Iwona Domek gr K3
MECHANIZMY FIZJOLOGICZNE REAKCJI ORGANIZMU CZŁOWIEKA NA HIPODYNAMIE
Od niepamiętnych czasów lekarze zalecają pozostawanie w łóżku w pozycji leżącej w leczeniu różnych schorzeń. Powoduje to bowiem zmniejszenie wydatku energii, rozluźnienie mięśni, ułatwia gojenie się ran i uszkodzeń układu ruchowego itp. Począwszy jednak od lat czterdziestych XX wieku zwraca się uwagę na niekorzystne skutki kompletnego unieruchomienia podczas choroby ze względu na rozwijające się zmiany, takie jak np. zakrzepy głębokich żył, odleżyny, odwapnienie kości, zwiększenie podatności na infekcje bakteryjne itp. Z tego względu dąży się do skrócenia okresu pozostawania w pozycji leżącej do niezbędnego minimum, nawet po zabiegach chirurgicznych. Liczne badania dostarczyły dowodów na to, że nawet w organizmie zdrowego człowieka dłuższe pozostawanie w pozycji leżącej prowadzi do wielu zmian czynnościowych. Są one skutkiem bezczynności ruchowej (hipokinezja) i eliminacji działania siły ciężkości na układ mięśniowo-szkieletowy wzdłuż długiej osi ciała oraz zmniejszenia gradientu ciśnienia hydrostatycznego płynów ustrojowych pomiędzy kończynami dolnymi a górną połową ciała (hipograwia).
UKŁAD KRĄŻENIA
Natychmiast po przyjęciu pozycji leżącej około 400-900 ml krwi ulega przemieszczeniu z dolnej części ciała do centralnej części układu krążenia. Najwięcej krwi kierowane jest do płuc, gdzie wzrost przepływu sięga 20-30%, w mniejszym stopniu zwiększa się wypełnienie naczyń kończyn górnych i głowy. Zwiększenie dopływu krwi do serca powoduje wzrost objętości wyrzutowej i stymulację mechanoreceptorów sercowo-płucnych. Receptory te wywierają stały wpływ odruchowo zwiększający aktywność nerwu błędnego, który zwalnia rytm serca, i wpływ hamujący na aktywność nerwów współczulnych o działaniu naczynioskurczowym. Zwiększone pobudzenie tych receptorów przez zwiększoną objętość krwi po przyjęciu pozycji horyzontalnej prowadzi do niewielkiego zmniejszenia częstości skurczów serca oraz obwodowego oporu naczyniowego. Po 1-2 dobach pozostawania w pozycji horyzontalnej następuje jednak stopniowe zmniejszanie się objętości wyrzutowej i objętości minutowej serca na skutek redukcji objętości osocza i obniżenia zapotrzebowania tkanek na tlen. Ciśnienie tętnicze zwykle powraca do wartości wyjściowych, a częstość skurczów serca wykazuje tendencję do wzrostu. W czasie długotrwałego unieruchomienia (kilka tygodni) objętość serca i jego masa ulegają zmniejszeniu o kilka do kilkunastu procent. Objętość wyrzutowa zmniejsza się o 10-30%, toteż pomimo wzrostu częstości skurczów serca objętość minutowa serca ulega redukcji. Często obserwuje się zmiany w elektrokardiogramie wskazujące na upośledzenie przewodzenia impulsów w sercu i zakłócenia repolaryzacji. Przyczyną tych zaburzeń mogą być zmiany metaboliczne w mięśniu sercowym, upośledzenie ukrwienia serca na skutek zmniejszenia objętości krwi i zmiany stężenia elektrolitów we krwi. W czasie długotrwałego pozostawania w pozycji leżącej odruch z baroreceptorów tętniczych ulega osłabieniu, czego skutkiem jest skłonność do zapaści (omdlenia) po przyjęciu pozycji pionowej, czyli upośledzenie tolerancji ortostatycznej.
