Starożytna Grecja i Rzym - notatki
I STAROŻYTNA GRECJA
1. Początki starożytnej Grecji (doba cywilizacji minojskiej i mykeńskiej):
a). Naturalne warunki i zajęcia starożytnych Greków.
b). Rozwój cywilizacji i kultury krteńskiej (zwanej także minojską).
c). Rozkwit kultury achajskiej (zwanej także mykeńską).
d). Rodzaje greckich państw (polis).
a). Naturalne warunki i zajęcia starożytnych Greków:
- obszar zaliczany do Grecji właściwej: południowo - wschodnia Europa, basen Morza Śródziemnego, Półwysep Bałkański, także wyspy na Morzu Egejskim,
- obszary głównie górzyste, pełne dolin; klimat tzw. śródziemnomorski, charakteryzujący się gorącym latem i łagodną zimą, uprawiano zboża, drzewka oliwkowe, winorośl; hodowano owce i kozy, łowiono ryby, handlowano drogą morską, odbywała się także sprzedaż przybrzeżna; niewielka ilość bogactw naturalnych (srebro i żelazo, glinka ceramiczna).
b). Rozwój cywilizacji i kultury krteńskiej (zwanej także minojską):
Pierwsze ludy greckie zasiedliły Kretę, cywilizacja, która tam powstała była najstarszą w basenie Morza Egejskiego, narodziła się ona na przełomie IV i III tysiąclecia p. n. e. Nazwa owej kultury wiąże się z miejscem jej powstania bądź z imieniem panującego na Krecie władcy - Minosa, za czasów którego nastąpił rozkwit państwowości (od ok.3000 do 1500r. p.n.e.). Także pojawiało się określenie - "kultura pałacowa". Minos rezydował we wspaniałym pałacu w Knossos, który posiadał pierwszą instalację wodno - kanalizacyjną, był bogato zdobiony malowidłami, nastąpił tam także rozwój ceramiki. Kreta słynęła ze swego bogactwa, ponieważ leżała na szlakach handlowych. Kreteńczycy zajmowali się żeglarstwem, stworzyli cywilizację piśmienną (pismo linearne A), byli pokojowo nastawieni, nie dokonywali podbojów innych kultur. Ok. 1500 r. p.n.e. podbili ich Achajowie.
c). Rozkwit kultury achajskiej (zwanej także mykeńską):
Plemiona indoeuropejskie, do których należeli m. in. Achajowie przybyły z północy, z nad Dunaju do basenu Morza Śródziemnego. Podbiły miejscowe plemiona o małoazjatyckim rodowodzie. Achajowie opanowali Peloponez (ok. 3000 do 2000 r. p.n.e.). Za centrum swojego państewka obrali sobie Mykeny. Utworzyli oni zorganizowane państwo o ustroju monarchicznym (na czele stał król, który jednocześnie sprawował funkcje wodza) z podzielonym na klasy społeczeństwem (klasa dworska, wojowników, kupców, rzemieślników, rolników i niewolników). Stworzyli pismo linearne typu B, które udało się rozszyfrować w 1953 roku. W przeciwieństwie do ich poprzedników, Achajowie byli narodem wojowniczym. Budowali grobowce z kopułą (np. grób Agamemnona), obwarowano miasta (mur obronny Lwia Brama). Nadal rozwijali obróbkę ceramiki. Ok. 2000 do 1000 r. p. n. e. zostali podbici przez koczownicze plemiona Dorów z Półwyspu Bałkańskiego.
d). Rodzaje greckich państw (polis):
Terminem "polis" określano charakterystyczne dla starożytnej Grecji państwa - miasta, których specyfika geopolityczna zależna była od górzystego ukształtowania terenu. Na polis składało się miasto oraz jego prowincje. Miasta tak się kształtowały, by mieć swoją niezależność polityczną.
Na początku tworzenia się greckich państw powszechną formą władzy była monarchia (rządził król), następnie z biegiem upływu lat na znaczeniu zyskiwała tzw. Rada Starszych, w której zaczęli zasiadać najbogatsi arystokraci, system monarchii przekształcił się w ustrój oligarchiczny (władze sprawowała grupa arystokratów). System ten jednak był często obalany przez ambitne jednostki nazywane tyranami (tyrania). Wreszcie zaczęły powstawać demokratyczne polis, w których władza należała do ludu.
