BROŃ JĄDROWA GŁÓWNYM CZYNNIKIEM PRZEMIAN W SZTUCE WOJENNEJ PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
Zakończenie najkrwawszej w historii ludzkości wojen niosło wiele nadziei na lepsze jutro, na pokojowy rozwój społeczeństw. Jednakże użycie w końcu II wojny światowej broni atomowej rzucało cień na możliwość przyszłego, pokojowego egzystowania państw. Od dnia, w którym bomba atomowa została po raz pierwszy wykorzystana do celów wojskowych, a więc od 6 sierpnia 1945 roku, nastąpił poważny rozwój zarówno samej broni jądrowej jak i środków jej przenoszenia. Obecnie ładunki jądrowe i termojądrowe mogą być przenoszone przez środki znajdujące się na szczeblach strategicznych, operacyjnych i taktycznych. Wraz z rozwojem techniki jądrowej zmieniają się poglądy na jej użycie, a więc następują zasadnicze zmiany w sztuce wojennej. Po II wojnie światowej na zmiany w sztuce wojennej miały wpływ następujące czynniki :
- zmiany w stosunkach społeczno - ustrojowych, w wyniku których powstały dwa układy społeczno - polityczne : blok państw socjalistycznych i blok państw kapitalistycznych ;
- systematyczne zaostrzanie się sytuacji polityczno - militarnej w świecie wynikające z agresywnej polityki obu przeciwstawnych bloków w dążeniu do dominacji ;
- rozwój techniki militarnej i wyposażenie sił zbrojnych ówczesnych potęg w broń jądrową, termojądrową, laserową i inne.
Mówi się często o atomowym ładunku wybuchowym jako najbardziej złowieszczym wynalazku wojskowym „ od czasów prochu ”. Badania mające na celu skonstruowanie bomby jądrowej o działaniu wybuchowym rozpoczęto w 1940 roku w Stanach Zjednoczonych. Pierwsze ładunki atomowe skonstruowano w 1945 roku, zaś 16 lipca 1945 roku dokonano pierwszego na świecie doświadczalnego wybuchu jądrowego na pustyni Newada. Natomiast pierwszy wybuch jądrowy w ZSRR został dokonany w 1949 roku.
Doświadczalne wybuchy jądrowe dokonały także : Wielka Brytania w 1952 roku, Francja w 1960 roku, Chiny w 1964 roku i Indie w 1974 roku. Intensywne badania nad kolejną generacją broni jądrowej - bronią jądrową dwufazową ( zwaną także wodorową lub termojądrową ) rozpoczęto w 1950 roku w Stanach Zjednoczonych. Prace te zakończono udanym wybuchem doświadczalnym w 1951 roku na Wyspach Marshalla. Podobny udany eksperyment w Związku Radzieckim przeprowadzono w 1953 roku. Pozostałe państwa dokonały udanych eksperymentów z bronią termojądrową w następujących latach : Wielka Brytania 1957 rok, Chiny 1967 rok i Francja 1968 rok. W państwach posiadających dwufazową broń jądrową dokonano pierwszych wybuchów ładunków trójfazowych w ciągu 1 - 2 lat po pierwszych doświadczalnych wybuchach ładunków dwufazowych ).
Broń jądrowa i możliwość jej użycia w potencjalnym konflikcie była jednym z głównych motorów zmian w sztuce wojennej. Rewolucja w dziedzinie wojskowości, powstanie nowych, obiektywnych warunków prowadzenia działań wojennych spowodowały zmiany treści i sformułowań praw wojny : walki zbrojnej oraz wyłonienie się nowych praw. Wśród nich prawo mówiące że : przebieg i wynik wojny prowadzonej przy stosowaniu bez ograniczeń wszystkich środków walki, zależy przede wszystkim od posiadanych przez walczące strony sił a zwłaszcza broni jądrowej i środków jej przenoszenia w momencie rozpoczęcia wojny ). Pojawienie się broni jądrowej i duża ruchliwość wojsk spowodowały również zmiany treści prawa, określającego przebieg oraz wynik walki i operacji w zależności od stosunku siły bojowej walczących stron. W minionych wojnach zmiana stosunku sił, przewaga nad przeciwnikiem uzyskiwana była przez ilościowo zwiększenie sił i środków. W latach 1954 - 1959 głównym środkiem zmiany stosunku sił stała się broń jądrowa.
