialną, która podlega prawom koniecznym - należy je rozważać w zespole społecznym

• Żyjąc społecznie ludzie wchodzą w konieczne i niezależne od ich woli stosunki

Pogląd ten nosił nazwę „materializmu historycznego”:

• Historycznego, bo dotyczył stosunków ludzkich i ich historycznego rozwoju

• Materializmu, bo stosunki te tłumaczył materialistycznie

• „Ludzie muszą przede wszystkim jeść, pić, mieć mieszkanie i odzież, zanim będą mogli się zajmować polityką, nauką, sztuką i religią.” - „nie świadomość ludzi stanowi o ich bycie, lecz, odwrotnie”

• czynniki społeczne zajmują pierwsze miejsce wśród czynników życia ludzkiego (chcąc czy nie chcąc, trzeba się im podporządkować)

• wśród czynników społecznych pierwsze miejsce zajmują czynniki materialne

• wśród czynników materialnych pierwsze miejsce zajmują czynniki gospodarcze (one decydują o formach życia duchowego)

Soren Kierkegaard (1813 - 1855)

49. Filozofia egzystencjalna

Cele filozofii:

1. humanistyczne

• zainteresowanie tylko człowiekiem, a głównie jego stosunkiem do Boga;

• stawiane zagadnienia, wypływały z lęku i niepokoju, których doznaje człowiek i które są nieodłączną częścią życia;

• życie jest tylko moralne i religijne (filozofia życia)

2. aporetyczne

• myślenie subiektywne - prawda dla mnie, a nie ogólna

3. pluralistyczne

• przed człowiekiem stoi nieuchronna konieczność wyboru

• myślenie mnogości i alternatywy

4. egzystencjalne

• filozofia wnikała w samo istnienie człowieka i jego właściwości etyczne i religijne

Friedrich Nietzsche (1844 - 1900)

50. Wola życia a wola mocy

Wola ku mocy - siła, której przejawem jest wszelkie życie i jego dążenia. Siła ta znajduje swe potwierdzenie i spotęgowanie w samej sobie, w momentach najwyższej mobilizacji i przełamywania oporów. W życiu człowieka wola ku mocy wyraża się poprzez poczucie siły jednostki i panowania nad sobą, w wytrwałości i zwycięskim znoszeniu przeciwieństw.

Wola ku mocy nie jest wolą życia, bo to szuka przetrwania za wszelką cenę, a poczucie mocy może osiągnąć apogeum w chwili świadomej śmierci; nie jest też pragnieniem panowania nad innymi, bo często większe poczucie mocy daje służebność. Wola ku mocy w życiu człowieka, to raczej chęć zwyciężania, pragnienie i uczucie posiadania siły zdolnej łamać wszelkie przeszkody, połączone z radością zwycięzcy i twórczą ekstazą. To pęd ku sile.

52. Moralność niewolników a moralność panów

Moralność niewolników	Moralność panów
słaba natura cenią to co ich słabości przychodzi z pomocą: litość, miłość, altruizm	silna natura cenią dostojność, godność osobistą, bezwzględność

kiedyś silni panowie mieli głos (wytworzyli pojęcie dobra - rozumiane jako dostojność, dzielność) niewolnicy zbuntowali się i zwyciężyli (bo choć słabi byli liczniejsi) przez to opinia niewolników stała się powszechna - dobrem stało się to co im odpowiadało (nastąpiło odwrócenie sądów) my żyjemy w epoce, która przyszła po ich buncie i nasza moralność jest ich moralnością

• dobrze jest, gdy niewolnicy maja moralność niewolników źle jest, jeśli poddają się tej moralności ludzie z rasy panów (jest to wtedy zwyrodnienie)

53. Immoralizm i przewartościowanie wszystkich wartości

Immoralizm

Zasady moralne	Moralność współczesna	Immoralizm
1.sprawiedliwości	Każdemu należą się te same prawa i dobra	Każdemu należy się tyle ile ma zasług
2.użyteczności	Tak działaj, by wytwarzać jak najwięcej dóbr	Największym dobrem jest życie, a nie produkowanie dóbr
3.altruizmu, miłości bliźniego	Pamiętaj o dobrach innych ludzi	Wszystko jest dla najlepszego, bliźniego nie oszczędzaj
4.litości	Wytwarzając dobra należy udostępniać je słabym i potrzebującym	Litość to marnowanie energii, silny powinien mieć poczucie własnej wyższości
5.prymatu dóbr duchowych	Dobra duchowe są wyższe od materialnych, i o nie trzeba głównie zabiegać	Podstawą wszystkiego jest ciało, życie to sprawa cielesna, a duch to nadbudowa nad nim
6.prymatu ogółu	Dobro ogółu ważniejsze od dobra jednostki	Tylko wielkie jednostki mają wartość, ogół jedynie ma wartość jako narzędzie
7.intencji	Wartość postępowania leży nie w tym co osiąga ale czy zmierza do dobra	Wartość postępowania leży w tym co osiąga
8.wychowania	Należy z dbałością wychowywać siebie i innych dla dobra ogólnego	Czego nie ma w organizmie, tego żadne wychowanie nie zastąpi
9.nagrody i kary	Moralne postępowanie otrzyma nagrodę, a niemoralne karę	Nagroda (szczęście) kara (nieszczęście) - od szczęścia ważniejsze jest by żyć dostojnie i pełnie