Charakterystyka polis: liczyło często kilka tysięcy obywateli, życie polityczne rozgrywało się na rynku, czyli tzw. agorze, gdzie spotykali się mieszkańcy, by podejmować istotne dla polis decyzje. Największą bronią dla Greków było słowa, dlatego wykształciła się grupa mówców tzw. demagogów (świetnie umieli przemawiać).
2. Starożytna Sparta (Lakonia - Dorowie)
a). Struktury społeczne Sparty.
b). Ustrój polityczny Sparty.
a). Struktury społeczne Sparty:
W Sparcie prawa posiadali wszyscy mieszkańcy, którzy mieli ziemię, ale na niej nie pracowali, oni to zasługiwali na miano Spartiatów i stanowili najmniej liczną grupę. Spartanie aktywnie uczestniczyli w życiu politycznym kraju, chętni byli do odbycia służby wojskowej. Do trzydziestego roku życia, począwszy od ukończenia siedmiu lat mogli być werbowani do koszar. Po ukończeniu 30 roku musieli zawierać związki małżeńskie. Nie dziedziczono tam ziemi po przodkach.
Poza Spartanami wyróżniano helotów, którzy nie posiadali żadnych praw i byli zwykłymi chłopami uprawiającymi ziemię Spartiatów, należeli do państwa. Stanowili oni najliczniejszą grupę zamieszkującą starożytną Spartę. Swym panom winni byli oddawać 50 procent plonu. Periojkowie zaś to była grupa ludzi w starożytnej Sparcie, która cieszyła się wolnością osobistą, do nich należała decyzja dotycząca miejsca ich przebywania czy wychowania. Głównie zajmowali się handlem, ale nie mieli żadnych praw politycznych. Walczyli w momentach zagrożenia kraju.
b). Ustrój polityczny Sparty.
W starożytnej Sparcie panowała monarchia, na czele państwa stało dwóch władców pochodzących z dwóch różnych dynastii. Jeden z królów był wodzem i rządził w okresie wojny, zaś drugi kierował państwem w sprawach pokojowych. Królowie podejmowali także decyzje związane z działalnością sądownictwa, m. in. zabierali głos w kwestiach spadkowych i sprawy dotyczących testamentów.
Inne organy polityczne:
W Sparcie dużą władzę miała Geruzja, czyli tzw. Rada Starszych, w której zasiadali dwaj władcy i 28 gerontów (powyżej 60 roku życia). Starsi byli doświadczeni, mieli wiedzę, wspierali dowódców wojsk, czuwali nad sprawami religijnymi kraju, a także doradzali władcom Sparty.
Apella, było to Zgromadzenie Ludowe Spartiatów, na posiedzeniach którego wybierano urzędników, a także Starszych do Geruzji. Wpływali oni na państwo poprzez głosowanie nad różnymi ustawami. Głos oddawało się krzycząc. Zgromadzenie zbierało się raz na rok.
Eforzy - było to pięciu wybieranych na rok urzędników, którzy zajmowali się kierowaniem państwem, nadzorem podatkowym. Była to władza wykonawcza. Poprzednie dwie instytucje pełniły rolę władzy ustawodawczej.
3. Demokracja ateńska:
a). Początki ustroju demokratycznego w Atenach.
b). Charakterystyka ateńskiej demokracji.
a). Początki ustroju demokratycznego w Atenach:
Pireus był to port morski należący do Aten, który połączony był z miastem za pomocą tzw. Długich Murów. Ponadto było to bogate polis ze złożami srebra i miedzi. W początkach istnienia państwowości ateńskiej panował tam ustrój najpierw monarchiczny, tyrania, oligarchia. Rządząca arystokracja gromadziła się w radę zwaną aeropagiem, która miała posiedzenia na górze Aresa (też Aeropagu). W aeropagu zasiadali tzw. byli archontowie (urzędnicy, było ich 9).
Kalendarium ważnych wydarzeń:
621 r. p.n.e. - pierwsze spisanie greckich praw, dokonuje tego archont Drakon, który jednocześnie tworzy bardzo surowe prawo: np. dłużnicy za karę tracą wolność.
594 r. p.n.e. - kolejny urzędnik niejaki Solon obala drugie prawo Drakona, dokonuje wykupu zadłużonych Ateńczyków. Chłopi otrzymują wolność. Dzieli społeczeństwo na cztery grupy w zależności od dochodów. Zgromadzenie Ludowe składa się z przedstawicieli wszystkich czterech grup. Ograniczona zostaj władza Aeropagu.
