24. Wincenty Kadłubek, Kronika Polska, Prolog i Księga I
Opracowała: Katarzyna Cicha
Prolog
Wincenty - biskup krakowski, Autor Kroniki Polskiej drugiego tego typu utworu w dziejach polskiej historiografii. Od 1764 błogosławiony Kościoła rzymskokatolickiego, patron diecezji sandomierskiej.
Wprowadzenie trzech postaci: Kodrusa, Alkibiadesa i Diogenesa
Kodrus: ubogi poeta, ubrany w łachmany, przedstawiciel paupertas(ubóstwo), nie lubił uroczystości teatralnych, ponieważ nie chciał być narażony na kpiny
Alkibiades: urodziwy, wytworny, próżny, nieudany uczeń Sokratesa, nie lubił uroczystości teatralnych ponieważ nie chciał narażać się na niebezpieczeństwo uroków oraz utraty urody
Diogenes: Filozof ze szkoły cyników w Atenach, uczeń Sokratesa, popierał wyzbycie się dóbr materialnych, nie lubił uroczystości teatralnych, ponieważ mądrość cierpi kosztem „błazeńskiej poniewierki”, gardził też towarzystwem gminu
Autor przedstawia cel księgi: przedstawienie wizerunku ojców, dbać o pamięć o nich, rozwieszenie w zamku królewskim „boskiego światła kagańce”, znoszenie trudów wojny
Autor tłumaczy, dlaczego zdecydował się na napisanie księgi: było to polecenie Kazimierza Sprawiedliwego (nie chęć zysku czy namiętność pisania) Porównuje swoją pracę do ciężaru na barkach Atlasa (kolumny podtrzymujące niebo nad ziemią. Deklaruje, że pracy tej się podejmie i prosi o pomoc i zachętę swoich przyjaciół.
Wzywa do rozsądnego oceniania dzieła - przestrzega przed pochopnym osądem, prosi o wystrzeganie się takowego. „Kto więc skąpi pochwał, niech będzie bardziej skąpy w ganieniu.”
Księga I
Księga pierwsza: przedstawia pochodzenie narodu polskiego w świetle legend i podańetnogenetycznych. Wincenty poza cyklem podań wielkopolskich, napisanych już przez Galla umieścił także cykl legend małopolskich: o Kraku zwanym Grakchem, pokonaniu smoka i założeniu miasta, o Wandzie i o podstępie Lestka z kolcami. Podania te w zamyśle miały łączyć przeszłość narodu z tradycją starożytną.
Wprowadzenie dyskutujących ze sobą postaci: Jana i Mateusza
Jan: biskup wrocławski, arcybiskup gnieźnieński
Mateusz: biskup krakowski
Jan i Mateusz rozprawiają o początkach ustroju państwa. Mateusz odnosi się do wiedzy starszych (autorytet = prawda)
Mateusz opowiada o tym, że na ziemiach polskich żyli kiedyś niezwykle odważni, wielkoduszni ludzie, którzy podbili mnóstwo terenów (sąsiedzkich, wyspy duńskie) Mężczyźni przywołują króla (duńskiego) Kanuta i jego wnuka oraz przegrany lud Daków.
Panowanie Gallów - walki z Polakami, podziały ziem. Grecja dla Gallów, dla Polski: ziemie aż do kraju Partów, Bułgarii i do granic Karyntii.
Polska po walkach z Rzymianami wybiera na króla Grakchusa (latynizacja imienia Krak). Opis upadku Gallów.
Grakch wygłasza mowę na temat panowania i wagi posiadania króla przez państwo, obiecuję, że jako władca będzie „wspólnikiem królestwa. Powstanie prawa obywatelskiego i narodziny państwa
Polska rozkwita pod rządami Grakcha.
Całożerca (smok) w królestwie, konieczność składania ofiar z bydła, zmartwienie Grakcha.
Grakch wzywa swoich dwóch synów i nawołuję, aby zabili potwora. Bracia zgadzają się.
Podstęp braci: zamiast bydląt skóry bydlęce wypełnione siarką, smok dusi się i ginie.
Młodszy brat zabija starszego i wraca do królestwa. Kłamie, że starszy brat został zabity przez potwora, ojciec mu wierzy, syn przejmuje po nim władze.