GOSPODARKA WODNO-ELEKTROLITOWA
Pobudzenie receptorów lewego przedsionka w wyniku przemieszczenia krwi
z kończyn dolnych do centralnej części układu krążenia wywiera hamujący
wpływ na wydzielanie wazopresyny w podwzgórzu i reniny w nerkach oraz
zwiększa wydzielanie przedsionkowego peptydu natriuretycznego (ANP).
W wyniku zmniejszonego wydzielania reniny zmniejsza się wytwarzanie angiotensyny
II i aldosteronu. W następstwie tych zmian dochodzi do zwiększonego
wytwarzania moczu (diurezy) i wzmożonego wydalania jonów sodu, potasu
i wapnia. Zwiększeniu diurezy nie towarzyszy odczucie pragnienia, toteż utrata
wody z organizmu nie jest kompensowana przez przyjmowanie odpowiedniej
ilości płynów. Tak więc już w czasie pierwszej doby pozostawania w pozycji
leżącej dochodzi do zmniejszenia zasobów wody w organizmie, przede wszystkim
w przestrzeni pozakomórkowej. Zahamowanie pragnienia, podobnie jak
wymienione wyżej zmiany hormonalne, jest następstwem stymulacji receptorów
lewego przedsionka serca. Po upływie pierwszej doby pozostawania w pozycji leżącej wydzielanie reniny zwiększa się wyraźnie, natomiast sekrecja aldosteronu utrzymuje się nadal na niskim poziomie. Ilość wydalanego moczu powraca do normalnych wartości na ogół po 24 godzinach, w późniejszym okresie występują jednak epizody zwiększonej diurezy. Wydalanie jonów wapnia zwiększa się progresywnie, osiągając szczyt po około 2 tygodniach. Warto zwrócić uwagę na to, że zwiększone stężenie jonów wapnia i fosforanów w moczu w czasie unieruchomienia w łóżku sprzyja tworzeniu się kamieni nerkowych. Efekt ten potęguje wzrost stężenia w moczu szczawianów i kwasu moczowego, będący skutkiem zmniejszenia objętości osocza. Wydalanie jonów potasu utrzymuje się na podwyższonym poziomie w czasie długotrwałego unieruchomienia, co związane jest ze wzmożonym rozkładem białek ustrojowych. W następstwie zwiększonej diurezy objętość osocza zmniejsza się. U ludzi długotrwale pozostających w pozycji leżącej zmniejszenie objętości osocza utrzymuje się przez cały czas mimo powrotu diurezy do wartości normalnych. Po 24 godzinach pozostawania w łóżku zmniejszenie objętości osocza wynosi 5-10%, a po kilku tygodniach może sięgać 20%. W celu ograniczenia redukcji objętości osocza w czasie pozostawania w pozycji leżącej zalecane jest wypijanie dużej ilości płynów pomimo braku pragnienia.
LICZBA ERYTROCYTÓW WE KRWI
W czasie unieruchomienia w pozycji leżącej liczba erytrocytów we krwi ulega
stopniowemu zmniejszaniu się. Po upływie 60 dni osiąga ona stan równowagi na
poziomie niższym od wyjściowego o około 10%. Przyczyną zmniejszania się
liczby erytrocytów jest zahamowanie ich wytwarzania, przypuszczalnie na
skutek zmniejszenia wydzielania erytropoetyny przez nerki. Jest to spowodowane
zagęszczeniem krwi w wyniku zmniejszenia objętości osocza. Podczas
długotrwałego pozostawania w pozycji leżącej do zmniejszenia wytwarzania
erytrocytów przyczyniać się może ograniczenie spożycia pokarmów. Liczba
erytrocytów we krwi obwodowej zmniejsza się też w wyniku ich zatrzymywania
w śledzionie na skutek zwiększonego przepływu krwi przez ten narząd.
