Socjologia kultury- wykład 20 II 2009r.

Czym powinna zajmować się socjologia kultury?

1. Radcliffe Brown: nauka o kulturze nie jest możliwa; można badać kulturę jedynie jako cechę systemu społecznego; nauka o kulturze jest zatem socjologia;

F. Znaniecki: socjologia jako nauka o społeczeństwie nie jest możliwa; można zajmować

się tylko społecznymi interakcjami warunkowanymi przez normy, wartości,

przekonania; socjologia jest zatem nauką o kulturze;

Socjologia kultury

Socjologia kulturowa

Studia kulturowe

• Definicje

• Zakresy badawcze

• Pola zainteresowań

• Główni przedstawiciele

Struktura społeczna a kultura - wzajemne relacje; problemy definicyjne

• Granica pomiędzy sfera zjawisk społecznych a kulturowych?

• 1.Struktura społeczna(zakresowo węższe) układ grup społecznych, ich wewnętrzna organizacja i sieć zależności

• Kultura(zakresowo szersze) ogół wytworów i dziel ludzkich, które zaspakajają różnorodne, nie tylko społeczne ale i jednostkowe potrzeby ludzkie

• Struktura społeczna jest częścią kultury

• 2. Struktura społeczna(zakresowo szersze): normy i wartości narzucone grupie społecznej, poglądy uznawane przez członków grupy, pomiędzy członkami grupy, interesy łączące członków grupy- taka definicja obejmuje aspekty kulturowe

Socjologia kultury

(definicja wg. Mariana Golki i Antoniny Kłoskowskiej)

• Nauka, która jest subdyscyplina socjologii; specjalny dział socjologii, wyodrębniony w drodze specjalizacji tej dziedziny(a w jej ramach mieszczą się m.in.: socjologia religii, wiedzy, prawa, wychowania, języka, sztuki etc.);

• Nauka badająca związki miedzy życiem społecznym a kultura, ich wzajemne uwarunkowania, zróżnicowania i zmiany jakim podlegają;

• Nauka badająca jednostki ludzkie(i grupy społeczne) pod kątem tego, jak są warunkowane przez kulturę i jak w niej funkcjonują;

Socjologia kultury(tematy i zakres badań)

• Teoretyczna refleksja nad pojęciem kultury i zależnością z życiem społecznym;

• Społeczna geneza i nabywanie kultury;

• Komunikacyjne aspekty kultury; socjologia komunikowania;

• Związek kultury i osobowości; uczestnictwo w kulturze;

• Zróżnicowanie społeczne a zróżnicowanie kulturowe;

• Dynamika kultury;

• Dziedziny i przejawy kultury oraz ich swoistość;

• Wzajemne powiązania w sferze kultury

Socjologia kultury - dyscypliny pokrewne

• Filozofia kultury

• Historia kultury

• Antropologia kultury

• Kulturoznawstwo

Wady socjologii kultury (wg. Mariana Golki)

• Brak solidnych podstaw metodologicznych i teoretycznych;

• Brak rzetelnych monografii szczegółowych;

• Brak przekonujących generalizacji i syntez;

• Brak właściwych, odpowiadających potrzebom badanego przedmiotu badawczego technik badawczych;

• Redukcjonizm;

• „Nieistotność”;

Socjologia kulturowa (J. Alexander)

• Center for Cultural Sociology, Yale University

• Neofunkcjonalizm; “strong program”

• System kulturowy, społeczny i osobowości; kultura jako byt odrębny od społeczeństwa;

• Postulat innych narzędzi badawczych w analizie kultury niż w analizie społeczeństw;

(Brytyjskie) studia kulturowe (S.Hall, R. Hoggart, R. Williams, J. Fiske, D. Strinati,

J. Story, Ch. Barker)

• Powstanie Centre for Contemporary Cultural Studies- Birmingham(1964);

• Szeroka wielowątkowa formacja dyskursywna;

• Zbiór pojęć, idei, obrazów, za pomocą których mówi się o wybranym zagadnieniu; ustalony sposób mówienia o obiektach kulturowych;

