Rolnictwo polskie po przystąpieniu do Unii Europejskiej
Około 3/4 polskich gospodarstw rolnych nie będzie w stanie produkować konkurencyjnych wyrobów na rynek po przystąpieniu kraju do Unii Europejskiej - wynika z analizy przeprowadzonej na zlecenie Komisji Europejskiej. Aby uniknąć wstrząsów socjalnych, Bruksela zamierza im pomóc.
Wartość dodana, czyli to, co producent rzeczywiście wytworzył po odjęciu kosztów, przypadająca na jednego rolnika, w Polsce wynosi zaledwie 8 proc. średniej europejskiej - oblicza w raporcie sporządzonym na zlecenie KE prof. Alain Pouliąuen. Aby osiągnąć połowę wydajności UE, należałoby ograniczyć zatrudnienie w rolnictwie w krajach kandydackich o 4 mln miejsc pracy, głównie w Polsce i Rumunii.
Dziś w rolnictwie pracuje ok. 5 mln Polaków. Wydajność z hektara produkcji roślinnej w stosunku do krajów "15" nie przekracza 1/3. Podobnie jest z hodowlą. Od 1989 roku restrukturyzacja rolnictwa posuwa się wolniej niż innych sektorach gospodarki. Ponad połowę produkcji zapewniają gospodarstwa, które wytwarzają na własne potrzeby. Opłacalność takiej działalność jest niewielka i spada. Jednak wysokie bezrobocie powoduje, że właściciele tych gospodarstw wolą je zachować, nawet jeśli zapewnia to bardzo niski poziom życia.
Z powodu braku odpowiednich środków budżetowych jedyną formą ochrony dla słabo wydajnych gospodarstw były do tej pory bardzo wysokie cła. Komisarz ds. rolnictwa Franz Fischler podkreśla jednak, że po przystąpieniu do UE ta forma ochrony musi zniknąć. Bez tego idea Jednolitego Rynku nie miałaby sensu. Z tą chwilą można się spodziewać szybkiego wzrostu importu żywności z Unii Europejskiej. Dziś już tylko nieliczne produkty (wołowina, cukier, wyroby mleczarskie) są produkowane w Polsce taniej niż w krajach "15".
Rekompensaty i dopłaty
Rekompensatą dla polskich rolników ma być natychmiastowe i pełne objęcie naszego kraju unijnymi mechanizmami wsparcia rynkowego: systemem cen gwarantowanych i dopłat do eksportu. Zdaniem Pouliąuena, tylko niewielka część gospodarstw (ok. 500 tys.) będzie mogła skorzystać z tych warunków.
Pozostałe będą miały zbyt małą powierzchnię, aby rozwinąć produkcję na rynek, za słabe możliwości inwestowania, a ich właścicielom będzie brakowało wykształcenia. Widać to już dziś na rynku zbóż, wieprzowiny czy drobiu, których ceny są w Polsce porównywalne lub wyższe niż w UE.
Inną formą pomocy będą dopłaty bezpośrednie dla rolników, jednak niewystarczające, aby zapewnić przetrwanie rolników. Docelowo Polska liczy na 3-4 mld euro dopłat rocznie, jednak KE proponuje wprowadzać dopłaty stopniowo, tak aby polscy rolnicy otrzymali całość dopiero po 7-9 latach członkostwa. Na początku moglibyśmy liczyć na około 1/4 tej pomocy. Dla średniego (8 ha) gospodarstwa) oznacza to początkowo około 150 zł wsparcia miesięcznie (450 euro rocznie).
Program dla wsi
Unia chce stworzyć specjalny program rozwoju obszarów wiejskich, który - z jednej strony - pomógłby utrzymać się gospodarstwom nie działającym na rynku, a z drugiej, stopniowo poprawił konkurencyjność najbardziej wydajnych farmerów. Wartość takiego programu powinna wynieść około 1 mld euro rocznie dla Polski. Dla pierwszej ze wspomnianych grup pomoc mogłaby m.in. polegać na wypłacie wcześniejszych emerytur w zamian za oddanie ziemi wydajnym farmerom. Dla młodszych właścicieli małych gospodarstw Bruksela mogłaby finansować programy szkoleniowe, nawet budowę mieszkań w miastach. Pouliąuen uważa, że pomoc dla gospodarstw, które są niezdolne do samodzielnego utrzymania się na rynku, jest konieczna, aby uniknąć gwałtownego wzrostu bezrobocia, a nawet masowej migracji z Polski do krajów "15".