508 - 507 r. p.n.e. - reformy Kleistenesa: obywatelem jest już mężczyzna od 18 roku życia, inny podział administracyjny na tzw. demy (gminy i osady), Attykę podzielono na Ateny, Wybrzeże i Śródlądzie. Powstała Rada Pięciuset sprawująca władzę wykonawczą, a także urząd 10 strategów. Władzę ustawodawczą posiadało Zgromadzenie Ludowe (Eklezja), na którym zbierali się wszyscy obywatele, którzy mogli decydować o losach polis, wybierano tam także urzędników. Panowała powszechna wolność słowa, uczestnikom zebrań wypłacano diety. Wprowadzono także tzw. sąd skorupkowy (ostracyzm) - każdy obywatel raz w roku miał prawo na skorupce napisać nazwisko obywatela, który według niego zagrażał państwu. Ten, który został wytypowany większością głosów, musiał się udać na 10 lat wygnania, ale nie tracił on praw i majątku.
V w. p.n.e.(443 - 429 p. n. e.) - rządy Peryklesa i największy rozkwit ateńskiej demokracji. Utworzono definicję obywatela Aten, który musiał posiadać rodziców Ateńczyków i mieć skończone 18 lat. Zgromadzenie Ludowe pełniło władzę ustawodawczą, zbierało się kilkadziesiąt razy w ciągu roku, mogło w nim brać maksymalnie od 8 do 10 tysięcy obywateli, podejmowali oni istotne decyzje dotyczące państwa (o pokoju i wojnie, poselstwie, prawie, podatkach, sądownictwie, urzędach, nadawano także obywatelstwo). Obowiązywały diety. Spośród obywateli na rok wybierano Radę Pięciuset, często obradowali jej członkowie podzieleni na grupy po 10 osób, w ich posiadaniu były klucze do skarbców i świątyń. Zajmowali się kontrolą wydatków państwa i decyzji podjętych prze eklezję. Prytanowie - byli to stali urzędnicy, którzy sprawowali nadzór nad przyjmowaniem poselstw i polityką polis. Za czasów Peryklesa urzędnicy otrzymywali pensje. Dowódców wojskowych nazywano strategami.
3. Kolonizacja grecka i wojny:
a). Przyczyny i przebieg wielkiej greckiej kolonizacji.
b). Konflikty i wojny Greków z Persami w V w. p. n. e.
c). Wojna peloponeska.
a). Przyczyny i przebieg wielkiej greckiej kolonizacji:
Plemiona greckie zdecydowały się na podbój innych terenów i na zakładanie helleńskich kolonii, ponieważ zaczęło brakować ziem dla ludności greckiej, nie było także surowców mineralnych. Wielka kolonizacja Greków trwała między VIII a VI w. p. n. e. Grecka kolonizacja dosięgła takich terenów jak: miasta południowej Italii (Kroton, Tarent, Neapol), tereny Sycylii, południowej Francji i Hiszpanii. Dzięki kolonizacji zwiększyły się dochody greckich polis, oczywiście powiększeniu uległo także terytorium, upowszechniła się w koloniach grecka kultura, język i ustroje polityczne. Grecy podbijali ziemię, na których były surowce. Rozwinął się znacznie handel, żeglarstwo, technika. Poznano wnikliwiej basen Morza Śródziemnego.
b). Konflikty i wojny Greków z Persami w V w. p. n. e.
W VI w. p. n. e. rozpoczynają się podboje Persów, którzy pragną przesunąć swoje terytoria na zachód, a także dążą do zjednoczenia wszystkich plemion perskich i irańskich. Persja to państwo, które podzielone było na okręgi, tzw. satrapie, na jej czele każdego okręgu stał Satrapa dysponujący nieograniczoną władzą, podległy był on jedynie królowi. Persowie żądali, by greckie kolonie w Azji Mniejszej płaciły podatki.
500 r. p. n. e. - powstanie jońskie przeciw Persom w koloniach Azji Mniejszej, na jego czele stanął tyran Miletu.
492 r. p.n.e. - Persowie rozpoczynają wyprawę przeciw Atenom, przez Trację wkraczają do Macedonii, którą zajmują.