• Obecnie baza intelektualna i zasięg studiów kulturowych uległ rozszerzeniu: Europa, Stany Zjednoczone, Australia, Afryka, Azja, Ameryka Łacińska;

Definicja kultury w ramach studiów kulturowych

• Kultura rozumiana w kategoriach politycznych;

• Kultura jest terenem praktyk, reprezentacji, języków, zwyczajów społecznych w obrębie którego toczy się nieustanny spór o znaczenie, w obrębie której grupy podporządkowane usiłują stawić opór znaczeniom narzuconym im w interesie grup dominujących;

• Kultura jako pole sporów i kontrowersji dotyczących jawnych lub ukrytych interesów klasowych, zawodowych, generacyjnych, płciowych (miejsce, w którym jest „zgoda i sprzeciw, hegemonia i miejsce od niej bezpieczne”);

Badania studiów kulturowych

• Badanie relacji miedzy władzą a kulturą;

• Badanie praktyk społecznych, instytucji i systemów klasyfikacyjnych poprzez które społeczeństwu wpaja się konkretne wartości, przekonania, umiejętności, rutynowe zachowania;

• Badanie kultury jako tekstów i praktyk życia codziennego;

• Badanie kultury popularnej;

• Posiadanie i sprawowanie kontroli nad wytwarzaniem kultury;

• Kategorie: klasy społecznej, seksualności(gender), rasy, etniczności, narodu i wieku;

• Badanie kultury: analiza znaczeń tekstów kulturowych rozumianych jako zbiory praktyk znaczących dotyczących poszczególnych reprezentacji w konkretnych kontekstach społecznych;

Główne pojęcia charakterystyczne dla studiów kulturowych

Język- nie jest „przezroczysty” , język ustanawia i tworzy znaczenia o świecie, o obiektach

materialnych i praktykach społecznych;

Tekst kulturowy- obrazy dźwięki, słowa, przedmioty, i praktyki społeczne, które są

systemami znaków;

Praktyki znaczące- proces tworzenia znaczeń za pomocą języka i innych systemów

społecznych;

Reprezentacja- zjawisko konstruowania i przedstawiania świata dokonywane w taki sposób,

aby nadać mu znaczenie;

Artykulacja- znaczenie nie jest przypisane do tekstów i praktyk, ale jest zawsze aktem

„wyrażania” w określonym kontekście, czasie, w ramach określonego dyskursu;

Aktywny odbiorca(czytelnik)

Ideologia- wiążące i uzasadniające się wzajemnie idee danej grupy społecznej, które roszczą

sobie w określonym momencie do bycia prawdą;

Hegemonia- proces tworzenia, utrwalania się i odtwarzania znaczeń dominujących; sposób, w

jaki klasa dominująca wywiera wpływ na klasę podporządkowaną(nie siłą lecz

kompromisem);

Władza- przenika wszystkie poziomy stosunków społecznych; władza jako proces

stwarzający możliwość zaistnienia określonego porządku, dyskursu, ideologii;

Antyesencjalizm- tożsamość jednostki ludzkiej nie jest tworem realnie istniejącym;

Płaszczyzny (aspekty) zjawisk kulturowych:

• Płaszczyzna materialna

• Płaszczyzna behawioralna

• Płaszczyzna psychologiczna

• Płaszczyzna aksjonormatywna

Płaszczyzna materialna

• postać materialna kultury: artefakty wytworzone przez ludzi -w odróżnieniu od form

naturalnych;

• interakcje miedzy ludźmi a przedmiotami;

• przedmiot jako wyraz kolektywnej symboliki;

• przedmiot jako towar ;

• przedmiot jako fetysz(nadwartościowywanie);

• przedmiot jako rozrywka;

• przedmiot zastępujący lub uzupełniający ciało;

Płaszczyzna behawioralna

• zachowanie motoryczne lub werbalne wyrastające z określonych przeżyć, przekonań,

postaw;

Płaszczyzna psychologiczna

• Wszystkie zachowania mają u podstaw mniej lub bardziej jawne przeżycia, motywy, postawy;