Główne założenia:

1. wartość życia - jedynie ono posiada wartość, z niego rodzi się wszystko inne, co wartość może posiadać

2. wolność silnego - wolność należy się tylko temu, kto posiada dość siły by ją sobie zapewnić

3. nierówność - ludzie nie są równi, są lepsi i gorsi, w zależności od tego ile mają w sobie życia i siły

1. Przewartościowanie wszystkich wartości - wykazanie bezwartościowości tego, co powszechnie za wartościowe uchodzi i postawienie w miejscu tego wartości prawdziwych.

• sprzeciwiał się stawianiu ponad życie wartości duchowych i podporządkowania im życia

• był twórcą całkiem nowej moralności (nie jak jego poprzednicy - nowej etyki)

• życie chce utrzymać się przy istnieniu i także się rozwijać

• jedynym celem życia człowieka jest on sam (życie jest celem)

54. Ideał nadczłowieka

• w rzeczywistości go nie ma, ale można go i trzeba wyhodować

• ludzkość zaczęła od moralności panów i do niej kiedyś wróci - wtedy zrealizuje ten ideał

• jest to ideał doskonałości biologicznej - żywotności

• ideał doskonałości duchowej, dostojności i twardości wobec innych i siebie również

55. Żywioł apolliński i dionizyjski

Postawa apollińska	Postawa dionizyjska
ceni to co jasne, przejrzyste, opanowane, harmonijne, doskonałe Bóg na krzyżu - symbol ofiary z życia dla innych dóbr	ceni pełnię i płodność życia, jego pęd, dla którego dynamika jest ważniejsza od doskonałości w niej miało źródło to co w dziejach wielkie, potężne i twórcze Dionizos - symbol życia jako najwyższego dobra

William James (1842 - 1910)

56. Pragmatyzm

1. Pragmatyczna metoda

• metoda rozstrzygania odwiecznych metafizycznych dyskusji

• oceniała twierdzenia metafizyczne wedle ich konsekwencji (głównie konsekwencji praktycznych)

• przechodziła od teoretycznego do praktycznego punktu widzenia

• jeśli z różnych tez wynikają te same konsekwencje praktyczne to nie ma między nimi istotnej różnicy, różnica jest tylko słowna

• taki praktyczny punkt widzenia uwalniał teorię od abstrakcji i nawracał do rzeczywistości

2. Pragmatyczna teoria prawdy

• prawdy (szczególnie naukowe) nie są kopiami rzeczywistości

• prawdziwość to właściwość samej myśli

• prawdziwość nie może być rozumiana jako zgodność z rzeczywistością ani jako stosunek myśli do rzeczywistości, bo nie da się porównać myśli z rzeczywistości

• prawdziwe są te myśli, które się sprawdzają przez swe konsekwencję (szczególnie praktyczne)

3. Prawo do wiary

poznanie jest przewidywaniem, nie może więc być czystą wiedzą nie można posiadać prawdziwej wiedzy o tym, czego jeszcze nie ma skoro więc nie jest wiedza to musi być wiarą

doświad obala lub potwierdza nasze założenia ale nie wszystkie tak rozstrzygnąć można, np. pytania o to czy jest Bóg to czy uważać je za prawdy zależy jedynie od naszej wiary (prawo do wiary)

prawo do wiary - ważne jest nie to, ze chcemy zdawać się na wiarę, lecz że mamy do tego prawo a prawo mamy, bo jest wiele spraw, których inaczej rostrzygnać niepodobna

4. Empiryzm (radykalny)

Empiryzm dawniej	Empiryzm Jamesa
doświad sumą prostych elementów uznaje doswiad zew., zmysłowe, wew	proste elementy w doświad nie występują - są ze sobą zrośnięte (ciągły strumień); żaden el doswiad nie jest samodzielny także cudzą osobowość znamy przez doswiad - bo znamy ją bezpośrednio, bez rozumowań