Dla wydajnych farmerów pomoc Unii polegałaby na wsparciu inwestycji w rozwój produkcji. Wprowadzono by ułatwienia w obrocie ziemią i dostępie do kredytów. Zbyt tej grupy gospodarstw powinna także zapewnić restrukturyzacja przemysłu przetwórczego. Bruksela ma nadzieję, że grupa około 500 tys. gospodarstw będzie w stanie z powodzeniem konkurować w UE najdalej po upływie 7-9 lat od przystąpienia Polski do wspólnoty. Wtedy otrzymałaby one identyczne wsparcie od Unii Europejskiej jak farmerzy z obecnych krajów "15".
Wielka Brytania opowiada się za rozszerzeniem Unii Europejskiej o nowe kraje oraz pomyślnym zakończeniem przez nie negocjacji o członkostwo w Unii, szczególnie w przypadku Polski - powiedziała Margaret Beckett, szefowa resortu do spraw środowiska, żywności i wsi. Wielka Brytania będzie głosowała też za rozłożoną w czasie reformą Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej.
Na pytanie czy w związku z tym Wielka Brytania popiera ideę renacjonalizacji Wspólnej Polityki Rolnej UE, minister Beckett odpowiedziała, że jej zdaniem, korzystne byłoby stopniowe znoszenie subsydiów dla rolnictwa oraz przeznaczenie zaoszczędzonych w ten sposób środków na rozwój obszarów wiejskich. Taka reorientacja Wspólnej Polityki Rolnej byłaby też bardziej korzystna dla wszystkich kandydatów do UE. Inaczej mówiąc, idzie o większą jej elastyczność, większy stopień urynkowienia, a także o to, by działania w tej dziedzinie koncentrowały się w regionach.
Na pytanie, czy Wielka Brytania popiera starania polskich rolników o dopłaty bezpośrednie, minister Beckett odpowiedziała, że dopłaty zostały wprowadzone dopiero 10 lat temu, dla zrekompensowania rolnikom strat z tytułu obniżki cen produktów rolnych. Wielka Brytania opowiada się jednak za stopniową eliminacją dopłat.
Izby rolnicze i inne organizacje reprezentujące rolników krytycznie odniosły się do wczorajszych propozycji dopłat dla rolnictwa, jakie zaproponowała Unia Europejska. Nierówne szanse działania sprawią, że już po kilku latach od wstąpienia do Unii nasze rolnictwo będzie w zapaści.
Polskie rolnictwo, a kwestia wejścia Polski do Unii Europejskiej
„Unia nie jest wspólnotą, do której przychodzi się po to,
by jak najwięcej wyrwać dla siebie, lecz po to,
by jak najwięcej osiągać dla wszystkich.
Unia nie składa się z samych wymyślnych paragrafów
I artykułów prawnych, lecz jest wspólnotą losu.”
Hans-Dietrich Genscher, 1996 r.
Od 1994 r. Polska jest stowarzyszona z Unią Europejską i konsekwentnie dąży do uzyskania statusu członkowskiego w tym ugrupowaniu. Uczestnictwo w Unii w przyszłości przyniesie naszemu krajowi różnorodne korzyści, ale będzie też wymagało poważnych wysiłków i dostosowań. Integracja gospodarcza jest charakterystycznym procesem naszych czasów i ma wymiar globalny. Integrujące się państwa podejmują działania zmierzające do wspólnego rozwiązywania problemów ekonomicznych poprzez stworzenie jednolitego obszaru gospodarczego, w drodze znoszenia barier w przepływie kapitału i siły roboczej. Koordynują też swoją politykę ekonomiczną wewnątrz ugrupowania, jak i wobec państw trzecich.
Zgodnie z zapowiedzianymi w Agendzie 2000 (w lipcu 1997 r.) wzmocnieniem strategii przedakcesyjnej krajów stowarzyszonych Komisja Europejska opracowała dokumenty, których celem jest zagwarantowanie właściwego tempa i kierunku prowadzenia tych prac przez kraje kandydujące. Dokumenty te to tzw. Partnerstwa dla Członkostwa (Accession Partnerships). Dla każdego państwa aplikującego Partnerstwo ma inny kształt, uwzględniający jego specyficzne potrzeby i uwarunkowania. Komisja Europejska przygotowała szkic Partnerstwa dla Polski w październiku 1997 r. Ostateczna wersja dokumentu, po konsultacjach ze stroną polską, została przyjęta Decyzją Rady Unii w dn. 23 marca 1998 r. W ten sposób Partnerstwo dla Członkostwa stało się obowiązującym aktem prawnym i jako taki stanowi dziś część legislacji unijnej.