• Podstawowy element kultury: znaczenia nadawane przedmiotom i zachowaniom, wartości i postawy z nimi związane;

Płaszczyzna aksjonormatywna

• Niekiedy utożsamiana z płaszczyzną psychologiczną;

• Normy i wartości jako byty abstrakcyjne, nie związane z indywidualnym przeżyciem

człowieka;

Definicja socjobiologiczna (E. Wilson):

• Człowiek jest ssakiem (dominacja mężczyzn, przedłużona opieka nad potomstwem, terytorializm grup, hierarchiczność, walka o zasoby, egocentryczność zachowań, agresja);

• Kultura wytwór ewolucji; biologicznym sposobem dostosowania się do środowiska; forma adaptacji;

• Kultura jest efektem koewolucji genowo-kulturowej (geny są u podstaw naszych zachowań, ale ich formy i charakter jest kulturowo modyfikowany);

• W biologii dobro jednostki to ekspansja jego genotypu(liczba potomstwa);

• W kulturze: dobro jednostki to ekspansja wzorców kulturowych(liczba”kopii”idei);

Definicja strukturalistyczna(C. Levi-Strauss, E. Leach, M. Douglas)

• Kultura jako uporządkowany system struktur, system zakodowanych znaczeń, które są

produkowane i reprodukowane w społecznych interakcjach;

• Badanie kultury polega na analizie relacji pomiędzy jej odpowiednio wyróżnionymi

elementami;

• Struktury zewnętrznie obserwowalne, zróżnicowane vs struktury „głębokie”

-stałe zasady uporządkowania zjawisk kulturowych, niezależnie od kontekstu;

• Kultury różnią się w swoich szczegółach powierzchniowych, ale ich struktura głęboka

ma charakter uniwersalny;

Definicja semiotyczna (semiologiczna) (B. Uspienski, J. Lotman, R. Barthes,

U. Eco)

• Kultura to zbiór tekstów;

• Każdy tekst kulturowy( tekst pisany, obraz, budowla, teoria naukowa, pejzaż w parku, parada wojskowa, posłuchanie u papieża) to sekwencja znaków uporządkowanych wedle reguł określonego systemu semiotycznego;

• W każdym tekście zakodowane są informacje ważne dla danej kultury;

• Teksty kultury cechuje wielopoziomowość(system znaków języka - system znaku mitu- system religii);

• Semiotyka bada znaczenia tekstów kulturowych nie jako indywidualnych wypowiedzi, ale jako realizacji społecznych systemów semiotycznych;

• Semiotyczna analiza tekstów kultury: syntaktyczna, semantyczna, pragmatyczna;

Definicja postmodernistyczna (J.-F Lyotard, J. Baudrillard, R. Rorty,

W. Welsch)

• Odejście kultury w dawnej postaci - nadejście „post-epoki”;

• Zanik „wielkich, totalnych narracji”(nauka, religia, marksizm);

• Krytyka dominujących znaczeń i oczywistości kulturowych( „prawda- ruchoma armia

metafor”)

• W kulturze nie ma postępu, ale „recycling” idei;

• Kultura -przestrzeń otwartej gry dyskursów Pluralizm i polifoniczność(metafora „kłącza”);

• Fragmentaryczność, przypadkowość, lokalność dyskursów;

• Transwersalność a totalizacja;

• Tekstualizacja kultury9intertekstualność, intermedialność, pantekstualność)

Definicja socjologiczna

• Kultura jest pojęciem abstrakcyjnym;

• „składa” się z wzorów zachowań, samych zachowań i wytworów zachowań;

• Kultura nie jest naturą;

• Kultura ma wymiar czasowy(trwałość i zmiany);

• Kultura jest zawsze wspólna pewnej liczbie ludzi, istnieje w pewnej zbiorowości, w której funkcjonuje wiążąc się z jej cechami społecznymi;

• Kultura obowiązuje w danej zbiorowości, choć restrykcyjność nie jest absolutna;

• Nabywanie kultury dokonuje się w procesie wychowywania i współdziałania;

• Międzypokoleniowe dziedziczenie kultury;

---