Co to są twierdzenia naukowe, schemat podziału tych twierdzeń, jakie są możliwości ich sprawdzania
TWIERDZENIA NAUKOWE
Mówiąc o zdaniach będziemy mieli na uwadze wyłącznie zdania w sensie logicznym: tylko zdania oznajmujące, czyli wyrażenia którym przysługuje wartość logiczna(prawdziwość lub fałszywość) będziemy nazywali zdaniami.
Twierdzeniem nazywa się zazwyczaj zdanie oznajmujące wypowiedziane z asercją: zdanie nie po prostu sformułowane, to znaczy wypowiedziane lub napisane, lecz zdanie sformułowane z przekonaniem o jego prawdziwości.
PODZIAŁ TWIERDZEŃ NAUKOWYCH
I - zdanie analityczne - jest to takie zdanie, którego wartość logiczną (prawdę lub fałsz) można wykazać na podstawie analizy użytych w nim wyrażeń i któremu nie można zaprzeczyć bez naruszania reguł obowiązujących w danym języku.
Np. „Szwagier to mąż mojej siostry”, „2+2=4”, „Nieprawda, że Poznań jest i nie jest portem morskim”
Ogólny schemat podziału:
a)tautologie logiczne (prawa logiki i ich konsekwencje)
b) tezy języka (postulaty znaczeniowe i ich konsekwencje)
Prawdziwość zdań analitycznych można wykazać na podstawie samych faktów językowych, bez odwołania się do doświadczenia i do rzeczywistości pozajęzykowej.
Nazwa „zdanie analityczne” wywodzi się stąd, że analiza podmiotu zdania tego rodzaju wystarcza do ustalenia jego wartości logicznej, gdyż cecha przypisana przedmiotowi przez orzecznik zdania zawarta jest w podmiocie zdania. (np. trójkąt jest to figura o trzech kątach)
II - zdania syntetyczne - jest to takie zdanie, którego wartość logiczna (prawda lub fałsz) nie może być ustalona bez odwoływania się do rzeczywistości; prawdziwość nie może być ustalona bez odwołania się do doświadczenia, a więc bez porównania ich z pewnymi zjawiskami.
1. - twierdzenia empiryczne - takie twierdzenia syntetyczne, które są intersubiektywnie kontrolowalne (badacze zajmujący się daną dziedziną naukową są je w stanie niezależnie od siebie sprawdzić) i intersubiektywnie komunikowalne (kiedy występuje tożsamość języka wśród reprezentantów danej dyscypliny naukowej)
a. - zdania jednostkowe - dotyczą jednostkowych zjawisk i procesów. np. „Kraków jest portem morskim”, „Homer istniał naprawdę”
b. - zdania szczegółowe (egzystencjalne) - rozpoczynają się jawnym lub ukrytym zwrotem egzystencjalnie kwantyfikującym (niektóry, niektórzy, pewny pewien) np. „Są tacy Polacy, którzy są bogaci” → „Niektórzy Polacy są bogaci”. To zdania o istnieniu. Stwierdzają istnienie. Zdania „czysto” egzystencjalne, uniwersalne: „istnieją czarne dziury”, „istnieją czarne łabędzie”. Zdania „mieszane”: Istnieją ludzie szanowani przez wszystkich.
c. - zdania ogólne - zawierają, jawny lub ukryty, zwrot kwantyfikujący generalnie (każdy, wszelki, zawsze, dowolny). Zdania te dotyczą zawsze pewnej klasy przedmiotów, np.: „wszystkie planety układu słonecznego poruszają się po elipsach”.
- zdania ściśle ogólne - są to twierdzenia tak sformułowane, że nie możemy rozstrzygnąć czy dotyczą one skończonej liczby przypadków czy też nie i czy te przypadki są w zamkniętym obszarze czaso-przestrzennym czy też nie. np. „Jabłka rosną na drzewach”, „Wraz ze wzrostem płac maleją wydatki na żywność” .
Twierdzenie ściśle ogólne to takie twierdzenie, którego poprzednik podaje w terminach ogólnych warunki zajścia tego, co opisane w następniku, natomiast nie podaje miejsca i czasu występowania tych warunków. Np. „wszystkie kruki są czarne” - dotyczy wszystkich kruków gdziekolwiek i kiedykolwiek istniejących.
- zadnia -numerycznie ogólne (enumeracyjne) - posiadają imiona własne lub inne ograniczenia czasowo-przestrzenne. np. „Wszystkie kraje skandynawskie w XX w. były monarchiami konstytucyjnymi” . To zdanie o zasięgu zlokalizowanym, czasoprzestrzennie ograniczonym, zamkniętym. Podają obszar czasoprzestrzenny swego zasięgu, lecz nie podają warunków, w których są spełniane.
MOŻLIWOŚĆI SPRAWDZANIA TWIERDZEŃ
Istnieją cztery rodzaje sprawdzania empirycznego:
pozytywne:
a)całkowite: weryfikacja - wskazanie prawdziwości twierdzenia
b)częściowe: konfirmacja - potwierdzenia częściowe, sprawdzenie w pewnym zakresie
negatywne:
a)całkowite: falsyfikacja - wskazanie fałszywości choćby w jednym przypadku
b)częściowe: dyskonfirmacja - osłabienie twierdzenia
Możliwość sprawdzania twierdzeń empirycznych:
twierdzenia jednostkowe: można weryfikować, falsyfikować, konfirmować, dyskonfirmować
twierdzenia egzystencjalne:
czyste: można weryfikować, nie poddają się często falsyfikacji
mieszane: często nie dają się ani zweryfikować(ze względu na kwantyfikator duży), ani sfalsyfikować( ze względu na kwantyfikator mały). Podlegają konfirmacji i dyskonfirmacji
twierdzenia ogólne:
ściśle ogólne : nie dają się zweryfikować nigdy, dają się sfalsyfikować
numerycznie ogólne: w pewnych wypadkach można weryfikować oraz zawsze falsyfikować