5. Pluralistyczna metafizyka (cechą rzeczywistość jest mnogość części)

• Synechizm - względna zależność elementów rzeczywistości

• części rzeczywistość są zależne od części sąsiadujących

• Tychizm - względna niezależność elementów rzeczywistości

• niezależność elementów od ich całości z tego wynikało, że rzeczywistość jest plastyczna i jest w niej miejsce na wolność i powstawanie rzeczy nowych

6. Doświadczenie religijne

Dwie główne myśli:

1. kręgosłupem religii jest doświadczenie

2. religia jest dla ludzkości sprawą ważną, choćby wszystkie jej szczegółowe objawy były nieważne

Edmund Husserl (1859 - 1938)

57. Przeciw relatywizmowi

1. Krytyka psychologizmu

Psychologizm - przedmioty matematyczne i logiczne są tworami umysłu, przez to podlegają prawom psychologicznym.

• prawdy logiczne nie należą do procesu psychicznego, nie dotyczą aktów psychicznych, lecz przedmiotów idealnych: pojęć, teorii, zdań. Prawa logiczne nie są prawami psychologicznymi

• 1. Prawa logiczne nie są prawami psychologicznymi, gdyż wtedy byłby tylko indukcyjnymi uogólnieniami, wtedy ich prawdziwość mogłaby być jedynie prawdopodobna, a prawa logiczne są przecież oczywiste

2. Prawa logiczne są ważne a priori, nie oparte na indukcji

3. Prawa logiczne w stosunku do faktów są tylko ideałem, fakty nie zawsze się do nich stosują - gdyby były natury psychologicznej to rządziłyby faktami psychologicznymi

2. Krytyka naturalizmu

Naturalizm - celem jest wyjaśnienie rzeczywistości przyczynami naturalnymi, tłumaczący całość zjawisk działaniem praw przyrody

3. Krytyka historycyzmu

Historycyzm - w historii istnieją nieubłagane prawa i rozwija się ona w określonym kierunku po to aby osiągnąć teoretycznie konieczny cel

4. Nowe zadanie filozofii

• oprzeć naukę na nowych, niewzruszonych naukowych fundamentach miała nią być nowa nauka - fenomenologia

• fenomenologia - „pierwsza nauka” mająca być podstawą dla wszystkich innych

58. Fenomenologia nauką bezzałożeniową

• f. miała być nauką bez założeń, miała ograniczyć się do stwierdzenia tego co niewątpliwe, miała być nauka bez konstrukcji

1. redukcja ejdetyczna - fenomenologia miała badać istotę zjawisk, a nie ich konkretne ukształtowanie; nie pytała czy jakieś zjawisko w ogóle istnieje, tylko jakie ma właściwości i jaka jest jego istota, jeśli istnieje

2. redukcja transcendentalna - metoda filozofowania, która nie zakładając istnienia świata realnego, mogłaby poprzez analizę poznawania rozstrzygnąć, czy świat realny jest i jaki jest; polegała na wyłączeniu wszystkiego, czego istnienia nie gwarantuje sam przebieg poznania

Max Scheler (1874 - 1928)

59. Antropologia fenomenologiczna - podejmuje określenie tego, co ogólnoludzkie (natury człowieka) i wyjaśnienia miejsca człowieka w przyrodzie i społeczeństwie.

Jej zamiarem było pogodzenie podejścia empirycznego (czyli naukowego, obiektywnego, biologicznego) i humanistycznego do kwestii „czym jest człowiek?”.

Człowiek jest biologicznie słaby i dlatego jest wyróżniony ze świata zwierząt; jego instynkty są niedookreślone i człowiek nie wie, czego chce, więc ciągle poszukuje czegoś nowego. Natura niewystarczająco wyposażyła człowieka by umożliwić mu samodzielne przeżycie, także potrzebuje on (ze swojej natury) kultury, aby przeżyć w naturze. Natura jest źródłem braku, który musi ulec kompensacji ze strony kultury, aby człowiek mógł przeżyć w świecie naturalnym. Ten nurt zakłada wzajemną relację natury i kultury, ich „współpracę”, a nie „odwieczną walkę”, jak chciały inne nurty.