Po 4-7 dniach unieruchomienia pojawiają się zmiany w układzie krzepnięcia
przejawiające się zwiększeniem stężenia w osoczu fibrynogenu i skróceniem
czasu krzepnięcia. Równocześnie zwiększa się też zdolność rozpuszczania
skrzepu (zwiększa się aktywność fibrynolityczna osocza).
UKŁAD ODDECHOWY
Bezpośrednio po przyjęciu pozycji horyzontalnej objętość płuc ulega zmniejszeniu,
wzrasta natomiast opór przepływu powietrza w drogach oddechowych,
co spowodowane jest zwiększeniem objętości krwi przepływającej przez płuca
i uniesieniem przepony. Przyczynia się do tego również zmniejszenie napięcia
układu współczulnego przy jednoczesnej aktywacji układu przywspółczulnego
w następstwie stymulacji mechanoreceptorów sercowo-płucnych. Korzystne
znaczenie ma redukcja fizjologicznej przestrzeni martwej, wzrost stosunku
przepływu krwi do wentylacji płuc i zwiększenie pojemności dyfuzyjnej płuc.
Pojemność życiowa płuc i nasilona objętość wydechowa nie ulegają znaczącym
zmianom. Przedłużenie czasu pozostawania w pozycji leżącej do kilku lub
kilkunastu dni powoduje zwiększenie pojemności życiowej płuc i zmniejszanie się
pojemności dyfuzyjnej płuc w porównaniu do wartości sprzed unieruchomienia,
mierzonych również w pozycji leżącej. Zaobserwowano też obniżanie się
prężności tlenu we krwi tętniczej, które może być spowodowane zaleganiem krwi
w płucach. Przedłużenie okresu pozostawania w łóżku prowadzi jednak
stopniowo do normalizacji wymiany gazowej. Podczas wysiłku wykonywanego po 20 dniach pozostawania w pozycji leżącej nie stwierdzono istotnych różnic w wentylacji płuc, natomiast wzorzec oddechowy był zmieniony: częstość oddechów była większa, a objętość oddechowa mniejsza. Maksymalna wentylacja zmniejsza się proporcjonalnie do obniżenia maksymalnego pobierania tlenu. Stosunek wentylacji minutowej do pobierania tlenu podczas maksymalnego wysiłku nie ulega więc zmianie.
MASA I SKŁAD CIAŁA
Często w okresie pozostawania w łóżku apetyt jest zmniejszony i w konsekwencji
masa ciała zmniejsza się. Przy zachowaniu jednak normalnego żywienia w czasie
unieruchomienia całkowita masa ciała nie ulega zmianie, natomiast beztłuszczowa
masa ciała zmniejsza się, a wzrasta zawartość tłuszczu w organizmie.
Zachowanie stałej całkowitej masy ciała mimo zmniejszonego zapotrzebowania
energetycznego jest trudne do wytłumaczenia, zwłaszcza że przyswajanie
składników energetycznych pokarmu nie zmniejsza się.
MIĘŚNIE SZKIELETOWE
Już po kilku dniach bezczynności ruchowej, niezależnie od pozycji ciała,
dochodzi do zaniku mięśni, któremu towarzyszy wzmożone wydalanie azotu
z moczem będące wyrazem rozkładu białek. Stanowi to główną przyczynę
zmniejszania się beztłuszczowej masy ciała. W czasie długotrwałego pozostawania
w pozycji leżącej redukcji ulega przede wszystkim powierzchnia
przekroju poprzecznego mięśni kończyn dolnych. Najwcześniej zmiany zanikowe
występują w grupie mięśni zginaczy podeszwowych stopy, z czasem obejmują
one wszystkie grupy mięśni kończyn dolnych i mięśnie podtrzymujące dolny
odcinek kręgosłupa. Powierzchnia przekroju poprzecznego mięśni na poziomie
połowy uda i powierzchnia przekroju zginaczy podeszwowych stopy obniża się
o 8-12% po 30 dniach unieruchomienia. W tym samym czasie nie występują
jeszcze zmiany przekroju prostowników podeszwowych stopy. Po bardzo
długim okresie unieruchomienia (119 dni) opisano zmniejszenie objętości mięśni
dolnej części kręgosłupa o 9%, grupy prostowników kolana o 16%, zginaczy
stopy o 21% i prostowników stopy o 30%.