490 r. p.n.e. - wielka bitwa pod Maratonem, dowodził Grekami Militiades, zaś Persami Mardoniusz. Zwyciężyli Grecy.
486 r. p.n.e. - następcą po zmarłym Dariuszu, perskim królu, zostaj Kserkses, który nie rezygnuje z wojny z Grekami.
481 r. p.n.e. - zostaje utworzony tzw. "związek helleński", na który składają się greckie miasta sprzeciwiające się Persom.
480 r. p.n.e. - słynna bitwa pod Termopilami, król spartański Leonidas stoi na czele wojsk greckich, które ponoszą klęskę. Bitwa pod Salaminą perska flota zaatakowała grecką pod dowództwem Temistoklesa. Odwrót żeglugi perskiej Kserksesa.
479 r. p.n.e. - w bitwie pod Platejami Grecy znowu pokonują wojska perskie.
478/77r. p.n.e. - powstanie Związku Morskiego, w którym główną rolę odgrywały Ateny, zbierające fundusze, decydujące o wojskach. Celem związku była walka z wojskami perskimi.
449 r. p.n.e. - trwające ok. 50 lata wojny z Persami kończą się podpisaniem pokoju.
c). Wojna peloponeska:
Główną przyczyną tzw. wojny peloponeskiej jest wzrastająca potęga ateńskiego polis. Stoczono ją o hegemonię w Helladzie, przeciwnikami były Ateny i Sparta. Najdłuższa i najbardziej krwawa wojna toczona była w latach 431 - 404 p. n. e. Wojska spartańskie zaczęły pustoszyć terytorium Attyki, skąd ludność ucieka do Aten. Tam wzrasta nagle liczba ludności, szerzą się choroby i zarazy. W 405 r. p. n. e. skapitulowały Ateny, władze których zgodziły się na likwidację floty (mogli mieć jedynie 20 okrętów), zniszczenie Wielkich Murów (mury obronne), wprowadzenie rządów 30 tyranów. Ateny upadają, w siłę wzrasta Sparta. Wszystko to opisał Tukidydes.
4. Monarchia macedońska za panowania Aleksandra Wielkiego:
a). Macedonia Filipa II.
b). Podboje Aleksandra Macedońskiego.
c). Znaczenie kultury hellenistycznej.
a). Macedonia Filipa II:
Macedonia to kraj leżący w północno - wschodniej części Półwyspu Bałkańskiego. Jej stolicą było miasto Pella. Początkowo podlegała Tebom, później była zajęta przez plemiona perskie. Prawdopodobnie założycielami tego państwa były plemiona pochodzenia greckiego i trackiego. Około V w. p. n. e. Macedonia uwolniła się spod panowania perskiego i rozpoczęło się tworzenie właściwej macedońskiej państwowości.
359 - 336 r. p.n.e. - okres panowania w Macedonii Filipa II, który przyczynia się do rozbudowy państwa, podział kraju na okręgi, reformie podlega także armia macedońska, formowana na wzór grecki i perski, granice zostają umocnione na wypadek najazdu wrogów (plemion trackich). Filip II marzył o podbiciu całej Grecji, zaczął więc od pobliskich kolonii na wybrzeżu macedońskim.
338 r. p.n.e. - przełomowa bitwa pod Cheroneją. Macedończycy wygrywają z wojskami ateńskimi. Następnym zamiarem Filipa II jest podbój Persji.
b). Podboje Aleksandra Macedońskiego:
336 - 323 r. p. n. e. - lata panowania Aleksandra III Wielkiego w Macedonii, zwanego też Macedońskim. Następca po zamordowanym Filipie II.
336 r. p.n.e. - powstanie tzw. Związku Korynckiego, do którego nie należała jedynie Sparta.
334 r. p.n.e. - pierwsza wyprawa Aleksandra Wielkiego na Persów, wojska po przekroczeniu cieśniny Hellespont docierają pod Granikos, zwycięstwo Macedonii pozwoliło na zajęcie Azji Mniejszej. Aleksander wyrusza do Syrii, Palestyny i Egiptu, aby je zająć.
333 r. p.n.e. - zwycięstwo nad Persami pod Issos.
332 r. p.n.e. - wojska macedońskie wkraczają do Palestyny i Egitpu.
331 r. p.n.e. - bitwa pod Gaugamelą, zwycięstwo wojsk Aleksandra Wielkiego.