W okresie stowarzyszenia Polska powinna przygotować się do czekających ją obowiązków państwa członkowskiego. Procesy dostosowawcze muszą objąć wszystkie dziedziny naszej gospodarki. Powodzenie tych działań uzależnione jest m.in. od znajomości zasad i mechanizmów funkcjonowania Unii oraz ewentualnych skutków przystąpienia Polski do tego ugrupowania. Dobre przygotowanie do integracji pozwoli polskiej gospodarce lepiej wykorzystać szanse stworzone przez uzyskanie członkostwa, a jednocześnie zminimalizować przewidywane zagrożenia.
Negocjacje są prowadzone w tzw. obszarach negocjacji akcesyjnych, które dzielą się na:
1. Nauka i badania
2. Edukacja, kształcenie i młodzież
3. Ochrona konsumentów i zdrowia
4. Telekomunikacja i technologie informacyjne
5. Statystyka
6. Polityka przemysłowa
7. Małe i średnie przedsiębiorstwa
8. Kultura i polityka audiowizualna
9. Unia celna
10. Rybołówstwo
11. Prawo spółek
12. Stosunki zewnętrzne
13. Swobodny przepływ towarów
14. Polityka konkurencji
15. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
16. Unia gospodarcza i walutowa
17. Polityka społeczna i zatrudnienia
18. Energia
19. Swobodny przepływ kapitału
20. Swobodny przepływ usług
21. Polityka transportowa
22. Swobodny przepływ osób
23. Kontrola finansowa
24. Ochrona środowiska
25. Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne
26. Rolnictwo
27. Finanse i budżet
28. Polityka regionalna
29. Podatki
30. Instytucje
31. Inne
Muszę tu dodać, że ze względu na obszerność prawa wspólnotowego w obszarze Rolnictwo, został on podzielony na 9 podobszarów.
Każdy z ww. obszarów prawa, w którym toczą się negocjacje, musi przejść przez określone etapy negocjacji:
1. Screening (przegląd prawa polskiego pod katem zgodności z normami unijnymi)
2. Polskie stanowisko negocjacyjne
1) Zespół negocjacyjny przygotowuje stanowisko w danym obszarze prawa na podstawie screening
2) Stanowisko to jest przekazywane do Ministerstwa Finansów oraz Rządowego Centrum Studiów Strategicznych gdzie obliczane są koszty społeczno-ekonomiczne wprowadzenia unijnych przepisów
3) Stanowisko i ewentualne koszty musi zatwierdzić Komitet Integracji Europejskiej pod przewodnictwem premiera
4) Ostatecznie zatwierdza je Rada Ministrów i jest przekazywane ambasadorowi kraju członkowskiego sprawującego aktualnie przewodnictwo w UE
3. Właściwe rokowania
4. Zamknięcie rozmów na temat danego rozdziału
Zasadą przyjętą w procesie screeningu, która dotyczy wszystkich krajów kandydujących do członkostwa w UE, jest zorganizowanie dwóch sesji dla każdego obszaru problemowego. Pierwsza sesja ma charakter wielostronny i odbywa się z udziałem przedstawicieli Komisji oraz zaproszonych krajów kandydujących. W sesji dwustronnej uczestniczą przedstawiciele Komisji oraz eksperci z danego kraju kandydującego. Zasadniczym celem przeglądu jest wspólne zbadanie stanu dostosowania prawa polskiego do legislacji unijnej, a także ustalenie punktów, w których mogą pojawić się potencjalne problemy negocjacyjne. Służy temu tzw. lista sceeningowa, która określa, jaki akt prawa polskiego odpowiada przepisowi unijnemu lub kiedy taki akt powstanie, np. w obszarze przepisów o rejestracji i identyfikacji zwierząt oraz kontroli ich przemieszczania.