W próbkach bioptycznych mięśni pobranych od ludzi po długotrwałym
unieruchomieniu silniej zaznaczone było zmniejszenie powierzchni przekroju
poprzecznego włókien wolnych (ST, typu I) niż włókien szybkich (FT, typu II).
Wykazano też zmniejszenie w komórkach mięśniowych zawartości białek
kurczliwych oraz liczby mitochondriów i zawartości w nich enzymów katalizujących
procesy utleniania. W mikroskopie elektronowym obserwowano zaburzenia
struktury włókienek kurczliwych, obrzęk komórek mięśniowych i uszkodzenie
błon komórkowych. Wrażliwość mięśni unieruchomionych na insulinę ulega
zmniejszeniu, co ogranicza ich zdolność do wychwytywania glukozy z krwi
KOŚCI
Jak wspomniano wyżej, już w pierwszej dobie pozostawania w pozycji leżącej
wydalanie jonów wapnia z moczem zwiększa się równolegle ze wzrostem diurezy.
Później jednak diureza zmniejsza się, natomiast wydalanie jonów wapnia
z moczem, kałem i potem dalej wzrasta, osiągając szczyt po około 2 tygodniach.
Zwiększa się również stężenie w moczu fosforanów oraz aminokwasu - oksyproliny.
Zmiany te są wynikiem procesów zachodzących w tkance kostnej, które
określa się mianem atrofii kości. Obejmują one nie tylko nasilenie resorpcji kości
w wyniku zmniejszenia ilości wapnia i fosforu w przestrzeni zewnątrzkomórkowej
oraz zwiększonego wydzielania parathormonu, ale również zaburzenia
formowania macierzy kolagenowej kości (osteoporoza). Przyczynia się do tego
głównie niedostateczne obciążenie kości i zmniejszenie przepływu przez nie krwi.
Pomiary gęstości tkanki kostnej wskazują na zmniejszanie się pod wpływem
pozostawania w pozycji leżącej gęstości kości kończyn dolnych, przy braku
zmian w kończynach górnych i niewielkim zwiększeniu zawartości wapnia
w czaszce. Stwierdzono, że zmniejszenie gęstości kości po 6 miesiącach unieruchomienia
w łóżku utrzymuje się jeszcze po 6 miesiącach powrotu do normalnej
aktywności ruchowej. Wykonywanie ćwiczeń w łóżku w niewielkim tylko
stopniu zmniejsza rozwój osteoporozy.
UKŁAD ODPORNOŚCIOWY
Pozostawanie w pozycji leżącej w czasie krótszym niż 8-10 dni nie wywiera
wpływu na układ immunologiczny. W późniejszym okresie występują jednak
zmiany wskazujące na możliwość upośledzenia funkcji tego układu. Opisano
zmniejszenie bakteriobójczych właściwości skóry, zmniejszenie stężenia lizozymu
w ślinie i stężenia properdyny w osoczu oraz upośledzenie zdolności
fagocytarnej granulocytów obojętnochłonnych.
TOLERANCJA ORTOSTATYCZNA
Jednym z lepiej poznanych skutków długotrwałego pozostawania w pozycji
leżącej jest skłonność do obniżania się ciśnienia tętniczego krwi po zmianie
pozycji ciała na pionową. Jest to przede wszystkim następstwem hipograwii. Przyjęcie pozycji stojącej powoduje gwałtowne przemieszczenie krwi w kierunku kończyn dolnych. Normalna reakcja ortostatyczna zapobiega skutkom zalegania krwi w dolnej części ciała poprzez wzrost obwodowego oporu naczyniowego w wyniku skurczu tętniczek, głównie w mięśniach szkieletowych, zwiększenie częstości skurczów serca, wzrost kurczliwości mięśnia sercowego oraz skurcz dużych żył w obrębie trzewnym.