329 - 317 r. p.n.e. - podbój Babilonii i wędrówka do Indii.
323 r. p.n.e. - data śmierci Aleksandra Macedońskiego.
c). Znaczenie kultury hellenistycznej:
Epoką hellenistyczną nazwano okres po śmierci Aleksandra Wielkiego, gdyż podbita Grecja nadal przodowała w kulturze. Wielkie państwo stworzone przez Aleksandra zostało podzielone między macedońskich przywódców. III w. p.n.e. stał się więc okresem potężnych wojen, w wyniku których doszło do podziału imperium Aleksandra Macedońskiego na trzy monarchie. Egipt stał się ponownie oddzielnym państwem, w którym władza należała do dynastii Ptolemeuszów. Syrią rządzili Seleucydowie, a nad Macedonią pieczę sprawowała dynastia Antygonidów. Pozostałe kraje z czasem stawały się podległymi wobec trzech wielkich monarchii.
Dzięki podbojom Aleksandra III Wielkiego kultura grecka i język Greków dotarły do azjatyckich krain. Władcy hellenistyczni uwielbiali jednak bardziej orientalny przepych, rozbudowane urzędy i armię, otaczali się także ogromną liczbą kapłanów. Wielu władców uznawało się za bogów, którym obywatele musieli oddawać cześć (jak to było na we wschodnich krajach). Takie sprawowanie rządów różniło się znacznie od demokratycznych greckich polis. Mimo to doszło do wzajemnego przenikania się kultury orientalnej z grecką, zjawisko to nazywano kulturą hellenistyczną.
5. Kultura i sztuka starożytnej Grecji:
a). Rzeźbiarstwo i rzemiosło ceramiczne.
b). Architektura.
c). Filozofia.
d). Grecki teatr.
e). Literatura.
f). Sport.
g). Religia.
a). Rzeźbiarstwo i rzemiosło ceramiczne:
Rzeźbiono głównie z brązu i marmuru, tworzono wizerunki bogów i ludzi ujmowanych w ruchu ("Dyskobol"), postacie w większości były nagie bądź skąpo przywdziane (chodziło o ukazanie piękna ludzkiego ciała), rzeźby zdobiły świątynie (Panteon w Atenach - dzieła Fidiasza). Na naczyniach widniały ozdoby fauniczne i florystyczne, a także pojawiały się ludzkie postacie. Niekiedy na naczyniach utrwalano mityczne motywy. Rozpowszechniły się dwa style zdobnicze naczyń: czarno - figurowe i czerwono - figurowe.
b). Architektura:
Już w VI w. p. n. e. budowano świątynie podłużne, a także z przedsionkiem. Głównie budowano z kamienia, ale pojawiła się także cegła. Budowle były udekorowane. Decydujące w architekturze greckiej były trzy porządki: dorycki, joński i koryncki.
c). Filozofia:
Termin filozofia znaczył tyle co "umiłowanie mądrości", to określenie wywodzi się z języka greckiego. Nauka ta zajmowała się próbą określenia istoty świata i miejsca ludzi na ziemi. Rozwój filozofii przypadł na wiek V i IV p. n. e. Pojawiły się wówczas znaczące kierunki filozoficzne, takie jak: epikureizm - według którego gwarantem szczęścia jest przyjemność, czyli brak cierpień ("carpe diem"), cynizm - odrzucenie wszelkich autorytetów i ideałów powszechnie tolerowanych, stoicyzm - racjonalne zachowywanie spokoju ducha i opanowania emocjonalnego w chwilach smutku i szczęścia.
d). Grecki teatr:
Teatr narodził się z obchodów religijnych ku czci boga winnej latorośli Dionizosa (Bachusa). W VI w. p. n. e. z chóru wyłonił się tzw. Koryfeusz, przewodnik, który prowadził dialog ze śpiewakami. Pierwszego aktora do wprowadził Tespis, wówczas wykształcił się pierwszy dramat. Największymi greckimi dramatopisarzami byli: Ajschylos i Sofokles. Teatry objazdowe (VI w. p. n. e.), później teatry klasyczne (V w. p. n. e.) przekształciły się w teatry hellenistyczne i grecko - rzymskie.