Zygmunt Freud (1856 - 1939)

60. Id, ego i superego jako sfery psychiki człowieka.

ID - ONO	EGO - JAŹŃ, JA
wewnętrzna część psychiki człowieka jest nieświadoma rządzona popędami anarchiczne dynamiczne działa codziennie, ale na nie, nie można działać, bo jest nieuświadomione, nie można go więc zniszczyć	zewnętrzna część psychiki człowieka jest świadoma rządzona rozumem trzymana w karbach przez rozum ustabilizowane działa na nią (naciska) id i superego

• Superego - NADJAŹŃ

• górna warstwa w psychice, jaźń jej się poddaje

• wytworzone przez wysublimowane popędy

• działa jako nakazy religijne, moralne, estetyczne

• nieświadoma, bo człowiek odczuwa jej nakazy, ale nie jest świadom ich genezy

• jest źródłem poczucia niedoskonałości i winy, które ciążą nad jaźnią

ID	EGO	SUPEREGO
Ma charakter hedonistyczny, dąży jedynie do osiągnięcia przyjemności, ale natrafia na opór przyrody i społ, i wchodzi z nimi w konflikt	Kieruje się zasadą realności, czyli tym co niezbędne, bo usiłuje uniknąć konfliktu w jaki wchodzi id ze społeczeństwem i naturą - uzgadnia popędy jednostki z warunkami życia, co chroni ją od zagłady	Dąży do ograniczenia żądzy użycia, popędów i przystosowania ich do możliwości społecznych

61. Kultura jako obszar sublimacji energii popędowej. Antagonizm kultury i jednostki.

Kultura - wynikiem tego, że pewne wyobrażenia zostają wyparte w nieświadomość, bo żyjąc w społeczeństwie, jednostka nie może realizować popędów, które to społeczeństwo uważa za destruktywne i które ono zwalcza.

Kompensaty - środki zastępcze dla pożądań. Kompensatą jest kultura: moralność, religia, sztuka. Żyjemy nimi, nie mogąc żyć z naturą, czynią rzeczywistość bardziej zgodną z naszymi pożądaniami.

• pewne popędy, jeśli się wyładują są groźne dla społeczeństwa, dlatego ono je zwalcza

• jednak jeśli popędy się nie wyładują stają się groźne dla jednostki (dezorganizują jej życie, wpędzają w choroby nerwowe.

• Popędy muszą, więc wyładować się w sposób „wysublimowany” (zastępczy, uwznioślony, nieszkodliwy)

• Te wysublimowane wyobrażenia i pożądania wytwarzają kolejną warstwę w psychice, jaką jest superego

Antagonizm kultury i jednostki:

• ze złożonej, trójwarstwowej struktury naszej psychiki wynikają dysharmonie naszego życia u kultury

• przez te dysharmonie kultura nigdy nas w pełni nie zadowoli

• bogactwa kultury są opłacone ograniczeniem naszych popędów - dlatego nie daje ona szczęścia

62. Trzy składniki neopozytywizmu: empiryzm, pozytywizm i fizykalizm.

1. Empiryzm - jedynym źródłem rzetelnej wiedzy o świecie jest doświadczenie

• empiryzm jest źródłem wiedzy o świecie realnym i obok wiedzy realnej uznaje formalną (jak logika i matematyka), która nie jest oparta na doświadczeniu, lecz jest aksjomatyczna

• tautologie - matematyka i logika, choć są aprioryczne (czego empiryzm nie uznaje), nie są syntetyczne - są analizą, zbiorem tautologii, wskazówek jak można znane prawdy przekształcać - nauka albo formułuje fakty, albo stwierdza tautologie. Stworzono więc empiryzm logiczny, od którego oczekiwano doskonałości; osiągnięto jednolity system matematyki i logiki

• twierdzenia sprawozdawcze - wiedza realna sprowadza się do prawd i twierdzeń ściśle empirycznych „sprawozdawczych” - same opisy, bez wyjaśnień, bo nie są możliwe

2. Pozytywizm - przedmiotem wiedzy są jedynie fakty, a nie domniemana istota rzeczy

• wg neopozytywistów twierdzenia metafizyki są bezsensowne, bo twierdzenie ma sens tylko wtedy, gdy może być sprawdzone - nie ma pytań tam, gdzie nie może być odpowiedzi

• twierdzenia etyczne i estetyczne także są bezsensowne, np. twierdzenia „dobry” i „zły” to tylko reguły postępowania, nie oznaczają niczego rzeczywistego, nie są ani prawdziwe ani fałszywe - są tylko wezwaniem, by odpowiednie twierdzenia uczynić prawdziwymi

• filozofia ma być analizą języka - ma tylko wyjaśniać twierdzenia za pomocą analizy logicznej; nauką nie jest ponieważ zajmuje się analizą wszystkich nauk - nauka szuka prawd a filozofia je tylko analizuje

3. Fizykalizm - najdoskonalszym układem pojęć jest ten, który wytworzyła fizyka, i do niego można i należy sprowadzić całą widzę naukową

• jedność języka wszystkich nauk prowadząca do jedności nauki

• jeśli naukę ma objąć język nauk, musi to być język fizyki, bo jest najobszerniejszy i najdoskonalszy