Użycie broni jądrowej pozwoli w krótkim czasie zmienić stosunek sił i środków na dowolnym kierunku i odcinku. Broń jądrowa zmieniła częściowo podstawy strategii, sztuki operacyjnej i taktyki. W minionych wojnach uderzenie ( manewr ) i ogień zapewniały osiągnięcie sukcesów operacyjnych i strategicznych poprzez sukcesy taktyczne. Współczesne środki rażenia zmieniają tą zależność. Będące obecnie na uzbrojeniu rakiety i samoloty są w stanie dostarczyć ładunek jądrowy nad dowolny punkt kuli ziemskiej. Oznacza to, że szczebel strategiczny otrzymuje do bezpośredniej dyspozycji środki rażenia o niespotykanej mocy, które może wykorzystać i to bezpośrednio dla osiągnięcia celów nie tylko jak dotychczas, taktycznych i operacyjnych, lecz przede wszystkim strategicznych. Takie podejście do strategii jest charakterystyczne dla państw socjalistycznych. W. Sokołowski twierdzi, że : „ ... strategia, która w przeszłości wykorzystywała sukcesy taktyki i sztuki operacyjnej, uzyskuje obecnie możliwości osiągania celów wojny swoimi autonomicznymi środkami niezależnie od wyniku walki i operacji w rozlicznych strefach walki zbrojnej. Tak więc również ogólne zwycięstwo w wojnie nie jest już ukoronowaniem, sumą sukcesów częściowych, lecz rezultatem jednorazowego zastosowania całej potęgi państwa nagromadzonej przed wybuchem wojny ”).
W wojnie jądrowej niezwykle ważną, a być może nawet decydującą rolę odgrywa jej okres początkowy, a więc i pierwsze uderzenie jądrowe, wykonane przez strategiczną broń nuklearną. Dla wykorzystania skutków wykonanego ognia jądrowego zostaną użyte pozostałe rodzaje sił zbrojnych - wojska lądowe, lotnictwo i marynarka wojenna, a w ich ramach, podporządkowane im, operacyjnie i taktycznie środki napadu jądrowego. Siły te będą prowadziły operacje strategiczne w szybkim tempie i na dużą głębokość. Cechą charakterystyczną będzie także brak frontów ciągłych.
Broń jądrowa wpłynęła również na zmiany sposobu postrzegania rodzajów działań bojowych i sposobów ich prowadzenia. Podstawowym rodzajem działań pozostawało natarcie. Za jeden z decydujących czynników zwycięstwa nad przeciwnikiem uznano szybkie tempo natarcia. „ Nacierające wojska miały wręcz wyrwać się do przodu i nie wiązać się w przewlekłe walki. Niewielkie punkty oporu rozbijać z marszu, natomiast większe obchodzić, stosując szeroki manewr na polu walki ”). Dla uzyskania wysokiego tempa natarcia należało skutecznie obezwładnić nieprzyjaciela za pomocą ognia : na czas wykorzystać skutki uderzeń jądrowych. Wykorzystanie skutków uderzeń jądrowych wiąże się z szerokim stosowaniem desantów powietrznych i oddziałów wydzielonych oraz z posiadaniem w pierwszym rzucie czołgów.
Przeobrażeniom uległy również poglądy na organizację i prowadzenie obrony. Według poglądów amerykańskich dzielono ją na obronę pozycyjną i działania opóźniające. Poglądy na obronę zostały zmienione z chwilą wprowadzenia na uzbrojenie wojsk Związku Radzieckiego broni atomowej. Oceniono wówczas, że rozmieszczenie wojsk prowadzących obronę pozycyjną wprost prowadzi je do zagłady.
Ponadto dysponowanie bronią jądrowa przez broniącego się podnosi trwałość tej obrony. Pojawiła się także możliwość znacznie mniejszymi siłami utrzymać posiadaną rubież oraz skutecznie załamać natarcie przeciwnika i stworzyć warunki do przeciwnatarcia. Z tego powodu w połowie lat 50 - tych kraje NATO równolegle z obroną pozycyjną i działaniami opóźniającymi zaczęły stosować nowy rodzaj obrony, była to „ obrona mobilna ” ( ruchowa, manewrowa ) [5]).