Kluczową rolę w wyzwalaniu reakcji ortostatycznej odgrywa odbarczenie baroreceptorów zatok szyjnych spowodowane obniżeniem się w nich ciśnienia krwi. Dłuższe pozostawanie w pozycji leżącej prowadzi do zmniejszenia pobudliwości odruchu z baroreceptorów tętniczych, czego skutkiem jest obniżenie się ciśnienia tętniczego po pionizacji ciała. Obniżenie ciśnienia skurczowego o więcej niż 20 mm Hg określa się mianem hipotonii ortostatycznej, która może spowodować zapaść ortostatyczną. Do upośledzenia tolerancji ortostatycznej po okresie pozostawania w pozycji leżącej przyczynia się też redukcja objętości krwi, zmniejszenie wrażliwości naczyń tętniczych na działanie niektórych czynników naczynioskurczowych (np. noradrenaliny) i zmniejszenie napięcia ścian naczyń żylnych (wzrost podatności żył) kończyn dolnych. Ten ostatni efekt spowodowany jest głównie zmniejszeniem napięcia i zanikiem mięśni szkieletowych. Wykonywanie ćwiczeń w pozycji leżącej i zwiększone przyjmowanie płynów w okresie pozostawania w pozycji leżącej może przynajmniej w pewnym stopniu ograniczyć upośledzenie tolerancji ortostatycznej.
TOLERANCJA WĘGLOWODANÓW
Już w 2-3 dobie unieruchomienia pojawiają się zaburzenia w przemianie
węglowodanów polegające na zmniejszeniu zdolności przyswajania glukozy
przez tkanki i zmniejszeniu ich wrażliwości na insulinę. Jest to skutek bezczynności
ruchowej, a nie hipograwii. Zmiany te rozwijają się głównie w mięśniach, a ich
następstwem jest większy i dłużej utrzymujący się wzrost stężenia glukozy we
krwi po spożyciu węglowodanów, przy jednocześnie zwiększonym wydzielaniu
insuliny. Podwyższone stężenie insuliny we krwi utrzymujące się długo sprzyja
rozwojowi zmian miażdżycowych i nadciśnienia tętniczego. Upośledzenie tolerancji
glukozy u osób długotrwale pozbawionych aktywności ruchowej stanowi
więc poważny problem kliniczny. Codzienne wykonywanie ćwiczeń dynamicznych
lub statycznych w okresie pozostawania w łóżku prowadzi do poprawy
tolerancji glukozy.
ZDOLNOŚĆ DO WYSIŁKÓW
Zdolność do wysiłków ulega ograniczeniu pod wpływem bezczynności ruchowej
nie tylko z powodu zmian zachodzących w układzie ruchowym, ale również
upośledzenia transportu tlenu do pracujących mięśni i zmniejszenia sprawności
mechanizmu termoregulacji.
Do typowych skutków unieruchomienia w pozycji leżącej należy zmniejszenie
siły mięśniowej. Dotyczy to w największym stopniu mięśni kończyn
dolnych wykazujących zmniejszenie przekroju poprzecznego.
Stopień redukcji siły zależy też od czasu unieruchomienia. Po 30 dniach
pozostawania w łóżku stwierdzono zmniejszenie maksymalnej siły prostowników
kolana o 18-20%, a zginaczy kolana o około 6%. Dopiero po 30 dniach
normalnej aktywności ruchowej siła tych mięśni osiągała 90% wielkości sprzed
unieruchomienia. Po unieruchomieniu krótszym niż 60 dni siła mięśnia ramieniowego
i mięśni przedramienia nie zmieniała się, natomiast przy dłuższym
pozostawaniu w łóżku również siła tych mięśni ulegała zmniejszeniu. Jak
wykazały badania elektromiograficzne, przyczyną zmniejszania się siły mięśniowej
jest nie tylko zanik mięśni, ale również zmniejszona pobudliwość
motoneuronów i upośledzenie zdolności rekrutowania jednostek motorycznych
w czasie maksymalnego skurczu. Te zaburzenia funkcji nerwowo-mięśniowej
utrzymują się bardzo długo po zakończeniu okresu bezczynności ruchowej.