• fizyka obejmuje tylko fakty czasowo-przestrzenne, które są ściśle wymierzalne

Martin Heidegger (1889 - 1976)

63. Ontologia (metafizyka) fundamentalna.

Egzystencja - byt ludzki, który jest dla nas jedynym bytem zupełnie konkretnym, wszystko inne to abstrakcje; ludzka egzystencja jest pierwsza i nie wyprzedza jej żadna esencja, tak jak np. myśl stolarza o stole wyprzedza powstanie samego stołu; 1. jest więc faktem pierwotnym oraz 2. bytem istot świadomych - tych które mają jakiś stosunek do swego istnienia 3. Człowiek może go uznać lub potępić, 4. Jeśli człowiek istnieje to w świecie. 5. Człowiek świat poznaje - jest świadom istnienia innych ludzi

Byt - jest ludzki i pozaludzki. Byt pozaludzki to nieświadome istnienie rzeczy

Istnienie - jest kruche, narażone przez świat, który nie baczy na życie jednostki, na szwank. Musimy więc bronić swojego istnienia, działać, troszczyć się o coś. Życie jest tym wypełnione i przez to troska jest cechą ludzkiej egzystencji.

Narzędzia - aby zadbać o istnienie potrzebne są człowiekowi narzędzia; dopiero gdy narzędzie przestaje mu być potrzebne spostrzega się, że stanowi ono obcy mu byt i rodzi się w nim przekonanie, że poza nim są realne rzeczy. To przekonanie ma więc źródło nie w myśli, lecz w trosce i działaniu. Poznanie jest to więc postać działania, a działanie to postać istnienia.

Trwoga - przed niebezpieczeństwami i samym istnieniem; pogrąża człowieka w troskach i z drugiej strony mobilizuje do działania, i przez to chroni od zagłady. Jest to głównie trwoga przed śmiercią. Człowiek z nieustającą trwogą wyczerpuje swoje siły i tak dąży ku śmierci, a śmierć jest nieodwołalnym końcem istnienia.

Koegzystencja - obok człowieka istnieją tez inni ludzie, którzy mają wpływ na jednostkę. Społeczeństwo przekształca jednostkę, przez co przestaje ona być naturalnym i prawdziwym istnieniem.

Mowa - człowiek posługuje się mową aby wyrazić swoje istnienie, ale robiąc to przekształca je i fałszuje. Człowiek gada to co wszyscy, słowa stają się bytami, które narastają nad rzeczywistym istnieniem.

Codzienność - człowiek przyzwyczaja się do otoczenia; ciekawość każe mu do swego świata włączać nowe rzeczy, które tez wkrótce stają się codziennością; jeśli uda mu się wyjść z tej codzienności, poczuje jak obce jest mu otoczenie, w którym żył dotychczas; codzienność usypia ludzka trwogę, ona narzuca mu zewnętrzne formy o jego istnieniu - jest złudzeniem. Tylko kto widzi obcość bytu, może poznać jego całą prawdę

Nicość - poza ludzkim istnieniem nie ma nic; wymysłem jest wszystko co trwałe: Bóg, wieczne wartości, materia, idee - bo co by to znaczyło, jeśli sam człowiek umiera; skoro nie ma nic to człowiek jest wolny, co jest dla niego ciężką koniecznością. Człowiek musi podejmować decyzje, a przy tym nie ma się na czym oprzeć, bo nie ma obowiązujących praw moralnych. Człowiek więc będzie tym , co sam z siebie zrobi - ale zawsze może być czymś więcej niż jest.

64. Dwa nurty egzystencjalizmu, główne założenia i przedstawiciele.

Egzystencjalizm religijny	Egzystencjalizm ateistyczny
głównym przedstawicielem był Heidegger naczelne uczucie ludzkiego istnienia to trwoga trwoga ma naturę metafizyczną powaga istnienia filozofia ontologiczna	głównym przedstawicielem był Sartre naczelne uczucie ludzkiego istnienia to obrzydzenie i trwoga trwoga ma naturę moralną (wobec wolności i odpowiedzialności człowieka) powaga niewłaściwym stosunkiem do istnienia, które jest absurdem filozofia etyczna

65. EGZYSTENCJALIZM J.P. SARTRE'A.

Przedmiotem filozofii jest egzystencja (byt ludzki).

Egzystencja poprzedza esencję.

1. istnienie ludzkie:

• jest faktem pierwotnym (nie można go wynieść z żadnej koncepcji),

• to byt świadomy,

• może zostać potępione lub uznane przez samego człowieka,

• jest zespolone ze światem i innymi ludźmi,

• jest kruche,

• potrzebuje narzędzi do obrony,

• jest pełne trwogi przed samym istnieniem i śmiercią

ABSURDEM JEST, ŻEŚMY SIĘ URODZILI ABSURDEM JEST, ŻE UMRZEMY.