e). Literatura:
Grecka literatura rozkwitała od VII w. p.n.e. do II w. n. e. W ciągu wieków cały czas zmianie ulegała jej tematyka i forma. Do najważniejszych greckich twórców zalicza się: Homera - autora eposów: "Iliady" i "Odysei", Herodota, który był greckim historykiem, Platona (filozof), Sofoklesa - twórcę dramatycznego, Safonę - autorkę erotyków i bajkopisarza Ezopa.
f). Sport:
W Grecji odbywały się tzw. Igrzyska Olimpijskie. Pierwsze igrzyska zostały zorganizowane w 776 roku p. n. e. ku czci Zeusa. Uroczystości te odbywały się co cztery lata, a na czas trwania turniejów ogłaszano pokój. Trwały przez pięć dni. Pierwszego dnia uroczyście przysięgano uczciwą walkę i sędziowanie. Zawody chłopców przypadały na drugi dzień. W dwa kolejne dni mężczyźni konkurowali w pięcioboju, na który składały się następujące konkurencje: bieg krótki, rzut dyskiem i oszczepem, skok w dal, zapasy, wyścigi rydwanów. W piątym dniu igrzyska były uroczyście zamykane, wręczano nagrody (wieniec laurowy z gaju oliwnego Zeusa) i wpisywano imiona na specjalną listę ze zwycięzcami. W 1896 roku powróciła tradycja Igrzysk Olimpijskich.
g). Religia:
W Grecji wierzono w wielu bogów (politeizm), których antropomorfizowano, czyli przypisywano im ludzkie właściwości. Wierzono także w dziwne siły ingerujące w ludzkie życie, a nazywane demonami.
II STAROŻYTNY RZYM
1. Początki starożytnego Rzymu:
a). Naturalne warunki Rzymu.
b). Geograficzne położenie Rzymu i rzymskie plemiona.
a). Naturalne warunki Rzymu.
Rzym to miasto położone w południowej części Europy, niedaleko Morza Śródziemnego, na Półwyspie Apenińskim. Podobnie jak tereny Grecji, rzymskie obszary także były górzyste, ale nie tak bardzo, by uniemożliwiać stworzenie potężnego państwa. Plemiona, które początkowo zamieszkiwały tereny Rzymu są nieznanego pochodzenia. Wiadomo jedynie, że zamieszkiwały one północne Włochy. Ludy te znały alfabet, ustrojem w ich państwie była federacja państw - miast.
753r. p.n.e. ? data ta w tradycji przyjęta jest jako czas legendarnych narodzin Rzymu.
W Rzymie panował ustrój monarchiczny, który trwał od pierwszego władcy Romulusa po Tarkwiniusza Pysznego. W 509 r. p. n. e. upada monarchia i rozpoczyna się okres rzymskiej republiki, która z kolei trwa aż do śmierci Cezara w 49 r. p. n. e. i po 44 r. p. n. e.
Rzym powoli dążył do podbicia całej Italii (na Półwyspie Apenińskim). Przyczynami podbojów było poszukiwanie złóż surowców mineralnych, nowych terenów uprawnych, zwiększenie dostępu do morza, wzbogacenie się przez zdobywanie łupów, ambitni dowódcy rzymscy pragnący zdobyć ziemię i sławę. Opanowane tereny ulegały nowej organizacji: powstawały obszary, gdzie ludność oba przyjmowała język i kulturę Rzymu, nieliczni otrzymywali rzymskie obywatelstwo. W istotnych punktach strategicznych powstawały kolonie, które mimo że miały własny samorząd, to jednak podlegały ściśle Rzymowi.
2. Podboje rzymskie:
a). Początki podbojów w świecie śródziemnomorskim.
b). Wojny punickie.
a). Początki podbojów w świecie śródziemnomorskim - kalendarium:
IV i III w. p. n. e. - Rzym podbił Etrusków i Samnitów.
III w. p. n. e. - zwycięska bitwa z królem Epiru i opanowanie Italii połuniowej.
814 r. p.n.e. - Fenicjanie zakładają Kartaginę, która stanowi centrum handlowe w basenie Morza Śródziemnego.
270 - 275r. p.n.e. - wojny między Rzymem a Tarentem. Z tym wydarzeniem wiąże się związek frazeologiczny: "pyrrusowe zwycięstwo" - zwycięstwo okupione wielkimi stratami.
b). Wojny punickie (z Kartaginą)
264 - 241 r. p.n.e. - pierwsza z trzech wojna z Kartaginą, w niej zwycięża Rzym, który zajmuje Sycylię, Sardynię i Korsykę. Dzięki temu, że Kartagina zostaje zmuszona do znacznego ograniczenia floty, Rzym zyskuje przewagę na morzu.