Zastosowanie treningu siłowego przyspiesza ich ustąpienie.
Do zmniejszenia zdolności do wysiłku po okresie unieruchomienia przyczyniają
się też zaburzenia koordynacji nerwowo-mięśniowej, powodujące
trudności z utrzymywaniem postawy ciała i równowagi oraz niezborność
ruchów.
Zmniejszenie maksymalnej zdolności pobierania tlenu przez organizm
(VO2max) pojawia się już w pierwszych dniach unieruchomienia. Pułap tlenowy
mierzony podczas wysiłku w pozycji wyprostnej po 2-3 tygodniach unieruchomienia
w pozycji leżącej może ulegać zmniejszeniu o 25-30%. Maksymalne
pobieranie tlenu mierzone podczas wysiłku wykonywanego w pozycji leżącej
wykazuje mniejsze zmiany. Przebieg zmian VO2max w czasie unieruchomienia
wykazuje najszybszy spadek wydolności aerobowej w ciągu pierwszych dni,
a wolniejszy w okresie późniejszym. Jest to przebieg podobny do przebiegu
zmian objętości krwi. Analiza badań dotyczących tego zagadnienia wskazuje, iż
VO2max obniża się średnio o 0,9% dziennie w ciągu 30-dniowego pozostawania
w pozycji leżącej. Warto zwrócić uwagę na to, że po okresie unieruchomienia
w czasie maksymalnych testów wysiłkowych badani często nie osiągają pułapu
tlenowego, przerywając wysiłek wcześniej z powodu zmęczenia mięśni. U dobrze
wytrenowanych sportowców, zwłaszcza uprawiających dyscypliny wytrzymałościowe,
obniżenie pułapu tlenowego jest większe niż u ludzi prowadzących
siedzący tryb życia i sportowców uprawiających dyscypliny siłowe lub szybkościowo-
siłowe.
Obniżenie się VO2max jest przede wszystkim skutkiem zmniejszenia zdolności
transportu tlenu z płuc do mięśni przez układ krążenia. Po okresie
pozostawania w pozycji leżącej dochodzi do redukcji maksymalnej objętości
minutowej serca. Jest to spowodowane zmniejszeniem objętości wyrzutowej
serca, którego nie kompensuje niewielki wzrost maksymalnej częstości skurczów
serca (o kilka skurczów/min). Ten ostatni efekt spowodowany jest prawdopodobnie
silniejszą aktywacją współczulnego układu nerwowego i większą
wrażliwością receptorów (typu (3) w sercu na działanie amin katecholowych.
Zmniejszenie maksymalnej objętości wyrzutowej serca przypisuje się głównie
zmniejszeniu objętości krwi i powrotu żylnego, chociaż pewną rolę odgrywać
może również zmniejszenie siły i szybkości skurczów serca (kurczliwości).
Zmniejszenie powrotu żylnego może być spowodowane osłabieniem napięcia
ścian naczyń żylnych (wzrost podatności) kończyn dolnych. Niezależnie od
zmian w układzie krążenia do ograniczenia transportu tlenu przyczynia się
zmniejszenie liczby erytrocytów we krwi.
Zdolność do wysiłków wytrzymałościowych pod wpływem unieruchomienia
zmniejsza się też z powodu obniżenia liczby mitochondriów i aktywności
enzymów kontrolujących procesy utleniania w komórkach mięśniowych. Sprzyja
to akumulacji mleczanu w mięśniach i we krwi. Już po kilku dniach
bezczynności ruchowej stwierdzono obniżenie progu anaerobowego wyznaczanego
na podstawie stężenia mleczanu we krwi i wentylacji płuc w czasie wysiłku
o stopniowo wzrastającej intensywności.