Wprowadzenie do uzbrojenia broni jądrowej spowodowało zmianę postrzegania niektórych zasad sztuki wojennej. W latach pięćdziesiątych teoretycy wojskowi doszli do wniosku, że w wojnie jądrowej radykalnie zmieniają się formy i sposoby skupiania sił i środków ( zasada zmasowania ). Dla realizacji celów operacji nie ma już potrzeby skupiania na głównych kierunkach mas konwencjonalnego sprzętu ogniowego i wojsk. Ten sam cel osiąga się przez użycie w określonym rejonie odpowiedniej ilości rakiet ( bomb, pocisków ) jądrowych, których skutki można wykorzystać znacznie mniejszą niż uprzednio ilością wojsk. Jednocześnie nabrała szczególnego znaczenia przeciwstawna ześrodkowaniu tendencja - rozśrodkowanie. W warunkach użycia broni rakietowo - jądrowej inny niż dotychczas jest wymiar zasady zaskoczenia. Według poglądów radzieckich dążenie do uzyskania zaskoczenia powinno być myślą przewodnią wszystkich decyzji dotyczących przeprowadzenia zamierzonej operacji i walki. W każdym przypadku zaskakującym dla nieprzyjaciela powinien być cel ataków, kierunki i czas wykonania uderzeń, skład użytych sił i środków, sposób działania [6]). Aktywność można osiągnąć poprzez stosowanie różnorodnych sposobów działań bojowych, których podstawą powinno być wyprzedzenie nieprzyjaciela w obezwładnieniu ogniem, wykonaniu gwałtownych uderzeń i przeprowadzeniu manewru. Przez pojęcie wyprzedzenia w obezwładnieniu ogniem należy rozumieć nie tylko wyprzedzenie w czasie - kto pierwszy wykona uderzenie jądrowe lub otworzy ogień, lecz głównie wyprzedzenie w skutkach uderzeń jądrowych - kto pierwszy całkowicie obezwładni przeciwnika. Swoiście pojmowana była zasada zachowania zdolności bojowej wojsk własnych. Byłaby ona szczególnie trudna do zachowania w warunkach masowego stosowania broni jądrowej. W Związku Radzieckim w latach 1954 - 1959 opracowano sposób odtwarzania zdolności bojowej polegający na tworzeniu tzw. pododdziałów zbiorczych, które miałyby wykorzystywać skupiska całkowicie sprawnego lub nieznacznie uszkodzonego sprzętu (pozbawionego załóg ) w rejonach uderzeń jądrowych.
Broń jądrowa wniosła wiele znaczących zmian w sposobie wykorzystania rodzajów wojsk oraz prowadzenia działań bojowych. W minionych wojnach, przede wszystkim że względu na słabość ognia, główne uderzenie wyprowadzano często na kierunku najsłabszym. Broń jądrowa umożliwia skuteczne porażenie najsilniejszego elementu w systemie przeciwnika oraz wyprowadzenie uderzenia po najkrótszej drodze do celu. Broń jądrowa powoduje, że nie tylko operacje zaczepne, ale i obronne będą miały charakter wysoce manewrowy. Manewr ogniem oraz uderzeniami taktycznej broni jądrowej powoduje możliwości przenoszenia uderzenia ( wysiłku ) na inne kierunki niż główny w czasie prowadzenia natarcia. WNIOSKI : 1. Broń jądrowa spowodowała rewolucyjne zmiany w sztuce wojennej, powstały nowe zasady prowadzenia działań bojowych. Przy czym nie tylko użycie, lecz również możliwość użycia broni jądrowej zmusza do rewizji zasad prowadzenia działań bojowych. 2. Broń jądrowa zmuszała sztukę operacyjną i taktykę do dostosowania się do wymogów jądrowego pola bitwy. Wyraża się to między innymi w tym, że działania mogły rozgrywać się na znacznie większych przestrzeniach, niż miało to miejsce w drugiej wojnie światowej. 3. Stałe doskonalenie broni rakietowo - jądrowej, nagromadzenie jej zapasów oraz wprowadzenie jej na wyposażenie wszystkich rodzajów sił zbrojnych i wojsk nadało tej broni rangę czynnika rozstrzygającego w wojnie jako całości i na polu walki. 4. Pod wpływem broni jądrowej wojska lądowe zostały zmotoryzowane (zmechanizowane), a ich podstawę stanowiły wojska pancerne, zdolne najpełniej wykorzystać rezultaty uderzeń jądrowych i będąc w pełni przystosowane do udziału w wojnie jądrowej.