TERMINARZ NIEZBĘDNYCH ZMIAN LEGISLACYJNYCH
Lp. Tytuł i nr wspólnotowego aktu prawnego Tytuł projektowanego aktu prawnego w Polsce Data skierowania do uzgodnień międzyresortowych Data przyjęcia przez RM (lub właściwego ministra) Przewidywana data:1) przyjęcia przez Parlament2) wejścia w życie
1. Dyrektywa Rady 64/432/EWG z 26 czerwca 1964 r. w sprawie handlu bydłem i trzodą chlewna między państwami członkowskimiDyrektywa Rady 92/102/EWG z 27 listopada 1992 r. w sprawie rejestracji i identyfikacji zwierzątRozporządzenie Komisji 820/97/WERozporządzenie Komisji 820/97/WE ustanawiające system identyfikacji i rejestracji bydła oraz system znakowania wołowiny i produktów na bazie wołowiny Ustawa o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz Inspekcji Weterynaryjnej (wraz ze zmianą treści ustawy nastąpi zmiana jej nazwy na: ustawa o nadzorze weterynaryjnym) 30.04.2000 30.06.2000 1) 31.12.20002) 30.06.2001
2. j. w. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o sposobie identyfikacji i rejestracji zwierząt. koniec 2000
3. j. w. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o powołaniu Centralnej Bazy Danych identyfikacji zwierząt i gospodarstw koniec 2000
KONIECZNE ZMIANY INSTYTUCJONALNE
Lp. Rodzaj zmian Istniejąca lub planowana podstawa prawna Termin realizacji
1. Powołanie Centralnej Bazy Danych Identyfikacyjnych Znowelizowana ustawa o zwalczaniu chorób zakaźnych, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz Inspekcji Weterynaryjnej 31.12.2000
2. Powołanie jednostek terenowych wojewódzkich baz danych dla systemu identyfikacji i rejestracji oraz powiatowych biur odpowiedzialnych za identyfikację i rejestrację zwierząt. Rozporządzenia wykonawcze do znowelizowanej ustawy j.w. 2001
31 marca 1998 r. rozpoczęły się negocjacje akcesyjne Polski z krajami Unii Europejskiej. W „oświadczeniu otwierającym” strony polskiej zostały przedstawione oczekiwania naszego kraju związane z członkostwem w UE, udziałem w funduszach unijnych, jak również deklaracje Polski odnoszące się do tempa i sposobu dostosowania do standardów unijnych. Integracja Polski z Unią otwiera niewątpliwie przed naszym krajem wielkie możliwości rozwoju ekonomicznego i awansu cywilizacyjnego. Proces integracji stwarza też nowe warunki dla rozwoju rolnictwa i gospodarki żywnościowej, stawiając jednocześnie wiele nowych wyzwań. Bardzo ważne jest, aby przed uzyskaniem członkostwa przez Polskę rolnictwo i przemysł rolno-spożywczy mogły zmniejszyć dystans ekonomiczny dzielący go do Unii i odpowiednio przygotować się do włączenia do systemu struktur europejskich, przede wszystkim przez modernizację i podniesienie konkurencyjności.
Pomimo, iż rolnictwo - a właściwie gospodarka żywnościowa - stanowi tylko jedną z wielu negocjowanych dziedzin, to jednak w stanowisku negocjacyjnym zajmuje aż ¼ miejsca (koło 3000 aktów prawnych o objętości 25000 stron). Jest też tą częścią stanowiska, nad którą pracowano najdłużej - Rada Ministrów przyjęła ją jako ostatnią dopiero 9 grudnia 1999 r., a stronie unijnej przekazano ją jako ostatnią dopiero 16 grudnia 1999 r. W stanowisku wyodrębniono 55 problemów negocjacyjnych, począwszy od pozornie humorystycznych, aczkolwiek koniecznych , poprzez stosunkowo proste, które można zakwalifikować do porządkowych, aż do takich których uzgodnienie może okazać się bardzo trudne.
Negocjacje w sprawie członkostwa w UE mają szczególny charakter, ponieważ państwo kandydujące musi złożyć oświadczenie, że jest gotowe przyjąć na siebie bez zastrzeżeń wszystkie obowiązki. Kwestia ta nie podlega negocjacjom z prostej przyczyny, jeśliby bowiem każde państwo członkowskie miało inne obowiązki, jak w takim wypadku miałaby funkcjonować Unia? W związku z tym, jeśli nie można negocjować obowiązków, to można negocjować termin ich przyjęcia - mówimy wtedy o okresie przejściowym. Każdy taki problem, polegające na tym, że państwo kandydujące uważa, że nie będzie gotowe do przyjęcia z dniem członkostwa określonego obowiązku jest rozpatrywane odrębnie.