Ciągle poszukuje się sposobów zapobiegania obniżeniu się zdolności do
wysiłku w warunkach nieważkości (u kosmonautów) lub w czasie pozostawania
w pozycji leżącej, którego nie można uniknąć w przypadku niektórych schorzeń.
Wykazano, że wykonywanie intensywnych ćwiczeń dynamicznych (izotonicznych)
kończynami dolnymi w czasie pozostawania w łóżku prowadzi do
poprawy zdolności do wysiłku, zapobiega w znacznym stopniu obniżaniu się
VO2max, a także przyczynia się do utrzymywania bilansu wodno-elektrolitowego
i objętości osocza. Ćwiczenia izometryczne również wywierają korzystny wpływ
na VO2max, mniejszy jednak niż ćwiczenia dynamiczne o dużej intensywności.
Zarówno ćwiczenia izotoniczne, jak i izometryczne zmniejszają stopień zaniku
mięśni i utraty ich siły. Odpowiednio zaprogramowany trening w czasie pozostawania
w pozycji leżącej może nawet całkowicie zapobiegać tym zmianom.
WZROK, SŁUCH I WŁAŚCIWOŚCI PSYCHOFIZJOLOGICZNE
Pogorszenie ostrości wzroku rozpoczyna się po około 5 dniach unieruchomienia
w pozycji leżącej. W tym czasie stwierdzono też rozszerzenie tętniczek i żył
siatkówki. Po 45 dniach wykazano zmniejszenie ostrości wzroku o około 20%
i ograniczenie pola widzenia. W badaniach audiometrycznych stwierdzono
podwyższenie progu słyszalności, wskazujące na upośledzenie słuchu w czasie
pierwszego tygodnia unieruchomienia w łóżku, jednak z tendencją do poprawy
w okresie późniejszym.W czasie pierwszych 1-2 dni unieruchomienia u zdrowych ludzi często występuje euforia, pozytywny nastrój, a ich sprawność psychomotoryczna jest wysoka. W okresie następnych 3-6 dni samopoczucie pogarsza się, występują zaburzenia snu, bóle głowy i niepokój. W późniejszym okresie pojawiają się epizody depresji, zmniejsza się poczucie komfortu cieplnego, występują zaburzenia koncentracji i pogorszenie sprawności psychomotorycznej. Zwiększa się też podatność na bodźce stresowe. Wykonywanie ćwiczeń w łóżku w niewielkim stopniu zapobiega zaburzeniom psychofizjologicznym.
Pozostawanie w pozycji leżącej przez dłuższy czas powoduje wiele niekorzystnych
zmian w organizmie, będących skutkami hipokinezji i hipograwii. Do najważniejszych zmian należą: zmniejszenie objętości osocza, zwiększone wydalanie z moczem jonów wapnia, potasu, sodu, magnezu i fosforanów, zmniejszenie objętości i masy serca, osłabienie odruchu z baroreceptorów tętniczych, zmniejszenie liczby erytrocytów we krwi, zmniejszenie masy mięśni szkieletowych i ich potencjału oksydacyjnego oraz wrażliwości na insulinę, zmniejszenie gęstości tkanki kostnej. Zmiany te prowadzą do zmniejszenia tolerancji ortostatycznej (skłonność do omdleń podczas pionizacji), ograniczenia zdolności do wysiłków fizycznych (zmniejszenie VO2max oraz siły i szybkości skurczów mięśni) oraz upośledzenia tolerancji węglowodanów i rozwoju osteoporozy.
Bibliografia
1. Prof. dr. hab. n. med. Jan Górski -„Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego”
2. Stanisław Kozłowski, Krystyna Nazar „Wprowadzenie do fizjologii klinicznej”