260r. p.n.e. - Rzym odnosi kolejne zwycięstwo nad Kartaginą w bitwie w Myle. Rzym rozbudowuje flotę, zaś wojska kartagińskie wycofują się z Sycylii.
218 - 202 r. p.n.e. - druga wojna punicka, Hannibal dowodzi wojskami kartagińskimi, z Hiszpanii przez Alpy wkracza do północnej części Italii.
216 r. p.n.e. - druzgocąca klęska rzymskich wojsk w bitwie pod Kannami, mimo że były one dwukrotnie liczniejsze niż armia kartagińska.
Wojna z Hannibalem ciągnie się przez pięć kolejnych lat, jednak Kartagińczycy nie wytrzymują naporu siły Rzymu. Pomoc z Kartaginy z dowódcą Hazdrubalem na czele zostaje rozbite w Hiszpanii. W efekcie Hannibal i jego wojska powracają na terytoria kartagińskie na Półwyspie Apenińskim.
202 r. p.n.e. - w walce pod Zamą zwyciężają wojska rzymskie, Publiusz Korneliusz Scypio pokonuje ostatecznie Kartagińczyków i dochodzi do podpisania traktatu pokojowego, w wyniku którego Kartagina musi wycofać swoje siły ze wszystkich kolonii w Europie, może jedynie zachować tereny afrykańskie. Miasto to oddać winno Rzymowi większość floty (pozostawiono Kartaginie jedynie 10 okrętów). Ponadto Kartagina nie może wszcząć żadnej wojny bez zgody Rzymu.
149 - 146r. p.n.e. - trzecia i ostatnia wojna punicka. Namida atakuj Kartaginę, która oczekuje na zezwolenie na działania wojenne od Rzymu, ten zwleka z pozwoleniem, Kartagińczycy zaczynają się bronić. Rzymianie najeżdżają na Kartaginę, zdobywają miasto i je niszczą. Obywateli wzięto do niewoli i sprzedano, tereny zostały przeklęta i uczyniono z nich afrykańską rzymską prowincję.
3. Republika rzymska:
509 r. p.n.e. - z tą datą wiąże się początek ustroju republikańskiego w Rzymie. Zgromadzenie Ludowe posiadało w Rzymie najwyższą władzę i ustalało prawo, podejmowało decyzje dotyczące wojny i pokoju, mało na uwadze politykę zagraniczną, sprawy majątkowe i podatkowe, dokonywało wyboru wyższych i niższych rangą urzędników, którzy mieli wyłącznie prawo inicjatywy ustawodawczej. Głosowano raz w roku drogą aklamacji (krzyk). Obywatele na zgromadzeniu stali, a jedyną osobą mającą głos, był konsul. Debatę rozpoczynano o świcie, a kończono z nadejściem zmroku. Do najważniejszych urzędników należeli konsulowie. Oni to dowodzili armią, mogli zwoływać Zgromadzenie Ludowe i Senat. W czasie wojny mianowano ich dyktatorami. Konsulem mogła być jedynie osoba, która ukończyła 43 rok życia. Wyróżniano dwie grupy społeczeństwa rzymskiego: patrycjuszy - bogatą arystokrację, która zajmowała najwyższe urzędy oraz plebejuszy - resztę społeczeństwa, bardzo zróżnicowanego majątkowo. Przed nastaniem republiki między tymi dwiema grupami społecznymi toczyły się liczne spory o sprawowanie urzędów. Wyróżniało się także tzw. pretorów, czyli urzędników sądowych, którzy mogli zastępować konsula w czasie jego nieobecności. Wybierani raz na pięć lat cenzorzy m. in. tworzyli listy senatorów, powołanych do wojska i obywateli, których wypisywali kolejno według wysokości posiadanego majątku, nakreślali koszty budowy, przeliczali w razie wojny koszty rozbudowy i udoskonalania wojsk, dbali także o zachowywanie dobrych obyczajów (mogli karać). Ich decyzje były nieodwołalne. Zbieraniem podatków i danin zajmowali się kwestorzy. Dwóch edylów dbało o bezpieczeństwo, dostarczanie zbóż oraz organizacją Igrzysk Olimpijskich. Tych najuboższych bronili trybuni ludowi. Mieli oni prawo veta, a także musieli być dyspozycyjni przez 24 godziny na dobę. Posiadali immunitet. Niższym urzędnikom powierzono opiekę nad sądownictwem i więzieniami. Senatorowie byli nimi dożywotnio. Senatorem mógł być człowiek bogaty, który wywodził się ze znaczącego w Rzymie rodu. Byli to doświadczeni ludzie, którzy kontrolowali pracę urzędników i przygotowywali projekty ustaw, które z kolei miały być rozpatrywane na Zgromadzeniu Ludowym. W rękach senatorów spoczywała także polityka zagraniczna i finanse państwa. Senat mógł odrzucić uchwały Zgromadzenie Ludowego, zajmował się także powoływaniem dowódców i senatorów. Senatorowie nie dostawali pensji urzędniczych tzw. danin.