2. problem prawdziwego i nieprawdziwego istnienia:

• społeczeństwo przekształca istnienie jednostki, człowiek robi wszystko tak, jak inni, przez co przestaje być naturalnym, prawdziwym istnieniem,

• mowa fałszuje istnienie.

• poza doczesnym istnieniem (jego troską, trwogą i grożącą wciąż śmiercią), nie ma nic. Jeśli nawet istnieją wieczne idee, to nie mają dla człowieka żadnego znaczenia, bo wieczność jego własnej egzystencji jest niemożliwa. Człowiek jest pozostawiony samemu sobie i SKAZANY na wolność. MUSI wciąż wybierać, decydować, a decyzje, które podejmuje są brzemienne w skutkach dla niego i innych.

• Etyka egzystencjalizmu:

• trzeba wybierać, by żyć

• każdy wybór jest dobry, bo dokonany w imię wolności

człowiek ma jedno zadanie - zawsze wychodzić poza samego siebie (etyka heroizmu).

66. POJĘCIE ABSURDU W FILOZOFII A. CAMUS.

- doznanie absurdalności życia, polegającej na podstawowej niewspółmierności, jaka występuje pomiędzy człowiekiem a jego życiem, czy też, używając słów Camus'a, "pomiędzy aktorem a jego dekoracją". Chodzi o sytuację, kiedy człowiek uświadamia sobie, że świat, który go otacza, jest niezrozumiały, pozbawiony sensu i prawomocności, niemożliwy do objaśnienia nawet przez mające legitymizację tradycji systemy metafizyczne czy religijne. Chodzi więc o taki świat, gdzie zamiast upragnionej jedności człowiek dostrzega jedynie same sprzeczności.

Znudzony mechanicznością własnego życia człowiek zadaje sobie pytanie "dlaczego?" i pojawia się "troska". Pozwala mu ona dostrzec szczeliny swojego bycia, przez które prześwieca absurd. Człowiek żyje na co dzień przyszłością, dniem jutrzejszym, ale w końcu uświadamia sobie, że oczekując przyszłości (nadzieja) oczekuje śmierci; a ponieważ jedną z podstawowych sił rządzących ludzkim istnieniem jest pragnienie życia, pojawia się "bunt ciała", który jest absurdem. Dalej, kiedy człowiek stwierdza, że to, co kochał - rzecz czy osobę -staje się nagle obce, doznaje pierwotnej wrogości, nieprzenikalności i obcości świata. To także absurd. Kiedy patrzy w lustro czy na fotografię i czuje niepokój; kiedy zaczyna nagle postrzegać innych ludzi z dystansu i widzi ich bezsensowną pantomimę - to również jest absurdalne. W końcu, kiedy przestaje żyć tak, jakby "nie wiedział" o śmierci, odkrywając skończoność i podstawowe ograniczenie swojego bytu, doświadcza modelowego niejako poczucia absurdu.

Stan ten pogłębiony zostaje przez zasadniczą dla człowieka tęsknotę czy też - jak mówi Camus - nostalgię jedności, głód absolutu, które jednakże nie muszą, a przede wszystkim nie mogą zostać zaspokojone; chyba, że za cenę pewnego zafałszowania bezpośrednich i oczywistych danych własnej świadomości i wniosków umysłu. Stojąc na takim stanowisku, Camus odrzuca rozwiązania, jakie zaproponowali poprzedni myśliciele egzystencji - Kierkegaard, Szestow, Jaspers - ponieważ polegają one na uznaniu absurdu za Boga, a wtedy: Człowiek przyjmuje absurd, a w tej komunii ginie to, co w nim zasadnicze, a więc opozycja, rozdarcie i niezgoda. Ten skok jest unikiem. A przecież absurd to "grzech bez Boga" - argumentuje Camus; każdorazowo rodzi się on z porównania i jest stałym doświadczaniem rozdźwięku, jaki zachodzi między planem a jego realizacją (środkami), aktem a światem, który go przekracza, wyobrażeniem a realnością. Absurd ma sens tylko o tyle, o ile się na niego nie zgadzamy - dodaje Camus - i wyznacza w ten sposób zadanie człowieka: żyć i myśleć w tym rozdarciu, by wiedzieć, czy należy zgodzić się, czy odmówić zgody (...), czy można z absurdem żyć, czy też trzeba od absurdu umrzeć.

