Adam Mickiewicz
Konrad Wallenrod
Tragizm Konrada Wallenroda i jego dramaty moralne:
Konrad Wallenrod jawi się nam jako jednostka uwikłana w trudne, tragiczne dylematy moralne i w rzeczywistość historyczną, która decyduje o jego przyszłych losach;
Konrad jest wychowany w dwóch kulturach, przeciwstawnych i sobie wrogich - litewskiej i niemieckiej,
Jego tragizm dostrzegamy w sferze honoru - jest to wybór, którego musi dokonać bohater - wybrać miedzy honorem rycerza a zwycięstwem nad zakonem;
Wiążą się z tym kolejne tragiczne dylematy i wybory - Konrad porzuca żonę, Aldonę, wkrada się w łaski zakonu, skrytobójczo morduje Konrada Wallenroda i wciela się w jego osobę. W swym działaniu kieruje się podstępem, zdradą, kłamstwem - czym hańbi honor chrześcijańskiego rycerza.
Wszystkie te dylematy i tragiczne wybory wpływają na charakter bohatera. Wyrzeka się on osobistego szczęścia oraz litewskiego tronu, skazuje dobrowolnie na tułaczkę, potępienie i niesławę, by ratować kraj przed zagrożeniem ze strony zakonu. Stał się przez to samotny, nieufny, stroniący od ludzi i rozrywek. Żył w stałym lęku o życie, w napięciu i obawie o jutro. Zdawał sobie sprawę z tego, iż popełnił zbrodnię, przeklinał więc swój los i przeznaczenie, które nad nim ciążyło i go determinowało.
Wybór, przed jakim stanął Konrad - miłość do Aldony czy miłość do ojczyzny, był wyborem tragicznym. Drugą płaszczyzną tragizmu zaś był konflikt w sferze moralności i poczucia honoru. Sytuacja tragiczna -
Bohater stoi przed koniecznością wyboru, który jest dla niego bardzo trudny. Musi bowiem wybrać miedzy racjami, które są dla niego równorzędnie ważne. Każda decyzja, którą podejmie, będzie dla niego tragiczna w skutkach.
Konrad Wallenrod jako bohater romantyczny
Romantyczny bohater, jakiego odnajdujemy np. u Byrona czy u Mickiewicza, cechuje się silnym zindywidualizowaniem jednostki, która samotnie walczy ze złem i przeciwnościami losu. Typowy jest dla niej konflikt życia osobistego i służby ojczyźnie. Metody walki, z których korzysta, to podstęp, spisek oraz bunt. Bohater poświęca się dla ogółu (element mesjanistyczny), zaś akcja utworu toczy się najczęściej w odległych czasach (tzw. gotycyzm)
Konrad Wallenrod jako romantyczny bohater sumienia
Maria Janion nazwała Konrada Wallenroda bohaterem sumienia. Uważała, iż nie tylko reprezentuje on typową postawę bohaterów romantycznych, ale także często odwołuje się do własnego sumienia i szuka w nim rozstrzygnięć ważnych decyzji. Janion pisała, iż typowa dla niego jest „tragedia etycznej niepewności”, a cały poemat skupia się na tym, co dzieje się w jego wnętrzu. Wallenrod nie chciał się usprawiedliwiać przed sobą samym, widział, iż postępuje haniebnie i nie szukał sam dla siebie fałszywego tłumaczenia. Wziął do końca odpowiedzialność za to, co rozbił i był w pełni świadomy wagi i rangi swoich czynów. Nie starał się manipulować faktami, racjami i historyczną koniecznością, ale w prostocie stawał przed własnym sumieniem. Janion pisze: „Konrad Wallenrod popełnia samobójstwo, gdyż cel nie uświęca środków”.
Konrad Wallenrod jako bohater moralnie „rozdwojony”
Konrad bezsprzecznie należy do bohaterów, których moralność nastawiona była na ciężką próbę. O „rozdwojonej moralności” bohatera zadecydowała historia, w której się znalazł. Konrad w pewnym okresie swego życia musiał chłodno i bezwzględnie kalkulować, by wybrać najlepsze rozwiązanie, choć zmusiło go to do postępowania godzącego w jego przekonania i etykę.