4. Upadek rzymskiej republiki:
a). Przyczyny kryzysu republiki rzymskiej.
b). Rządy Gajusza Juliusza Cezara.
c). Powstanie pryncypatu.
a). Przyczyny kryzysu republiki rzymskiej:
Obszar republiki rzymskiej powiększał się coraz bardziej, wielu obywateli nie mogło stawić się na Zgromadzeniu Ludowym. Szerzyła się korupcja wśród urzędników, pojawiały się ambitne jednostki polityczne.
60 r. p.n.e. - Powstaje triumwirat (tzw. porozumienie trzech), który zawiązują: Gajusz Juliusz Cezar, Gnejusz Pompejusz i Krassus. Od tej daty wszelkie decyzje dotyczące państwa musiały mieć zatwierdzenie tych trzech wybitnych polityków.
b). Rządy Gajusza Juliusza Cezara:
Następstwem tego porozumienia był fakt, iż w 59 roku p. n. e. pierwszym konsulem został mianowany Gajusz Juliusz Cezar, który doprowadził do rozdania części majątków chłopom, spisywania i ogłaszania publicznego obrad senatu i Zgromadzenia Ludowego, do ulepszenia i przyspieszenia dostawy zaopatrzenia dla wojsk, do ograniczenia nieuczciwości w prowincjach. W roku 58 p. n. e. Rzym podporządkowuje sobie Galię, Germanię i Brytanię. W czasie nieobecności Cezara w Rzymie ginie Krassus, a Pompejusz zatwierdza prawo, które głosi, że tylko obecni w Rzymie mogą ubiegać się od stanowisko konsula, dlatego Cezar powraca do Rzymu. Do otwartego konfliktu między dwoma politykami: Cezarem i Pompejuszem doszło od 48 roku p. n. e., od kiedy to rozegrała się cztery lata trwająca wojna. Zwycięża Cezar, który zostaje dyktatorem. Sławne powiedzenie "veni, vidi, vici" - 'przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem' - takie słowa wysłał do senatu po wygranej nad Pompejuszem według obowiązującego prawa.
15 III 44 r. p. n. e. - data zabójstwa Cezara w wyniku spisku senatorów (Kasjusza i Brutusa), tzw. Idy Marcowe.
c). Powstanie pryncypatu:
43 r. p. n. e. - Drugi Triumwirat, który zawiązali: Marek Aureliusz, Marek Lepidius, Oktawian. Zarządzili oni schwytanie i ukaranie zabójców Cezara. Podzielili się władzą: Marek Aureliusz panował nad Galią, rządy w Hiszpanii sprawował Marek Lepidius, Oktawianowi przypadła Afryka. Później Oktawian roztoczył swe rządy także na Hiszpanię. W wojnie domowej główne spory toczyły się między Oktawianem a Antoniuszem.
31 r. p. n. e. - bitwa pod Akcjum, w której porażkę ponosi Antoniusz, w tej walce zginęli także zabójcy Cezara. Od tej chwili kończy się w Rzymie republika.
30r. p.n.e. - rozpoczyna się okres pryncypatu, czyli na nowo przejście do cesarstwa. Usunięto Zgromadzenie Ludowe. Decyzje podejmował władca i on komunikował je Senatowi. Aparat urzędniczy uzależniony został od "princepsa". Oktawian był głównym wodzem i władcą (początek kultu cesarza).