Drugim obszarem negocjacyjnym może być wprowadzenie nowych przepisów z dniem przyjęcia kraju kandydującego. Państwo prowadzące rokowania w sprawie członkostwa może uznać, że jego prawidłowe funkcjonowanie, jako członka UE będzie możliwe dopiero wówczas, gdy ustawodawstwo wspólnotowe zostanie uzupełnione. Jest jednak przypadek rzadki.
O ile dwa wymienione wyżej rodzaje problemów mogą występować we wszystkich obszarach negocjacyjnych, o tyle rokowaniach w dziedzinie rolnictwa występuje jeszcze inny problem. Niezbędne jest mianowicie uzgodnienie parametrów umożliwiających objęcie nowego członka mechanizmami branżowych rynków rolnych. Do parametrów tych należą przede wszystkim kwoty produkcyjne (czyli, ile dany kraj może sprzedać na rynku Unii), a także wielkości umożliwiające obliczenie bezpośrednich subwencji wyrównawczych .
Czwarta grupa problemów nie powinna powodować większych trudności. Są to różne kwestie o charakterze, jak wcześniej wspomniałam, raczej porządkowym i formalnym, polegające np. na wpisaniu polskich odmian na listy odmian uprawianych na obszarze UE.
Poziom wydajności rolnictwa w Unii jest bardzo zróżnicowany i nie stanowi bariery w objęciu tymi samymi zasadami polityki rolnej krajów takich jak Grecja, Portugalia, Wielka Brytania. Integracja Polski z Unią Europejską będzie jednak łatwiejsza, gdy polskie rolnictwo przejdzie odpowiednio przygotowany proces dostosowawczy.
Rolnictwo jest sektorem bardzo wrażliwym i wymaga specjalnego traktowania, szczególnej ochrony i wsparcia. Wynika to z tego, że w rolnictwie nie następuje tak szybki zwrot kapitału jak w innych działach gospodarki. Cały cykl produkcyjny jest dłuższy, a produkcja często zależy od czynników niezależnych od człowieka, jak np. warunki pogodowe. Również ze względów społecznych rolnictwo pełni szczególną rolę, zapewnia miejsca pracy i kojarzy się, szczególnie w Europie, ze specjalnymi wartościami życia wiejskiego i funkcją dostarczania żywności. A zatem tworzą Wspólnoty Europejskie uznano, że sektor rolny powinien być traktowany w sposób szczególny. Praktycznie polityka wobec rolnictwa - Wspólna Polityka Rolna (WPR) - jest historycznie pierwszą spośród wspólnych polityk społeczno-ekonomicznych Wspólnot Europejskich.
Decyzję o wprowadzeniu WPR zawarto w Traktacie Rzymskim o Wspólnotach Europejskich, który został podpisany 25 marca 1957 roku. W ramach powstałego wspólnego rynku:
- zlikwidowano cła i restrykcje ilościowe w handlu między państwami członkowskimi
- ustanowiono wspólną taryfę celną i wspólną politykę handlową wobec państw trzecich
- usunięto przeszkody w swobodnym przepływie osób, usług i kapitałów między krajami członkowskimi
- zbliżono ustawodawstwa państw członkowskich w zakresie niezbędnym dla funkcjonowania wspólnego rynku.
W ten sposób zamiast wielu wyizolowanych rynków, na których każdy stosowałby protekcję wobec własnego rolnictwa, stworzono zunifikowany i ustabilizowany rynek.
Większość roboczych decyzji jest wypracowywana na posiedzeniach Komitetu Stałych Przedstawicieli działających na szczeblu ambasadorów państw członkowskich akredytowanych przy Wspólnotach. Komitet ten zbiera się raz w tygodniu i przygotowuje obrady Rady Ministrów Unii Europejskiej. W celu realizacji Wspólnej Polityki Rolnej powołano szereg komitetów doradczych oraz zarządzających (zarówno w Komisji, jak i w Radzie Unii). W ramach Komitetu Stałych Przedstawicieli funkcjonuje Specjalny Komitet ds. Rolnictwa przygotowujący materiały pod obrady Komisji Unii.
Finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej odbywa się w dużym stopniu z budżetu Unii. Średnio wielkość budżetu Unii szacowana jest na 1,2% produktu krajowego brutto (PKB) krajów członkowskich. Najważniejszym źródłem dochodów budżetu są wpływy z podatku VAT, składki członkowskie uzależnione od poziomu PKB oraz opłaty celne.
