9. "Polska Chrystusem", "Polska Winkelriedem" czy "pawiem i papugą narodów"? Wizje Polski w literaturze romantycznej.

Romantyczne hasło "Polska Chrystusem narodów" wyraża ideę mesjanizmu, stworzoną przez Mickiewicza po upadku powstania listopadowego i przedstawioną w "Dziadach" cz. III. Posługując się symbolami zaczerpniętymi z Ewangelii, ukazał Polskę jako Mesjasza narodów i przypisał jej wyjątkowe posłannictwo dziejowe. W symbolicznym obrazie męczeństwa przedstawił poeta położenie Polski porozbiorowej na tle ówczesnej Europy, stosunek do niej państw zaborczych i rządów europejskich (Francja umyła ręce od sprawy polskiej, nie pomogła Polakom w powstaniu, tak jak Piłat nie pomógł Jezusowi). Polska, według Mickiewicza, ma do spełnienia wielkie posłannictwo dziejowe, zgodnie z planami Bożymi ma specjalną misję wśród wszystkich narodów europejskich znajdujących się w niewoli, wielką rolę do odegrania w powszechnej walce o wolność. Jej dzieje są powtórzeniem dziejów Chrystusa. Polska cierpi tak jak Chrystus i tak jak On zmartwychwstanie, przynosząc wolność sobie i innym ujarzmionym narodom. Poeta nadał sens cierpieniom narodu polskiego - są one warunkiem zmartwychwstania i obdarzenia wolnością innych narodów, a niewinność jego symbolizuje biała szata w wizji wniebowstąpienia. Zawarta w "Widzeniu księdza Piotra" idea posłannictwa narodowego broniła wolności wszystkich narodów nękanych przez despotyzm. Z kolei w "Kordianie" J. Słowackiego odnajdujemy hasło "Polska Winkelriedem narodów", sformułowane przez tytułowego bohatera w momencie, kiedy na szczycie Mont Blanc odnalazł cel i sens swojego życia. Arnold Winkelried był to bohater szwajcarskich walk o wolność przeciw Austrii w XIV wieku. W walce z Austriakami skierował na siebie wrogie włócznie, czyniąc w ten sposób wyrwę w szeregach nieprzyjaciela i przechylając szalę zwycięstwa na stronę swych rodaków. Dla Słowackiego stał się symbolem rewolucyjnej walki przeciw uciskowi despotycznemu i o ustrój republikański. Idea Winkelrieda w "Kordianie" przedstawia Polskę jako bohaterską, przeciwstawiając ją Mickiewiczowskiej idei Polski męczeńskiej. Męczeństwo, zadaniem Słowackiego, nie odkupi świata, co najwyżej otworzy drogę tyranii do następnych podbojów. Zapobiec temu może tylko aktywne działanie: walka o wolność. Wieszcz kwestionuje mesjanistyczną interpretację przeznaczenia Polski i wskazuje na sens czynnej walki ze złem. "Grób Agamemnona" to wiersz Słowackiego, który powstał w związku z wycieczką poety do Grecji. Przy ruinach starożytnych Myken spędził w samotności godzinę, rozmyślając i snując refleksje. Utwór rozpada się na dwie części. Pierwsza z nich nawiązuje bezpośrednio do pobytu w "grobie Agamemnona" (naprawdę skarbcu Atreusza). Wywołuje on skojarzenie z Homerem, symbolem doskonałości kunsztu poetyckiego. Następnie poeta przywołuje dwa miejsca starożytnych bitew, symbole męstwa i bohaterskiego oddania Greków ojczyźnie. Są one powodem wstydu za Polaków i poczucia klęski narodowej. Analizując przyczyny, które doprowadziły do upadku Rzeczypospolitej, Słowacki oskarża naród o uwięźnięcie w szlachetczyźnie, krępującej wszelką myśl niepodległościową i demokratyczną. Polska była "pawiem i papugą narodów", Polacy zaś, zapatrzeni w obce wzorce i mody, zatracili związek z tradycją, zagubili tożsamość narodową. Szlachta przestała czuć się Polakami. Efektem takiej hańbiącej drogi życia były rozbiory, bowiem, gdy przyszło do próby sił, nikt nie był w stanie oddać życia za ojczyznę, nikt nie chciał narazić swojego majątku w imię jakiejkolwiek idei. Słowacki krytykuje ostro wady szlachty, jej lekkomyślność, bezmyślność, ciemnotę, ślepe naśladowanie innych narodów i godzenie się z niewolą.