Oszustwo młodszego syna wychodzi na jaw - wygnanie go z królestwa.
Przemowa Jana na temat żądzy władzy. Cztery córy namiętności: zachłanność bogactwa, żądza zaszczytów, ubieganie się o czczą sławę, łaskotliwa lubieżność.
Założenie miasta Gracchovia (Kraków - od krakania kruków) ku pamięci Grakcha.
Powierzenie rządów córce Grakcha - Wandzie. Armia tyrana Lemańskiego odstępuje od walki po ujrzeniu pięknej królowej, a ich król popełnia samobójstwo rzucając się na miecz. Wandalowie - od rzeki Wandal (płynącej przez środek królestwa), która wzięła swą nazwę od imienia Królowej.
Wanda przez całe życie pozostała niezamężna i zachowała dziedzictwo, po jej śmierci państwo długo pozostawało bez króla.
Jan opowiada o królowej aryjczyków - Semiramis, która udając własnego syna przyłącza Etiopię do królestwa i wypowiada wojnę Indiom. Pochwała męskości kobiet.
Przykład Anaksylausa, który powierzył opiekę nad swoimi dziećmi niewolnikowi Mykalowi. Narzekanie na zdrady potomków rodzimych władców.
Mateusz wspomina, że w Polsce również rządzili ludzie niskiego pochodzenia.
Odesłanie Aleksandrowi Wielkiemu jego posłów. Aleksander planuje zemstę, lecz zostaje pokonany. Następnie najeżdża na Polskę, ale po serii podbojów ponosi klęskę przez podstęp (drewniane tarcze wyglądające jak złote i srebrne i rozpraszają oddziały Aleksandra, przez co armie polskie pokonują wroga dostając się do jego obozu
List Aleksandra do Arystotelesa.
Podstęp Lestka (Leszek I) - przywiązanie wołom gałęzi do rogów i ogonów. Lestek odznaczony wysoką godnością królewską
Przywołanie Sostenesa - wodza Macedończyków (poskromił Gallów, obronił Macedonię, lud chce, żeby został królem pomimo jego niskiego pochodzenia, on zostaje wodzem przez co broni się przed zazdrością)
Wybór władcy ziem polskich pozostawiony zwykłym ludziom - wyścigi konne. Dariusz zdobywa koronę przez podstęp (zauważone kolce na polu gonitwy, przemieszczenie kolców)
Przywołanie postaci króla Stratona, opowieść o niewolnictwie i mądrości.
Powrót do opisywania panowania Lestka II.
Lestek III (syn Lestka II): pokonanie Juliusza Cezara, Krassusa, małżeństwo z Julią, siostrą Juliusza, który próbuje odebrać jej posag
Odprawienie Julii, która pozostawia syna Pompiliusza (Popiel), po nim panuje jego syn, również Pompiliusz. Wspomnienie Erotyma (króla Arabów i jego 700 synów)
Nałożnica Pompiliusza podstępną przemową nastawia go przeciw wszystkim, Pompiliusz wzywa swoich przyjaciół i okłamuje ich, że umiera, chce urządzić swój własny pogrzeb przed śmiercią.
W trakcie uczty wszyscy goście Pompiliusza zostają otruci przez ogarniętego gniewem władcę.
Mateusz wspomina o utracie chwały przez Polaków.
Michałowska:
Księga I: dialog prowadzony przez arcybiskupa Jana i biskupa krakowskiego Mateusza. Przedstawia pochodzenie narodu i państwa polskiego w świetle legen i podań etnogenetycznych
Autor wprowadził dwóch rozmówców, uzasadniając swój wybór ich dojrzałym wiekiem oraz wiarygodnością, gwarantującą autorytatywność podawanych przez nich informacji oraz formułowanych sądów i ocen. Wobec siebie zastosował literacką konwencję świadka dialogu (wiedza o zdarzeniu nabywana ex visione była wiedzą pewniejszą niż od tej, która płynęła ze słyszenia przekazu ustnego.
Jan - inicjator rozmowy, osoba stawiająca pytania i komentująca odpowiedzi,Mateusz -narrator, przedstawiający przebieg wydarzeń historycznych, wypowiadający oceny na temat ich bohaterów, sądy na temat państwa, prawa i sprawiedliwości
Opracowała Katarzyna Cicha