W związku z dostosowaniem polskiej polityki finansowej do wymogów Unii Europejskiej w dniu 20 lipca 2000 roku Sejm RP uchwalił trzyprocentową stawkę VAT na artykuły rolne nieprzetworzone. Szacuje się, że wpływy do budżetu z tytułu rolniczego VAT osiągną ok. 1.3 mld. zł, co prawdopodobnie może oznaczać zwiększenie wydatków budżetowych na rolnictwo.
W Unii Europejskiej za politykę podatkową w stosunku do rolnictwa odpowiedzialne są poszczególne kraje członkowskie. Polityka podatkowa Unii jest pod pewnymi względami zharmonizowana jednak poziom i sposób naliczania jest zróżnicowany w poszczególnych krajach i obszarach gospodarki. Chociaż rolnicy nie są objęci odrębnym systemem podatkowym to traktowani są w inny sposób niż pozostałe grupy zawodowe.
W kwestii podatku VAT obowiązuje zasada neutralności (oprócz Danii) - rolnicy nie ponoszą kosztów VAT zawartego w cenie środków produkcji, a VAT na produkty rolne nie przekracza tego na środki produkcji. VAT zwracany rolnikom zawarty jest w cenie zakupionych środków produkcji. W Wielkiej Brytanii rolnicy otrzymują zwrot podatku VAT w pełnej wysokości. W stosunku do artykułów żywnościowych stosowana jest obniżona stawka VAT - zróżnicowana w poszczególnych krajach. Tylko w Wielkiej Brytanii stawka VAT na produkty rolne wynosi zero.
W Unii Europejskiej nie istnieją jednakowe stopy podatkowe. Wyraźne są jednak dążenia aby ten system ujednolicić. Różnice w opodatkowaniu VAT były przeszkodą w przepływie towarów i usług w Unii Europejskiej i dlatego od 1997 roku stosuje się dwie zasady dotyczące tego opodatkowania:
Wszystkie kraje członkowskie powinny stosować stawkę podstawową nie mniejszą niż 15% VAT, a jedną lub dwie obniżone stawki podatkowe nie niższe niż 5% VAT.
Jak już wcześniej wspomniałam, Polska przyjęła dokument zwany Agenda 2000. Komisja Europejska zaproponowała inny instrument pomocy polskim rolnikom zwany pod nazwą SAPARD Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development) - specjalny program przedakcesyjny rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich.
Za koordynację i wdrażanie Programu w Polsce odpowiada Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, a w zakresie finansowym rolę, tzw. płatnika programu, będzie pełnić Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa poprzez sieć 16 oddziałów regionalnych.
W Polsce Program Operacyjny SAPARD będzie opierać się na dwóch zrównoważonych osiach priorytetowych:
- poprawa efektywności sektora rolno-spożywczego (poprawa konkurencyjności)
- poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej i tworzenia miejsca pracy (dostosowanie sektora do standardów UE w zakresie jakości, higieny i bezpieczeństwa żywności oraz ochrony środowiska)
- rozwój kapitału ludzkiego (organizowanie szkoleń zawodowych, skierowanych do rolników, którzy będą zmieniali charakter swojej działalności z typowo rolniczej na inne kierunki działalności)
Reasumując, integracja Polski z Unią Europejską oznacza dla polskiego rolnictwa wielkie koszty unowocześnienia polskiego sektora rolno-spożywczego. Reforma polskiej wsi jest niezbędna, a wymaga tego nie UE, a rachunek ekonomiczny. Dal polskiego rolnictwa integracja z Unią będzie oznaczała udział w rynku zjednoczonej Europy. Polski sektor żywnościowy zostanie poddany ostrej rywalizacji i w niektórych dziedzinach będzie ustępować konkurencji innych krajów członkowskich. Wzrosną ceny żywności, co wpłynie na podniesienie dochodów rolników. Całkowite otwarcie rynków rolnych spowoduje utratę części rynku na rzecz dostawców z Unii. Równocześnie jednak uzyskamy szerszy dostęp do ogromnego rynku zbytu, jakim jest niewątpliwie Unia Europejska. Skutki naszego członkostwa w Unii Europejskiej zależeć będą w dużej mierze od kierunku rozwoju polityki rolnej Wspólnoty, dlatego musimy zadbać o to, by od samego początku nie traktowano Polski, jak ubogiego kuzyna, tylko jako kraj, który może wnieść do Unii nie tylko bogatą kulturę, ale może być równorzędnym partnerem gospodarczym.