Trudne dzieje jego życia również nie pozostały bez wpływu na jego późniejsze wybory i decyzje. Odebrany w dzieciństwie rodzinie i krajowi, tylko dzięki przyjaźni Halbana nie utracił swojej narodowej tożsamości. Poczucie zemsty i konieczność zaprowadzenia sprawiedliwości cały czas mu towarzyszyły. Był osobą gotową do poświęceń, stąd gdy nadarzyła się okazja do wprowadzenia w życie planu, nie wahał się długo.
W tym momencie zdecydował się przedłożyć zemstę i obowiązek wobec Litwy nad uczciwość i swój rycerski honor. Odtąd jego jedynym towarzyszem stała się samotność. Jednak do końca poczucie obowiązku „walczyło” w nim z honorem i prostolinijnością.
Walenrodyzm
Jest to postawa człowieka walczącego o słuszną i w jego mniemaniu sprawiedliwą sprawę. By osiągnąć swój cel posługuje się jednak podstępem i skrytobójstwem. Zmusza go to do dokonania wyboru między szczęściem osobistym a dobrem narodu i kraju. Poprzez swoje działania skazuje się na niesławę i haniebną śmierć. Jest jednocześnie LWEM i LISEM.
Znaczenie i przesłanie `Konrada Wallenroda”:
Już w chwili wydawania utworu wiele osób zdawało sobie sprawę z tego, iż historyczna otoczka jest tylko kamuflażem, pod którym kryje się opis tego, co oglądać można w ówczesnej Polsce. Zdawali sobie z tego sprawę również niektórzy Rosjanie, m.in. Nowosilcow, który z tej przyczyny wystosował nawet odpowiedni list do cara. Dzieło spełniło swoją rolę i budziło patriotyzm. Wskazywało również - zgodnie z założeniem - drogę, którą winni pójść Polacy. Interpretatorzy dzieła wskazują zaś, iż znaczenie Konrada Wallenroda odkrywamy nie tylko w jego aspekcie ideowym, ale też artystycznym. Mickiewicz swoje dzieło napisał bowiem w formie powieści poetyckiej, a postać Konrada wykreował na wzór bohatera bajroniczego.
Konrad Wallenrod jako manifest polityczny -
Według części interpretatorów utworu, Konrad Wallenrod jest opisem sytuacji, jaka panowała w ówczesnej Polsce. Mickiewicz zdawał się pochwalać takie zachowania, które nawet kosztem honoru i dumy doprowadziłyby do odrodzenia ojczyzny. Ukazał bowiem postać samotnego spiskowca, który poświęcając siebie wcielił w życie plan rozbicia potęgi wroga od wewnątrz.
Jako powieść- ostrzeżenie -
Według innych jest to powieść, która zdaje się być ostrzeżeniem przed moralną dwuznacznością, spiskowaniem i brakiem honoru. Uważają oni, iż celem Mickiewicza było potępienie podstępnego działania i zdrady.
Jako opis tragicznego losu bohatera -
Ta interpretacja zdaje się przeważać współcześnie. Badacze twórczości Mickiewicza wskazują, iż celem autora było ukazanie tragicznych losów i trudnych wyborów Konrada, dla którego nie istniało żadne dobre rozwiązanie.
Pieśń Halbana jako pieśń gminna. Jej rola w Konradzie Wallenrodzie
Pieśń Halbana odnajdujemy w części utworu, w której jest mowa o uczcie wydanej przez Konrada.
Pieśń gminna, którą zaśpiewał Halban, była dla narodu litewskiego źródłem wartości, przekazicielem tradycji i kultury, tworząc z nią ścisły związek. W poezji kryje się bowiem wiara, nadzieja, jest dla ludzi opoką. Naród żyje dopóty, dopóki żyje jego poezja, język, kultura i literatura. To w poezji naród przechowuje to wszystko, co jest dla niego ważne, co stanowi sferę jego sacrum. Poezja tworzy ducha narodu, którego nie można ludziom odebrać. Można więc powiedzieć, iż poezja narodowa spełnia rolę przekaziciela miłości do ojczyzny, patriotyzmu, honoru. Jej rolą jest również zagrzewanie narodu do walki, gdy ojczyzna znajduje się w potrzebie i w zagrożeniu. Uczy poświęcenia siebie, swego życia i szczęścia dla dobra ogółu. (Jest to tzw. poezja tyrtejska).