Ponieważ podstawowe dążenie ludzkie, tj. pragnienie absolutu i jedności nie daje się pogodzić z niemożnością odnalezienia w świecie racjonalnej i rozumnej zasady, prawdziwym przeznaczeniem człowieka jest bytowanie w absurdzie - stwierdza Camus. Tym samym filozof odrzuca samobójstwo będące, podobnie jak nadzieja uzyskiwana przez "skok" czy "unik", skrajną akceptacją, zgodą na śmierć i fałszywym rozwiązaniem absurdu - czyli pierwszej oczywistości, która przede wszystkim jest świadomością śmierci i niezgodą na nią.

W tym momencie odkrywa się przed nami podstawowy stan ludzkiego bytu, tj. absurdalna wolność. W pierwszym rzędzie jest to wyzwanie postawione człowiekowi przez absurd i jego konsekwencje. Czy można żyć bez nadziei i nie rozpaczać? Czy można żyć w ogóle bez żadnej pociechy za jedyną realność mając śmierć - "nadużycie ostateczne"? Otóż wydaje się, że można o ile na wyzwanie absurdu człowiek odpowie buntem, a jak pisze Camus: Świadomość i bunt to odmowa i przeciwieństwo rezygnacji. Pierwszą konsekwencją absurdu jest więc bunt dający świadectwo jedynej prawdzie, tj. wyzwaniu. Człowiek uzmysławia sobie, że absurd przekreśla wszystkie jego szanse na wolność metafizyczną, to znaczy wieczną. Każda doktryna bowiem, która coś tłumaczy i obiecuje (np. wolność wieczną albo nieśmiertelność), osłabia zarazem człowieka, ponieważ uwalnia go od ciężaru życia, który nieść musi sam. Z drugiej strony jednak pozbawienie człowieka nadziei i przyszłości oznacza wzrost jego możliwości. Co więcej, absurd uczy, że nie ma jutra i daje człowiekowi w tym momencie poczucie głębokiej wolności względem powszechnych reguł. Drugą konsekwencją absurdu jest więc "cudowna możliwość rozporządzania sobą" w obliczu jedynej realności - śmierci. Ponieważ jednak człowiek absurdalny jest cały zwrócony ku śmierci, liczy się dla niego przede wszystkim życie, którego straty nic nie jest w stanie powetować. W takim razie ważne są doświadczenia i ich ilość, a nie jakość, gdyż tam, gdzie rządzi jasność widzenia hierarchia staje się zbyteczna i liczy się tylko to, aby doznawać życia, buntu i wolności jak najbardziej, czyli żyć z pasją. W sumie upór i jasność widzenia, które odkrywają jedyną prawdziwą dla człowieka oczywistość - absurd - wyprowadzają z niego trzy konsekwencje: bunt, wolność oraz pasję.

67. WIARA, NADZIEJA i MIŁOŚC, JAKO REMEDIUM NA EGZYSTENCJALNE LĘKI WG G. MARCELA.

G. Marcel interesował się konkretnym istnieniem człowieka (jego egzystencją), które to istnienie w jego filozofii stało się punktem wyjścia i zarazem przedmiotem badań. Filozof ten stronił od abstrakcyjnych spekulacji i swoją filozofię egzystencji chciał oprzeć na doświadczeniu. Doświadczenie rozumiał szeroko: zarówno doświadczenie wewnętrzne człowieka jak i doświadczenie zewnętrzne są wiarygodnym źródłem poznania. Człowiek doświadcza ustawicznie trudu życia, jest pielgrzymem czasu i przestrzeni (homo viator); przeżywa miłość, nadzieję, solidarność, ale też rozpacz, opuszczenie i rywalizację. Wg tego francuskiego myśliciela punktem wyjścia filozofii jest doświadczenie niepokoju, które wiąże się z pytaniem o sens życia i śmierci.

Był zdania, że być człowiekiem oznacza współistnieć z innymi. Życie społeczne wg niego jest niezbędne dla jednostki i spełnia pozytywną funkcję, nie może jednak być oparte na zasadach totalitaryzmu. Podstawą społeczeństwa jest idea braterstwa, która swą podstawę znajduje w religijnym uznaniu Boga za Ojca wszystkich ludzi. Fundamentem każdej wspólnoty ludzkiej jest nakaz miłości każdego człowieka. Drugi człowiek - "Ty" powinien być traktowany zawsze jako osoba i nie może być zdegradowany do roli przedmiotu ("ono"). Człowiek poprzez miłość tworzy swą osobowość i wspólnotę, do której należy (dom, praca, społeczeństwo). Miłość uzdalnia człowieka do współtworzenia dobra wspólnego: rodziny, narodu, Kościoła.