To również w poezji odnajdujemy wzorce zachowań i postaw, które mogą stać się wzorem dla kolejnych pokoleń. Przekazuje narodowi prawdy historyczne, tradycję, utrwala historię, przez co tworzy łączność między pokoleniem starszych i młodzieżą.
Dla Konrada pieśń, jaką śpiewał Halban, miała znaczenie decydujące i determinujące jego dalsze losy. To z niej dowiedział się o swoim pochodzeniu, poznał, czym jest patriotyzm i prawdziwa miłość od ojczyzny.
W pieśni wykonywanej przez Halbana pojawia się symbol arki przymierza, który Mickiewicz zaczerpnął z Biblii.
Pieśń - Swymi początkami ten rodzaj sięga czasów starożytnych. W antyku liryką zajmowali się m.in. Safona (VII wiek przed Chrystusem), Symonides, Anakreont czy też Tyrtajos. Utwory Tyrtajosa zagrzewały do walki, przekazywały nienawiść do wrogów. Symonides pisał w poważnym, doniosłym stylu, patetycznie. Anakreont zaś tematem swoich liryk uczynił drobne miłostki dworskie oraz tematykę żartobliwa i biesiadną.
Klasyczne pieśni są spokojne, nawet sentymentalne, zaś romantyzm nadał im rangę utworów podejmujących poważne tematy. W romantyzmie pieśniom i wykonującym je pieśniarzom przypisywano dużą rolę. Postacie trubadurów, bajarzy czy wajdelotów często znajdowały się więc w romantycznych utworach.
Wątki historyczne
Tłem dla tragizmu bohatera stały się wydarzenia rozgrywające się w średniowieczu. Sam autor w podtytule zmieścił informację, iż jest to „powieść historyczna z dziejów litewskich i pruskich”. Nazwisko głównego bohatera zaczerpnięte zostało od prawdziwego krzyżackiego mistrza, panującego w latach 1391 - 1393. W rzeczywistości on również walczył z Litwinami i zginął w tajemniczych okolicznościach. Witold i Kiejstut, litewscy władcy występujący w powieści, są także postaciami autentycznymi. Mickiewicz jednak swoje źródła historyczne traktował dość dowolnie. Jego celem nie była bowiem rekonstrukcja dziejów, lecz stworzenie tajemniczego klimatu, pełnego niewyjaśnionych zdarzeń i zagadek. Stąd też prawzór literackiego Konrada, Wielki Mistrz zakonu, nie był z pewnością Litwinem. Poza tym pod pozorami opisu historii sprzed wieków, Mickiewicz próbował opisać sytuację polityczną, w której wówczas znalazł się jego kraj.
Krótka historia zakonu krzyżackiego
Krzyżacy, czyli Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, powstał w 1190 roku w Palestynie jako zakon rycerski. Jego celem była ochrona pielgrzymów i opieka nad nimi, a także walka z niewiernymi. W 1211 roku Andrzej II zaprosił zakon do Węgier, skąd w 1224 roku został usunięty, gdyż krzyżacy dążyli do stworzenia tam własnego państwa. Dwa lata później, w 1226 roku, Konrad Mazowiecki sprowadził krzyżaków do Polski. Mieli oni chronić Mazowsze przed pruskimi najazdami. Do 1283 roku krzyżacy podbili Prusy, stwarzając tam własne państwo. Powodem wojen, jakie toczyły się między zakonem a Polską, stało się zajęcie przez nich Pomorza Gdańskiego. W 1525 roku nastąpiła sekularyzacja Prus, a tereny zakonu stały się lennem Polski jako państwo świeckie - Prusy Książęce. W Niemczech i w Austrii zakon przetrwał do 1929 roku jako zakon duchowny.
A. Mickiewicz, Konrad Wallenrod