68. FILOZOFIA EGZYSTENCJI K. JASPERSA.

W Niemczech przedstawicielem egzystencjalizmu był Karl Jaspers, który dał kierunkowi postać bardziej przystępną.

Uważał, iż kwestionując rzeczywistość natrafiamy na granice nie do przejścia dla metod empirycznych (naukowych). W tym momencie jednostka staje przed wyborem: utonąć w rozpaczy i zrezygnować, czy wykonać krok opierający się na wierze, w kierunku tego, co Jaspers nazywa transcendencją. Podejmując takie działanie, jednostka zostaje skonfrontowana ze swą własną nieograniczoną wolnością i w rezultacie może doświadczyć autentycznej egzystencji.

Transcendencja (zestawiona z terminem ogarnianie, pojawiającym się w późniejszych pracach), jest dla Jaspersa tym, co istnieje ponad światem czasoprzestrzeni. Określenie przez Jaspersa transcendencji jako krańcowej nieobiektywności skłoniło niektórych filozofów do uznania go za monistę, choć on sam nieustannie podkreślał konieczność traktowania zarówno pojęcia subiektywizmu jak i obiektywizmu jako ważnych.

Jaspers pisał wiele na temat zagrożenia ludzkiej wolności przez nowoczesną naukę, ekonomię i instytucje polityczne.

W 1938 wydana została Filozofia i egzystencja, wyjaśniająca m.in. termin "egzystencja" jako niedefiniowalne doświadczenie wolności i możliwości; doświadczenie stanowiące autentyczny byt jednostki, która jest świadoma "ogarniania" przez cierpienie, konflikt, winę, przypadkowość i śmierć.

69. KONCEPCJA EWOLUCYJNO - KOSMICZNA P. TEILHARDA DE CHARDIN.

Teilhard de Chardin był zwolennikiem teorii ewolucji, której próbował nadać duże znaczenie filozoficzne w duchu chrześcijaństwa (tzw. ewolucjonizm chrześcijański). Nawiązywał częściowo do filozofii egzystencjalnej Sorena Kierkegaarda i Karla Jaspersa. Twierdził, że cała rzeczywistość ma charakter dynamiczny i ewolucyjny, dąży od punktu Alfa do punktu Omega mając swój początek i koniec w osobie Jezusa Chrystusa. Celem człowieka i świata jest jedność duchowa. Wg słów De Chardina całe stworzenie wzdycha w stronę mistycznego zjednoczenia z Bogiem.

• sądził, iż rzeczy, w których widzimy najgłębsze przeciwieństwa świata, są jedynie etapami ewolucji

• świadomość człowieka uczyniła go odpowiedzialnym za dalszy przebieg tej ewolucji

• człowiek powinien współdziałać z Bogiem w doskonaleniu świata.

70. KONCEPCJA J. BAUDRILLARD'A - FILOZOFA Z KRĘGU POSTMODERNISTÓW.

Postmodernizm to prąd myślowy odwołujący się do poczucia końca historii i wielkich narracji.

Postmodernistyczni teoretycy piszą o końcu człowieka, o zmianie jego kondycji, podają w wątpliwość wszelkie systemy wartości jako arbitralne i determinujące człowieka. Postmodernizm wiąże się z poczuciem lęku przed modernizmem utożsamianym z systemami totalitarnymi. U podstaw postmodernizmu stoi psychoanaliza i dekonstrukcja.

Jean Baudrillard (ur. 1929) to francuski socjolog i filozof kultury. Jest jednym z inicjatorów nurtu postmodernistycznego w teorii społecznej oraz radykalnym krytykiem współczesnego społeczeństwa i kultury.

Według Baudrillarda życie społeczne w obecnym społeczeństwie (tzw. społeczeństwie konsumpcyjnym), skoncentrowane jest głównie wokół konsumpcji i demonstrowania towarów. Ludzie różnią się od innych ilością i rodzajami zakupywanych towarów. Świat reklamy sprawia, że nie umieją odróżnić potrzeb rzeczywistych od kreowanych. W ten sposób ludzie zostają zdominowani przez przedmioty.

Najważniejsze jego prace to: Społeczeństwo konsumpcyjne (1970), Zwierciadło produkcji (1975), Symulacje (1983), Ameryka (1988) oraz Przejrzystość zła (1993).

27

skraplanie

spływa

Woda wsiąka

PLATONA NAUKA O IDEACH, DUSZY I POZNANIU.

Teoretyczna

(życie badawcze)

Praktyczna (życie czynne)

fizyka

Matematyka (np. arytmetyka, geometria, mechanika)

I filozofia - jej przedmiotem jest byt - METAFIZYKA

etyka

polityka

retoryka

ekonomika

poetyka

---